پییەر بۆردیۆ : ڕای گشتی بونی نییە .
L’ OPINION PUBLIQUE N’EXISTE PAS
لە فەرەنسییەوە بە كوردیكردنی : ئەبوبەكرجاف
گۆڤاری مەدەنیەت ژمارە (32) .
سەرەتا دەمەوێت ئەوە دیاری بكەم , مەبەست لە قسەو باسمان سەرزەنشتكردنی ئەو میكانیزم و سادەیی و ساویلكەییەی ئاماركردنی sondage)) راِپرسی نییە , بەڵكە كاركردنێك دەبێت بۆ شیكاركردنی كارو ئەرك و وەزیفەكانی . ئەمەش وامان لە سەر پێویست دەكات لەو سێ گریمانەیە بكۆڵینەوە كە , بەشێوەیكی ناواخنی پشتی پێبەستوە . هەموو ڕاپرسییەك وای بە پێویست دادەنێت سەرجەم خەڵكی ڕایان هەیە , بە مانایەكی تر بەرهەمی راِدەربڕین بۆ هەمووان فەراهەمكراوە . ڕوبەڕوی ئەم گریمانە یەكەمینە دەبینەوە ئەگەرچی بەریەك بكەوم لە گەڵ هەستێكی دیموكراتیانەی ساویلكە . گریمانەی دووەم سەرجەم ڕاكان وەك یەك و یەكسانن . لەو بڕوایەدام لە تواناماندا بێت ئەوە بسەلمێنین ئەمە ڕاست نییەو فشاری ڕاكان هیچ هێزێكی حەقیقەتێكیان نییەو بەڵكە دەگەڕێتەوە بۆ كاری دروستكراو ساختە كە , خاڵین لە مانا( des artefacts depourvus de sens) . گریمانەی سێیەم وای دەردەخات : تەنیا بە پێشنیازكردنی خودی پرسیارەكان بەسەر هەمواندا بەمانای ئەوە دێت كە كۆڕاو ئیجماعێك un consensus )) هەیە لەسەر كێشەكان . بە واتایەكی تر كۆڕاو ئیجماعێك هەیە لەسەر ئەو پرسیارانەی كە شیاون بۆ پێشچاوخستن و پێشنیازكردن و ئاراستەكردنیان . وای دەبینم ئەم سێ گریمانەیە دەبێتە هۆی زنجیرەیەك دەرچون و لاڕێگرتن ( distorsions serie de ) وەها كە تێبینی دەكرێت ئەگەرچی سەرجەم هەلومەرجە ورد و میتۆدییەكانیش ڕەچاو كرابێت لەكۆی شیكاری دراو ەكاندا .
زۆرجاران لە پێوانە و ئاماركردنی ڕاكاندا دراوێكی هونەرە تەكنیكێك دروست دەكەین . بۆ نمونە , پرسی نوێنەرایەتیكدردنی نمونەو عەینەكان زەقدەكرێنەوە . لەو بڕوایەدام و لەناو دۆخی ئێستای ئەم ئامرازانەی نوسینگەكانی ڕاپرسی بەكاریدێنن , ڕەتكردنەوەیك نییە . ئەوان پرسیاریی ترازاو دەكەن یا كاركردن بەڕوی تێكدان و شێواندنی شێوزای پرسیاركردنەكە , ئەمەش بڕێكی زۆر لە ڕاستی تێدایە , زۆرجاران لە سەر وەڵامێك بەچڕی دەوەستن لە میانەی ئاراستەكردنی پرسیارەكانەوە . لە میانەی تێپەڕاندنی پرانسیپە یەكەمینەكانی ئامادەكردنی هەر ڕاپرسییەك كە , وای دەبینێت ( هەلڕەخساندن و هەڵپێدان ) بۆ بون و دەستكەوتنی چەندین وەڵامی شیاو بەدەست هاتووە . یاخود خودی هەڵبژاردنەكە چەندین جار دوبارە دەكرێتەوە , ئەمەش لە فۆرمی جیاوازدا . جۆرگەلێكی زۆر لەم شێوازو فۆرمە ناتەواوانە بونی هەیە, ڕەنگە بە سود بێت پرسیار لە بارەی هەلومەرجە كۆمەڵایەتییەكانی ( (conditions socials) دەركەوتنی ئەم جۆرە پرسیارە ترازاو لە ڕێدا لابراوانە بكەین, كاتێك زۆربەی جار هۆكارەكانی ئەو هەلومەرجانەی كە ئەو كەسانەی ڕاپرسییەكە دەكەن لە هەناویدایە . بەڵام تایبەتمەندییەك دەمێنێتەوە لەو حەقیقەتەی ئەو پرۆبڵیماتیك و problematiques ))ئیشكالیانەی بۆ ڕاپرسییەك ئامادەكراون ملكەچی داخوازییەكی تایبەتە .بەمشێوەیە لە پاش ئەوەی هەستاین بە شیكاركردنی ڕاپرسییەكی نیشتمانی لە بارەی ڕای فەرەنسییەكانەوە لە سەر سیستەمی فێركردن , لە ئەرشیفی ژمارەیكی تایبەت لە نوسیگەكانی لێكۆڵینەوە و توێژینەوەدا سەرجەم ئەو پرسیارانەمان كۆكردەوە كە پەیوەندی بە فێركردنەوە هەبوو لێرەوە ئەوەمان بۆ دەركەوت و ئەوەمان دۆزییەوە زیاد لەدوو سەد پرسیار لە بارەی سیستەمی فێركردنەوە لە مانگی ئایاری 1968وە كرابوون لە بەرانبەر كەمتر لە بیست پرسیار لە نێوان ساڵانی 1960 بۆ 1968 . ئەمەش واتە ئەو ئیشكالیەت و گیرو گرفت و گرێكوێرانەی خۆیان بەسەر ئەم جۆرە دەزگایانەدا سەپاند بوو پەیوەندییەكی قوڵی بەو هەلومەرجەوە هەبووە ، كە هەژمونی جۆرێكی تایبەتی لە خواستی كۆمەڵایەتی demande social)) بە سەرەوەی هەبووە و دەتوانرێت ببینرێت . بۆ نمونە پەیمانگایەكی ڕاپرسی ناتوانێت پرسی فێركردن پێشچاو بخات ، تەنیا لەو كاتەدا نەبێت كە پرسێكی سیاسییە .
