سەد و چل؟! .. شەفیق حاجی خدر ..
بەشەکەی دیکەی خاکی کوردستان کە لەبن قەڵەمڕەوێتی هەرێمدا نیە واتە ناوچە دابڕێندراوەکان یان جێناکۆکەکان وەک ماددەی سەدوچل وێنایکردووە، خاڵی وەرچەرخانە نەوەک هەر بۆ پەیوەندی هەرێم و حکومەتی فیدرال بەڵکو سەنگ و پێگەی کوردیش لە هاوکێشەی شیعە و سوننەدا دیاریکردووە و دەکا. بەڵام گەر بۆپێرێ نەگەڕیێنەوە تەنها ئاوڕ لەدوێنێ نۆژەنکردنەوەی دەوڵەتی عێڕاق بدەینەوە، هەقە بپرسین تۆ بڵێێ تاکەی ئەو کێشەیە بە کراوەیی بمێنێتەوە؟
بەڵگەنەویستە کە خاک(سنوری جوگرافی) یەکێکە لە سێ کوچکەی-خەڵک، خاک و دەسەڵاتی سەرەوەر- پێکهاتنی دەوڵەت، بۆیە کە باس لە ئایندەی ” دەوڵەتی کوردی دەکرێ، پێویستە پێشتر وەڵامی ئەو پرسەی سەرو درابێتەوە، ئەگینا لەهەمو بارێکدا بێ ساخکردنەوەی وەڵامەکە، بەشەکەی دیکە نەوەک هەر دەکەوێتە بەر پرسیارێکی سەخت بەڵکو بەر هەڕەشەیەکی گەورەش. ئەوکات بێگومان هەمو داخوازیەک بۆ گەڕاندنەوەی خاکی دابڕێندراو دەبێتە کێشە، سیاسەت و دیلۆماسیەتیش دادی نادا وەک هەنوکە نەیداوە، ئەوسا ئەگەری کراوە بەکارهێنانی هێزدەبێ، کە تیایدا پارسەنگدانەوەکەی دەکەوێتە سەر هۆکاری هەرێمی و دەرەکی، سەرەداوەکانیش ئەوەیان لێناکەوێتەوە کە ئامانجی دەستەواژە شعریەکی مام هێمن “ئاسۆ رونە”ی بەسەردا جێبەجێ ببێ.
مێژو لەمێژە پێیگوتوین کە خاک بەبێ رێشەداکوتانی خەڵک تیایدا رەنگبێ ئەو زەمینە بەهێزە نەبێ و تەسک ببێتەوە. خۆ گەر راگوزەریانە چاوێک بە دیرۆکی جوگرافیای کوردستاندا بخشێنیننەوە، دەبینین چ لەسەردەمی کۆن، چ هی نوێ و تەنانەت هاوچەرخیش بەناچاری بۆ نەگبەتی کورد هەر بەخشندە بووە!
سەدوچل میراتگری پەنجاو هەشتە، بەداخەوە هەر یەک دوو ساڵیش پێش هاتنە کایەی ئەو دەسەواژە ژمارەییانە, هەڵەی سیاسی کارێکی وایکرد کە دەرفەتی دیفاکتۆی لەباوەشگرنەوەی ناوچە دابڕێندراوەکان لەدەستبدرێ یان نەقۆزرێتەوە؛ بۆیە دەستوری نۆژەنبوونەوەی دەوڵەتی عێراق ریزبەندیەکی سەخت و ئەستەمی داهێنا، نزیکەی یەک دەیەشە هەر بەبەڵگەنامەیی ماوەتەوە. ئاشکراشە بەڵگەنامە بێ جێبەجبەجێکردن شاعیرگوتەنی هەر قسەی روتەو ،قسەی روتیش ناچێتە نێو گیرفانەوە!
زۆرباس لەوەکراوە کە بۆچی نەکراو بۆ ناکرێ ماددەی تایین جێبەجێبکرێ؟ لێرەوە شایستەیە چاوێکیش لە ئەزمونی کێشەیەکی دیکەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بکەین بەڵکو رێڕۆیشتنێکیش دەبێ بۆ ئێمە. جولەکە لە سەرەتای سەدەی رابردووە ژمارەیان تەنها ٧٠،٠٠٠ کەس دەبوو لەفەلستین کە دەیەکی ژمارەی دانیشتوانەکانی پێکدەهێنا، کەچی بەدەخیلەی وردەپارە کۆکراوەی جوەکانی هەندەران دەست بە کڕینی زەوی لە عەربەکان کرا، تاساڵی ١٩٤٧ و جاڕدانی دەوڵەتەکەیان بەشی هەرە زۆری ئەو خاکەیان کڕێ. ئەوسا نەوەک هەر روبەری بەرفراوانی زەویەکانیان کڕی بەڵکو کارێکی واشیانکرد بۆ کشتوکاڵ و ژیان بشێ تا لەزەویەکی رەقەنی بەیاری بیابانی وشک ببێتە بەپیترین خاکی ناوچەکە… هەنوکەش لە گەمەی سیاسیاندا بنەمای زەوی بە ئاسایش لەگۆڕێدایە .
مەبەستم ئەوان دوو هەزارساڵ بوو لەخاکەکەیان دوورخرابووونەوە، هاتن و کڕیانەوە، پرس لێرەدا ئەوەیە ئەرێ گەلۆ بۆ نەدەکرا یان ناکرێ هەمان سیاسەتی کڕین، ئەوسا بەژیانکردن، ئەوسا گرێدانەوەی ئەو ناوچانە بەشێوەیەکی دیفاکتۆ بەباری ئابوری گوزەرانی هەرێم لەهەمو رویەکەوە، بۆ ناکرێ سیاسەتی پشتێنەی قایم بەکاربهێندری ئەوسا وردەوەردە بازنەکە لەسەر چەقەکەی تەسک بکرێتەوە.. بۆ ناکرێ تەواوی ناوچە دابڕێندراوەکانبە لەڕوی رێگاوبان، گوزەران، بازرگانی و کۆمەڵایەتی… بەدیفاکتۆ بەهەرێم ببەسترێتەوە، بۆناکرێ و بۆ ناکرێ؟…
ئەمانە پرسیارگەلێکن هەقە ببنە تاکتیک وستراتیژ بۆ یەک ئامانج ئەویش شیتەڵکردنەوەی سەدو چل و لەباوەشگرتنەوەی ناوەڕۆکەکەیەتی.
