عەتا قەرەداخی : عەرەب چۆن سەیری کورد دەکات؟
ئایا ئایندەی پەیوەندی نێوان کوردو عەرەبی عێراق بەرەو کوێ دەڕوات ؟ ئایا ئەگەری پێکەوە ژیانیان هەیە ؟ ئایا ئەو هۆکارانە چین کە بەردەوام دەسەڵاتە ناوەندییەکانی عێراق وەکو دەوڵەتێکی داگیرکەر رەفتار لەگەڵ کورددا دەکەن ؟ ئایا کورد دەتوانێت بەچ شێوەیەک بەرپەرچی سیاسەتی داگیرکەری عێراقی بداتەوە؟ ئایا کورد دەتوانێت فشار لەسەر دەوڵەتی ناوەند دابنێت؟ لەسەرووی هەموو ئەمانەوە کار چیەو پێویستە کورد چی بکات بۆ ئەوەى خۆی لەم بارە شلۆق و پڕ لە نیگەرانییە رزگار بکات ؟
بێگومان ئەوەى ئێستا عەرەبی عێراق بەرامبەر بە کورد ئەنجامی دەدات لە دایکبووی ئەم چرکەساتە نیە ، بەڵکو بەرهەمی کۆی ئەو مێژووەیە کە تیایدا عەرەب هاوشێوەى توورک و فارس کراونەتە فەرمانڕەوای کورد. بە مانایەکی تر ئەوەى ئەمڕۆ لە جوگرافیای کوردستاندا دەگوزەرێت و داگیرکەرانی عەرەب و تورک و فارس گەلی کورد دەچەوسێننەوەو سەرکوتی دەکەن و بەهەموو شێوەیەک هەڵی سڕینەوەى بوون و شووناسی دەدەن بەرهەمی عەقڵ و کەلتووری ئەو نەتەوە سەردەستانەیە کە لە مێژووی کۆندا لە رێگای ئایین و دەسەڵاتی ئایینەیەوە بوونەتە فەر مانڕەوای نیشتیمانی کوردو لە مێژووى نوێشدا جارێکی تر بەرژەوەندییە دڕندەییەکانی دەوڵەتانی بڕیار بەدەست ئەو زەمینەى بۆ رەخساندن کە جارێکی تر ببنەوە بە فەرمانڕەوای کوردستان.
ئەگەر لەرابردووى پێش درووستبوونی هەستی نەتەوەیی و بنەماکانی ناسیونالیزمی عەرەب و تورک و فارسدا ، دەوڵەتەکانی عەرەب و تورک و فارس وەکو ئیمپراتۆرێتی خێڵایەتی ئایینی دەرکەوتبن ئەوا لە هەمان کاتدا دەشێ بنەمایەکی دیاری دەوڵەتی فرە ئیتنیکیان هەبووبێت، کە ئەوەش زیاتر بنەمای ئایینەکە سەپاندوویەتی بەوەى کە ئیتنیک و نەتەوە جیاوازەکان لە سایەی یەک سیستێمی سیاسی ئیداریدا بەڕێوەببرێن چونکە لە سنووری ئەو سیستێمە سیاسیانەداو لە پێش سەرهەڵدان و دەرکەوتنی ناسیونالیزمدا ئینتیمای سەرەکی بۆ ئایین و ناوەندی دەسەڵاتی ئایینی بووەو سەرباری جیاوازی مەزهەبەکان و دابەشبوونیان ، دەوڵەتە ئیسلامیە خیڵایەتییەکان زیاتر سیمای دەوڵەتی مەزهەبییان هەبووەو ئەوەندێ باری شوێنکەوتووانی مەزهەبی جیاواز لە مەزهەبی دەوڵەت گران بووە ، پێدەچێت ئەوەندە باری ئیتنیک و نەتەوە جیاوازەکان لە نەتەوەی خاوەن دەوڵەت ، گران نەبووبێت. هەرئەوەش وایکردووە سەرباری ململانێ و بەکارهێنانی خێڵ و عەشیرەت و دەسەڵاتە ناوچەییەکانی کورد لە لایەن ئەو دەوڵەتانەوە بە دژی یەکترو لە پێناوی پەرتکردنی زیاتریاندا ، هێشتا سیاسەتی ئەو دەوڵەتانە جیاواز بووبێت لە سیاسەتی دەوڵەتانی نوێی داگیرکەری کوردستان .
بەهەرحاڵ ئەوەى ئاشکرایە لە ناوەڕاستی سەدەی نۆزدەهەمەوە کە سەرەتای هەستی نەتەوایەتی کوردی دەردەکەوێت و لەملاو ئەولا ئەگەرچی بە نزمیش بێت دەنگی کورد بۆ داواکردنی مافەکانی و بۆ رزگارکردنی نیشتیمانەکەى دەبیسترێت ، لەبەرامبەردا داگیرکەرانی کوردستان بەردەوام بە خراپترین شێوەو بە کوشتن و بڕین وەڵامی کوردیان داوەتەوە . ئەمەش ئەوەی نیشانداوە کە لە کۆنەستی داگیرکەرانی کوردستاندا ئەوە جێگیر بووەو تاکو ئێستاش جێگیرە کە ناتوانن دان بە بوونی کورددا بنێن وەکو بووەیەکی جیاواز لە خۆیان . هەربۆیە بۆ رێگاگرتن لە دەرکەوتنی ئەو بووە جیاوازە کە نیشتیمانەکەی بەسەر ئەواندا دابەشکراوە، لەوساوە بۆ ئێستا هەوڵیان داوە بە هەموو شێوەیەک رێگا لە درووستبوون یان بیستنی ئەو دەنگە بگرن، بۆ ئەو مەبەستەش خراپترین جۆرەکانی چەوساندنەوەو کوشتن و بڕین و تەنانەت سیاسەتی لە ناوبردنی بە کۆمەڵ و چەکی قەدەغەشیان بەکارهێناوە، چونکە ئامانجەکە لای ئەوان یەک ئامانج بووەو بۆ ئەو مەبەستەش هەموو رێگایەکیان بەڕەوا زانیووە .