ئیِمە ئەوە دەبینین , چ جیاوازییەك لە نێوان ئەم دەزگایانە و سێنتەرەكانی توێژینەوە بونی هەیە , ئەوانیەی ئیشكالیەتەكان بەرهەمدێنن , ئەگەر ئەمە لە ئاسمانێكی بێگەردا نەبێت , لە ڕێگەی بەجێهێشتنی ڕوبەرێكی فراوان لە هەمبەر خواستە كۆمەڵایەتییەكە لە فۆرمە ڕاستەوخۆ و هەنوكەییەكەیدا . شیكارییەكی ئامارییانە كورتەیەكی ئەو پرسیارەیان بۆ دەرخستین كەوا پێشنیاز كرابوو , بەشێكی زۆری پەیوەندییەكی ڕاستەوخۆی بە سەرقاڵی و گرنگیپێدانە سیاسیەكانەوە preoccupations politiques )) هەبووە . ئێوە ڕاتان چییە ئەگەر ئەم ئێوارەیە سەرقاڵی یاری كۆنكانێكی بچوكبین , وە داوای ئەوەتان لێبكەم ئەو پێنج پرسیارە بنوسن ئەوانەی ئێوە بەگرنگی دا دەنێن لەبارەی فێركردنەوە , ئەو كات بە دڵنیاییەوە لیستێكی زۆر جیاوازمان دەست دەكەوێت لەبارەی ئەوەی چنگمان دەكەوێت و دەكەوێتە بەردەستمان , لە دەرهێنانی ئەو پرسیارانەی بەڕاستی ڕاپرسییەكان پێشنیازیان كردبوو . ئەو پرسیارانەی زۆربەی جار ئاراستە دەكرێت :” ئایا پێویست بەوە دەكات لە قوتابخانە ناوەندییەكاندا سیاسەت بكرێت یا سیاسەت ببردرێتە ژوورەوە ؟ ” یا ئەو پرسیارانەی لەم وێنەیەن , لە كاتێكدا پرسیاری :” مێتۆد و مەنهەجەكان پێویستیان بە گۆرین هەیە ؟” یا ” پێویستە شێوازی گواستنەوەی ناوەڕۆكەكان گۆڕانیان بە سەردا بێت ؟” زۆر بە دەگمەنی نەبێت پێشچاو ناخرێن . هەروەها پرسیاری ” پێویستە بە بەردەوامی مامۆستایان لە خولی ڕاهێناندا بن؟”. پرسیاری زۆر گرنگی دیكە هەن بە لای كەمەوە لە تێروانینێكی تردا .
ئەو ئیشكالیەتانەی ڕاپرسییەكان بەرچاوی دەخەن ملكەچن بۆ بەرژەوەندی و سودی سیاسی des interest politiques) ) , ئەمەش بە شێوەیكی زۆر بەهێز تەحەكوم دەكات بە ماناو دەلالەتی وەڵامەكان و ماناو مەبەست لە بڵاوكردنەوەی ئەنجامەكانی . هەنوكە ڕاپرسی میكانیزم و ئامرازێكی كردەی سیاسییە . ئەركە هەرە گرنگەكەشی لەوەدا خۆی دەبینێتەوە ئەو وەهمە illusion)) بسەپیێنێت كە ڕای گشتی بونی هەیە بەو پێیەی كۆی كەڵەكەبونی ڕای پوخت و تایبەتی تاكەكانە , هەرەوەك ئەركی سەپاندنی ئەو ئیدیایەی بونێك هەیە وەك ڕێژەی كۆتایی و گشتی و ڕاو ڕای ناوەند . ئەو ” ڕای گشتی ” یەی لە لاپەڕەی یەكەمی ڕوژنامەكاندا دەردەكەوێت لە فۆرمی ڕێژەی سەدی ( 60 / ی فەرەنسییەكان زیاتر گرنگی بە ……..” ئەم ڕاپرسییە دروستكراو دەمامكدار و ساختەو فێڵاوییە artefact)) بە هەموو مانایەكی وشەكە , ئەرك و فەرمانیشی داپۆشێنی دۆخێكی بیروڕایە لە چركەیەكی زەمەنی دیاریكراودا , ئەمەش سیستەمێكی هێزەكان و systeme de forces )) دڵە ڕاوكێیە , هیچ شتێك خراپتر نییە لەو ڕێژە سەدییەی نوێنەرایەتی ئەم دۆخەی بیروڕا دەكات و دەینوێنیت .
ئێمە دەزانین هەر پراكتیزەكردنێكی هێز هاوشانە لەگەڵ گوتارێك ئامانجی پەردەپۆشی و شەرعییەت و ڕەوایەتییە بۆ هێزی ئەو لایەنەی پراكتیزەی دەكات , تەنانەت دەتوانین بڵێین تایبەتمەندی هەموو پەیوەندییەكی هێز rapport de force )) لە سەروبەندی شاردنەوەو داپۆشینی ئەم سیفەتەدا هێزەكەی زیاد دەكات .
بە كورتی بۆ ئەوەی بە شێوەیەكی ئاسان و سادە قسە بكەین , پیاوی سیاسی ئەو كەسەیە دەڵێت ( خودا لە گەڵماندایە ) ئەوەی لەمڕۆدا بەرانبەری ( خودا لە گەڵماندایە ) بووەتەوە , ( ڕای گشتی لە گەڵماندایە ) , ئەمەش كاریگەرییە سەرەكییەكەی ڕاپرسییە , ئەمەش لەدروستكردنی ئیدیای بونی ڕاییەكی گشتی یەكگرتوو پەسەنكراوی ناو كۆرایەكدا opinion publique unamine))خۆی دەنوێنێت , واتە شەرعییەت و ڕەوایەتی بەخشین بەسیاسەتێك و بەبەرداكردنی ڕەوایەتی و بەهێزكردنی پەیوەندی هێزەكان , ئەوانەی پاڵپشتن یا وای لێدەكەن مومكین بێت . لە پاش ئەوەی , ئەوەی ویستم لە كۆتاییدا بێڵێم لە سەرەتادا وتم , هەوڵی ئەوە دەدەم زۆر بەخێرایی ئاماژەیەك بە ماهیەت و چییەتی ئەو كارانە بدەم ، كە ڕێگەیانەوە بەرهەمی كاریگەری ئەم كۆڕاو ئیجماعە دەردەكەوێت . پرۆسەی یەكەم ئەوە لەخۆ دەگرێت , ئەوەی لەو گریمانەوە سەردەردێنێت هەموان پێویستە ڕایان هەبێت , گرنگیدان لە گوێنەدان و خۆ نەبانگ كردن لەنا وەڵامەدارەكان , بێوەڵامەكان non-reponses )) . بۆ نمونە پرسیار لە خەڵكی دەكەن :” ئێوە پشتگیری حكومەتەكەی جۆرج پۆمبیدۆ دەكەن ؟” بەم شێوەیە وەڵامەكان تۆمار دەكرێن : 30 / وەڵامیان نەداوەتەوە , 20 / بەڵێ , 50 / نەخێر . دەتوانن بڵێن : ڕێژەی ئەوانەی لە گەڵ حكومەتەكەی پۆمپیدۆدا نین و پاڵپیشتی نین بەرزترە بە بەراورد لەگەڵ ئەوانەی لە گەڵیدان و پاڵپشتی دەكەن , دواتر 30 / دەمێنێتەوە . دەتوانن ڕێژەی لایەنگیری و نا لایەنگیری ئەژماربكەنەوە بە تەریككردنی وەڵام نەدانەوەكان . ئەم هەڵبژاردنە ئاسانەش پرۆسەیەكی تیۆرییە و گرنگییەكی تایبەتی خۆی هەیەو دەمەوێت لەبارەیەوە قسەتان بۆ بكەم .
