دکتۆر صەباح قەدوری : پەیامەکەی ئۆجەلان و پرسی کورد .
لە عەرەبیەوە : جیهاد موحەمەد
چارەسەری ئاشتییانەی پرسی کورد لە تورکیا و هەموو کوردستانی گەورەدا، چارەسەرێکی ڕاست و قبوڵکراوە لەلایەن گەلی کوردەوە. هەروەها لە لایەن کۆڕە هەریمی و نێودەوڵەتییەکانەوە، لە حاڵەتێکدا کە خواستێکی ڕاستەقینە هەبێت لە لای ئەو حکومەت و وڵاتانەی کە گەلی کورد تیایاندا وەک نەتەوەیەک قورسایی سیاسی خۆی هەیە، خاکیان دابەشکراوە و کەوتونەتە نێو سنوری جوگرافیای(تورکیا، ئێران، عێراق و سوریا)وە، پێویستە پرسی کورد لەم وڵاتانەدا دانی پیابنرێت وەک پرسێکی سیاسی، پێویستە لەسەر بنەمای مافی دیاریکردنی چارەنووسی چارەسەری کێشەکە بکرێت. ڕاستییەکیش هەیە کە دەبێت دانی پیابنرێت، ئەویش ئەوەیە کە مەسەلەی بەدیهێنانی ئاسایش و ئاشتی و جێگیرییەکی بەردەوام لە ناوچەکەدا، بەدینایەت بە ترازان لە چارەسەری ئاشتیانە و دادپەروەرانەی ئەم پرسە و پرسی فەلەستین، لەسەر بنەمای دیموکراسی ڕاستەقینە، وە تێگەیشتن لە مافی دیاریکردنی چارەنووسی ئەم گەلانە و دۆزینەوەی شێوازی عەمەلی گونجاو و کاتی شیاو بۆ دەربڕین لە بارەیەوە .
گۆڕانی هەڵوێستی حکومەتی تورکیا و کرانەوەی بۆ چارەسەری ئاشتییانەی پرسی کورد، پاساوی پێویستی بەدواداچوونی گۆرانکارییە خێراکانی ناوچەکە دەکات، کە دەبێت پرسی سیاسی کورد لایەنێک بێت لە نێوانیاندا، لە کاتێکدا، تورکیا یەکێکە لەو وڵاتانەی کە کێشەی کورد تیایدا زیاتر پەرەی سەندووە وەک لە وڵاتانی تر، بە هۆی بەکارهێنانی هێز و توندووتیژیی و جەنگی لەناوبردن و پاکتاوکردنی ئەم گەلەوە بە درێژایی مێژووی خۆی. چارەسەری ئاشتییانەی کێشەو ناکۆکیەکانی ناوخۆیی و ناوچەیی ئەم وڵاتە، یارمەتیدەرێتی بۆ بەدیهێنانی خەوەنی چوونە ناو یەکیتی ئەورپاوە .
ئەو پەیامەی کە ڕێبەری زیندانیکراوی پارتی کرێکارانی کوردستانی تورکیا (PKK) ئاراستەی کرد بۆ ئەوەی کارلێک دروستبکات لەگەڵ کرانەوەکەی حکومەتی تورکیادا و، داواکردنی لە جەنگاوەرانی حیزبەکەی بۆ چەکدانان و چوونە دەرەوە لە سنوری تورکیا، وابەستەبووون بە میتۆدی ئاشاتییانە و دیالۆگی شارستانیانە و ڕێکەوتنی سیاسی بۆ چارەسەری کێشەی دادپەروەرانەی کورد کە سەپێنراوەتە سەری لە چوارچێوەی وڵاتانی تردا بژێت و، ناچار خەبات بکات بۆ بەدیهێنانی مافی بڕیاردانی چارەنووس و هەڵبژاردنی پێکەوە ژیان و ویستی خۆ گونجاندن لەگەڵ گەلانی تری ئەو وڵاتانەی دابەشبوون بەسەریاندا .
