دکتۆر کەمال میراودەلی : خوێندنەوەی قورئان بە قورئان .

دکتۆر کەمال میراودەلی

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

بەشی دووەم

ئەسڵ و ماناکانی وشەی قورئان

لە بەشی پێشوودا باسم لەو گرێبەندو ئیشکال و کێشانە کردکە بەشێکن لە حەقیقەتی بوونی قورئان و پەیامەکەی وەک زمان بەگشتیی و ئەوسا وەک زمانی عەرەبی ، بەلام زمان تەنیا لایەنێک نییە کە رەوشی قورئان وەک تێکست دیاری دەکات . بە مانایەکی تر، ئەوەندە بەس نییە کە تێکستبوونی قورئان وەک : [ کتێبیک یان تێکستێک کە بە زمانی عەرەبی دەربڕدراوە ] ، پێناسە بکەین . هەندی هۆکارو لایەنی مێژوویی و ماددی تر هەن کە تایبەتین بە قورئانەوەو تێکستبوونی قورئان واتە بوونی وەک [ ئاخاوتن ] یان دیسکۆرسی ئایینی . بە بێ بەرچاوگرتنی ئەو راستییە مادیی و مێژوویی یانە تەنانەت تێگەیشتنی بوونی قورئان وەک تێکست یان زمانی نووسراوو رێکخراو کەموکورت دەبێت.

قورئان ، بەو شێوەی دوایی کە ڕێکخراوەو فۆرمی ستانداردی دوایی وەرگرتووە ، لە زۆر شوێندا جەخت لە سەر ئەوە دەکا کە کتێبە ، پەیامە ، بابەتێکە بۆ خوێندنەوەو لێفێربوون و دەرس لێوەرگرتن و زاناو دانابوون و بە دواکەوتنی ئەو دەسەلاتەی کە نمایندەیی دەکات . واتە ئێمە دەبێ وەک [ کتێب ] یان تێکستی ڕێکخراو لە دوو توێی کتێبدا بیخوێنینەوە

بەلام تێکستبوونی قورئان هەر لە ناوەکەیەوە تا ناوەرۆکەکەی پێناسەو ناساندنی ئاسان نییە .

ئەسڵ و مانای وشەی قورئان

وەک لە پێشەوە ئاماژەم بۆ کرد ، مادام قورئان بە زمانی عەرەبییە ، کارێکی مەحاڵ دەبێت هەرهەولێک بۆ تێگەیشتنی دوور لە تایبەتمەندیی و فەرهەنگی زمانی عەرەبی و مەرجەعییە زانستییەکانی بدرێت . ئەم راستییە هەر لە مانای ناوی کتێبەکە ، یان پەیامەکە ، کە قورئان -ـە خۆی دەردەخات . راستیی ئەم ناوەو یەکەم ئایەت یان یەکەم وشەی یەکەم ئایەت کە بەپێی ئاخاوتنی قورئانیی بۆ پەیامبەرەکەی هاتووە : [ اقرأ ] بخوێنەوە، زۆر شت دەربارەی تایبەتمەندیی ئاخاوتنی قورئانی دەردەخات کە هیوادارم بتوانم دواتر روونی بکەمەوە .

ناوی قورئان لە چییەوە هاتووەو مانای چییە ؟

زمانی عەرەبی زمانێکی تێکوپێکییە [ ئیشتیقاقییە ]: واتە چەند وشەیەکی زۆر لە رەگی یەک وشە وەردەگیرێن وەک : کتب . یکتب ، اکتب ، کتاب ، مکتوب ، مکاتبە ، کاتب ، مکتبە ، مکاتب و … هتد . بەم پێیە

١ .یەکەم هەوڵ بۆ ناساندنی هەر وشەیەکی عارەبی گەڕاندنەوەیەتی بۆ رەگەکەی یان چاوگەکەی.

٢ . ئەوسا تەئویلکردنی واتە گەڕاندنەوەی بۆ مانای یا ماناکانی هەوەلی لە زمان و ئەدەبیاتی عەرەبیدا .

٣ . ئەوسا چەسپاندنی ماناکەی بێ هەوڵدانی تەفسیرکردنی ، چونکە هەموو تەفسیرێک هەڵگری ئایدیاو روانگەو زانست و بۆچوونی تەفسیرکارەکە دەبێت.