سڕینەوەو لابردنی وەڵام نەدراوەكان (non-reponses) وەك ئەوە وایە ,كاتێك ( لە ڕاویژكاری هەڵبژاردنەكاندا ئێمە هەڵدەستین بە ساغكردنەوەی دەنگەكانی هەڵبژاردن , وەرەقەی سپی و بەتاڵ بونی هەیە , ئەمەش ئەو مانایە دەبەخشێت لە سەپاندنی فەلسەفەی ساغكردنەوەی دەنگەكانی هەڵبژرادندا بە هەمانكار هەڵدەسین . ئەگەر بەچڕی لێی بڕوانین , تێبینی ئەوە دەكەین ڕێژەی بایكۆتكردنی دەنگدان لە لای ژن و ئافرەتان زیاترە بە بەراورد بە پێاوان . جیاوازییەكەش تا ئاستێكی زۆر لە نێوان ئافرەتان و پێاواندا بەرزدەبێتەوە لەو كاتانەی گرفتە بەرچاوخراوەكان سروشتێكی سیاسیان هەیە .
تێبینییەكی تر هەیە : هەركات پرسیارەكە لەبارەی پرسە مەعریفیی و زانینەكانەوە savoir ,de connaissance ) ) بێت جیاوازی بایكۆتكردن و وەڵام نەدانەوە لە و زۆرە لە نێوان ئەوانەی زیاتر شارەزان و ئەوانەی كەمتر شارەزان . بە پێچەوانەی ئەمەوە , كاتێك پرسیارەكان لەبارەی پرسە ئیتیكی و ئەخلاقییەكانەوە بێت یا جیاوازی و گۆڕدراوەكانی وەڵام نەدراوەكانles variations des non-reponses),) جۆراوجۆر دەبن بەپێی ئاستی كەمی و نزمی زانستی ( نمونە : “دەكرێت بەرانبەر مناڵان دڵڕەق و توندوتیژ بین ؟”. تێبینییەكی تر : هەركاتێك پرسیارەكە گرفتێكی كێبەركێیی پێشچاو بخات , پێداگیری لەسەر كۆمەڵێك دژ بەیەكی بكات ( پرساركردن لە بارەی دۆخی چیكسلۆڤاكیاوە بۆ ئەو كەسانەی دەنگیان بە پارتی كۆمۆنیست داوە) دەبێتە مۆتیڤێكی دڵەڕاوكێی و نا ئارامی بۆ گروپێكی تایبەت , ئەو كاتەش ڕێژەی بایكۆتكردن و وەڵامنەدانەوە بەرز دەبێتەوە لەم گروپەدا . دواتر تەنیا شیكردنەوەیەكی ئاماریانەی سادە بۆ ئەوانەی بایكۆتی وەڵام دانەوەیانكردووە ئەو زانیارییەی لە خۆیدا هەڵگرتووە كە , مەبەست لە پرسیارەكە چییە , هەروەها لەگروپە تایبەتی و دیاریكراوەكە , كاتێك بە شێوەیەك پۆلێنكراوە لەسەر ئەو گریمانەیەی ئەمان راِیان هەیە بەپێی ئەو گریمانە هەلومەرجبەندییەی چ بۆ بەڵی بێت یا بۆ نەخێرو نالایەنگیری . شیكارییەكی زانستی ڕاپرسییەكان ئەوە دەردەخەن كە , لە پراكتیكدا هیچ گرفتێك نییە بەشێوەیكی هەڕەمەكی پێشنیار بكڕێت .
هیچ پرسارێك نییە بە پێی بەرژوەندیی كەسەكان لێكنەدرێنەوە , ئەوانەی پرسیاریان لێدەكرێت , بەو پێیەی یەكەمین كاری پێویست پرسیاركردنە لەبارەی چ پرسیارێكەوە , گروپە وەڵامدەرەوە جیاوازەكان لەو بڕوایەدان ئاراستە نەكراوە . كەواتە ئەمەش یەكێك لە كاریگەرییە زۆر زیانمەندەكان لەخۆ دەگرێت بۆ ڕاپرسییەكە ئەویش ملكەچكردن و زۆرلێكردن و ناچاركردنی خەڵكە بە وەڵامدانەوەی پرسارگەلێك لەوەی لە خۆیانیان نەكردووە . بۆ نمونە ئەو پرسیارانەی لە بارەی گرفتە مۆراڵییەكانەوەو لەبارەی دڵڕەقی و بێبەزەیی باوكان و پەیوەندی نێوان قوتابیان و مامۆستایان و زانستی فێركردنی ئاراستەكراو ئاراستەنە كراو و … هتدد , واتە ئەو گرفتانەی وا دادەنرێت مۆراڵین و دەكرێت بخرێنە ناو بابەتە كۆمەڵایەتییەكانەوە , بەڵام دەشكرێت گرفتی سیاسی بن بۆ چینە باڵاو خوا پێداوەكان .
