دکتۆر کەمال میراودەلی : چەمکی [دایەلۆگ] لە نێوان چەواشەکاریی دەسەڵات و میکانیزمێکی عەقلانی بۆ دامەزراندنی کۆمەلگای شارستانی دیمۆکراتییدا .
پێشەکی
زۆر چەمکی سیاسی گرنگ هەن کە لای ئێمە تەنیا وەک دروشمی بۆش و وتەی بێ مانا بەتایبەتی لای سیاسییەکان بەکار دێن چەند جار وشەی وەک دایەلۆگ ، دیمۆکراسی ، دەستوور ، دەزگا هتد دووبارە دەبنەوە بەبێ ئەوەی هیچ بگەیەنن یان هیچ لە هیچ بگۆڕن .
ئەم چەمکانە مێژوویەکی دوورو درێژیان هەیە و لای گەلانی پێشکەوتوو دەمێکە لەگەڵ نەک تەنیا فەلسەفە و پراوەی سیاسەتدا بەلکو لەگەڵ بیرکردنەوەو ژیانی رۆژانەشیاندا تێکەڵ بوون و بوونە بەشێک لە چارەسەری عەقلانی بەکۆمەلی دەزگایی کێشەکانی کۆمەل و سیاسەت
واتە ئێمە لە سفرەوە دەستپێناکەین . هەموو ئەو گرفتانەی هەمانن هەموو گەلانی دیکە هەیانبوون، پرۆسەو ئەنجام ، دەرد و چارەسەری لە بەر دەستماندان . بۆ دەرهێنانی نەوت و فرۆشتنی ولات و پاشەرۆژ ، گەورەترین و بە دەسەلاتترین و تەکنۆلۆجیترین کۆمپانیای دنیا دێنن ، بۆ دروستکردنی ئینسانیش ، نا بۆ دارزاندن و دواخستنی ئینسانی کوردیش ، گەندەڵترین و دڕندەگەرترین رێبازی فروفێل و ساختەچێتی و چەواشەکردن بەکاردێنن .
ئەمرۆ دەتوانین باشترین بیرو زانستی دنیا ، باشترین تەکنۆلۆجی دنیا ، باشترین زانکۆی دنیا ، باشترین خەستەخانەی دنیا ، ىاشترین کارخانەی دنیا بێنینە کوردستان و هەموو روالەت و لایەنەکانی ژیانمان زانستیی و تەکنۆلۆجیی بکەین . بەلام دیارە دەسەڵات ئەمەی ناویت ، بۆ خۆی کارخانەی دزیی و داگیرکردن و خاکفرۆشتن و مردندروستکرنەو بەس .
زۆرمان رەخنە گرتووەو دەگرین. زۆریشمان بیرو پرۆژەو پێشنیازی چاک و دروستکەر پێشکەشکردووە کەڵکی نەبووە . بەلام هەر دەبێ بەردەوام بین ، وەک ئەو دلۆپە ئاوەی کە بە بەردەوامی خۆی بەردو ئاسن کون دەکات . ئەو دیوارانەی دەسەلاتیش کە دەمێکە درزبردوو-و ناوبۆش بوون حەتمەن دەتەپن .
لەمرۆ بە دواوە ئەو چەمکە زانستییانە روون دەکەمەوە کەگەلان لە پرۆسەی پێشکەوتندا گەڵاڵەیان کردوون و ئێستا بە ئامادەیی و زانستیی و پراکتیکی لە بەر دەستمان دان ، ئیدی بۆ بە بیرکراوەیی ، دلسۆزیی و دروستی بۆ چارەسەری کێشەکانی خۆمان بە کاریان نەهێنین ؟ ئەمە پرسیارێکە بۆ دەسەلات ، بۆ حکومەتی هەرێم و سەرۆکەکەی ، بۆ سەرۆکایەتی هەرێم ، بۆ پەرلەمان و بۆ رووناکبیران و رای گشتی ؟ .
هیوادارم ئەم چەمکانەو روونکردنەوەی پێشینەی زاراوەیی و چواچێوەی تیۆریی و ڕێبازی پراتیکی بەکارخستنیان ببێتە هاندەر یەکەم : بۆ دەستپێکردنی دایەلۆگ و گفتوگۆ بۆ زیاتر تەواو کردنیان و ٢. بۆ دروستبوونی کۆدەنگی یان فشاری جەماوەریی بۆ کەڵکلێوەرگرتن و بەکارهێنانیان بە شێوە و ستانداردە زانستییە تاقیکراوەکانیان .
