جه‌نگیز چاندار : وەفایەك بۆ مام جەلال و قۆناغی ئاشتی .
وتاریکورد ماڵپەرێکی سەربەخۆ و ئازادە
״ جەلال تاڵەبانی بۆ ئەم جۆرە كاتانە زۆر پێویست و بەجێیە ״
هەر لەسەرەتای ئەم قۆناغەوە تاڵەبانی رۆڵی هەبووە . هەروەك پێش ئەمەش لەچەند هەڵمەتێكی ئاشتیدا بەشدار بوو .
لە بەرلینەوە سڵاوەكەی گەیشت ، لەگەڵ گلەییەك . گلەییەكە لە من نییە ، بەڵكو بۆ ئەوانەیە كە خۆیان دەكەن بەخاوەنی قۆناغی ئاشتی و یادێكیش لەو ناكەنەوە ، ئەوانەی كە هەر ناویشیان نەهێنا . باسی جەلال تاڵەبانی دەكەم . ئەو كەسەی كە بە « مام جەلال » دەناسرێتەوە . سەرۆك كۆماری عیراق كە نزیكەی ساڵێك لەمەوبەر، لەكانوونی یەكەمی 2012 دووجار لەسەریەك تووشی خوێنبەربوونی مێشك بوو و لەئەنجامی موعجیزەیەك لە ژیاندا مایەوە ، دواتر رەوانەی بەرلین كرا . بە سیفەتێكی تر ، سكرتێری گشتیی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان (عیراق)ـ ە .
جەلال تاڵەبانی ، لەنەخۆشخانەیەكی بەرلین لەژێر چاودێرییەكی وردی پزیشكیدایە . باشبوونێك بە دۆخی تەندروستییەوە دیارە ، بەڵام هێشتا ماویەتی نەخۆشخانە بەجێبهێلێت . ئەوە بێ شانسییە بۆ پڕۆسەی ئاشتی توركیا ، كە مام جەلال لە چالاكی كەوتووە .
پێویستیی بەئەزمونترین ناوبژیكاری سیاسی
لەمەراسیمەكەی ( دیاربەكر) ی هەفتەی رابردوو ، كە لەوانەیە بۆ هەڵگرتنی ئەو سێبەرە رەشە بووبێت كە كەوتۆتە سەر پڕۆسەی ئاشتی ، یان بڵێین بۆ دەربازكردنی ئەو بنبەستە ، رەجەب تەیب ئەردۆغان و مەسعود بارزانی رووبەڕووی رەخنەی پەكەكەو بەدەپەو هەموو ئەو لایەنانە بوونەوە كە لەوانەوە نزیكن ، ئەمەش بەو هۆیەی كە وەكو پێویست ناوی عەبدوڵڵا ئۆجەلان – یان نەهێناوە . لای ئەم جەماعەتە ، ئەگەر ئەمڕۆ باس لە پڕۆسەیەكی ئاشتی سەبارەت بەپرسی كورد دەكرێت ، ئەوا ئەندازیارو دەستپێشخەرەكەی عەبدوڵڵا ئۆجەلان-ـە . كۆڵەكە سەرەكییەكانی ئەم تێزەش ، پەیامە مێژووییەكی 21ی ئادار بوو بەبۆنەی جەژنی نەورۆزەوە كە هەم بە توركی لە دیاربەكر خوێندرایەوە، هەم بە كوردی .
دیارە مەحاڵە وەكو كوردێك سەردانی دیاربەكر بكەیت و باسی عەبدوڵڵا ئۆجەلان- یش نەكەیت و هەروا تێپەڕێت ، ئینجا بۆ سەلماندنی ئەمە ، هەم شڤان پەروەر لەكۆنگرە رۆژنامەوانییەكەیدا ، هەم مەسعود بارزانیش لە سەردانەكەیدا بۆ سەرۆكایەتی شارەوانی دیاربەكر، هیوای ئەوەیان خواست كە عبدوڵڵا ئۆجالان بەئازادی ببینن . لەوانەشە هەر لەبەر ئەو قسەیە ، ئەردۆغان و شەریكە « جیۆپۆلیتیكە تازەكەی » ناكۆكییان بۆ دروست بووبێت . شەوی چوارشەممە كە لەیەكەم كەناڵی تەلەفزیۆنی دەركەوت ، وتی : « ئەگەر بارزانی قسەی وای كردبێت ، هەڵەی كردووە . ئەمە لە نێوانماندا نەبو و. ئەمە شتێك نییە كە پەیوەندی بەوەوە هەبێت ، پەیوەندی بە منیشەوە نییە . حاكم حوكمی خۆی داوە » .
