دکتۆر کەمال میراودەلی : نهێنیی نەتەوایەتی کورد ; دارخورما نابێت بە داربەڕوو ، قەندیل – یش نابێت بە قەعقاع! .
(١)
هەر لەم چەند رۆژانەداچەند وتارێکم بەرچاوکەوت دژی نەتەوایەتی یان ناسیۆنالیزمی کوردیی: لە روانگەیەکی ئیسلامییەوە، لە روانگەیەکی مارکسییەوە، لە روانگەیەکی بیری رۆژاوایی مۆدیرنیستەوە. هەموو نەفرەت لە ناسیۆنالیزم دەکەن. ناسیۆنالیزمی مۆدێرنی ئەوروپایی ئۆریەنتالیست و کۆلۆنیالیست نا، ناسیۆنالیزمی نەتەوەی سەردەست و وەتوێن و جینۆسایدکەرو ئەنفالچی نا، ناسیۆنالیزمیی داگیرکەرەکانی عەرەب وتورک و فارس نا: ناسیۆنالیزمی کوردیی. کە بەلای زۆریشیانەوە هەر نەبووەو هەر دروستنەبووە و نابێ، چونکە کورد خۆی نەبووە بە نەتەوەو هێشتا مەرجی نەتەوەبوونی تیدا نییە. ئەی نازانم چی بە نەعلەت دەکەن؟
کورد نەتەوەیەو و نەتەوە بووەو رەنگە یەکەمین نەتەوەی دنیاش بووبێت. یۆنانییەکان لە میدییەکانەوە مانای نەتەوەبوون و ناسنامەی نەتەوەیی فێربوون و بە دژایەتی ئەوان بیری نەتەوایەتی خۆیان بنیات نا و بە دین و فەلسەفەو زانستی ئەوان فەلسەفەو زانستەکانی خۆیان دامەزراند.
بەلام کورد، لە ئاستی تیوریی نووسراودا، قەت بیری نەتەوایەتی و پرۆژەی نەتەوایەتی و بزوتنەوەی ناسیۆنالیزمی راستەقینەی نەبووە: تا ئێستا، جگە لە هەوڵەکانی شاعیرانی کورد بە پلەی یەکەم خانی و حاجی قادرو فانی، پرۆژەیەکی جددی بیری نەتەوایەتی گشتگری گەلالە نەکردووە.
سەرۆکەکانی کورد قەت لە ئاستی هوشیاری نەتەوایەتیدا نەتەوەیی نەبوون و ماناو ناوەرۆک و دامێنی جیهانی بیر و پرۆژەی نەتەوایەتییان نەزانیوە و گوێشیان نەداوەتێ.
جگە لە قازی نەمر کە وتارە گرنگەکانی سەرەتاکانی بیری کوردستانیی و نەتەوەیی و ئازادیخوازی سەرکردەیەکی بیرمەندو پێشکەوتنخواز نیشان دەدەن، هەموو سەرکردەکانی دوای ئەو ،تا ئۆجەلان، تاقە وتارێكیشیان نییە کە بیری نەتەوایەتی راستەقینەی تێدا بەدی بکرێت .
دوای قازی نەمریش وەک بزوتنەوەش، ئەوانەی پێیان دەوترێ شوڕشی کورد، زیاتر پرۆژەی ئیمپریالیزم و داگیرکەران بوون [ئەمریکا، ئیسرائیل، ئێران، سوریا، عەرەبی خەلیج] بۆ بەکارهێنانی کورد خۆی، دژی بیرو ئامانجی نەتەوایەتی کوردی .
نەک هەر مستەفا بارزانی لە زیاتر لە٥٠ سالی تەمەنی خەباتیدا یەک وتاری بیری نەتەوەیی نییە ، ناوی عەرەبیشی لە کوڕەکانی ناوە، کوڕەکانیشی ناوی عەرەببیان لە نەوەکانی ناوە. یەک هەنگاویشی بێ فەرمانی دەرەوەو داگیرکەر نەناوە. خۆ وتارە سەقەت و بۆشەکانی بارزانی کوڕیشی، لە وتاری بنەمالەچێتی و بارزانیزم – یان تێنەپەڕاندووە. تالەبانی – یش لە یادی حیزبەکەی خۆشیدا، لە شاری کوردایەتی، بە عەرەبی وتاری دا. ئەوەندەی عەرەبیزم و ناسریزم و بەعسێتی و لە بیرو کرداری خۆپەرستانەو هەلپەرستانەی تالەبانییدا هەیە، بیری کوردایەتی نییە.
هێچ دەسەلاتیكێش لە مێژووی کوردا، هێندەی دەسەلاتی گەندەڵی ئێستای باشوور دژەنەتەوەیی نەبووە. دوژمن بە کوشتنی جەستە و بردنی بەشێک لە خاک وازی دەهێنا ئەمانە بە کوشتنی رۆحی ئینسانی کورد و دابەشکرن و زبڵاندنی زمانەکەی و داڕزاندنی کەلتوورەکەی و قوتدانی هەموو خاکیش وا زناهێنن .