١. دایەلۆگ و دەسەڵات .
دەسەلاتی گەندەڵ ئەو کاتە دایەلۆگی بەبیر دێتەوەو باسی دەکا کە بەرەو رووی نارەزاییەک یان ئۆپۆزیسیۆن دەبێتەوە . لە ماوەی رۆژانی راپەرینی شوباتی ٢٠١١ زۆر باسی دایەلۆگ و چارەسەری گرفتەکانیان بە دایەلۆگ دەکرد. کە هەرایەکەی بادینانیش لەگەڵ یەکگرتوو روویدا ، ئەو کات نیچێروان بارزانی سەرۆکایەتی حکومەتی وەرنەگرتبۆوە لە ئەمریکاوە ئەم پەیامەی لە فەیسبووکەکەی خۆی بلاو کردەوە کە جەختی لە سەر پێویستی بەکارهێنانی دایەلۆگ بۆ چارەسەری کێشەکان دەکرد . ئەمە دەقی قسەکانی خۆیەتی :
[[[[ “من رووی قسەم ئاراستەی پارتەكانی دەسەڵات و برایانم لە ئۆپۆزسیۆن دەكەم ، كە كاتی ئەوە هاتووە پابەندی دیالۆگی نیشتیمانی بین و هەموو كێشەو گرفتەكان لەوێ باس بكەین . نابێ جیاوازی سیاسی ببێتە هۆكاری تێكدانی شیرازەی كۆمەڵایەتی ، چونكە هەرێمی كوردستان جێگەی سەرجەم ئایین و نەتەوەكانی تێدا دەبێتەوە . دڵنیاشم بەبێ هاوكاری و پاڵپشتی هەموولایەك كێشەكان چارەسەر ناكرێن و ناتوانین تەبایی بپارێزین . هەستكردن بە بەرپرسیاریەتی زیاتر زووتر دەمانگەیەنێتە ئامانجە پیرۆزەكان و وەدەستهێنانی دەسكەوتی زیاتر بۆ گەلەكەمان .” فەیسبوکی نێچیروان بارزانی . ٧/١٢/ ٢٠١١
لەم کۆبوونەوەی دوایی کاک نێچیر و د. بەرهەم – یش لەگەل سەرکردەکانی ئۆپۆزیسیۆن باس هەر باسی دایەلۆگ و میکانیزمی دایەلۆگ [وتووێژ، گفتوگۆ] بوو .
پرسیارەکە ئەوە یە :
١ بۆ دەساڵ زیاترە باسی دایەلۆگ دەکەن و هیچی لێ شین نەبۆتەوە ؟ ئایا هەر ناوەکەی دەزانن و ناوەرۆکەکەی نازانن و وەک جاهیلێلک ئەم ناوە بەکاردێنن ؟
٢. یان ، بەلێ دەزانن دایەلۆگ چییە بەلام درۆ دەکەن و تەنیا بۆ هەڵخەڵەتاندن و کاتکوشتن ئەم چەمکە بەکاردێنن ؟
وەلامی ئەم پرسیارە بۆ خۆیان و خەلک ومێژوو جێدێڵم . بەلام وەلامەکە هەر چێ بێت ئەوا لێرەدا چەمکی دایەلۆگ وەک یەکێک لە تەکنیک و پرۆسەی چارەسەری زانستی مەدەنی دیمۆکراسی کێشەکانمان روون دەکەمەوە
٣. دایەلۆگ چییە ؟
１. دایەلۆگ گفتوگۆو راوێژی عەقلانییە
١.١ دایەلۆگ وشەیەکی لە بنچینەدا یۆنانییە کە بریتییە لە
diálogos. لە dia-, -logue
پێکهاتووەلە : دایە : واتە دوو، و لۆگ واتە قسە یان ئاخاوتن.
دایەلۆگ واتە : دوو لایی ، دوو لۆیی دوو – وان یان ئاخاوتن .
