دکتۆرکەمال میراودەلی : سووڕیی سەدساڵەی مێژوو لە کوردستاندا ، ١٩١٤- ٢٠١٤ .
بەرەو یادکردنەوەیەکی مەزنی سەد ساڵەی دەستپێکردنی جەنگی جیهانیی یەکەم لە ساڵی ٢٠١٤ دا !!
(١)
لە سالێ ٢٠١٤ دا سەدساڵی تەواو بەسەر دەستپێکردنی شەری جیهانی یەکەمدا تیدەپەرێ ، ئەو جەنگەی نەخشەی جیهانێكی سیاسیی نوێی دروستکرد ، نەخشەیەک کە کوردی وەک نەتەوەیەک و خاکێک، بۆ سەد ساڵی رەبەقی دوای خۆی ، ئێستاشی لەگەڵدا بێت ، سڕیەوە ، کردی بەخاکێکی داگیرکراوو دابەشکراو ، گەلێكی چەوەساوەو جینۆسایدکراو .
ئەوەتا دوای سووڕی سەدساڵەی رۆژگار ، ئاسۆیەکی نوێ خەریکە لە ناو تەمومژی خۆلاویی و خوێناویی مێژوودا لە دایک دەبێت .
ئاسۆیەکی ئەرخەوانیی لەسەر سەرمان وەستاوە ، کە نەیگرین تێدەپەڕێ و رەنگە دیسانەوە خڵتانی خوێنی خۆمان بێت و لە نەخشەیەکی نوێشدا خەونەکانمان بەرجەستە نەبن .
ماوەیەک لەمەوبەر، سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا ، لە سەردانێكی تایبەت بۆ مۆزەخانەی ئیمپریالی جەنگ لە لەندەن رایگەیاند کە حکومەتی بەریتانیا لە ساڵی داهاتووەوە بۆ ماوەی چوارساڵ [ واتە هاوتەریبی ئەو چوار سالەی خایاندنی جەنگ ] لە رێگای چالاکیی جۆر بەجۆرەوە یادی ئەم جەنگە و سەرەتاو پرۆسەو رووداوەکان و ئاکامەکەی و دەرسەکانی دەکاتەوەو ٥٠ ملیۆن پاوەندی بۆ ئەم مەبەستە تەرخان کردوووە .
دیارە دەسەلاتی بەربەریی کوردیی شتێک شک نابا پێی بوترێ هەستی مێژوویی ، عەقڵی دیرۆکیی و یادەوەریی رابردوو ، یان خەمی نووسینەوەی مێژوو . دەسەلاتێکە هەموو خەم و خولیایەکی پاراستنی ستاتسکۆیە ؛ هەموو بیرکردنەوەیەکی : نان ئەو نانەیە ئەمرۆ لە خوانە و لە دەستنەچوونی دەسکەوتە گەندەڵییەکانی تاوانکاریی و دزیی و خیانەت و داگیرکارییەکانییەتی دژی خاک و گەلی خۆی .
ئەو کاتە گومڕایەی ئەمرۆ کە ئەمڕۆ هەڵدەلوشێ و مێژووی دوینێ دەخاتە ژێر پێوەو دەرفەت و دامەزراوەکانی سبەینێ کاول دەکات .
ملیۆنەها دۆکیومێنتی داگیرکاریی بەعس و ئەنفالستانکردنی کوردستان و ئەنفالکردنی خەڵکەکەی کەوتە بەردەستیان چیان لێکرد ؟
کوا دەزگایەکی ئەرشیڤی نەتەوەیی جینۆساید ؟
کوان بەڵگەنامە نووسراوەکان ، فلیمەکان ، یادەوەرییەکان ، وێنەکان ، زانیاری لەسەر گۆڕە بە کۆمەلییەکان ، سەحراکانی زیندە بەچالکردن ، زیندانەکانی ئەشکەنجەو ئەتککردنی بەکۆمەڵ ؟
کوا کاری زانکۆ وێرانەکانمان ؟
کوان بەرگ لە دوای بەرگی نووسینەوەیەکی بابەتیی زانستیی ئەکادیمیی مێژووی ئەو سەدساڵەمان تا ببێتە پانۆرامایەکی خۆناسین وراستیینامەی وانە لێوەرگرتن بۆ نەوەکانمان ؟
کوان ئەو دەرسە جێنۆسایدییانەی لێیان فێربووین ؟
نەک هەر مێژوو بابەتییانە و پیشەییانە و سیستماتیک نانووسرێتەوە ، نەک هەر مێژوو دەکوژرێ و شوێنەوارەکانی کوێردەکرێنەوەو شوێنپێکانی دەسڕدرێنەوە ، مێژوویەکی سەر لە بەر ساختەکارو فشەساز ، مێژوویەکی حیزبیی بنەماڵەیی روو زەرد و بۆش و بێ بنەمای زانستیی و ستانداردی ئەکادیمیی ، مێژوویەکی بێ ناوەرۆک و ناساز، لەلایەن دەسەلاتی حیزبیی گەندەل و بێ فەرهەنگ و بێ سەواد و بٶشنبیرەکانییەوە ، دەخرێتە بەردەم نەوەکان .