تەنیا بە هاتنی پەکەکەو ئۆجەلان، پرۆژەی نەتەوایەتی کوردی، وەک ناوەرۆکی نەتەوەیی و ئازادیخوازیی و کوردستانیزم، تا رادەیەکی باش لەئاستی تیۆریی و پراکتیسدا، لە ئاستی بیر وخەباتی نەتەوایەتیدا، دوای دابرانی نیوسەدەیەک، خۆی زیندوو کردەوەو خۆی گرت. بۆیە سەیر نییە هەموو دوژمنانی کورد، راستی هەموو دوژمنانی ئازادیی لە دنیادا، هەر لە ئەنقەرە وە تا تەلئەبیب و و پاریس و واشنتۆن، بە هێزە کوردە زۆڵ و بێگانەپەرست ونۆکەرەکانیشەوە، لە هەولی لاوازکردن و لە ناوبردنی پەکەکە دا بن .
ئیدی نازانم کام نەتەوە و نەتەوایەتی کوردییە دژی دەوەستن !
کە کورد بڵێ: ئێمەش نەتەوەین با زمانی ستانداردمان هەبێت زڕە مارکسیستەکان نایەن جەدەلێکی زانستیی بکەن و لێکۆلینەوەی دایەلێکتە زەبەندو دەولەمەندەکانی زمانەکەیان و رێزمانەکانیان بکەن، ئایدیۆلۆجییانە دەلین : بێدەنگ بە ئەی شۆڤێنیزمی کوردیی، تۆ دوو نەتەوەو دوو زمانیی. دەیان گەلی ئازادیخواز مارکسیزمیان بۆ سەربەخۆیی نەتەوەیی و و ژیاندنەوەی نەتەوەیی خۆیان بەکار هینا، زۆر لە زڕە بۆرجوازیی و فشە مارکیستەکانی کورد، رووکەشیکی دروشمیی جاهیلانەی پووچەڵی مارکسیزمیان، بۆ پڕکرنەوەی نەقسی کەسێتی خۆیان و ىێگانەپەرستیی و گالتەکردن بە نەتەوەو کەلتوورو هەستی نەتەوایەتی گەلی خۆیان بەکار هێناوە .
گەر کورد بلێ: من کوردم پێش ئەوەی مسلمان بم چونکە ئەوە فەرمایشتی خودای گەورە خۆیەتی لە قورئاندا کە نەتەوەو نەتەوایەتی پێش دین دێت و خودا یەکەمجار ئینسانی وەک نێرو مێ و گەل و هۆزو زمانی جیاواز دروست کردووە تا یەکتر بناسن، ئەوسا بۆ هەر نەتەوەیەک پێغەمبەرێکی بە زمانی خۆیان بۆ ناردووە تا خودای خۆیان لە رێگای زمانی خۆیانەوە بناسن، و زمانی نەتەوەیی لای قورئان پیرۆزەو ئایاتێکە لە ئایاتی قودرەت وئیرادەی خودایی، بێگانەپەرستە خۆفرۆشەکان بەناوی ئیسلامەوە شەیتانییانە ئەم حەقیقەتە ئیلاهییە بۆ خاتری بیری رەگەزپەرست و داگیرکارو غەزاچی و ئەنفالچیی جەهالەتی عەرەبی هەلدەگێرنەوەو دژ بە زمان و بیری نەتەوەیی و کەلتوورو مێژوو مافی ئازادی و سەربەخۆیی کوڕو کچ و نەتەوەی خۆیان کار دەکەن و بیری جەهالەت و خەرافات و مێژووی غەزاو کوشتوبرو ئەنفالی کورد هەر لە قەعقاعەوە تا ئەنفالی سەدددام بە قورگی گەنجانی کوردا دەکەن و لە زمان وکەلتوور ئەدەبیات و خەباتی ئازادیخوازی نەتەوەیی دایان دەبڕن.
ئەمە لە هەندی حاڵدا گەیشتۆتە ئەو راددە رۆح-فرۆشیی و تاغوتپەرستییەی هەر وەک چۆن ئەتاتورکییەکان و شۆڤێنیستەکانی فارس و عەرەب کردوویانە، ئەوانیش فشار بخەنە سەر خێزانانی هەژارتا ناوی عەرەبی لە منالەکانیان بنێن.
زۆر نەتەوە دینیان بۆ خزمەتی نەتەوەی خۆیان بەکار‌‌هێناوە: بیری سوننی سەلەفی ئایدۆلۆجییەتی عەرەبچێتی رەگەزپەرست و شۆڤێنیی و غەزاچیی و ئەنفالچییە بەرامبەرگەلانی غەیرە عەرەب بۆ داگیرکردنی خاک و ولاتیان و لە رەگوریشە هەلکەندنی ناسنامەی نەتەوەیی و زمان و کەسێتیی و کەلتوورو ئەدەبیات و هونەور فۆلکلۆرو میراتی نەتەوەییان و لەئەنجامی ئەوانەشدا داڕماندنی کەسێتیی نەتەوەیی و وکەرامەتی ئینسانی و هەست و هوشیاریی ئازادیخوازانەیان وەک مرۆڤ.