٤. تەفسیرنەکردن جیایە لە ئەنجامگیریی نەکردن . دوای روونکردنەوەی ماناکان و بەراوردکردنیان بە شێوەیەکی بابەتیی ، دیارە دەکرێ لۆجیک و ژییرکاری بۆگەیشتن بە ئەنجامێکی بابەتی نێوەندی بەکاربهێنرێ ..

ماناکانی وشەی قورئان لە فەرهەنگ و تەئویلدا

١. قورئان بە مانای کۆکردنەوەو پێکەوەبەستن:

زمانزانانی عەرەب پێیان وایە وشەی قورئان هەر دەبێ لە [ قرء ] وەرگیرا بێت

{ قرء} دوو مانای هەیە : کۆکردنەوەو خوێندنەوە . هەندێ دەڵین لە [القرء] وەرگیراوە بە مانای کۆکراوە [ الجمع] یان [ کۆکردنەوەو پێکەوەبەستن] الجمع والضم ، لەمەشەوە تەفسیرێکی زیاتری بۆ کراوە : بەو مانایەی کە قورئان کۆکراوەی یان خەرمانەبەری هەموو کتێبە ئاسمانییەکان بێت . لێکدانەوەیەکی زمانیی مانای قورئان ئاوا کراوە.

مانای فەرهەنگیی عەرەبیی وشەی قورئان ئاوا لێکدراوەتەوە :

القرآن من مادة قرأ، ومنه قرأت الشيء ، فهو قرآن : أي جمعته ، وضممت بعضه إلى بعض ، فمعناه : الجمع والضم

{ قورئان} لە ماددەی یان رەگی [ قەرەئە ] یە ، کە دەڵێین : شتێکمان قەرەئە کرد واتە کۆمانکردەوە ، هەندێکیمان خستە سەر هەندێکی تر . کەواتە ماناکەی کۆکردنەوەو پێکەوە بەستنە

لە ویکیپیدیادا ئەسلی وشەکە بە بەلگەی مێژوویی یەوە ئاوا باسکراوە:

تشتق كلمة ” قرآن ” من المصدر قرأ “، وأصله من ” القرء ” بمعنى الجمع والضم ، يقال قرأت الماء في الحوض بمعنى جمعته فيه

وسمى القرآن قرآنا لأنه يجمع الآيات والسور ويضم بعضها إلى بعض

http://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86

وشەی قورئان لە چاوگی [ قرأ ] وەرگیراوە و ئەسڵەکەی ” القرء ” ە بە مانای کۆکردنەوەو لێکدان . دەوترێ : { قرأت الماء في الحوض } واتە ئاوم لە حەوزەکەدا خڕکردەوە .

ما قرأت الناقة جنينا : واتە حوشترەکە مناڵ لە منداڵدانیدا نەبووە .. پێی دەوترێ قورئان چونکە ئایات و سورەتەکان کۆدەکاتەوەو لەگەڵ یەکتر لێکیان دەدات.

مانای تەئویلی وشەی قورئان

لە بەشی پێشوودا روونم کردەوە تەئویل مانای گەراندنەوەیە بۆ ئەووەل ، واتە هەوەڵجاری دەرکەوتنی وشەو ماناکان و تۆمارکردنی لە ئەدەبیات و فەرهەنگی گەلێکدا . موفەسسیرەکانیش بە پێی شارەزایی یان بۆ بەلگەی بۆچوون و راستی ماناکان گەراونەوە بۆ بەکارهاتنی پێشتری وشەکان لە زمان و ئەدەبی عەرەبیدا . لەم بەکارهاتنە هەوەڵییانەدا، وشەی [ قرأ ] لە زمانی عەرەبیدا بە مانای کۆکردنەوەو پابەستبوون و بەخۆگرتن هاتووە ، سکبوونیش، واتە دەرکەوتنی مندال لە رەحم هەر بە [ قرأ ] دەربڕدراوە . بۆ ئەمە [ أبو عبيدة ] نموونەی بەیتە شیعرێکی [ عمرو بن كلثوم ] ی ‌هێناوەتەوە:

ذراعي حرة أدماء بكر

هجان اللون لم تقرأ جنينا

{ لم تقرأ جنينا } ی بە مانای [مندالدانی منالی بە خۆنەگرتووە] لێکداوەتەوە ، واتە [ قرأ ] بە مانای هەلگرتن و بەخۆگرتن دێت .