لێرەدا پرسیارێک دێتە ئاراوە: ئایا حکومەتی ئەردۆغان خواستی ڕاستگۆیانە و ڕاستەقینەی هەیە بۆ چارەسەری پرسە سیاسییەکەی کورد لەم بارودۆخە ئاڵۆزەدا کە ناوچەکەی پیادا تێدەپەڕێت بە شەپۆلێک لە بشێویی و جەنگ و نەبوونی دۆخێکی ئاسایی و ئاسایشێکی جێگیر، دەستێوەردانی تورکیا وەک لایەنێک ڕوون و ئاشکرایە لە جێبەجێکردنی نەخشەی ڕێگە بۆ پێکهێنانەوەی سەرلەنوێی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، کە لە لایەن وڵاتە یەکگرتوەکانی ئامریکاو و هاوپەیمانەکانیەوە داڕێژراوە، هەروەها بە هاوکاریی وڵاتانی کەنداو ، لەسەرو هەمووشیانەوە شانشینی سعودیە و قەتەر، وە بە پشتیوانی ئیسرائیل، کە پێوەندییە دۆستانە تۆکمەکەی خۆی لەگەڵ تورکیادا نوێکردەوە، دوای ماوەیەک ساردووسڕی پێوەندی نێوانیان، بە هۆی هێرشی ئیسرائیلەوە لە کاتی خۆویدا بۆ سەر کەشتی یارمەتیدانی تورکیا بۆ غەزە.
پرسیارێکی تر خۆی قوتدەکاتەوە: ئایا جەماوەری پارتی کرێکارانی کوردستانی (PKK)بە هەردوو بەشی چەکداری و سیاسییەوە لەگەڵ ئەم دەستپێشخەرییەدان بۆ چەکدانان پێش جێبەجێنەکردنی هیچ خواستێکی دیاریکراوی گەلی کورد لە تورکیادا و بێ گەرەنتییەکی نێودەوڵەتی؟. ئایا بەشی چەکداری ئەم حیزبە دوای دەرچوونیان لە تورکیا بەرەو کوێ دەڕۆن، بەرەو سنوری کوردستانی عێراق، بەرەو سنوری کوردستانی ئێران؟. ییان هەوڵێکی ئەردۆگانە بۆ تاقیکردنەوەی پەکەکە بۆ دوو لەتبوونی لە نێوان لایەنگران و بەرهەڵستکاران و گومانبوونیان لە ڕاستگۆیی حکومەتی تورکیا بۆ چارەسەرکردنی ڕاستەقینەی پرسی کورد، بە تایبەت لە ناو ئەم حیزبەدا گومانی زۆر دەکرێت کە کوشتنی سێ ژنە سەرکردەکەی پەکەکە لە پاریس بە پیلانڕێژی تورکیا کرابێت و پیوەندیشی بەم دۆزەوە هەبێت .
سەرکردایەتی کورد لە هەرێمی فیدراڵی کوردستانی عێراقدا، هاوکاری سیاسەتی تورکیان لە ناوچەکەدا، بە تایبەت پەیوەند بە پرسی کورد لە عێراقدا و چارەسەری ئاشتیانەی پرسی کورد لە تورکیا و سوریادا و، کۆتاییهێنان بە جەنگی نێوان هێزەکانی تورکیا و جەنگاوەرەکانی حیزبی کرێکارانی کوردستانەوە و، دانپێنان بە مافە نەتەوەییەکاندا بە مافی دیاریکردنی چارەنووسی گەلی کوردیشەوە. بۆ جەختکردن لەسەر ئەم دۆزە لە چەندین بۆنەدا سەرۆکی هەرێمی کوردستان مەسعود بارزانی ئەوەی وروژاندووە کە کاتی ئەوە هاتووە قەوارەیەکی سیاسی و کارگێڕی و جوگرافی سەربەخۆ دابمەزرێت بۆ کوردەکانی عێراق، بە تایبەت لەم بارودۆخەی ئێستادا کە ناکۆکییەکان و قەیرانەکان تادێت قولتر ئەبنەوە لەگەڵ حوکمەتی فیدراڵی عێراقدا، سەبارەت بە مەسەلەی ئابووریی، ماددی ١٤٠ لەسەر ناوچە ناکۆکەکان لە دەستوری عێراقدا، مەسەلەی سوپا و پێشمەرگە، و شتگەلێکی تر .