هەڵبەت ئەم قسانە هیچ سوودێكی بۆ قۆناغی ئاشتی نییە . راست و دروستی و جێی متمانەبوونەكەشی گوماناوییە . ئەردۆغان ، لەهەر كات و شوێنێكدا كە خۆی بە گونجاوی بزانێت ، تەواو بەپێچەوانەی قسەكانی پێشووی دەدوێت . لەبەرئەوە ، كاتێك لەگەڵ رستەكانی سەرەوەیدا وتی : هیچ گۆڕانكارییەك بەسەر بارودۆخی عەبدوڵڵا ئۆجەلان- دا نایەت ، قسەیەكی زۆر بێ جێ بوو .
رووداو و پێشهاتەكانی پێش مەراسیمەكەی دیاربەكرو دوای مەراسیمەكەش ، بۆچوون و لێدوانە ناكۆك و جۆراوجۆرەكان ، لەڕاستیدا یەك شتمان بۆ دەسەلمێنێت ، ئەویش ئەوەیە كە هەركات مەسەلەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و بەتایبەت پرسی كورد دێتە گۆڕێ ، ئینجا هەست بە نەبوونی و پێویستیی بە ئەزمونترین و بونیاتنەرترین ناوبژیكاری سیاسی ، واتە « مام جەلال » دەكەی ن!
لەكاتێكدا باسی قۆناغی ئاشتییان دەكرد ، نە ئەردۆغان – ی سەرۆك وەزیرو نە مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان و نە لایەنەكانی نزیك لە پەكەكەو بەدەپە ، هیچیان ناوی مام جەلال-یان نەهێنا .
ئایا پێویست بوو ئەوەیان لەبیر بێت ؟
بەڵێ ، چونكە هەر لەسەرەتاوە جەلال تاڵەبانی لەم پڕۆسەی ئاشتییەدا رۆڵی هەبووە . هەروەك چۆن پێشتریش لەچەندین هەڵمەتی ئاشتی دیكەی نێوان كوردەكان و دەوڵەتی توركیادا دەوری بینیوە .
لەسەردەمی تورگوت ئۆزال- دا (1993)، یەكەم ئاگربڕی پەكەكە ، هەر لەو رۆژەوە تاكو ئەمڕۆ، لە هەموو هەوڵەكانی ئاشتیدا چالاكانە رۆڵی یەكلاكەرەوەی بینیوەو هەموویشی بەرچاوە . تەنانەت مەسعود بارزانیش ئاماژە بەوە دەكات كە بەر لە رەجەب تەیب ئەردۆغان ، تورگوت ئۆزال بە شێوەیەكی بنەڕەتی دەستیدایە ئەم مەسەلەیە . ئۆزال ، هەوڵی دەدا بەهۆی جەلال تاڵەبانییەوە هەوڵەكانی چارەسەری دەست پێبكات .
تاریكترین رۆژەكانی پەیوەندی
«قۆناغی ئۆسڵۆ»ش كە وەك دەزانرێ (2006-2007) دەستی پێكرد ، دیسان هەر بە هەوڵی جەلال تاڵەبانی بوو . هەر هەنگاوێك كە دەیهاویشت ، هەوڵی دەدا لەگەڵ ئەردۆغان بەیەكەوە جێبەجێی بكەن .