یەكێك لە پاشماوەو كاریگەرییەكانی ڕاپرسی لەخۆ گرتن و چەمانەوەیە بەدەوری گۆڕینی وەڵامە مۆراڵییەكان بۆ وەڵامی سیاسی , ئەمەش تەنیا لە میانەی ئەوەی وەك ئیشكالیەت پێشچاو بخرێت , لە ڕاستیدا كۆمەڵێك پرانسیپی جۆراوجۆر هەن دەكرێت لە ڕێگەیانەوە وەڵام هەڵگۆزین . سەرەتا ئەوە هەیە كە دەكرێت بە لێهاتویی و كارامەیی سیاسیانە ناوی بنێن competence politique ) la ) بە پاڵپشت بە پێناسەیەك بۆ سیاسەتێكی هەڕەمەكی ڕەوا لە هەمانكاتدا , واتە باو و باڵادەست بەم سیمایە . ئەم كارامەییە سیاسیەش بە شێوەیكی فراوان بەربڵاو نییە و جیاوازن و بەكورتی هەروەك ئاستی فێركردن . بەمانایەكی تر دەتوانرێت بەو شێوەیە بەراوردی پەشیمانەیی ئەگەركراوی و بە خاوەنبونی بكرێت لەبارەی سەرجەم ئەو پرسیارانەوە كە , مەعریفەیەكی سیاسی وا دەسەپێنێت وەك چون بۆ مۆزەخانەیەك . ئێمە تێبینی جیاوازییەكی گەورە دەكەین , كاتێك بۆ خوێندكارێكی ناو بزوتنەوەی چەپ گونجاوە تێبینیكاری پازدە جیابونەوەو كەرتبونی چەپەكان بێت لەناو پارتی سۆسیالیزمی یەكگرتوو , لە كاتێكدا كادیرێكی ناوەند لەم بارەوە هیچ نابینێت . لە ناو پلە سیاسیەكاندا ” چەپی پەڕگیرو ئیكسترێمیست , چەپ , چەپی نێوەند , نێوەند , راستی میانڕەو , راست , راستی توێڕەو ئیكسترێمیست و پەڕگیرو … هتد” لەوەی لەبیرو راِكانی زانستە سیاسییەكاندا بەكاریان دێنین , وەك ئەوەی بەڵگە نەویست بێت . هەندێك گروپی كۆمەڵایەتی بە شێوەیەكی چڕ گۆشەیەكی بچوكی چەپێ پەڕگیر بەكار دێنن , هەندێكی تر ناوەڕاست و بەس , هەندێك گروپی تر سەرجەم پلەكان بەكار دێن . لە كۆتایشدا هەڵبژاردن بە تەواوی كۆكردنەوەی فەزا جیاوازەكانە . كەسانێك سەربار دەخرێن بە سەنتیمەتر دەپێورێن , بۆ كەسانێك بو كیلۆمەتر دەپێورێن , بە ڕویەكی تردا كەسانێك هێمای و ئاماژەی لە (1 -20 )یان بۆ دادەنرێت , هەندێكی تر ئاماژەی لە( 9 -11 نۆ بۆ یانزدە.) لە نێوان شتەكانی تردا درا بەپێی پلەی جوانبینی دەپێورێت ( ئەم كارەش لە ئیستاتیكادا پێدراوە لەوكاتەی هەندێك دەتوانن جیاوازی بكەن لەنێوان پێنج یا شەش ڕێگەی بەدوی یەكدا هاتوو بۆ یەك هونەرمەندی شێوەكار . لەم بەراوردكردنەدا ئیمە دەتوانین زیاتر بڕۆین .
ئەوەی پەیوەندی بە پەیبردنی ستاتیكیانەوە هەیە لێرەدا و سەرەتا هەلومەرجێكی ڕێگەپێدراو هەلبۆ رەخساو هەیە une condition permissive ) ): لە سەر خەڵكی پێویستە وا تەماشای كاری هونەری بكەن ، كە كاری هەنەرییە . دواتر , دوای ئەوەی هەستیان بەوە كرد كاریكی هونەرییە وا پێویستە لەسەریان كۆمەڵێك چینی هەستكردن و پەیبردنیان هەبێت بۆ ئەوەی بونیادی بنێن و لەسەری بڕۆن … با ئێمە گریمانەی پرسارێكی لەم چەشنە بكەین :” ئێوە لانەگری فێركردنێی ئاراستەكراون یا نا ئاراستەكراو؟” بۆ هەندێك دەكرێت داڕشتنەوەكەی سیاسی بێت بەو پێیەی نواندنی پەیوەندییەكان لە نێوان باوكان و مناڵەكاندا تێخزێنراوە لە نیگایەكی سیستەمیدا ئەمەش لە كۆمەڵگەدا , بۆ هەندێكی تر تەنیا پرسێكی ئەخلاقی و مۆراڵییە , لە سەروییەوە , ئەو ڕاپرسییەی ئامادەمانكردووە و لە ڕێگەیەوە پرسیار لە خەڵك دەكەین لەوەی هەستان بە مانگرتن و یاقژی درێژی پیاوێك , یا بەشداری لە ئاهەنگێكی مۆزیكی پۆپ… هتد ، بۆ ئەوان پرسێكی سیاسییە یا نا ؟ فرەیی و جۆراوجۆرییەكی زۆر دەردەكەوێت بە پێی چینەكانی كۆمەڵگە . كەواتە مەرجی یەكەم بۆ وەڵامێكی گونجاو لەبارەی پرسیاری سیاسییەوە لەوەی بتوانین وەك پرسیارێكی سیاسیانە دایڕیژین, دووەم پاش ئەوەی وەك پرسیارێكی سیاسی دامانڕشت دەبێت بە توانا بین تا بیسازێنین و وێكی بێنینەوە لە گەڵ كۆمەڵێك گروپی سیاسی داریكراودا, دەكرێت گونجاو ورد بن ئەگەر گوزارشتەكە دروست بێت , وە هەروەها. ئەمەش ئەو هەلومەرجە جۆریانەی بەرهەمهێنانی بیروڕان., واتە كۆمەڵە ڕایەك وا دەخوازێت ڕاپرسی بە گشتی و لە سەر هەمان تەرز بێت بە لە خۆگرتنی گریمانەی یەكەم لەوەی هەمووان دەتوانن ڕایەك بەرهەمبهێنن.
پرانسیپی دووەم ئەوەی لە ڕێگەیەوە خەڵك دەتوانن ڕایەك بەرهەمبهێنرێت ئەوەیە كە من ناوی دەنێم ” ئیتۆسی چینەكان ( ( ethose de classe ) ( بۆ ئەوەی نەڵێین ئیتیكی چینایەتی)) , بە مانای سیستەمێكی بەهاكان ( un systeme de valeurs ) كە خەڵكی , لە منداڵیەوە بە ناوەكییان كردووەو, وەریانگرتووە , و لە ڕێگەیەوە وەڵام بۆ گرفتە جۆراو جۆرەكان بەرهەمدێنن . ئەو بیروڕایانەی خەڵكی لە كاتی چونە دەرەوە و تەواوبونی یاری فتبۆِڵیدا دەیگۆڕنەوە لە نێوان ڕوبەی و ڤالانسیان , بەشێكی گەورەی لە پەیوەندی و لۆژیكەكەی دەگەڕێتەوە بۆئیتۆس و پێكگەیەنەرە مۆراڵییەكە . زۆربەی زۆری ئەو ووڵامانەی وەك وەڵامی سیاسی خۆیان دەردەخەن لە واقعدا لە ڕێگەی ئیتۆسی چینەكانەوە بەرهەم دێت لەسەرییشیەوە ماناوی تەواو جیاواز لە خۆ دەگرێت . ئەو كاتەی لە سەر ئاستێكی سیاسی ڕاڤە دەكرێت .لێرەوە وا پویستە لە سەرمان گەواهییەك لە سەر ئەو ئەو نەریتە سۆسیۆلۆژییە بدەم كە, بەربڵاوە لە نێوان ژمارەیەكی زۆری سۆسیۆلۆگەكانی سیاسەت لە وڵاتە یەكگگرتووەكانی ئەمەریكا, ئەوانەی زۆربەی جار بە جۆرێكی كۆمێنی لە بارەی كۆنزێرڤاتیزم و دەسەڵاتگەرایی چینە میللیەكانەوە ی قسە دەكەن .