پرسی کورد لە نێو نەخشە ڕێگەی داڕێژراودا بۆ پێکهێنانەوەی جوگرافیای- سیاسی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێدا، کوردەکانی عێراق دەوەرێکی گرنگ و گەوەریان دەبێت لە پرسی کورددا لەسەر ئاستی کوردستانی گەورەدا، بە پشتبەستن بە فاکتەری بابەتییانە و بە تایبەت ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی بۆ دابینکردنی کەشێکی گونجاو بۆ جوڵاندنی پرسی کورد لە کۆڕی نێودەولەتییدا لەسەر بنەمای سیاسییانەی پرسەکە نەک چاولێکردنی وەک پرسێکی مرۆیی کە تا هەنووکە وابووە، تا پرسی سیاسیانەی کورد رێگەی خۆی بگرێتەبەر لە ساڵانی داهاتووی نزیکدا، لە گەڵ ڕوودانی گۆڕانکارییە ئەرێنیەکاندا لە فاکتەری خودی لە پێناو بەرژەوەندی کاری هاوبەش لەگەڵ ئەو لایەنانەی بەشدارن لە بەدیهێنانی پڕۆژەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێدا، هەروەها بۆ بەدیهێنانی بەرژەوەندییە ئابووریی و سیاسیەکان و، بەدەستهێنانی ئاسایش و ئارامیی و جێگیری لە ناوچەکەدا، کە کورد بەشێک دەبێت لێی دوای چارەسەری ئاشتیانەی پرسی فەلەستین. ئەمەش بە ئامانجی زامنکردنی ستراتیژییەتی بەردەوامی ناردنەدەرەوەی نەوت لە ناوچەکەوە و، زاڵبوون بەسەر بەرهەم و نرخییدا، لەگەڵ پەرەپێدانی وەبەرهێنانی ئابوریی ئەوروپی و ئەمریکی، وە گەرەنتی پاراستنی ئاسایشی ئیسرائیل و ئامادەکردنی بۆهەڵسان بە ڕۆڵێکی بەرچاو بە تایبەتی لە بواری ئابووریی لە ناوچەکەدا.
لە نێو ئەم ستراتیژییە جوگرافی- سیاسییەی داڕێژراودا بۆ ناوچەکە کە کورد بەشێکە لێی و دوای کۆتاییهاتنی مەسەلەی سوریا بە پێی سیاسەتی ئەمریکی و ئەوروپی و هەندێک لە وڵاتانی کەنداو و تورکیای هاوکار تیاییدا، پێموایە کە نەخشەڕێگەی پرسی سیاسی کورد بەم جۆرەی لای خوارەوە دەبێت :
١/ دەبێت ڕووبکەینە ڕەوشی ئێران و هاوپەیمانەکانی، بە ناچارکردنیی بۆ چۆکدادان لەبەردەم سیاسەتی ئەمریکی لە ناوچەکەدا، بە بێ بەکارهێنانی توندووتیژی بەرامبەری،چونکە ئێران (بەبێ چوونە ناو وردەکارییەکانەوە) وڵاتێکی گەورەیە لە ڕووی ڕووپێو و دانیشتوان، نەوت، ئاستی بەرزی ئابووریی و پەرەپێدانی نیشتیمانی، لەگەڵ ئەو گەمارۆ ئابوورییەی ئێستا بەسەریدا سەپێنراوە، سوپا و تەکنۆلۆژیایی پێشکەوتووی هەیە، خاوەنی دامەزراوەی سیاسیی و کارگێرییە، هاوپەیمانێتی دەوڵەتان و چەندین مەسەلەی تر. بۆیە دەبێت پێشبینی هاتنی سیستەمێکی نوێ لەم وڵاتەدا لە چوارچێوەی ئەم هاوکێشانەدا بکەین و، ڕووکردنە چارەسەرکردنی کێشەی نەتەوەیی و کەمە نەتەوەییەکان و، لە پێشیشەوە پرسی سیاسی گەلی کورد و کردنەوەی دەرگای گفتوگۆ لەگەڵ پارتی ژیانەوەی سەربەخۆی کوردستانیی ناسراو بە پەژاک ( PJAK ) و، دانپێنان بە مافی دیاریکردنی چارەنووسی کورد و مافی خۆبەرێوەبردن و کولتووریی و ئایینی کەمەنەتەوەییەکانی عەرەب و تورک و مەسیحی و ئەوانیتر.