وەک زاراوەی باو : بریتییە لە ١.گفتوگۆکردن لە نێوان دوو کەس و لایەن یان زیاتر
٢. باسکردنی کێشەکانی کۆمەل و ولات لە رێگای ئالوگۆڕی ئازادی بیروباوەرو بۆچوونی جیاوازەوە لە هەر سەردەم و کاتیكدا پێویست بێت بۆ دروستکردنی هوشیاریی تاک و گشتی و بەشداری جەماوەری و گەیشتن بە هاودەنگی یان کۆدەنگی یان چارەسەری عەقلانی کێشەکان لە رێگای کەمپەینی جەماوەریی و پرۆسەی دەستووریی ودیمۆکراسییەوە .
گرنگی گتوگۆ لە زمانی کوردییدا لەو هەموو ووشەو زاراوانە دەردەکەوێ کە بۆ دەرخستن و دامەزراندنی عەقلانیی و کۆمەڵایەتی ئەم مەبەستە هەمانن :
دووان ، گفتوگۆ ، وتووێژ ، دانوستاندن ، پێکڤەپەیڤین ، ئاخاوتن ، راوێژ ، ئامۆژگاری ( کردن و وەرگرتن ) ، پرس ( پێکردن ) ، قسەلەگەڵکردن ، جڤین ، پێکەوەدانیشتن ، لێکتێگەیشتن ، قەناعەت ( پێکردن ، پێهاتن ) ، گوێگرتن ، لێکحاڵیبوون . دیارە زۆر وشەو دەربرینی دیکەشمان لە دایەلێکتە زۆرو دەوڵەمەندەکانی زمانەکەماندا هەیە .
ئەم مانایانە لەگەڵ هەموو ئەو واتایانە یەک دەگرنەوە کە ماناو میکانیزم و دامەزراوەکانی دووان و پێکەوە قسەکردن و راویژکرن دەگرنەوە و جەخت لە سەر سروشتی تایبەتی مرۆڤ وەک بوونەوەرێکی قسەکەر یان زیندەوەرێکی کۆمەلایەتی هۆشمەند ( وەک ئەرستۆدەلێ ) دەکەن .
پەرلەمان :
parlaiment
وەک وشەی (پەرلەمان) کە ئەویش بە مانای قسەکرن دێ و بنچینەکەی کرداری
parle, perle
فەرەنسییە بە مانای قسە دەکا ، دەردەبڕێ ، گفتوگۆدەکا و ناوەکە پەرلەمان
Parlee-ment
مانای قسەکردن یان جڤینیکە بۆ قسەو گفتوگۆ یان کۆنفرانس
کۆنفرانس
Conference
وشەی کۆنفرانسیش وەک ( کۆنفرانسی حیزب یان رێکخراوێک) ئەویش لە کرداری
conferre
ی لاتینی وەرگیراوە کە بە مانای کۆبوونەوەو راوێژکردن دێ
شورا ( الشوری )
هەموو ئەمانە لەگەڵ وشەی شورای عەرەبی و ئایەتی”
سورەتی الشورى : ئایەتی 38{ وأَمرهم شورى بينهم}
واتە : خوداوەند فەرمانی پێداون راوێژ لە نێوان خۆیاندا بکەن . یەک دەگرنەوە .
خاڵی هاوبەش :
هەموو ئەم مانایانە تایبەتمەندیی مرۆڤ دەردەبڕن : وەک بوونەوەرێکی هۆشمەند کە دەتوانێ لە رێگەی قسەو گفتو گۆوە هەم رێزی راو بۆچوون و مرۆڤایەتی یەکتر بگرن و سوود لە بۆچوون و ئەزموونی و عەقلی جیاوازی یەکتر وەربگرن ، هەم بتوانن کێشەکانیان بە شێوەیەکی ئاشتی و عەقڵانی چارەسەر بکەن .