شیعیزم – یش ئایدیۆلۆجییەتی شۆڤینیی نەتەوایەتی فارسە بەرامبەر نەتەوایەتی عەرەب و غەیرە فارسی ناوخۆی و هەولی بەردەوامی تواندنەوەو سرینەوەیان .
کوردیش گەرچی هەوڵی نەداوە یان بۆی نەلواوە فۆرمی نەتەوەیی خۆی بۆ ئیسلام گەلالە بکات، بەلام پێشەوا رێبەرو شەهیدەکانی بزوتنەوەی نەتەوایەتی کوردی وەک شێخ عەبەیدوڵلای نەهریی و شێخ سەعیدو سەید رەزاو شێخ مەحموود و قازی محەممەدو مەلامستەفای بارزانی، مەلاو رێبەی دینی بوون. بەلام وەک تیگەیشتنی راستی دین، خزمەتی نەتەوەکەیان وشەهیدبوونیان بۆ ئازادیی بە ئەرکی دینی و نەتەوەیی خۆیان زانیوە. نووسەرو شاعیرە هەرە گەورەو پێشکەونتنخوازو خاکپەرست و نەتەوەخوازەکانیشی مەلاو پیاوی دینیی بوون: هەر لە مەلای جزیری و فەقێ تەیران و ئەحمەدی خانی یەوە بۆ خانای قوبادی و مەولەوی و نالی و سالم و مەحوی و حاجی قادری کۆیی و موفتی و مەلای گەورەو قانع و هتد. ئەوانە هەموو ئەو باوەرەپێرۆزەیان سەلماندووە کە نەتەوایەتی پێش دینە، ئیمان پێش هەموو شتێک خۆشەویستی نیشتمان و ئینسانە، و تاماڵ پێویستی پێ بێت لە مزگەوت حەرامە و زمانی نەتەوایەتی پیرۆزترین نیشانەو دیاری خودایە بۆ ئینسان، چونکە کەس نازانێ لە کوێ و لە چ ولاتێکدا لە دایک دەبیت و خوداوەند چ زمانێکی پێ دەبەخشێت.
زمان جەوهەری ئەو عەقڵەیە خودا بە مرۆڤی بەخشیوە، بە بێ بەکارهێنانی زمان عەقل دەرناکەوێ و گەشە ناکات و مرۆڤ ناتوانێت خودای خۆی بە زانستەوە بناسێت.
لە مێژووی کوردا هەرگیز جیاوازی دینی و دنیایی، و دینی و نەتەوەیی نەبووە. نەتەوەییترین رێبەرو شاعیرەکانمان دینییترینیان بوون. دینیترینییان نەتەوەەترینیان بوون. تەنیا لێكۆڵینەوەیەکی وردی مەم و زینی شێخی گەورە ئەحمەدی خانی و کارەکانی رێبەری مەزن پیرەمێرد بەسە بۆ روونکردنەوەو سەلماندنی ئەم راستییە.
دابەشکردنی عەلمانیەت و دیانەت، بدعەیەکە سەهیۆنییەکان و غەرب بۆ دابەشکردنی کۆمەلگاو خیزانان و گەنجانی کۆمەلگا ئیسلامییەکان و قوولترکردنەوەی ناکۆکییە دروستکراوەکان و سیاسەتی : [دابەشیان کەو داگیریان کە] دایانهێناوە.داگیرکەرانیش لە رێگای نۆکەرە خۆفرۆش و رۆشنبیرە بۆشنبیرەکانەوە لەم چەند سالانەی دواییدا، وەک بابەتێکی بۆش و بێ رەگ و بێ پاشخان و بی ناوەرۆک، بەسەر گوتاری سیاسی و نەتەوایەتی کوردیاندا سەپاندووە.
من چەندین سالە لە بەریتانیام. بە هێچ شێوەیەک قەت لە هیچ دایەلۆگ و باس و هەوال و وتارێکدا وشەی [عەلمانیەت و دیانەت] م نەبینیوە باس بکرێ تەنیا کاتێک نەبێ کە کەنیسە دژی بریارێکی پەرلەمان قسەیەک بکا، ئەویش وەک هەواڵێكی یەک لە ملیۆن و نابیتە بابەتی باس. یان مەحالە کەسێک وەک حیزبی خۆی بناسێنێ و بڵێ: من [لەیبەر] یان [کۆنسێرڤەتیڤ] یان [لیبرال[ م. پێناسەی ئینسانی و نەتەوەیی و پاراستنی ژیان و ماف و ئازادییەکانی ئینسان و بەرژەوەندی گشتیی، لە پێش هەموو شتێکەوە دێت.