٢ – قورئان بە مانای وتنەوەو خوێندنەوە

مانای دووەمی وشەی قورئان کە لە زمانی عەرەبییدا و لە قورئاندا هەم وەک [ چاوگ ] واتە کرداری خوێننەوەو هەم وەک ناو [ واتە بابەتی خویندنەوە’ ] بەکار هاتووە . بەم پێیە قورئان لە [ قرأ ] ەوە هاتووەو هاوتاو هاومانای [ قراءة ] یە بە مانای خوێندنەوە ئەمەش بە بەڵگەی وەسفکردنی قورئان بۆ خۆی لە زۆر شوێندا ، وەک :

وإذا قرأت القرآن جعلنا بينك وبين الذين لا يؤمنون بالآخرة حجابا مستورا{ الإسراء: 45 }

ئەگەر قورئانت خوێندەوە لە نێوان تۆو ئەوانەی باوەڕیان بە ئاخیرەت نییە پەردەیەکی شاراوە دادەنێین

لێرەدا [ قرأت ] لەگەڵ [ القرآن ] پێکەوە هاتوون و رێگە لەوە ناگرێ قورئان هەم بە مانای کتێبی خوێندنەوەو هەم بە مانای کتێبی کۆکراوە [ تالیف ] لێک بدەینەوە . هەروەها گەر [ قرأت ] بە مانای [ کۆیبکەیتەوە ] ش بێت ، جیاوازییەکی ئەوتۆ لە مانای ئایەتەکەدا دروست ناکات .

هەروەها ئەم ئایەتەی خوارەوەی قورئان بۆ پشتگیری هەردوو مانای خوێندنەوەو کۆکردنەوەو لێکدان [ الجمع والضم ] بەکار دێت :

إن علينا جمعه وقرآنه (١٧) فإذا قرأناه فاتبع قرآنه (١٨) { القيامة: ١٧- ١٨}

لە سەرمانە کۆیبکەینەوەو بەیەکیەوە ببەستین ( یان بیخوێنینەوە ) ، کە خوێدنمانەوە بە دوای خوێندنەوەکەی ( یان بەدوای ئەو شێوەی کۆکراوەتەوە )، بکەوین .

لە سایتێکدا ئەوە دەرخراوە کە [ ابو عبیدە ] کۆکیی یان هاوگونجانی لە نێوان مانای کۆکردنەوەو پێکەوە بەستن و وتنەوەو خوێندنەوە کردووە . { بەداخەوە ناوەکە هەروا نووسراوەو لام روون نەبووەوە کام ابوعبیدەیە چونکە زاناو کەسێتی ئیسلامی بەو ماناوە زۆرن } .

أبو عبيدة ” رەحمەتی خودای لێبێت ، وتوویەتی : پێی دەوترێ قورئان چونکە ئایەتەکان کۆدەکاتەوەوە پێکیانەوە دەبەستێت ، تەفسیری ئەمەش لە ئایەتی قورئان خۆی دایە ، کە خوداوەند ، ستایشی بەرز بێت ، دەفەرموێت: إن علينا جمعه وقرآنه [القيامة: 17.

واتە هەندێکی بخەینە سەر هەندێکی تر [ تەئلیفی بکەین ] هەروەها لە ئایەتێکی تردا هاتووە : فإذا قرأت القرآن [النحل: 98] واتە : گەر وتتەوە [ تەلاوەتت کرد ] هەندێکی بە دوای هەندێکی تردا تا بەیەکەوە کۆ دەبێتەوەو لەگەڵ یەکتردا بەند بەند دەبن . واتە : دەبێتە مانای رێکخستن و کۆکردنەوە.

وەک دەبینین لێرەشدا أبو عبيدة جەخت لە سەر لەپێشی و سەرەکییبوونی مانای کۆکردنەوەو لێکدان دەکات ئەوسا { وتنەوە یان تەلاوەت }

٣. هەندێکی تر وشەی قورئان بۆ وشەکانی [ قرینە و قرائن ] دەگێڕنەوە بە مانای بەلگەو بابەتی پێکەوە بەندو یەکترسەلمێنەر . لەم رووەوە [ الفراء ] وتوویەتی :

قال الفراء

ولم يؤخذ من قرأت ، ولكنه اسم لكتاب الله»

{{ هو مشتق من القرائن لإن الآيات منه يصدق بعضها بعضا ، ويشابه بعضها بعضا وهي قرائن }}