١.٢ ئازادیی بیرو بوونی جیاوازییەکان مەرجی دایەلۆگە
بە حوکمی تەمەن ، بە حوکمی ئەزموون ، بە حوکمی رادەی فێربوون و پلەی زانستی و تێگەیشتنی جیاواز ، بە حوکمی بەرژەوەندی جیاواز ، بە حوکمی جیاوازی نێوان نەوەکان ، بە حوکمی ئەوەی کە مرۆڤ لەگەڵ لە دایکبوونیدا خاوەنی هوشیاری نییەو دەبێ بە پرۆسەی بەخێوکردن و پەروەردەکردن و فێربووندا تێپەرێت ، بە حوکمی جیهانیبوون و گۆڕانە بەردەوامکەنای دنیا ، هتد مرۆڤەکان بیرو رای جیاواز و تێگەیشتنی جیاوازیان بۆ شتەکان هەیە و دەبێت . گەر جیاوازی و ناکۆکی بیرو را نەبێت پێویستیش بە دایەلۆگ و دانیشتن و شورا نابێت .
بۆیە بوونی ئازادیی بیرو راو ده‌ربڕین و میدیا مه‌رجێکی جه‌وهه‌ری بوونی دایه‌لۆگه له ئاسته جیاوازه‌کانی کۆمه‌لگادا . دایه‌لۆگ په‌ره‌دپۆشکردن و پینه‌کردن و پانکردنه‌وه‌ی جیاوازییه‌کان نییه بۆ گه‌یشتن به ته‌وافوقێک کە لە سەر بنەمای خۆدزینەوە لە گرفتەکان یان دواخستنیان یان کپکردنی ناکۆکییەکان دامەزرابێت . ناکۆکی هەر هەبووەو هەر دەبێ و هەر دەبێ ببێت . ئەمە جەوهەری پرۆسەی سروشت و ژیانەو مەرجی پێشکەوتن و نەوەستانە. رۆحی دایه‌لۆگ دایه‌له‌کتیکه که بریتییه له کۆدژیی ، له‌ده‌رخستنی جیاوازییه‌کان و ناکۆکییه‌کان تا ئه‌وپه‌ڕی و رێزگرتن و پشتگیریکردنی یه‌کێتی جیاوازییه‌کان وه‌ک جه‌وهه‌ری دیمۆکراسی و دینامۆی پێشکه‌وتن
١.٣ سیاسەت هونەری بەکارهێنانی دایەلۆگە
کەواتە سیاسەت بە پرینسیپ و میکانیزمەکانیەوە ، مانای هونەری بەکارهێنانی دایەلۆگە بۆ چارەسەری کێشەو دامەزراندنی تەبایی و پێشکەوتن . دایەلۆگ دەبێتە هۆی دروستکردنی رای هاوبەش ، بۆچوونی هاوبەش ، چارەسەری هاوبەش ، ئەمانەش بۆ ئەوەی ببنە بنەمای پێشکەوتن و تەبایی و سەقامگیری لە یاسادا جێیان دەبێتەوە . بۆیە پەرلەمان وەک شوێنی دایەلۆگ و راویژو دیبات و بیرورای جیاواز ، شوێنی شیکردنەوەی گرفتەکان و دروستکردنی چارەسەرییەکان و دانانی یاساکانیشە . ئەم پرۆسە شورایی دیمۆکراتی و یاساسازییەیە کە کۆلەکەکانی کۆمەلگای شارستانی ئاشتیدارو سەقامگیرو عەقلانی دروست دەکا
١.٤سەرەتای دایەلۆگ پێناسەیە
بۆ ئەوەی باسی شتێک بکەی ، گفتگۆی دەربارە بکەی، بگەیتە ئەنجام دەربارەی ، دەبێ بزانی باسی چی دەکەیت . بە بێ ئەمە کات بە فێرۆ دەرواو ئاخاوتنکاران لە ناو بازنەیەکی بۆشدا دەخولێنەوە، یەکتر ماندوو یان چەواشە دەکەن، کات دەکوژن ، دەرفەت لەدەست دەدەن ، بەلام بە هیچ ئاکامێک ناگەن . پێناسەکردنی گرفتەکەو دەستنیشانکردنی وردی خاڵەکانی جیاوازیی و ناکۆکییی سەرەتای پێویستی دەستپێکردنی دایەلۆگە . بۆیە هێچ جڤینێک بە بێ [کارنامە] ی گفتوگۆ یان [ئەجندا] سەرناگرێت . پێناسە یانی تایبەتیکردنی ئەوپەری بابەتی باسە ، خۆدوورخستنەوە لە پێانسە هەلاتنە لە دایەلۆگ و رووبەرووبوونەوەی ئەرژی گەران بە دوای راستییدا . ئەو دایەلۆگەی کە ئاخاوتنکاران وسەدەکەن بە بێ ئەوەی بزانن باسی چی دەکەن یان لێکحاڵیی بنن پێی دەوترێ : دایەلۆگی کەڕان .