(٢)
لە ١٩١٤ دا لە دەروازەیەکی خوێناوی مـێژووەوە لە باکوور چووینە ژوورێ و ئەمڕۆ دوای سەد ساڵ لە دەروازەیەکی خویناوی ترلە رۆژاوا دەردەچین .
تونێڵێکی سەدساڵەیی سەخت و و خوێناویی و پر کارەسات و جینۆساید بوو .
مەرگی زۆر سەرکردەی قارەمانمان بینی ،
شەهیدبوونی خەباتکارانی پاڵەوانمان بینی ،
قڕانی دێهات و شارمان بینی ،
ئاوارەیی و کۆچ و کۆچبارمان بینی ،
رەشبکوژیی و زیندەبەچاڵکردنی هەزارانمان بینی ،
ئاشبەتاڵ وگوازتنەوەو تاڵانمان بینی ،
ئەنفال و ئەنفالستانمان بینی ،
شەڕی خۆفرۆشیی و خیانەت و خۆکوژیی و تاوانمان بینی،
دزیی وساختەیی و گەندەڵیی بێ ئامانمان بینی.
دەبوو دار وبەردەکانیش لەم پرۆسە مەرگەساتییە فێربن و دەرس وەرگرن
ئێمە وەک نەتەوە پێویستیمان بەوە هەیە بە جددی یادی ئەم سەد ساڵە بکەینەوە
ئەوە تەنیا مێژووی باشوور و باکوور نییە ، مێژووی هەموو پارچەکانە .
مێژووی پارچەپارچەکردنمان و کردنی ئەم پارچەگەرییەیە بە چوارچێوەیەکی دەوڵەتیی و حەقیقەتی نەخشەی سیاسیی ودیپلۆماسیی و یارییە خەتەرناکەکانی جیهان و دابڕانی کورد لە یەکترو لە مێژ -ووو کەلتوورو ناسنامەی خۆی .
بۆیە پێویستە هەر لە ئێستاوە بەرنامەیەکی فراوان بۆ یادکردنەوەی ئەم سەد ساڵە دابنێین .
ئەوەتا گەڕاوینەوە بۆ خاڵی سەرەتا: لە سالی١٩١٤دا کەمال ئەتاتورک بەلێنی دا تورکیایەکی نوێ بۆ کوردو تورک پێکەوە بنێ . بەڵام بۆ سەدساڵ ئەم بەڵینە بوو بەمێژووی داگیرکاریی و خوێن وستەم و تواندنەوەی رەگەزپەرستانە .
ئێستاش ئەردۆگان، کە مەستی جێنۆسایدکردنی گەلی سوریایە، هەمان بەڵین دەدا ، بەلام ئێمە نابێ بە هەمان رێگادا بڕۆینەوە ، ئەمە تەنیا بە عەقل و بەرنامە بۆ یەکێتی و هاوکاری نەتەوەیی و فێربوون لە دەرسەکان و وننەکردنی رووناکایی و تاریکاییەکانی مێژوومان دێتە دی .
مادام فەرەنساو بەتایبەتی بەریتانیا دەوری سەرەکیی لە پەیمانی سایکس – بیکۆو دابەشکردن و داگیرکردنی کوردستان و هەلوەشاندنەوەی سیڤەرو لەناوبردنی حکومەتی خوارووی کوردستان و پشتگیری دەولەتی ناتۆیی تورک وئێران و حکومەتی عەرەبیی عێراق دژی کورد هەبووە ، باشترە زۆر چالاکی ئێمەش شانبەشانی چالاکییە چوارساڵییەکانی بەریتانیا لە لەندەن بێت بۆ پڕکردنەوەی بۆشاییەکان و بیرهێنانەوەی تاوانەکان و ناهەقییەکان .
دیارە کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان باشترین دەزگایە کە ئەم کارە لە ئاستێکی کوردستانیی و جیهانیی بالاو کاریگەردا ئەنجام بدات . چاوەڕوانین .
لە بەشەکانی داهاتوودابە شێوەیەکی کرۆنۆلۆجیی پانۆرامایەکی ئەم سەدساڵە پڕ کارەساتەتان پێش دەکەم .
1,980 جار بینــراوە لەڕەهێڵپۆست