ئەم تێزانە لە سەر بەراوردكاری نێودەوڵەتی ڕاپرسی و هەڵبژاردنەكاند بونیاد نراوە , وای دەردەخات هەر جارێك پرسیارێك ئاراستەی چینە میللییەكان دەكەیت, لە هەر ولاتێكدا بێت, لە بارەی ئەو كێشانەی پەیوەندی بە پەیوەندییەكانی دەسەڵات و ئازادی كەسی و ئازادی ڕۆژنامەگەرییەوە …هتد . هەیە , ئەوا وەڵامەكان زیاتر دەسەڵاتگەرا دەردەكەون لە چینەكانی ترەوە . لەمەشدا و بە شێوەیكی گشتی ئەوە هەڵدەگوازرێت كە , ململانێیەك لە نێوان بەهای دیموكراسی ( ئەڵبەتە كارەكە پەیوەندی بە بەهای دیمكراسی ئەمەریكاوە هەیە سەبارەت بەو نوسەرەی لە زەینمدایە Lipset))و ئەو بەهایانەی چینە میللییەكان وەریدەگرن , بەهاگەلێك سروشتی دەسەڵاتخوازی و زەبروزەنگیی هەیە .
ئا لێرەوە گۆشەنیگایەكی قیامەتی ئەودونیایی vision escchatologiqu) ): لە پێناو بەرهەمهَنانی هاولاتیگەلێكی دیموكراسی و چاكەخوازی ئەمەریكی پێویستە ئاستی بژێوی ژیان ز ئاستی فێركردن بەرزبكەینەوە, بەو پێیەی ئارەزوو كردن بۆ توندوتیژی و دەسەڵاتخوزای و… هتدپەیوەستە بە داهاتی كەم و ئاستێكی نزمی فێركردن. بە ڕای من كارەكە پەیوەندی بە ماناو مەغزای ئەو وەڵامانەوە هەیە تایبەتن بە هەندێك پرسیار. با گریمانەی گروپێكی تری پرسیار بكەین لە جۆرێكی تر: ئێوە پاڵپیشتی یەكسانی نێوان ڕەگەزەكانن؟ ئێوە پاڵپشت و لایەنگری ئازادی سێكسین بۆ هاوسەرەكان؟ لایەنگری فێركردنێكی نا سەپێنراون؟ ئێوە پشتگیری كۆمەڵگەیەكی نوێ دەكەن؟ هەروەها چەندین پرسیاری تر, لە گەڵ گروپێكی تری پرسیار لە وێنەی: كاتێك پێگەی مامۆستایان مەترسی لە سەر بێت پێویستە لە سەریان مان بگرن؟ پێویست دەكات لە سەر مامۆستایان هاوكارو هاوخەباتی ئەو فەرمانبەرانەی تر بن لە كاتی ململانێ كۆمەڵایەتییەكاندا؟وە هی تر. ئەم دوو جۆرە لە پرساركردن پاڵپشتن بە كۆمەڵێ وەڵام كە, بونیادی تەواو پێچەوانەیان هەیە لە ڕوی چینە كۆمەڵایەتییەكانەوە . كۆمەڵەی یەكەمی پرسیارەكان, پەیوەندییەكی بە جۆرێكی تایبەت لە پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكانەوە هەیە , ئەمەش لە فۆرمە ڕەمزییەكەی پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكاندا دەردەكەوێت. وەڵامی لایەنگر و پاڵپشت دەردەكەون كاتێك, لە زنجیرەبەندییە كۆمەڵایەتییەكە و پلەبەندییەكە بە پێی ئاستی فێركردن بەرزبوینەوە. بە پێچەوانەی ئەمەوە ئەو پرسارانەی ئاماژەن بۆ گۆڕانكارییە واقعیەكانی ناو پەیوەندییەكانی هێز لە نێوان چینەكاندا , ئەو كاتە كۆمەڵێك وەڵامی نەرێنی و نا لایەنگیرانە دەردەكەون, ئەمەش هەر كاتێك بە پلەبەندی و پەیژەكۆمەڵایەتییەكاندا سەركەوین. بە كورتی ئەو پێشنیازەی وای دادەنێت ” چینە میللیەكان زەبروزەنگگەران ” نە ڕاستەو نە هەڵەیە” . ڕاستە كاتێك چینە میللیەكان هەوڵی خۆ دەرخستن و دەركەوتنیان دەدەن بە شێوەیەكی توند و توندتر لە بەرانبەر چینە كۆمەڵایەتییەكانی تر. ئەوەی پەیوەندی بە كۆمەڵێك گرفتەوە هەیە لەوانەی پەیوەندی بە مۆراڵی خێزانیی و پەیوەندی نێوان نەوەكان و ڕەگەزەكانەوە هەیە. بە پێچەوانەی ئەمەوە . ئەوەی پەیوەندی بەو پرسانەوە هەیە كە ,بونیاد و ستراكتۆرێكی سیاسیانەی هەیە, لەوەی تایبەتە بە ئاگابون و خۆپاریزی یان گۆڕانی سیستەم و ڕژێمی كۆمەڵایەتی , نەك تەنیا خۆپارێزی یان گۆِڕینی سروشتی پەیوەندییەكانی نێوان تاكەكان , چینە میللییەكان زۆر زیاتر لایەنگیرو پشتگیری نوێبونەوە دەكەن , واتە گۆڕان لە لە بونیاد و ستراكتۆری كۆمەڵایەتیدا. تێبینی ئەوە دەكەن چۆن هەندێك لەو كێشەو گرفتانەی لە ئایاری 1968 پێشچاوخران, زۆر جاران بە شێوەیكی خراپ لە ململانێی نێوان پارتی كۆمۆنیست و چەپەكاندا پێشچاو خرا. ئەمەش پەیوەندییەكی ڕاستەوخۆی بەو گرفتە سێنتراڵەوە هەیە كە ئەم ئێوارەیە هەوڵی پێشچاوخستنیمدا, ئەمەش سروشتی وەڵامەكانە , مەبەستم ئەو پرەنسیپەیە كە, لە ڕێگەیەوە بەرهەمهێنراوە. ئەو دژایەتی و پێكدادانەی ڕونم كردەوە لە نێوان ئەم دوو كۆمەڵەی پرساركردنەدا , دەگەڕێتەوە بۆ دژیەكی دو پرەنسیپی بەرهەمهێنانی بیرو ڕا: پرانسیپێكی تەواو سیاسی لە گەڵ پرەنسیپێكی مۆراڵی. بەو هەند وەرگرتنەی گرفتی خۆپارێزی چینە میللییەكان بەرهەمی نەزانی و بێئاگاییانە بەم جیاوازییە. كاریگەری سەپاندنی ئیشكالیەت و گیروگازێگ دەردەكەوێت , ئەمەش كارتێكردن و كاریگەریەكە هەموو ڕاپرسییەك و هەموو وەڵامێكی سیاسی پراكتیزەی دەكات ( بە دەستپێكردن بە پرسیارەكانی هەڵبژاردن ) .