١.٥ کۆمەلگای مەدەنی کۆمەلگای دایەلۆگی کراوەیە
کۆمه‌لگای مه‌ده‌نی مرۆڤیی ئه‌و کۆمه‌ڵگایه‌یه که ده‌توانێ هه‌موو گرفت و کێشه‌و بنبه‌سته‌کانی له رێگه‌ی عەقڵ و دایه‌لۆگ و یاسا‌وه چاره‌سه‌ر بکات. بە پێچەوانەوە کۆمەڵگای بەربەری یان خێلەکی یان سیستمی دیکتاتۆری راستییەکان دەشارێتەوە وچارەسەرییەکان بۆ قسەو بۆچوونی کەسانی دەسەلاتدارو سەرۆک و میرەکانی جەنگ دەهیڵیتەوە.
١.٦ دایەلۆگ پێویستی بە سەکۆی یەکسان هەیە
فه‌راهه‌مکردنی یه‌کسانی دهرفهت و سه‌کۆی یه‌کسان بۆ دایه‌لۆگ مه‌رجی فه‌راهه‌مبوونی دایه‌لۆگی سه‌رکه‌توو – و ئه‌نجامداره . دایه‌لۆگ له شوێنگه‌و روانگه‌ی هێزو له هه‌لومه‌رجی هه‌ڕه‌شه‌ی سڕینه‌وه‌و سه‌رکوتکردن و سزادان و کڕین و ته‌شهیرپێکردندا ناکرێ . دایەلۆگ لە چوارچێوەی ناهاوسە نگی هێزدا ناکرێت . دایەلۆگ دەربڕی میکانیزمی هێز نییە ، دەربڕی میکانیزمی عەقڵە بەرامبەر بە هێز ، ئاشتیی بەرامبەر بە هەڕەشەی جەنگ و توندوتیژی ، یەکتر قبوڵکردن بەرامبەر بە هەوڵی پەراوێزکردن و سڕینەوە ، دەرخستن و روونگۆیی (شەفافیەت)بە رامبەر بە شاردنەوەو چەواشەکردن .
دایه‌لۆگ میتۆدو شێوازێکی شارستانییانه‌و عه‌قلییانه و ئەخلاقییانە‌یه که پشت به ئاخاوتن و به‌ڵگه‌و سه‌لماندنی عه‌قڵی و ستانداردی ئه‌خلاقی به‌رز ده‌به‌ستێ و مه‌به‌ستی به‌رژه‌وه‌ندی گشتی ره‌چاو ده‌کا .
١.٧ دایەلۆگ لە هەموو کات و کێشەیەکدا پێویستە
بێگوێدانه سه‌ختیی هه‌لومه‌رج و قورسیی و ئالۆزیی کێشه‌کان و زۆریی لایه‌نه‌کان و رابردووی کێشه‌و لایه‌نه‌کان و ئاستی رق و دوژمنکاریی ، له هه‌موو کاتێکداو له هه‌موو ئاستێکدا ده‌بێ دهرفهت و داوای دایه‌لۆگ به زیندوویی بمێنیته‌وه‌و ده‌رگای دایه‌لۆگ به کراوه‌یی بمێنێته‌وه. هەرشتێک کە لە کۆمەڵ و ژیاندا هەبێت و کاربکاتە سەر ژیانی خەلک بەگشتی یان تەنناەت تویژێکو چەند مرۆڤیکێش ، پێویستە دایەلۆگی دیمۆکراتی دەربارەی ئەو کێشەیە بکرێ و هیچ شتێ بە هیچ بیانوویەکی ئاسایشی نەتەوەیی ، هۆکاری دینیی ، دواکەوتوویی تێگەیشتنی کۆمەلایەتی نابێت تابوو بێت و باسکردنی قەدەغەو یاساغ بێت یان فرامۆش و پەراوێزیی بکرێت ، لە مانە وەک کێشەی ئەیدز ، دەستدرێژی بۆ سەر مێ یان نێر [ زۆراندن ] ، دەستدرێژی سیکسی لە دەزگاکان و رێکخراوەکاندا ، خەتەنەی ئافرەتان، كێشەکانی خۆکوشتنی ژنان و پیاوان ، کێشەی بەکارهێننای مۆبایک وتەکنۆلۆجی نوێ و دەرهاوێشە ئەخلاقییەکانیان ، هتد ئەمانە هەموو کێشەی کۆمەلایەتین کە کار دەکەنە سەر ژیانی هەموو مرۆڤێکی تاک و هەموو کۆمەڵ و پیویستە دایەلۆگ بیانگرێتەوە . هەروەها کێشە رۆحی و فیکرییەکان پێویستییان بە دایەلۆگی بەردەوامە نەک ئامۆژگاری و سەپاندن و تۆقاندن و بێدەنگ کردن .