گەر زانای ئیسلامی راستەقینەو نەتەوەیی راستەقینەمان هەبێت ئەوە زۆر ئاسانە لە قورئانی پیرۆزدا ئەو حەقیقەتە ببینرێت کە خوداوەند کوردستانی وەک خاکێکی پیرۆز بۆ نیشتنەوەی کەشتی نوح دیاریکردووەو کەشتی نوح لە چیای جودی نیشتۆتەوەو خودا ئەمری کردووە کە ئەو ئەرزە پیرۆزەی کورستانی ئێستا [قەومی زالمی] ڵی دووور بن. چ قەومیکیش لە مێژوودا هێندەی تورک زولم و ستەم و جێنۆسایدو کوشت و بڕی کردووە؟ ئەمە بۆ هەر کەسێک باوەری بە قوریان بێت ئەوە دەردەخا کە یەکەم زمان و کتێبی ئایینی و یەکەم نەوەی پێغەمبەران لە ناوجەرگەی کوردستانەوە دەستیان پێکردووە.
پەیامی یەکەمی ئەو پێغەمبەرانە نوح و ئیبراهیم، پەیامی راستەقینەی خودایە بۆ مرۆڤ و ئیسلامیش لە گەیاندنی ئەو پەیامە کوردستانییە ئیبراهیمییە بە زمانی عەرەبی بۆ عەرەبی جاهیلیە لە رێگای پێغەمبەرێکی عەرەب لە خۆیان زیاتر نییە.
{[[ وقل رب أنزلنی منزلا مباركا وأنت خیر المنزلین]] سورە المومنون ایە رقم 29
[[ وقيل يا أرض ابلعي ماءك ويا سماء أقلعي وغيض الماء وقضي الأمر واستوت على الجودي وقيل بعدا للقوم الظالمين ]]
ئەمە تەفسیرێکی دینییمان دەداتێ کە چۆن کورد توانیوێتی لە نێو ئەم هەموو غەزەوات و گرتن و جێنۆسایدەدا خاک و زمان و بیرو کەلتووری خۆی بپارێزێت لە کاتێکدا دەیان نەتەوەو قەوم یان لە ناوبراون یان تواونەوە. دواترین و پێشکەوتووترین لێکۆلینەوەی زانستی دەرکەوتنی زمانەکانی ئێرانی هیندوئەوروپاییش ، کە تازە لە هۆلەندا کراوە، دەریان خستووە کە ئەم زمانانە لە کوردستانی باکوور دەستیان پێکردووە. ئەمە هەم بەلگەی ئاینی و هەم بەلگەی زانستییی پێشرەەوی کوردستان لە پەیامی دینیی و دەرکەوتنی زمانێن ئارییدا دەردەخەن.
(٢)
فشە مۆدیرنیستەکانێش وەک موهەرریج لە سەر شانۆی ساختەنووسیدا دەم وچاوی مکیاجکراوی خۆیان بە دەیان رەنگ و بۆیەو بیری هەموو قوتوی عەتارێکی فەیلەسوف و مەیلەسوف و نووسەری غەربی رەنگ دەکەن و بەدەم مۆسیقای بتهۆڤن و چەپلەو هاواری موریدە گەمژەکانیانەوە هەلدەپەرن پشتیان کردۆتە ئەو هەموو میراتە ئەدەبیی و فۆلکلۆرییە دەولەمەندەی گەلەکەکیان و کاتی خۆیان بە جوونەوەو ڕشاندەوەی بیری هەزمنەکراو خراپقوتدراوی غەربی بە زاراوەی هەڵەو زمانێکی سەقەت و شێوێندارو، بەسەر زمانی کوردیدا بەسەردەبەن و بە چاوی سووک لە هەموو ئەدەبیات و کەلتوور و فۆلکلۆرو میراتیی کوردەواری خۆیان دەروانن و نەفرەت لە ناسیۆنالیزمی کوردی دەکەن.