كاتێك ئەو پرسیارانەی لە ڕاپرسیدا ئاراستە دەكرێن, ئەو پرسیارانە بە كردەیی ئاراستە ناكرێت بە سەر هەموو كەسە پرسیارلێكراوەكان, وەڵامەكانیش بە گوێرەی ئەو ئیشكالیەت و گیرو گازە ڕاڤە ناكرێت كە بە كردەیی گروپەكەبە جیاواز لە وەڵامدەرەوەكان وەڵامیان داوەتەوە, لەسەر ئەمەوە ئەو ئیشكال و پرۆبلێماتیكە هەژمونكراوە , ئەوەی وێنەكەی پێشەكەش دەكرێت لە لیستی پرسیارەكانی پەیمانگاكانی ڕاپرسی لە ماوەی ئەم دوو سالەدا ئاراستەیانكردووە , واتە ئەو پرۆبلێماتیكەی بە شێوەیەكی جەوهەری گرنگییان پێدراوە لە لایەن دەسەڵاتداران و ئەو كەسانەی دەیانەوێت هەژمون و باڵادەستییان هەبێت بە سەر هۆكار و ئامرازەكانی ڕێكخستنی كاری سیاسی , گرنگی و درایەتی چینە جیاوازەكان لە سەرێتی. پاشان شتێكی گرنگ هەیە, ئەم چینانە بە ڕێژەیی توانای بەرهەمهێنانی ئیشكالیەت و پرۆبلیماتیكی دژیان contre- problematique) )هەیە. هەرچییەك پەیوەندی بە دیالۆگی تەلەفزیۆنی نێوان سیرڤان شرێیبەر servan-Schreiber,) و ژیسكار دیستان Giscard d’ Estaing)ەوە هەیە , پەیمانگایەكی ڕاپرسیی پتر پرسیارەكانی بەم شێوەیە ئاراستەكردبوو :” سەركەوتنی قوتابخانەیی و ئیكۆلی پرسێكی بەهرەو توانایەكی ناوەكییە؟ یا ژیرییە؟, یا كاركرد نە؟ , یا دەسەڵاتبەسەردا شكاندنە؟” ئەو وەڵامانەی كۆكرابونەوە لە ڕاستیدا كۆمەڵێك دراوی زانراوی بەخشیبوو ( بێئاگابون لە بارەی ئەوانەی بەرهەمیان هیچناوە), لە بارەی پلەی وشیاری چینە كۆمەڵایەتییە جیاوازەكان سەبارەت بە یاسای ئاڵوگۆرو گواستنەوەی بۆ ماوەیی سەرمایەیی كولتوریtransmission heredetaire du capital culturel) : مەبەستمان ئینتیماكردن بۆ ئەفسانەی بەهرەو گەشەكردن لە ڕێگەی قوتابخانەو دادپەروەری قوتابخانەیی و ویژدان لە دابەشكردنی ئەركەكاندا بە گوێرەی دیپلۆم و بڕوانامە… هتد لای چینە میللییەكان زۆر بەهێزە.هەندێك لە ڕوناكبیران وای دەبینن پرۆبلێماتیك و گیروگازە دژەكە دەكرێت بونی هەبێت بەڵام هەمان هێزی كۆمەڵایەتی نییەforce sociale ) ) سەرباری ئەوەی هەندێك گروپ و پارتی سیاسی بەكاریانخستووەو بەكاریان هێناوە. حەقیقەتە زانستییەكان ملكەچی خودی ئەو یاسایانەی بڵاوكردنەوەو پەخشكردنن كە ئیدۆلۆژیا ملكەچێتی. پرۆپۆزێلێكی زانستی وەك هەر بڕیارێكی پاپایی لە بارەی سنورداركردنی زاوزێوە ,تەنیا هیدایەتی هیدایەتدراوەكان دەدات ,یا ڕێنمایی ڕێنمایكراوەكان دەكات. ڕاپرسی بڕوای بە ئیدیای بابەتگەرایی هەیە , چونكە پرسیارەكان بە زۆرترین وشەی بێلایەنneutres )) ئاراستە دەكرێن .ئەمەش لە پێناو پێدانی هەلی یەكسان بۆ سەرجەم وەڵامەكان. لە ڕاستیدا ڕەنگە ڕاپرسی زۆر وێك بێتەوە یا زۆر نزیك بێت لەوەی لەواقعدا ڕودەدات ئەگەر بێتو یاساكانی ” بابەتیبون” مان بەخشی بە خەڵك , ئامرازەكان بۆ ئەوەی بابەتی بن وەك چۆن بابەتین لە ژیانی ڕۆژانەدا , واتە پەیوەند بە ڕاكانی پێشوتر داڕێژراون , بۆ نمونە, لە بری ئەوەی پێیان بڵێین ” خەڵكانێك هەن پشتگیری و پاڵپشتی سنورداركردنی زاوزێ دەكەن وە هەندێگی تر دژن و وە ئێوە ش؟……” كۆمەڵێك یا زنجیرەیەك هەڵوێستی گروپی دەسەڵاتپێدراو یان بریكارییان بەرچاو بخەین لە پێكهێنان و دروستكردنی ڕا و بڵاوكردنەوەیان ., بەو شێوەیەی خەڵكی دەتوانن بابەتی بن بە پاڵپشت بەو وەڵامانەی پێكهێنراون و دروستكراون . زۆرجار قسەوباس لە بارەی ” هەڵوێست وەرگرتنەوە” دەكرێت , كۆمەڵێك هەڵوێستی چاوەڕوانكراو هەن و وەریاندەگرین , بەڵام بە ڕێكەوت وەریان ناگرین. ئێمە ئەو هەڵوێستانە وەردەگرین ئەوانەی ئامادەییمان تێدایە بۆ وەرگرتنیان بە گەڕانەوە بۆ ئەو پێگەیەی هەمانەو سەرقاڵینلە ناویدا ئەمەش لە كایەیەكی دیاریكراودا. وا پێویست دەكات شیكاركردنێكی ورد هەوڵی ڕاڤەكردن و شیتەڵكردنی پەیوەندییەكانی نێوان بونیادی هەڵوێستەكان بكات, ئەوانەی پێویستە وەریان بگرین لە گەڵ بونیادو ستراكتۆری ئەو كایەی بە بابەتی تێیدا سەرقاڵین.