١.٨ دایەلۆگ مەودای بەشداری سیاسیی هەموو خەڵکە
دایه‌لۆگ ته‌نیا له ئاستی ده‌سه‌لات و حیزبی سیاسی و خاوه‌ن به‌رژه‌وه‌ندییه تایبه‌تییه‌کاندا ناکرێ . دایه‌لۆگ ده‌رفه‌تیکی دیمۆکراسییه بۆ به‌شداری هه‌موو توێژو ده‌سته‌کانی گه‌ل له پرۆسه‌ی ده‌ستنیشانکردنی کێشه‌کان و دۆزینه‌وه‌ی چاره‌سه‌رییه‌کان و به‌هێزکردنی پرۆسه‌کانی سه‌قامگیریی سیاسیی و ئاشتی کۆمه‌لایه‌تی و به‌هێزکردنی پرۆسه‌کانی پێشکه‌وتن و دیمۆکراسی کۆمه‌لگایی .
دایه‌لۆگ ره‌وشێکی دیمۆکراتیی و چالاکییه‌کی کۆمه‌لگایی مه‌ده‌نییه ، ده‌بێ هه‌موو به‌شه‌کانی کۆمه‌ل تێیدا به‌شدار بن و له هه‌موو ئاستێکدا روو بداو به‌کار بێ : له په‌رله‌مان ، له ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران ، له سه‌رۆکایه‌تی هه‌رێم ، له ده‌زگاکانی حکومه‌ت ، له نیوان ئۆپزیسیۆن و ده‌سه‌لات ، له نێوان به‌شه‌کانی ده‌سه‌ڵات ، له نێوان ئۆپۆزیسیۆن خۆیدا ، له نێوان ده‌سه‌لات و خه‌لک و ئۆپۆزیسیۆن وخه‌لک ، له میدیادا ، له کۆمه‌لگای مه‌ده‌نیداو له شه‌قامدا ، لە قوتانخانەدا ، لە مال و خێزاندا ، لە نێوان هاوریێاندا . تا دایه‌لۆگ زیاتر، به‌هێزتر ، کاریگه‌رتر بێ ، کۆمه‌لگا جوانتر ، دامه‌زراوتر ، یەکگرتووتر ، ئاسووده‌تر و هیوادارتر ده‌بێ . باوەری بە هێزو وزەی مەزنی خۆی دەبێت وبە گەشبیننیەوە بۆ پاشەرۆژ دەڕوانێت .
١.٩ بوونی دەستوور مەرجی پێشینەیی دایەلۆگی خەلک و دەسەلاتە
بوونی دەستوور وەک بنەمایەکی دایەلۆگی خەلک و دەسەلات ، عەقڵ و کردار پێویستە
بوونی ده‌ستووری دیمۆکراسی زامنی ماف و ئازادییه‌کانی خه‌لک و په‌رله‌مانی کاراو دامه‌زراوه دیمۆکراسییه‌کان و کۆمه‌ڵگای مه‌ده‌نی ئازادو میدیای ئازاد و رێکخراو سیندیکای سه‌ربه‌خۆ ، ئه‌و میکانیزم و زامنانه‌ن که ره‌وشی دیمۆکراسی دایه‌لۆگ له کۆمه‌لگادا به چالاکی و کاریگه‌ریی ده‌هێلنه‌وه‌و رێگه له دروستبوونی ناکۆکی سه‌خت و گرێبه‌ند و بنبه‌ستی ئایدیۆلۆجی و سیاسیی ده‌گرن .