الفراء وتوویەتی : قورئان لە وشەی قرأت وەرنەگیراوە ، بەلکو ناوی کتێبی خودایەو لە { قەرینەکان – القرائن وەرگیراوە ، چونکە ئایاتەکان یەکتر دەسەلمێنن و و لە یەکتر دەچن و دەبنە قەرینە بۆ یەکتر}

٤ . رای چوارەم : قورئان وشەیەکی عەرەبیی نییەو لە ئەسڵدا وشەیەکی ئارامی یە بە مانای خوێندنەوەی کتێبی پیرۆز :

من وەک هەستی زمانەوانی لەوەتەی وشەی قورئان – م گوێ لێ بووە هەستم کردووە زیاتر وشەیەکی کوردیی بێت لەوەی عەرەبیی بێت . دیارە تەنیا وەک هەست و سەلیقەی بیستنی زمان نەک هیچ بەڵگەیەکی زانستیی زمانەوانی چونکە ئاسانی وتنەکەی لەو قورسییەی جیادەکردەوە کە زمانی عەرەبی یەکەمجار لە وتن و نووسیندا خۆی پێشکەشی خوێنەر دەکات . بەپێی رای زۆر زانای زووی گەورەو مەرجەعیی عەرەب ناوی قورئان سەربەخۆیەو لە ئەسلی [ قرأت ] وەرنەگیراوە . پێشتر رای [ الفراء ] م هێنایەوە کە قورئان لە وشەی قرأت وەرنەگیراوە .

بەلام ئەو هێشتا ئەسلەکەی وەک [ القرائن ] ی عەرەبی دەناسێنێت . بەلام السیوطی لە ئیمامی [ الشافعی ] ریوایەت دەکات کە وتوویەتی:

«القرآن اسم وليس بمهموز ولم يؤخذ من قرأت ، ولكنه اسم لكتاب الله

قورئان ناوەو هەمزەی نییەو لە قرأت وەرنەگیراوە بەلکو ناوی کیتبابی خودایە . [ الإتقان في علوم القرآن – جلال الدين السيوطي – ج1 ص169

{ابن کثیر} یش ( کە موفەسسیرێکی گەورەو ناوداری قورئانە ) قورئانی بەبێ هەمزە وەک [ قران ] قوران خوێندۆتەوە.

{ ابراز المعاني من حرز الأماني ، الإمام عبد الرحمن بن إسماعيل بن إبراهيم ، دار الكتب العلمية ، ص502 }

لە هەموو ئەو سەرچاوانەدا کە بۆ ئەسڵی وشەی قورئان سەیرم کردوون و لە باسی دڕێژو سەرچاوەداری ویکیپیدیاشدا ، هیچ نموونەو بەڵگەیەک نییە کە پیش دەرکەتنی قورئان وشەی [ قرء ] لەزمانی عەرەبییدا بە مانای خوێندنەوە وەک ئێستا تێیدەگەین هاتبێت . بەلام دیارە من ناتوانم ئەمە وەک رایەکی بنبڕ بدەم چونکە دیراسەو باسکاریی تایبەتیم بۆ ئەمە نەکردووە.

کەوایە گەر ئەسڵی وشەکە و شێوەی وتنەکەی عەرەبی نەبێت ، وشەکە لە کوێوە هاتووە؟

بەپیی رای زۆربەی رۆژهەلاتناسان و باسکارانی بیانیی ئەسلی وشەی قورئان وشەی

“قريانا ” ی سریانی یە کە پێش و لە کاتی هاتنی قورئاندا ، بە مانای [ خویندنەوەی کتیبی پیرۆز ] یان ئەو دەرسەی کە خویندکاران کتیبی پیرۆزی تیدا دەخویننەوە ، هاتووە .

لە ئینسکلۆپیدیای ئیسلام ئۆنلاین داهاتووە :

وشەی قورئان نزیکەی حەفتا جار لە کتیىی قورئان خۆیدا دەردەکەوێت و زۆر مانای جیاواز وەردەگرێت . ناوێکی کردارییە [ چاوگە ] لە وشەی عەرەبی ( قرا ) بە مانای خوێندیەوە ، هاتووە . هاو- وشە سریانییەکەی وشەی ( قەریانا ) یە بە مانای خوێندنەوەی کتێبی دینیی یان دەرس . لە کاتێکدا زۆربەی باسکارە رۆژاواییەکان لایان وایە وشەکە لە سریانی وەرگیراوە ، زۆربەی مەرجەعە مسلمانەکان ئەسڵەکەی بۆ وشەی ( قرا ) دەگێڕنەوە . بەهەرحاڵ ، ئەم وشەیە لە ماوەی تەمەنی پێغەمبەر خۆیدا ، بوو بە زاراوەیەکی عەرەبیی . هەر وەک لەو ئایەتەدا دەردەکەوێت : إن علينا جمعه وقرآنه { القيامة: 17}

لەسەرمانە کۆیکەینەوەو بیڵێینەوە یان بیخوێنینەوە { قورئانوهو} .