بۆ ئەم قۆناغەی كە ئێستاش دەستی پێكردووە ، یەكەمجار هەر لەدەرگای ئەو درا . بۆ هێنانە سەر خەتی عەبدوڵڵا ئۆجەلان- یش و هەوڵەكانی 2012 كە ئۆجالان وەكو « ناوەند » مامەڵەی لەگەڵدا كرا ، دیسان هەر رۆڵی مام جەلال لەبەر چاوانە .
پێش ئەوەی مانگرتنەكانیش دەست پێبكات ، جەلال تاڵەبانی كەوتبووە جوڵە . ئەو كاتە بوو كە دەوڵەت و پەكەكە لەدوای قۆناغی 1990ـەكانەوە ، لەتاریكترین رۆژەكانی پەیوەندیدا بوون . هەوڵ بدەن هاوینی 2012 تان بەبیر بێتەوە . جەلال تاڵەبانی بۆ چارەسەری ئەژنۆكانی دیسان لە بەرلین بوو . هاكان فیدان مانگی ئابی ساڵی 2012 چوو سەردانی كرد ، بۆئەوەی باسی چۆنێتی دەستپێكردنەوەی دانوستانەكان بكەن .
تاڵەبانی لەساڵی 2000ـەوە نوێنەرێكی حزبەكەی لە ئەنقەرە داناوە ، بەهرۆز گەڵاڵی ، لە زۆربەی هەرە زۆری هەوڵەكانی ئاشتی ، بەناوی تاڵەبانی و بەشێوەی خۆبەخش رۆڵی بینیوە . رۆژێكیان كە ئەو گلەییەی لە بەرلینەوە بۆ من هێنا ، باسی ئەوەی بۆ كردم كە 67 جار لەنێوان ( ئەنقەرە ، سلێمانی ، هەولێرو بەغدا ) هاتووچۆی كردووە . رێك 67 جار.
بەهرۆز گەڵاڵی دوای ئەوەی 67 جار لەنێوان توركیاو كوردستانی عیراقدا ، بۆ موخاتەب گرتنی پەكەكەو دەستپێكردنی قۆناغی ئاشتی ، هاتووچۆی كردو كەس بەمەی نەزانی ، گلەیی ئەو « بێ وەفایی »ـەی كرد كە لەئاست جەلال تاڵەبانیدا كراوە . بەشی « وەفا » كە دەبێ سەرەتا بەبیری خودی كوردەكان بهێنرێتەوە ، جا ئەوە پەكەكەو بەدەپە دەبێت ، یان بارزانی و ( پ . د . ك ) . فەرامۆش كردنی ئەو بابەتە ، خۆی لەخۆیدا لەبەردەم هەوڵی بەدیهێنانی یەكڕیزی نەتەوەییدا دەبێتە كۆسپ و تەگەرە .
هەر لەیەكەم رۆژەكانی دەست پێكردنی « كۆنگرەی نەتەوەیی كورد» ـەوە ، رۆڵ و گرنگی و تایبەتمەندی ئاشتكەرەوەی جەلال تاڵەبانی ئاشكرا بوو . ئەوكاتەی چاوەڕێ دەكرا كۆنگرەكە ببەسترێت و تەنانەت ئەو كاتەی بەرواری كۆنگرەكەش دەستنیشان كرا، ئەو بانگهێشتنامەیەی كە بە ئینگلیزی نووسرابوو، بەشێكی سەرنجی منی زۆر راكێشا :
«… گەلی كورد مافی خۆیەتی كە بەشێوەیەكی ئاشتیخوازانەو دوور لە بەكارهێنانی توندوتیژی ، هەروەها بەسوود وەرگرتن لە ئامڕازەكانی دیموكراسی و دووركەوتنەوە لەو رێككەوتنە شوومانەی میللـەتەكانیان بەرداوەتە گیانی یەك ، داواكارییەكانی بهێنێتە دی . بۆ گەیشتن بەو ئامانجە، روو لە سەركردە كوردەكان دەكەن ، بەتایبەت ئەكتەرە سیاسییە پێشەنگەكان ؛ بەڕێز مام جەلال سكرتێری گشتیی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان ، مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان و عەبدوڵڵا ئۆجەلان سەرۆكی پارتی كرێكارانی كوردستان ، بۆ دۆزینەوەی رێگەچارەی ئاشتیانە دەست بكەن بە خەباتێكی هاوبەش . ئەمە داواكارییەكە بۆ دۆزینەوەی زەمینەیەكی هاوبەش و هاوكات شێوە سەرۆكایەتییەك دەكاتە ئەمری واقیع كە بتوانێ وەڵامی هیواو خواستی گەل بداتەوە …»
كەش و هەوای یەكڕیزیی
ئەو زمانەی لێرەدا بەكارهاتووە، ریزكردنی ناوەكان و ئەو سیفەتانەی خراوەتە پێش ناوەكان ، زۆر سەرنجڕاكێشە . لەبەرئەوەی بانگهێشتنامەكە لەلایەن « كۆمیتەی ئامادەكاری كۆنگرەی نەتەوەیی » ـەوە نێردراوە ، ئەم وتانە بە رێككەوتنی هەموو لایەنە كوردییەكان بووە .