تاوان نییە، ٢٠ ساڵ دوای دەسەلاتی بەربەرییەکان و سەدان بلیۆن دۆلاری لووشدراو، تا ئێستا فەرهەنگێکی کوردیی زانستیی گشتگرو رێزمان و ڕێنووسێكی ستانداردمان نییە؟ تاوان نییە کەمترین یان هەر هیچ دیراسەو لێکۆلینەوەی زانستیی و ئەکادیمی جددیمان لە سەر هیچ شاعیرێک و چیرۆکنوسێک و رۆماننوو سێک مان نییە هەر لە خانی یەوە تا فانی، هەر لە [جەمال سائیب ] ەوە تا [حوسێن عارف] ، هەر لە رۆمانی پێشمەرگەوە تا دوا رۆمانەکانی ئەمرۆ؟ ئەوە فۆلکلۆریش هەر هیچ، تا ئێستا دیراسەیەکمان نییە بە راستی جۆرەکانی فۆلکلۆر یان بۆ نموونە ژانرو هونەری [بەیت] ی کوردی لیکدادەتەوە؟
لاوک ، لاوژە، هۆرە، بالۆرە، بەیت، بەستە، گۆرانی، ستران، حەیران، قەتار، مەقام، فسانە، چیرۆک، داستان، حیکایەت، مەتەڵ، قسەی نەستەق، پەندی پێشینان، هتد ئەمانە هەموو ناون و پێناسەن بۆ ژانری فۆلکلۆری و هونەریی و ئەدەبیی و زمانیی و فیکریی بەرزو بالاو مێژوویی، کوا بەرنامەیەک بۆ ناساندن و جیاکردنەوەو لێکۆڵێنەوەی ئەوانە؟
خۆ وەک کۆ کردنەوەش ئەوە دەریایەک فۆلکلۆرو حیکایەت و داستان و بەیت و پەندی پێشینان و مەتەل و ناوی شاخ و شوین و گژوگیاو گیانلەبەرو یاری و شێوە ژیانی کورد لەگەڵ ئەنفالی دێهاتەکاندا لە ناو چوو، لە جیاتی پڕکردنەوەی ئەم بۆشاییەو کۆکردنەوەی ئەوەی ماوە لە جیلی ئەنفال کە لە ژیاندا ماون، دەسەلاتی بەربەری دژەنەتەوەیی خۆفرۆش و دز و داگیرکەرو داوێنپیس وبێگانە پەرست و حیزبە بێگانەپەرستەکان هەموو کاریان ئەوەیە لە ڕیگای تەلەفزیۆنە گلاوەکانیانەوە بیرو زمان ونەریت و ئەخلاقیات و کەلتووری کوردی داوەشێنن و بیرو زمان و کەلتووری داگیرکەرانی عەرەب و تورک و بێگانە بکەنە حەقیقەت و ئەمری واقیعی ژیانی رۆشنبیریی کوردیی.
ئەوە لە جیاتی پەروەرەدەکردن وپشتگیریکردنی پرۆسەی زمانی ستانداردی کوردیش، بە پێی نەخشەی سەهیۆنیزمی هاوپەیمانی تورکیا و داگیرکەرانیش کاریكی جددی بۆ ئەوە دەکەن کورد بکەنە دوو زمان واتە دوو نەتەوەی دژ بە یەکیش. ئەم هەوڵە بە سەختی لەلایەن گوایە دەزگا زانستی و ئەکادیمییەکانی غەرب بە پالپشتی سەهیۆنییەکان و تورکەکان لە ئارادایە،و زۆر بەشی رۆژهەلاتناسی و ئیسلامناسی زانکۆکانی دنیا، هەندی بە پارەی گەندەلەکانی هەرێم، و [ئینستووتی کوردی] پاریس وەک دەزگایەک و ئامرازیک بۆ ئەم مەبەستە کاریان کردووە بە دانانی فەرهەنگی جیاواز بۆ شیوەزاری کرمانجی سەروو-و کرمانجی خواروو ،دەستیان پێکرد و ئەوسا رێزمانی جیاواز و ئەوسا سەپاندنیان وەک دوو یان جووت ستاندارد وەک فشە کوردناسە بۆرجوازییە ئۆریانتالیستە خۆمالییەکان ناویان ناوە.
ئەی پێم نالێن لە نێو ئەم هەموو دژەناسیۆنالیزمانەدا، ناسیۆنالیزمی کوردی لە کوێیە و لە چیدا خۆی بەرجەستە کردووە؟
ئایا دژایەتی زمان و بیرو کەلتوور و هەستی نەتەوەیی و خەباتی نەتەوەیی ئازادیخوازانە و تێکشکاندنی کەسێتی و کەرامەتی تاکی کورد، خاڵی هاوبەشیی هەموو ئەوانە نییە؟
ئایا هەموو ئەوانە یەک پەیامی هاوبەشیان بۆ ئینسانی کورد نییە: کورد هچ و بۆش و ىێ زمان و کەلتوورو مێژوو-و شارستانێتی و کەسێتی و ناسنامەیەو تەنیا بە جاشێتی سیاسی و فیکری و رشنبیریی بۆ [ئەوی دیی]: عەرەب، تورک، فارس، غەرب، دەتوانێ لەم دنیا گلۆبالەدا ببێتە مۆدێرن و ریالیست و جێێ خۆی بکاتەوە؟
ئایا حیزبێک، رێکخراوێک، نووسەرێک لە باشوور و رۆژهەلات شک دەبەن کە پێی بلێین : نەتەوەیی ؟
کورد راستی وتووە : حیز هەر بە خۆی دەوێرێت .
(٣)
ناسیۆنالیزم ئایدیایە بەلام ئایدیا بەدوای هەبوو-و وابوو دا دێت. بۆیە کورد دۆژمنایەتی کراوە چونکە کوردە، هەر وەک کوردیش دەتوانێ بەرەڤانی و پارێزگاریی خۆی بکات. ئەگینا لە کوردێتی و کوردایەتی خۆی بەولاوە هیچی نییە دیفاعی پێ لە خۆی بکات، هیچی تریش نییە دوژمن بیەوێت لێی بستێنێت.
