ئەبوبەکر جاف : سیاسەت چی نییە؟!
سەردەمانی سیاسەت , ئەوە نەبوو كە ئێستا هەیە . سیاسەت دەستەو یەخەیەكی تەنگاو تەنگی بوو لە گەڵ فەلسەفەو ئەخلاقدا. هەر ئەو سەردەمە فەلسەفەو فەلسەكردن وێك هاتنەوە بوو لە گەڵ خەمی شار . كەواتە شاریش دراو پێدراوێكی فەلسەفی بوو .
شار ئەو شوێنە بوو كە هاوشاریان بە فۆرمی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەو خۆ بەشداربوون لە بڕیارداندا, لە فۆرمەلەكردنی یاسایەكی باش و باشتر بۆ شارو شارنشینان .
سیاسەت دراسەكردن و توێژینەوە نەبوو لە بارەی ئەوەی كە هەیە . بەڵكو وەك فەیلەسوفی سیاسی ئەم سەدەیە دەڵی گەران بوو بە دوای ئەوەی كە ئەبێت هەبێت . سیاسەت پێش ئەوەی سیستەم و دەزگاو ناوەندی لێكۆڵینەوەو فراوانكردنی بازاڕ بێت , پێش ئەوەی میكانیزمێك بێت بۆ گەوجاندن و بۆ دروستكردن و ماكینەیەك بێت بۆ ڕاكێشانی ڕای گشتی . پەیوەست بوو بە پەروەردەوە . توابووەوە لە ناو مۆراڵێكدا ، كە خەمی سەرەكی ( دونیایەكی باشترو دۆزینەوە و دروستكردنی دونیایەكی باشتر بوو بۆ مرۆڤ . دونیایەك و دونیایەكی باشتر كە تا سەر مۆخ , لە مناڵدانی مۆراڵ و ئەخلاقدا گۆشی كردبوو .
شار و چاكەی گشتی و چاكەی شارو چاكەی هاوشاریان , یا بە مەفهومێكی ئێستاکە چاكەی هاوڵاتیان و هاونیشتمانیان .. ئەمانە لە گوتارێكی ئەخلاقیدا فۆرمەلە دەبوو . ئەو سەردەمە سیاسەت لەبری ئەوەی ئامراز بێت بۆ كەڵكەڵەیەكی شەیتانی و دۆزەخی , یا بە قەولی (هۆبس) شەهوەت و ئەنگیچزەی گەیشتن بێت بە دەسەڵات, پەیبردن بوو , میكانیزمی گەڕان بوو بە دوای (چاكەی گشتی , چاكەیەك لە سەرو كەڵكەڵەو ئەنگیچزە غەریزییەكانی ئینسانەوە ,. سیاسەت قسەو باسی سەرەتاو كۆتایی دروستكرنی دیبەیت و دیلۆگێكی هاوبەشی نێوان هاوشاریان بوو بۆ كەشفكردن , تاقیكردنەوە , دۆرزینەوەی باشترین ڕژێمی سیاسی .
رژێم و ڕژێمی سیاسی , ئەوكات ئۆلیگارشی و ئەرستۆكراتی و دیموكراسی … ئەم فۆرمە سیاسی – فەلسەفیانەی سیاسەت لە پرۆسەیەكی (جەرح و تەعدیل) دا بە ڕەخنەو تاقیكردنەوەو ئەزمونكردندا دەگوزەرا . ئەو سەردەمانە , فەیلەسوفان و فەرمانڕەوایان وەزیفە مۆراڵی و ئەخلاقی و هونەرییەكی سیاسەتیان پەیدەكرد .كاتێك وەك نیچە ئەڵێ: فەیلەسوفان پزیشكی شارستانیەتی ئینسانین ! ئەو كاتە سیاسەتیش پشكداربوو یا پشكی شێری بەردەكەوت لە دروستكردنی شارستانیەت و ژیاردا . جیاوازی نێوان ڕژێمی ساسیانەی میلیتاریانەی ئسپارتە لە گەڵ ڕژێمی سیاسی ئەتینادا . دوو فۆرمی جیاوازی فەلسەفەی سیاسی و مۆراڵی سیاسی بوون .