١.١٠ دایەلۆگ دەبی کراوەو روون و ئاشکرا بێت لە ئەجنداو پرۆسەو ئەنجامدا و لە ژووری داخراودا ناکرێ
دایه‌لۆگی سیاسی و نوێنه‌ره سیاسییه‌کان ده‌بێ له هه‌موو کاتێکدا کراوه‌و روونکار (شه‌ففاف) بێ و به‌رژه‌وه‌ندی دیمۆکراتی خه‌لک له به‌رچاو بگرێ . دایه‌لۆگ له ژووری تاریک و دانیشتنی داخراودا ناکرێ . ده‌بێ کرده‌وه‌یه‌کی روونکارو خاوه‌ن ئه‌جنداو ئامانج و ئه‌نجامی ئاشکرا بێ . چرپه‌و سرپه‌و زه‌رده‌خه‌نه‌ی ساخته‌ی سەر تەلەفزیۆنی دوای دانیشتنه داخراوه‌کان زیاتر به پیلان و پروپاگه‌نده دواییان دێت نه‌ک به کردنه‌وه‌ی ده‌رگاو په‌نجه‌ره‌و رێگا به‌ستراوه‌کان به کلیلی دایه‌لۆگ
١.١١ دایەلۆگ و دیمۆکراسی دەبێ ببینرێن
دایەلۆگ کردارێکی دیمۆکراتییە دەبێ بکرێ و ببینرێ کە لە هەموو ئاستەکاندا بە روونی و راستگۆیی دەکرێ و لە دەزگاکانی میدیادا پرۆسەکانی بەردەوام نیشان بدرێ و مەودا بۆ بەشداری کاریگەری خەلک بەردەوام ئاواڵە بکرێت . لە ئینگلیزیدا وتەیەک هەیە : دەلێ دیمۆکراسی نەک هەر دەبێ بکرێ بەلکو دەبێ ببینرێ کە دەکرێ . واتە خەلک دەبی بتوانێ بە چاوی خۆی سەرکردەو نوێنەرەکانی لە پەرلەمان و دەرەوەدا ببینێ کە چۆن گفتوگۆ دەکەن و پرسە گرنگەکان روو ن دەکەنەوەو بڕیاری عەقلانیی بەکۆمەل دەدەن و بەپرس دەبن بەرامبەر بە بڕیارەکانیان .
بۆیە هەموو کۆبوونەو کۆنفرانسی حیزبەکانی بەریتانیا لە رێگای بی . بی . سی و کەنالەکانی تریشەوە نیشان دەدرێن . بۆیە کەناڵیكی تایبەتی پەرلەمان بەناوی بی . بی . سی پەرلەمان لە بەریتانیا هەیە کە ٢٤ سەعات لە کاردایەو هەموو کۆبوونەوەکانی پەرلەمان ، ئامادەبوونی سەرۆک وەزیران لە پەرلەمان و گفتۆگۆی ئاشکرای لەگەل سەرکردەی ئۆپۆزیسیۆن و وەلامدانەوەی رووبەرووی پرسیارەکانی پەرلەمانتاران و ، کۆبوونەوەکانی کۆمیتەکانی پەرلەمان ، کۆنفرانسی هەموو حیزبەکانی دەسەلات و ئۆپۆزیسیۆن بێ جیاوازی ، کۆنفرانسە سیاسییە گرنگەکان ، سیمینارە سیاسییە کان دەربارەی پەرلەمان و دەستوورو حکومەت و سیاسەت و کێشە هەنووکییەکان و رووداوی میژوویی گرنگی پەرلەمان و سیاسەت هتد هەر هەمووی لە سەر شاشەی تەلەفزیۆن نیشان دەدات . ئەمە سەرچاوەیەکی باشە بۆ رۆشنبیرکردنی خەلک و بۆ ئەوانەی دەیانەوێ لە پرۆسەو کاری پەرلەمانی و پرسە دەستووری و یاسایی و سیاسییەکان شارەزا بن و بۆئەوەی دایەلۆگی سیاسیی دیمۆکراتی ببێتە بەشیکی جیانەبۆوەی ژیانی کۆمەلایەتی خەلک و تاک ..