گەر ببێ بە تورکی شاخیی، تورک وازی لێ دێنێت. گەر ببێ بە ئیسلامی عەرەبی سوننی، عەرەب وازی لێدێنێت، گەر ببێت بە شیعە فارس وازی لێ دێنێت. گەر ببێت بەکۆسمۆپۆلیتی خزمەتکاری غەرب و لە نەتەوەو نەوتەکەی دەستبەردار بێت، غەرب وازی لێ دێنێت.
نەبوونی ناسیۆنالیزم واتە کورد بە رووت و قووتی خۆی بخاتە ژیر رەحمەتی شیرو نێزەی جەلللادەکانی.
نەتەوایەتی کارێکی بەرخواست نییە. هەلبژێردە نییە، ئێمە نەمانویستوەو کەس پرسی پێنەکردووین کە لە کوردستانی داگیرکراودا، وەک کوردی ئازادیلێسەندراو، بە زمانێکی کوردی نەناسراو دوژمنایەتیکراوەوە، لە دایک ببین.
زمانفێریی و هۆشیاری نەتەوەیی مرۆڤ غەریزەیەکی یەکسەری نییە وەک گوڵ یەکسەر بپشکوێ، وەک ئاسک یەکسەر بکەوێتە سەر پاشوو، ئێمەی مرۆڤ کە لە دایکدەبین وەک کۆرپە یەک زمانی هاوبەشمان هەیە کە نوزەو گریانە. ئەوسا بە پرۆسەیەکی ئینسانی، خێزانی ، کۆمەلایەتی، پەروەرەدیی، فێری زمان دەبین و هەست و هوشیاری کۆمەلیی-نەتەوەییمان لا دروست دەبێت. ئەو زمانەی فێری دەبین لە دایکوباوکمان و خێزان و کەسوکارمان و کۆمەڵمان و کەلتوورمان و نەتەوەمان و هەستو هوشیاری نەتەوەییمان جیاواز نییە.
نەتەوایەتی- بوون لەو پرۆسە بوونیارییە [وجودییە] سروشتییە جوگرافییە ناچاریی و قەدەرییە زیاتر نییە. هەر ئەمەشە ناسنامەت دەداتێ.
من نەتەوەپەرست نیم. لە ژیانما کوردبوونم هەر تراژیدیاو ئازارو موعاناتی بەردەوامی داومێ. لە خەوو خەونەکانیشمدا لە ئازاری کوردبوون رزگارم نابێت. بەلام هێشتا کوردبوونم بە پیرۆزترین بەخشندەیی خوداوەند بۆ خۆم دەزانم، باوەرو یەقینم هەیە زمانی کوردی جوانترین، پیرۆزترین، کۆنترین، دەولەمەندترین زمانی دنیایە. مەحوی – یم لە هەموو شاعیرێک پێ بەرزترو پیرۆزترە. خانی – م لە شەکسپیر زیاتر خۆش دەوێت. کوردستان بە پیرۆزترین خاکی دنیا دەزانم زۆر پیرۆزتر لە مەککەو مەدینەو قودس و هەموو قوببەکان و قەڵاکانی دنیا.
شانازی بە ئازارەکان و هاوارەکانی کوردبوونمەوە دەکەم.
بشمەوێ مەحاڵە قەت ناتوانم لێی دەرباز بم.
چەندین ساڵە لە بەریتانیام. رۆژ نییە لێم نەپرسن: خەلکی کوێی؟ دەلێم بەریتانیم. خوێندنم. ژیانم. کارم، لێرەیە. لە ئێوە زیاتر شارەزای شەکسپیرو ئەدەب و مێژوو – فەلسەفەو سیاسەت و وفروفێلەکانتانم.
مەحاڵە، مەحاڵە قەت یەک کەسم نەدیوە بەو وەلامە رازی بێت. دەبێ بزانن: من کێم؟ دەلێن: نا، نا . ئەسڵت؟ لە کوێو ەهاتووی؟ زمانی دایکت؟ نەژادت؟
قەت ناتوانی بەوە خۆت بناسێنی: بڵێی: ئیسلامم، مارکسیم، رۆژهەڵاتیم، نێونەتەوەییم، نووسەرم، ئاوارەم، گەوادم.
یا ناسنامەی نەتەوەییت هەیە یان نیتە: رووتی، داماڵڕاوی، ساختەی، درۆ لەگەل خوداو خۆت و سروشت و ژیان و ئینسان و جیهاندا دەکەیت.
سەیر ئەوەیە ناحەزانی نەتەوەبوون و بیری نەتەوایەتی ئەوەندە بێ ئابڕوون: بە کوردیی، بۆ کورد، دژی نەتەوایەتی کوردی دەنووسن.