بەڵام ئەو كاتە بۆ سیاسەت وا بوو ؟, بەم فۆرم و كەڵكەڵەو شەهوەت و بازرگانی كردن و بازاڕی نەبوو ؟ حەقیقەتێكی گەورە لە مۆدێرنێتەدا غایبە : حەقیقەتی بەش بەشكردنی ئینسان و پارچەپارچەكردنی . ڕەهەندی بە خالقكردنی ئینسان كە دواتر خۆیشی , واتە خودی ئیسنانیشی ئاوا پێكرد .
سیاسەت ئەو كاتە دەرگیر بوو لە گەڵ ئەوەی (ئینسان چییەو چی نییە ؟ سروشتی ئینسان , دۆخی سروشتی ئینسان , دۆخی مەدەنیانەی ئیسنان , بەریەكدەكەوت لە گەڵ ئەوەی كە ئەمانە پرسیكی ئۆنتۆلۆژی , مۆراڵی , میتافیزیكی گەورەن . تەنیا و تەنیا ئینسان سروشتێكی شەڕانگێزی نەبوو .جەنگی هەموو دژی هەموو تومەت داتاشینی وێنەیەكی بەربەرانە بوو بۆ ئینسان .
ئەو كاتە وەك پاسكاڵ دەڵێت : نەدەكرا بە ئینسان بوترێت تۆ تەنیا بون و سروشتێكی شەڕانگێزیت هەیە , یا تەنیا بون و سروشتێكی بیگەردو مەلائیكەتی . بەڵكو تێكەڵەچەیەیكی لە هەردوكیان و لە كۆنتێكست و هەلومەرجێكی تایبەتدا تۆی ئینسان دەبیت بە دڕندەیەك یا مەلائیكەتێك كە ئەمەش ئەستەمە ! لە یادی نەكەین ئینسان و كەس و هاوشاریان و پێشترلە هەمویی فەرمانڕەوا و دەسەڵاتدارەكان بە پەروەردەیەكی (ئەخلاقی) دا تێدەپەڕین .
ئەو كاتە سیاسەتمەدا لە یەككاتدا فەرمانڕەواو هونەرمەندیش بوو, سیاسەتكردن هونەر بوو.ئەو كاتە دەسەڵات وەك ئێستاكە كەڵكەڵەیەكی بەربەریانەی نەبوو, گەیشتن نەبوو بۆ دەسەڵات تەنیا لە پێناوی دەسەڵاتدا, دەزگایەك نەبوو بۆ دروستكردن و فۆرمەلەكردنی چینێكی بازاڕی موشەخۆر . كەواتە سیاسەت لە تێگەیشتنیان بۆ ئینسان و سروشتی ئینسانییەوە سەرچاوەی دەگرت . وە باس و خواس بوو لە بارەی باشترین ڕژێمی سیاسیەوە بۆ ئینسان . سیاسەت نە پراگماتی بوو بەو مانایەی وێكهاتنەوەو هاوتەریب بوون بێت لە گەڵ ئەوەی كە هەیەو ئیدامەنی دۆخی باو بێت, بەرژەوەندیخوازی نەبوو, بە تایبەت لە ئێستایەكدا كە سروشتی ئینسانی تەنیا وەك چێژوەرگرێك و شتەكان وەك چێژبەخش بیبینرایە .
ئەوەی لە پاش هۆیس و میكافیلییەوە بە دەستهاتووە . پێش ئەوەی جێكردنەوەی ئەخلاق بێت لە سیاسەت , دروستكردن و فۆرمەلەكردنی ئینسان و (تاكێكە) كە تەنیا كەڵكەڵەو غەریزە دەیبات بەڕیوە ! سیاسەت ئێستاكە تەنیا گەمەیەكە , كە خەریكە لەو دیو ئەخلاق و چاكەوە خراپەوە تەنیا خەمی بردنەوەیە . ڕێك شەهوەتی ئینسانی ئەیبات بەڕێوە . لە كاتێكدا سیاسەت گەڕان و پشكنینە بە دوای چاكەی گشتی و بەختەوەری سیاسیانەی ئینسانی .
1,232 جار بینــراوە لەڕە‌هێڵپۆست