===========================================

سەرچاوەکان :

سەدان سەرچاوەی ئێنتەرنێتی بۆ روونکردنەوەی مانای قورئان هەیە کە جەخت لەسەر ئەم دوو مانایە دەکەن . ئەو بابەتەی لە ویکیپیدیای عەرەبی و ئینگلیزی لە سەر قورئان نووسراوەو زۆر فراوانەو سەرچاوەی مێژوویی زۆری هەیە :

http://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86

http://en.wikipedia.org/wiki/Quran

هەروا بڕوانە :

http://www.lo3m.com/vb/showthread.php?t=77921

الواضح في علوم القرآن http://www.al-eman.com

ئەمەی خوارەەوەش تەواوی ئەو دەقەیە کە زانیارییەکانم سەر ئەسڵی وشەی قورئان لێوەرگرتن :

القرآن من مادة قرأ، ومنه قرأت الشيء ، فهو قرآن : أي جمعته ، وضممت بعضه إلى بعض ، فمعناه : الجمع والضم . ومنه قولهم : ما قرأت هذه الناقة سلى قط ، وما قرأت جنينا ، أي لم تضم رحمها على ولد . قال أبو عبيدة – رحمه الله – : ( … وإنما سمي قرآنا لأنه يجمع السور فيضمها ، وتفسير ذلك في آية من القرآن ، قال الله – جل ثناؤه -: إن علينا جمعه وقرآنه [ القيامة: 17] … تأليف بعضه إلى بعض …) ثم قال: وفي آية أخرى: فإذا قرأت القرآن [ النحل: 98 ] … إذا تلوت بعضه في إثر بعض ، حتى يجتمع ، وينضم بعضه إلى بعض ، ومعناه : يصير إلى معنى التأليف والجمع ، ثم استشهد على هذا المعنى ، بقول عمرو بن كلثوم :

ذراعي حرة أدماء بكر

هجان اللون لم تقرأ جنينا

أي لم تضم في رحمها ولدا قط فسمي القرآن قرآنا ، لأنه جمع القصص ، والأمر والنهي ، والوعد والوعيد، والآيات والسور: بعضها إلى بعض .

ويذكر أبو بكر الباقلاني : أن القرآن يكون مصدرا واسما : مصدرا كما في قوله تعالى : إن علينا جمعه ورآنه [ القيامة : 17]، واسما كما في قوله ( تعالى ) : وإذا قرأت القرآن جعلنا بينك وبين الذين لا يؤمنون بالآخرة حجابا مستورا [ الإسراء: 45 ] .

ويروى عن الشافعي رحمه الله : ( أن القرآن اسم علم لكتاب الله ، غير مشتق : كالتوراة ، والإنجيل ) . قال القرطبي رحمه الله : ( والصحيح الاشتقاق في الجميع ) أي في القرآن والتوراة والإنجيل .

ئەمەش دەقی لێکدانەوە ئینگلیزییەکەیە :

The word qurʾān appears about 70 times in the Quran itself, assuming various meanings. It is a verbal noun (maṣdar) of the Arabic verb qaraʾa (قرأ), meaning “he read” or “he recited.” The Syriac equivalent is qeryānā, which refers to “scripture reading” or “lesson”. While most Western scholars consider the word to be derived from the Syriac, the majority of Muslim authorities hold the origin of the word is qaraʾa itself.[25] In any case, it had become an Arabic term by Muhammad’s lifetime.[1] An important meaning of the word is the “act of reciting”, as reflected in an early Quranic passage: “It is for Us to collect it and to recite it (qurʾānahu)”.[26]

http://churchinperth.com/articles/timtay/pdf-global-affairs/GA-Quran.pdf

^ “Ķur’an, al-”, Encyclopedia of Islam Online.