جاران مارکسییەکان بۆ کەسێک لە چینێکی ئەرستۆکراتی یان بۆرجوازی بە حیسابی خۆیان لە دایکبووبایە دوایی مارکسیزم واتە ئایدیۆلدیۆجی چینی کرێکارو چەوساوەی وەرگرتبایە، پێیان دەوت؛ [ئینسیلاخی تەبەقی] کردووە، واتە پێستی بۆرجوازی داماڵیوە و پێستی پرۆلیتاریای پۆشیوە. ئەمەش بە هەنگاویكی پێشکەوتنخوازانەو جەوهەری دادەندرا. ئەوانەش کە نەتەوایەتی کوردی قبوڵ ناکەن بەلام ئامادەن ببنە نۆکەرو خزمەتکارێکی بەلاشی نەتەوایەتی درندەگەریی داگیرکەران یان کۆسمۆپۆلیتی داگیرکاریی غەرب: ئەوانەش ئینسیلاخی نەتەوەییان کردووە، پێستی ئاسک فڕێدەدەن و پێستی حوشتر دەپۆشن، پیستی گورگەبۆری تورکی دەپۆشن. پێستی کەرکەدەنی ئۆسترالی و زێبرای کەنەدیی و سەگی ئەمریکی دەپۆشن.
[٤]
زمانی هیچ نەتەوەیەک وەک زمانی کوردیی بە شێوەیەکی ئاوا خۆڕسک و مێژوویی لایەنەکانی هەبوونی نەتەوەیی لە وشەی کورد و داڕشتەکانیدا کۆ نەکردۆتەوە:
کورد = مرۆڤی کورد، کۆمەلی کورد، نەتەوەی کورد
کوردیی = زمانی کوردیی
کرمانج : کورد و ماد . دروستبوون و یەکێتی ناسنامەی نەتەوەیی و زمانی کوردیی. عامەی کورد.
کوردستان = خاکی کورد، نیشتمانی کورد، ولاتی کورد، جوگرافیای کورد
کوردەواری = فۆلکلۆرو کەلتوورو داب و نەریت و شیوەژیانی کۆمەلگاکانی ناوچەو هەرێم و هۆزە زۆرو جیاوازەکانی کوردستان
کوردایەتێ : بیری نەتەوایەتی و بزوتنەوەی گەلی کوردستان بۆ پاراستنی خاک و بوون و ناسنامەی خۆی.
ئەم شەش رەگەزەی کوردبوون و نەتەوایەتی کوردیی بەرهەمی هیچ بیرێکی بیگانە نین. کورد نەتەوەیە و چەمک و کۆزانی خۆی بۆ نەتەوایەتیبوون زۆر بەر لە دەرکەوتنی نەتەوەکانی ئەوروپاو بیری نەتەوایەتی ئەوروپایی لە ناوەکەی خۆی و زمانەکەیدا بەرجەستە کردووە. هیچ بیرو تێۆریکی نەتەوەییش نییە بە درێژایی سەدەی نۆزدەو بیست کە لای یەک نووسەر هێندە بە تەواویی وفەلسەفیی و زانستی تیئۆری نەتەوایەتی وەک ئەحمەدی خانی لە [مەم و زین] دا گەڵالە کردبێت. بەلام لای کەس و گەلی خۆ بەکەم زان، [گوێرەکەی خۆمالی بە گا نابێت] و خۆ بە چووک و سووک و چرووک زان بەرامبەر بێگانە دەردێکە لە هەموو ئاستەکانی سیاسی و کەلتووریی و کەسییدا دووبارە دەبێتەوە. هیچ ولاتیک و نەتەوەیەکیش نییە وشەیەکی بەرامبەری وەک وشەی [کوردەواری] هەبێت: کوردەواریی یەکجار یەکجار بۆ پێناسەی کوردو کوردستان گرنگە.
لەگەڵ جیاوازی جوگرافی، ناوچەیی، داگیرکاریی، ئەوەی کوردی بە درێژایی مێژوو یەکخستووە، یەک کەلتوورو و هەستی نەوایەتی تەنانەت خزمایەتی و لێکنزیکییەکی رۆحی گەورەشی داوەتێ: کوردەوارییە، ئەو [وارە] واتە کەلتوورە هاوبەشەی زمان وفۆلکلۆرو شێوەژیان و داستان و مێژووی خەباتی نەتەوەیی دژی داگیرکەران و سایکۆلۆجییەتی نەتەوەیی کوردی دروستکردووە. لە بەلگەنامەی ئاسوری و سۆمەری و ئەکادییەکانەوە، تا مێژووی هیرۆدۆتس، تا گەرانەوەی دەهەزار یۆنانییەکەی زینۆفۆن و تۆمارەکانی میژوونوس و گەرۆکەکانی رۆمانی و غەربیی، تا ئەم رۆژەش، هەر کەسێک پێی ناوەتە ئەو ولاتەی ئێستا کوردستانی مەزن پێک دێنێ، یەکسەر هەستی بە جیاوازی بوون خاک و کۆمەل و گەلێکی جیاواز لە رووی زمان، جل وبەرگ، رەفتاری ئینسانی، جوامێریی و ئازایەتی، روالەتی فیزیکی، شیوەی خورادن و ناومال، جیاوازی چەک و ئامارازی جەنگ، جیاوازی واری کۆمەلایەتی لە شایی وشین و ئازادیی ژن و رێکخستنی تیرەگەریی وهۆزو کشتو کاڵ و پێشەسازی و دین و ئاینزاو بەرهەمی ئەدەبی و رۆحی کردووەو شایەتی بۆداوەو تۆماری کردووە.