١.١٣ دایەلۆگ بۆ گۆڕینە نەک هێشتنەوەی باری باو بۆیە دایەلۆگی نەوەکان گرنگترین جۆری دایەلۆگە
ناکۆکی هەروەک جەوهەری ژیان وکۆمەلە، هەروا مندالدانی گۆڕان و لە دایکبوونی نوێ یە ، لایەنێکی گرنگی دایەلۆگ دەبێ هەمیشە ئاگادربوون و دەرفەتکردنەوە بۆ گۆرانە نوێکان و هێزە نوێکان و نەوە نوێکان بێت .
دەسەلاتی سیاسی نادیمۆکراتی هەمیشە ئامانجی هێشیتنەوەی باریی باوە (ستاتسکۆ). بۆیە لە دایەلۆگی نەوەکان و هێزە نوێکان دەترسێ و هەمیشە هەول دەدا دەنگ و رەنگ و دەوری گەنجان و نەوەی نوێ پەراوێز بکات . بە پێچەوانەوە لە سسیتمی دیمۆکراتی دەرگا ئاوەڵەیە هەر لە قۆناغی سەرەتاییەوە بۆ پێگەیاندنی هەزاران سەرکردەی سیاسی و رێبەری کۆمەلایەتی و رٶسنبیرییو زانستیی نوێ لە هەموو ئاستەکانداو دایەلۆگی کۆن و نوێ، مانەوەو گۆڕان ، خوێنی تازەو جەستەی ئێکسپایەر هەمیشە لە گۆڕێیە .
بۆ نموونە : پەرلەمانی لاوان لە بەریتانیا گرنگی زۆری پێدەدرێ ، بۆ دایەلۆگ و دیبات ( ئاخاوتنی سیاسی ) دەربارەی کێشەکان هەمان بینایەی پەرلەمان بەکاردێنن و هەمان پرۆسەی پەرلەمانی دایک رەچاودەکەن و سەرکاری پەرلەمان ( سپیکەر ) خۆی هەمان شێوەو پرۆسەی بەرێوەبردنی پەرلەمان بۆ بەرێوەبردنی دایەلۆگەکان گەنجەکان لە پەرلەمانەکەی خۆیاندا بکاردێنێ و کەسانی سیاسی ناودار بۆ ریزگرتن لە پەرلەمانی گەنجان و گەنجان بەشداری دانیشتنەکان دەکەن . بەم جۆرە سەدان کادر و وتاربێژو دایەلۆگزانی نوێ لە ریزی گەنجاندا لەهەموو ئاستێکدا پێ دەگەیەنن
١.١٣ میکانیزمەکانی دایەلۆگ بریتین لە کۆبوونەوە ، سیمینار ، کۆنفرانس ، دایەلۆگی ناو پەرلەمان ، باسکردن و وروژاندنی بابەتە گرنگەکان لە رۆژنامەو تەلەفزیۆنداو رێگەدان بە بەشداری پسپۆران و کەسانی ئاسایی ، سیمینارو چالاکییەکانی رێکخراوەکانی کۆمەلگای مەدەنی ، گفتوگۆ لە سەر کێشەکان و ئاڵوگٶری بیرو را لە سایتەکاندا ، میدیای کۆمەلایەتی وەک فەیسبووک و یوتیوب ، هتد بەلام دیارە سەرەکیترین شوین بۆ بەرپاکردن و دۆزینەوەو چارەسەری بۆ کێشەکان و یاسا دانان بۆیان پەرلەمانە بەو سیفەتەی ئەندامانی پەرلەمان نوێنەری هەلبژێردراوی خەڵکن و نەک هەر لە جیاتی خۆیان وەک ئەندام پەرلەمان قسە دەکەن بەڵکو وەک نوێنەری دەنگدەرانیش لە سەریانە دەنگ و رەنگ و هەڵوێستیان هەبێت و بەپێی دەستوورو یاسا پەرلەمان گەورەترین دەسەڵاتە بۆ بەرێوەبردنی قەیرانەکان و دۆزینەوەی چارەسەرییە دەستووریی و یاسایی و سیاسییەکان .
2,437 جار بینــراوە لەڕەهێڵپۆست