سێ ناو ، واتە باس لەسێ كەسایەتی گەورەی سیاسی و نەتەوەیی كورد دەكرێت لە سەردەمی مۆدێرندا . كاتێك یەكێك لەمانە بەلاوە بنرێت، لەنێوان دووانەكەی دیكە مشتومڕ دروست دەبێت . ئەگەری یەكڕیزی نەتەوەیی نامێنێت . لە مەراسیمەكەی هەفتەی رابردووی دیاربەكر، بینیمان كە چۆن باسی پەیەدەش كرا ، مشتومڕو ململانێی نێوان بارزانی – پ . د . ك و پەكەكە – بەدەپە وا لەبەرچاوە .
ئەم رەوشە ، تا رادەیەك ، وادەكات كە بژاردەكەی ئەردۆغان ، واتە « بژاردەی كورد »، ناكۆكی نێوان كوردەكان قوڵتر بكاتەوە . بەڵام لەهەرلایەكەوە سەیری بكەن ، موخاتەبی راستەوخۆی قۆناغی ئاشتی هێڵی پەكەكە – بەدەپە یە ، هەروەها لەبەرئەوەی عەبدوڵڵا ئۆجەلان ئەو ئەكتەرە سیاسییەیە كە لە ناوەندی پڕۆسەكەدا جێگە دەگرێت ، كەوابوو ناكۆكی نێوان (پ . ك . ك) و (پ . د . ك) هیچ سوودێكی بۆ ئەو پڕۆسەیە نابێت كە لەتوركیا دەستی پێكردووە . ئەوەی قۆناغی ئاشتی لەتوركیا بەرەوپێش دەبات و دەیگەیەنێتە ئامانجی چارەسەر، ناكۆكی و ململانێ باوەكانی نێوان خودی كوردەكان نییە ، بەڵكو بە پێچەوانەوە ، كەش و هەوای یەكڕیزییە .
واتە، بۆ یەكێتی نێوان توركیاو كوردەكان ، بۆ سەلامەتی قۆناغی ئاشتی ، دەبێ كوردەكانیش لەناو خۆیاندا یەكڕیزبن .
بۆیە دەڵێم جەلال تاڵەبانی بۆ ئەم جۆرە كاتانە زۆر پێویست و بەجێیە .
ئاخۆ لەبەرئەوەی قازانجی بۆ قۆناغی ئاشتی لەتوركیا هەبووە ، لەمەودواش وەفاداری ئێمە بۆ ناوەكەی هیچ قازانجێكی دەبێت ؟
بەو پێیەی بینیمان كەبێ وەفاییمان هیچ قازانجێكی نەبوو ، كەوابوو پێدەچێ وەفاداریمان سوودی هەبێت …
سەردار جەعفەرو سدیق حەسەن شوکری ، لەماڵپەڕی ( radikal ) ی توركییەوە وەریانگێڕاوە
سەرچاوە / پوکمێدیا
وتاریکورد ماڵپەرێکی سەربەخۆ و ئازادە