ئەمەیە مانای کوردەواریی، ئەمەیە کە کوردی بەدرێژایی مێژوو پاراستووەو خەڵکەکەی بە هەموو هۆزو تیرەو توێژە جیاوازەکانییەوە، بە درێژایی مێژوو، بە خوین و قوربانی خۆیان پاراستوویانەو دەسەلاتی کوردی دابراو لە شەرەفی نەتەوایەتی و حیزبە جاهیل و بێگانەپەرستەکان یەکەمجار بە بە-ئەنفالدانی خاکی کوردو جینۆسایدیدی کوردەوارییەکەی بە مرۆڤ و خاکەوە، ئەوسا بە ئەنفالستانکردنی کوردستان وکۆمەلگای کوردو سەپاندنی کەلتوورو ئایدیۆلۆجی و ئەجندای بێگانە سەرسەختانە و نامەردانە کار بۆ لە ناوبردنی کوردەواری دەکەن.
[٣] نەتەوەی کورد داربەڕووە
نەتەوەی کورد داربەرووە
رەگی ناڕوێ لە خاکی خۆیدا نەبێ
قەدی بەهێزو ئەستوورو پتەو خۆراگڕ نابێ
بە خۆل و ئاوو هەتاو و هەناسەی
ولاتی خۆی نەبێ
لقەکانی فرە نابن و پەل ناهاون
گەر لە قەدیی خۆیەوە نەڕوێن
بەلام دەشێ سەری بەرزی
لق و وچڵ و پۆپەی سەوزی
بەرەلا بکات بۆ دنیا
خۆری هەموو ئاسمان بمژێ
بای هەموو گەردوونی بەرکەوێ
جارجار لق وچڵی نەوی بێ
جار جار پەلی رابوەشێ
جار جار گەلای لێ بوەرێ
بەڵام هەرگیز
نابێ و ناکرێ
قەدی پیرۆزی بقڵیشێ و
رەگی قوولی هەڵبلەرزێ
نە دارخورما
لە جێی دار بەروو دەڕوێ
نە داربەڕوو
لە جێی دارخورما
نە ئاسکەکێوی چیاش
دەبێ بە حوشتری سەحرا
نە قەندیل – یش دەبێ بە قەعقاع
نەکەویش دەبێ بە عەلەشیش
نە گیابەندیش بە حەشیش .
ئەمە ئیرادەی خودایە
خوادی بەخشندەو میهرەبان
کە ئەم خاکەی پیرۆز کردووەو
کردوویەتی بە مەڵبەندی نۆح و
دەستپێکردنەوەی ژیان
زمان و نەوەی کوردستانی
کرەد یەکەم زمان و یەکەم پەیام و یەکەم نەوەی پێغەمبەران
ئەمە ئیرادەی خودایی یە
کردەی هێزێكی زۆر لە عەقلی بچووکی مرۆڤ گەورەترە
گەر خودا حەزی بکرادیە مرۆڤ بکا
بە یەک نەتەوە دەیکرد
بەلام کردنی بە هۆزو گەلانی جیا
لە دەشت ودەم رووبارو دەریاو سەحراو چیا
خاوەنی خاک و نەریت و زمانی جیا
تا یەکتری بناسن وەک هەن
نەک خۆیان بە سەر یەکتردا زاڵ کەن
بۆ هەر نەتەوەیەکیش پێغەمبەرێکی نارد بە زمانی خۆیان
تا بە پێی خەلق وخولق خاک وشوناسی خۆیان
خوای خۆیان بناسن
ئەمە ئیرادەی خودایە
لە دەرەوەی دەسەلاتی ئینسان دایە
نەتەوەی کورد داربەڕووە
رەگی زمانە
قەدی خاکە
لقوچڵی کەلتووری کوردەوارەییە
ئاسمان و هەتاوو هەناسەی
بیری کورادیەتییە
سەرتان دا لە بەرد
ناتوانن هەڵگێڕنەوە ئیرادەی خوا
نە دارخورما لە جێی داربەروو دەڕوێ
نە دار بەروو لە جێی دارخورما
نە ئاسک دەبێ بە حوشتر
نە قەندیل دەبێ بە قەعقاع.
3,550 جار بینــراوە لەڕەهێڵپۆست