پرسی ڕاپرسییەكە زۆر بە خراپ شوێن پێی دۆخە گریمانەییەكانی راِی وەرگرتووەles etats virtuels de l’opinion ) ), یا وردتر جوڵەو بزاوتەكانی ڕا, ئەمەش لەوەوەیە ئەو ڕەوشەی لە سیبەریدا ڕاپرسییەكە وەردەگیرێت , لە نێوان هۆكارەكانی تردا دروستكراو پیشەسازیكراوە. لەو دۆخانەی ڕایەكی دروستكراو پێكهێنراو دروستبووە , بە تیبەت دۆخەكانی قەیران و دۆخی قەیراناوی , خەڵك بەرانبەر كۆمەڵێك ڕا دەوەستنەوە كە پێشوتر دروستكراوە, واتە ئەو ڕایانەی گروپێكی دیاریكراو دروستیانكردووەو پێكیانهێناوە بە شێوەیك هەڵبژاردن لە نێوان ڕای جیاوازدا ,واتا هەڵبژاردنە لە نێوان گروپەكاندا. ئەمەش پرانسیپی بەكاربەری بە سیاسیكراوە كە قەیرانێك بەرهەمی هێناوە : هەڵبژاردنیش لە نێوان گروپەكاندا بە شێوەیكی سیاسیانە پێناسەی خۆی دەكا. دیاریكردنی هەڵوێستەكان وردە وردە پشت بە پرەنسیپە سیاسییە ڕونەكان دەبەستیًت و وەریاندەگرێت . لە واقعدا بۆ من گرنگە , ڕاپرسی مامەڵە لە گەڵ ڕای گشتیدا دەكات, یا سەروكاری لە گەڵ ڕای گشتیدا هەیە بە پێیەی دەرئەنجامی بیروڕای تاكەكانە و لە دۆخێكدا كۆكراوەتەوە كە لە ڕاستیدا دۆخێكی تەریكە, بە شێوەیەك نهێنییەك بە تاكێك دەوترێت بە شێوەیەكی تەریك و بە ڕایەكی تەریك . لە دۆخە واقیعیەكاندا ڕاكان هێزن و پەیوەندییەكانی بیرو ڕاش ململانێی و كێبەركێی هێزن لە نێوان گروپە دیاریكراوەكاندا.
یاسایەكی تر هەیە لەم شیكارییانەدا دەردەكەوێت : ئێمە وەڵامی زیاترمان دەستدەكەوێت سەبارەت بە گرفتێك كاتێك تاكەكان تایبەتكراون بەم گرفتە. ڕێژەی وەڵامەكانیش پەیوەندی بە سیستەمی فێركردنەوە هەیە, بۆ نمونە, پەیوەندییەكی توندوتۆڵ و نزیكی هەیە بە سیستمەی فێركردنەوە , چنگ كەوتن و بە خاوەندارێتی ڕاكان فرەیی دەبن بە گەڕاندنەوەیان بۆ شیمانەیی و ئەگەری بەدەستخستنی دەسەڵات و خاوەنندارێتی دەسەڵات لە بارەی ئەوەی ڕای خۆمانی لە سەر دەردەبڕین. ئەو ڕایەی خۆی دەسەپێنێت , بە شێوەیكی هەرەمەكی , وەك ئەو ڕایە وایە , وەك ئەوەی دەوترێت ڕای ئەو كەسانەی قورسایی و بارستاییەك بۆ ڕاكانیان هەیە. ئەگەر وەزیری پەروەردەی نیشتمانی بە شێوەیەك مامەڵەی كرد بە پاڵپشت و بە گەڕانەوەی بە ڕاپرسییەك ( یا بەلای كەمەوە لە ڕێگەی چاوپیاخشاندنێكی سەرپێیانە و ڕوكەشیانەی ڕاپرسییەك) كردەوەیەك ناكات كە, لە واقعدا نواندویەتی, ئەو وەك كەسێكی سیاسی خۆی دەنوێنێت , واتە لە ڕێگەی ئەو قسەوباس و گفتۆگۆ تەلەفونیانەوە كە وەریدەگرێت, وە سەردانی نوێنەرێكی سەندیكایی یا ڕاگرێك وە هتد. لە راستیدا ئەو بە پێی هێزی ئەم ڕا فۆرمەلە كراوانە مامەلەدەكات ئەوەی بە كردەەیی گڵاڵە كراوەو ناتوانرێت پەیپێببردرێت تەنیا بەوەی خاوەن هێزە و هێزێكی ڕێكخراوە.
لە پەیوەست بەوەی لەم دە ساڵەی داهاتودا پێشبینی دەكەن, لەو بڕوایەدام ڕای ئامادەكراو عەمباركراو باشترین ڕێسا دروست دەكات. لە گەڵ ئەمەشدا پێویستە لە بێتوانایی هەندێك گروپ لە ڕا دانیان ئەوە وەرنەگرین ( ئەمەش ئەوەیە بایكۆتكردن جەختی لە سەر دەكاتەوە) , واتە فۆرمەلە كردن و شێوازوەرگرتنی گوتارێكی پێكهێنراو, خواستی ئەوەیە ڕێكخراو پەیوەند و لۆژیكی و بیسراو بێت. وە بۆ خۆ سەپاندنی هتد, ئاماژەدان بۆ ئەوەی لە دۆخی قەیراندا هەڵبژاردنی خەڵك ئەوانەی هیچ ڕایەكیان نییە ,هەڵبژاردنێكی هەڕەمەكیانە :ئەگەر كێشەكە بۆ ئەوان بە شێوەیەكی سیاسیانە داڕێژرابوو ( گرفتەكانی موچە و كاتەكانی كار بۆ كرێكاران) ئەمەش بە پێی خواستی سیاسیانە هەڵدەبژێرێنن . ئەگەر كێشەكە پەیوەندی بە شتێكیەوە هەبوو كە سیاسی نەبێت بۆ ئەمان ( توندوتیژی و زەبروزەنگ لە ناو پەیوەندییەكانی ناو كۆمپانیاو كارگەیەك), یا خود لە سەروبەندی دروستبونیدا ئەوا سیستەم ئارەزومەندی نەستییان بە قوڵی دەبات, ئەوەی هەڵبژاردنەكانیان ئاراستە دەكات لە گۆڕەپانی فرەجۆری و فرە چەشنیدا. بە دەستپێكردنی لە ئیستاتیكا و وەرزش و پەسەندكراوە ئابورییەكانیان. راِپرسی كلاسیكیانە لە هەمانكاتدا خۆی لە كۆمەڵێك فشار و ئارەزوی گریمانەیی یا گریمانكراوی هەڵاوێردە دەكات, ئەمەش كاتێك لە فۆرم و شێوازێكی گوتاری دیاریكراودا گوزارشت لە خۆی دەكات. بەمشێوەیە بێتوانایە لە بەرهەمهیِنانی كەمترین پیشبینی و پەیپێبردنی ئەقڵانی لەوەی ئەگەری ڕودانی هەیە لە دۆخێكی قەیراناویدا.