٢/ دەوری سەرکردایەتی کورد لە کوردستانی عێراق، دوای بەهێزبوونی فاکتەری ناوخۆیی، وە بەدەستهێنانی فاکتەری بابەتیی ستراتیژیی سیاسییانەداڕێژراوی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێ، لەوانەیە کورد سەربەخۆیی خۆی لە عێراق ڕابگەیەنێت، دوای چارەسەرکردنی مەسەلەی ناوچە ناکۆکی لەسەرەکان، لە پێشیشیانەوە مەسەلەی کەرکووکی دەوڵەمەند بە وزەی نەوت و ناوچەکانی تری خانەقین و دیالە و موسڵ(ولایەتی موسڵی کۆن) وە گرێدانی بە رووبەری جوگرافیایی ئێستای هەرێمی کوردستانەوە و لکاندنی کوردەکانی سوریا و بەستنەوەی بە تورکیاوە بە شێوەی کۆنفیدراڵی، دوای چارەسەری کێشەی کورد لە تورکیادا. ئەمەش وادەکات کە عێراقێکی یەکگرتووی سەربەخۆ بە بێ کورد بمێنێتەوە، لە نێوان ناوچەی رۆژئاوا(سونەنشین)، کە وزەی نەوتی تیا نییە و، لە ڕووی ئابوورییەوە هەژارە، تاکو بەسرە بەرەو خواروی عێراق( شیعە نشین) و دەوڵەمەند لە ڕووی ئابوورییەوە(نەوت و بەندەر و گەلێک شتی تر)، ئەم عێراقە یەکگرتووەش لەسەر بنەمای حوکمێکی عەلمانیی دوور لە تایەفەگەریی و ئاینزایی و پشک پشکێنەی تەسکی حیزبایەتییەوەدێتە کایەوە .
٣/ لە چوارچێوەی ئەم ڕوانینە ستراتیژەی ئەمریکادا و بە بەدیهێنانی ژینگەیەکی نوێ لە ناوچەکەدا، پێشبینی دەکرێت لە داهاتوویەکی نزیکدا، بە وروژاندنی دۆزی چارەسەری پرسی نەتەوەی کورد لە هەر چوارپارچەکەیدا، لەگەڵ هاتنەئارای دۆخێکی سیاسیی و نێودەوڵەتیی لە نێو سیستەمی نوێدا، پرسی کورد دەخرێتە نێو کۆڕی نێودەوڵەتییەوە بۆ سازدانی کۆنگرەیەکی نێونەتەوەیی لە ژێر چاودێریی نەتەوە یەکگرتوەکان و یارمەتی لایەنە هاوپەیمانەکان لەگەڵ کورددا، بۆ چارەسەری ئەم پرسە بە شێوەیەکی سیاسی و ئاشتییانە و دامەزراندنی دەوڵەتێکی کوردی سەربەخۆ لە ئایندەیەکی دیاردا، دوای راپرسی بە گەڵ لەمبارەیەوە .
٤/ هەموو ئەم وێناکردن و خوێندنەوەییەی باسی لێوەکرا بە سەرکەوتنی سیاسەتی ئەمریکی و هاوپەیمانەکانی لە ناوچەکەدا بۆ بەدیهێنانی ئەم پڕۆژە گەوەرەیە ( رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێ)وە گرێدراوە. چین و روسیا و هیند( کە لە هەڵکشانی سیاسی و ئابوریدایە) و هەندێک لە وڵاتانی ئەفریقا و ئەمریکای لاتینی، کە هاوکارن لەگەڵ ئەم دەوڵەتانەدا لە بواری سیاسیی و پەرەپێدانی نیشتیمانییدا و، لەهەوڵی ئەوەدان رزگاریانبێت لە دەست سیاسەتی کۆنی ئەمریکا، کە بێجگە لە وێرانکاریی ئابووریی و کۆمەڵایەتی و دواکەوتن و تاوان هیچی تری بۆ نەهێنان،ڕۆڵیان چییە لە بنیادنانی هاوسەنگییەکی نێودەوڵەتی، کە لەوانەیە ڕێگە بەئەمریکا و هاوپەیمانە ئەورپایییەکانی نەدات کە تاکڕەوە بە بڕیاری سیاسی بدەن لە جیهاندا بە شێوەیەکی گشتی و لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بە شێوەیەکی تایبەتی. بە تایبەتیش لە چارەسەرکردنی هەردوو پرسی سوریا و ئیران لە ناوچەکەدا .
29-3-2013
سەرچاوە : الحوار المتمدن
852 جار بینــراوە لەڕەهێڵپۆست