با گرفتێكی وەك گرفتی فێركردن گریمانە بكەین , دەتوانین بیپرسین :” ڕاتان چییە لە بارەی سیاسەتی ئیدگار فۆرەوە؟”. ئەمەش پرسیارێكە زۆر نزیكە لە ڕاپرسیەكی هەڵبژاردنەوە, واتە مانگاكان هەمویان لە شەودا ڕەشن: سەرجەم لە سەر ئەوە كۆكن بێئەوەی بزانن بە دروستی و تەواوی سەبارەت بە چییە, هەمومان دەزانین دەنگدان بە كۆ و كۆڕایی یانی چی و بەچ مانایەك دێت. سەبارەت بە یاسای فۆر لە ئەنجومەنی نوێنەران. پاشان ئەم پرسارە سەر بڵند دەكاتەوە:” ئێوە پاڵپشت و پشتگیری ئەوە دەكەن سیاسەت ت بچێتە ناو قوتابخانە ناوەندییەكانەوە؟”. لێرەدا جیاوازییەكی ڕون تێبینی دەكەین كارەكەش وایە, كاتێك دەپرسین:” دەكرێت مامۆستایان مانبگرن ؟” . لەم حاڵەتەدا تاكەكانی چینە میللیەكان لە ڕێگەی وشیاری و ئاگایی سیاسیانەوە جۆری گوازراوەی چۆنێتی و وەڵامدانەوەكانیان دەزانن. وە هەروەها دەتوانین بیپرسین :” پێویستە میتۆدو مەنهەجەكان بگۆڕدرێن؟” پشتگیری لەوە دەكەن باوكان بچنە لیژنەی مامۆستیانەوە؟ پشتگیری نەهێشتن و لابردنی تاقیكردنەوەی ململانێكەر و ڕكابەرین؟ هتد” لە پشتەوەی پرسیاری ” پشتگیری ئیدگار فۆر دەكەن؟” كۆی ئەم پرسیارانە هەیە. خەڵك بە یەك دەرچون هەڵوێستیان وەرگرتووە لە بارەی كۆمەڵێك كێشەو گرفت كە هیچ ڕاپرسییەكی باش ناتوانێت پێشچاوی بخات بەلای كەمەوە, لە نێوان شەست پرسیاردا دەتوانین تێبینی فرەیی و جۆراوجۆری بكەین لە سەرجەم ئاراستەكاندا . لەز دۆخەی یا لە دۆخێك ڕاگەلێكی پۆزەتیڤ پێكدێت سەبارەت بەو پێگەیەی لە ناو پلەپەندی كۆمەڵایەتییدا هەیەتی. لە لایەیك ترەوەو بە ڕویەكی تردا نێگەتیڤە, لە هەندێك حاڵەتدا زۆر بەهێزەو لە هەندێك حاڵەتی تردا زۆر لاوازە , یاخود هیچ نییە بە ڕەهایی . ئەوە بەسە بەو شێوەیە لە ڕاوێژكاری هەڵبژاردن بیربكەینەوە بە ڕێژەیەكی زۆر نزیك دەكەوێتەوە لە پرسیاری ” پاڵپشتی و پشتگیری ئیدگار فۆر ” دەكەن؟” بۆ ئەوەی ئەوە تێبگەین پسپۆڕانی سۆسیۆلۆژیای سیاسی دەتوانن ئەوە بەرهەمبهێنن ئەو پەیوەندییەی زۆرجار تێبینی دەكرێت . لە سەرجەم گۆڕەپانەكانی پراكتیزەی كۆمەڵایەتی بە نزیككراوەیی لە نێوان چینی كۆمەڵایەتی و پراكتیزەكردنەكان و یا ڕااكان , لەوێدا زۆر لاوازە كاتێك كارەكە پەیوەندی بە دیاردەكانی هەڵبژاردنەوە هەیە , ئەمە لە كالتێكدا هەندێك دوو دڵ نین ئەوە بەرئەنجامبخەن كە هیچ پەیوەندییەك لە نێوان چینی كۆمەڵایەتی و دەنگدان بۆ بەرژەوەندی ڕاست و چەپ نییە. ئەگەر لە زەینتاندا ئەوە هەیە ڕاوێژی هەڵبژاردن لە ڕێگەی پرسیارێكی سازگارو گونجاوەوە دەكرێت كە ناتوانریڤَت بە ئەقڵانی پەیپێببردرێت ,تەنیا بە دوو سەد پرسیار نەبێت, هەندێك بە سێنتیمەتر دەیپێون, هەندێكی تر بە كیلۆمەتر و ئیستراتیژیەتی كاندیدكراو و نوێنەرەكان لەوەدا خۆی دەبینێتەوە پرسیارەكە بە شێوەیكی گێلانە بكرێت و یاریكردن تا ئەو پەڕ لە پێناو ونكردن و بزركردنی جیاوازییەكان , ئەمەش لە پێناو بردنەوەو دەستخستنی دەنگە دودڵ و نیگەرانەكان لە گەڵ كۆمەڵێك كاریگەری تر بە هەند وەرگیراو و دیاریدەكرێن و ڕەنگە پێشچاوخستن و ئاراستەكردنی پرسیارێكی كلاسیكی لە بارەی پەیوەندی نێوان دەنگدان و چینی كۆمەڵایەتی بە ئاراستەیەكی پێچەوانەوە بێت , وە پرسیاركردن لەوەی چۆن دەتوانین ڕزگارمان بێت. سەرباری ئەمە, لە بونی پەیوەندی ئەگەر چی لاوازیش بێت , پرسیاركردن لە بارەی سیستەمی هەڵبژاردنەوە , ئەمەش ئامرازێكە لە ڕێگەی لۆژیكی تایبەتی خۆیەوە دەتوانرێت بكرێت لە پێناو سوككردنی ململانێ و جیاوازییەكان. ئەوەی دڵنیاكەرەوەیە , ئەوەیە ئێمە لە میانەی لێكۆڵینەوەكردنمان لە ئامرازەكانی ڕاپرسی و بەكارخستنی , دەتوانین ئیدیاو بیرێك دروستبكەین سەبارەت بەو ڕێگەیەی ئەمجۆرە تایبەتییەی ڕاپرسی كاریپێدەكات , ئەوەش ڕاوێژكردنی هەلبژاردن و ئەو كاریگەرییەیە كە جێی دێڵێت. بە كورتی, ویستم ئەوە بڵێم راِی گشتی بونی