ئامانجی ئاشکرایان ئەوە بووە کە بە هەموو شێوەیەک رێگا لە دەرکەوتن و درووستبوونی کورد وەکو کەسێتییەکی خاوەن شووناس بیگیرێت نەوەکو مەترسی بۆ سەر بەرژەوەندییەکانی ئەوان درووست بکات. بێگومان ئەم سیاسەتە دژ بە کوردە رێگای لەبەرگیراوی ئاشکرای دەوڵەتانی عەرەب و تورک و فارس بووە، بە تایبەتی لە عێراقدا کە ئەو سیاسەتە لەسەردەمی بەعسدا بەجۆرێک سەخت و دژوار بوو کە تروسکەى ئایندەش بەدی نەدەکرا، هەربۆیە لە شکستی سەربازی و ئابووری رژێمدا لە جەنگی کوەیتدا، جەماوەری خەڵکی کوردستان تەقیەوەو ئەو تەقینەوەیەش دەروازەی جۆرێک لە ئازادی بۆ کردەوە .
هەرچەندە راپەڕین تووشی شکست هات بەڵام خەڵک کە بۆ ماوەیەکی کەم ئازادی بە خۆیەوە بینی، چیتر نەدەتوانرا بە ئاسانی بخرێتـەوە ناو قەفەزەکەی پێشتری رژێمی بەعسەوە. مەبەستمان لەم قسەیەش ئەوەیە دەبێ دڵنیابین کە جارێکی تر عەرب ناتوانێت کورد لەم بەشەى کوردستانداو تەنانەت لە رۆژئاوای کوردستانیشدا جارێکی تر بکاتەوە ناو قەفەزەکەى جارانی چونکە ئەو مرۆڤەى تامی ئازادی کرد بە ئاسانی جارێکی تر رکێف ناکرێتەوەو ئەگەر ناچاربوو هەموو رێگایەکی سەخت لەبەر دەکرێت لە پێناوی پارستنی ئازادییەکەیدا. هەربۆیە من لێرەوە وای دەبینم تاکو ئێستا ئیرادەیەکی شاراوەى گەورە لە ناخی مرۆڤی کورددا چی وەکو تاک و چی وەکو کۆمەڵ هەیە بۆ پارێزگاریکردن لە بوونی خۆی کە بوونی ئەویش لە ئازادیدا پێناسە دەکرێت. ئەگەر ئەو ئیرادە پۆڵاینە نەبووە چۆن هەزارەها لاوی کورد لە دژی داگیرکەرانی کوردستان سنگیان ناوە بە گوللەوەو چوونەتە بەردەم پەتی سێدارە. تاکو ئێستاش ئەو پرۆسەیە بەردەوامە.کەواتە ئەگەر داو قۆناغی فشاردانانی کورد بە گشتی دژی داگیرکەرانی کوردستان فشاری هێز بێت ، پێموایە کورد هەرچۆن لەم بەشەى کوردستاندا لە رابردوودا سڵی لە رووبەڕووبوونەوە نەکردۆتەوە، ئەگەر ناچار بێت ئێستاش هەمان ئەو هێزو ئیرادەیە نەمردووە هەرچۆن دەبینین خەباتگێڕانی کورد لە بەشەکانی تری کوردستان رووبەڕی داگیرکەران دەبنەوەو چۆن بەخۆینی خۆیان هەوڵی بنیادنانی ئایندە بۆ نەوەکانیان دەدەن .
بێگومان رەنگە ئەم بۆچوونە نوێ نەبێت کە پێشترو لە کاتی رووخاندنی رژێمی بەعسدا باسی ئەوە دەکرا کە باشتر وایە کورد نەچێتە بەغداو دەستی عەرەب نەگرێت و یارمەتیان بدات دەوڵەتیان بۆ درووست ببێتەوە ، بەڵام وەکو دەیزانین سەرکردایەتی کوردی بێ بیرکردنەوەیەکی درووست و بێ گوێگرتن لە رای جەماوەری خەڵکی کوردستان بەپەرۆشەوە رێگای بەغدایان گرتەبەرو بە پەرۆشەوە لە خەمی درووستکردنەوەى قەڵای دیاکتاتۆرێەت و بنەماکانی دەوڵەتی داگیرکەری عێراقیدا بوون و پێیان وابوو کە ئیتر سەردەمی بەعس تەواو بووەو لە ئەنجامی کورتبینیاندا وایان دەزانی بە کۆتایی هاتنی رژێمی بەعس ئیتر قۆناغی دیموکراسی و ئازادی و پێکەوەژیان دەست پێدەکات ، کە لەراستیدا ئەگەر سەرکردایەتی سیاسی کوردیء ئەو رۆشنبیرە سیاسیانەى کە لە پنتەکانی دەسەڵات و بڕاری کوردییەوە نزیکبوون توانای لێکدانەوەى بابەتیانەیان هەبووایە دەبووا بیانزانیایە بەعس بەرهەمی کەلتووری عەرەبیء ناسیونالیزمی خێڵەکی و شۆڤێنی عەربیەو بە رۆیشتنی نوخبەیەک لە سەرکردەکانی ئەو بزووتنەوەیە ، عەقڵ و کەلتوورە بزووتنەوەکە کە عەرەب خۆیان وەکو پرۆژە سەیری دەکەن کۆتایی نایەت.
بەهەرحاڵ کورد ئەو کات نەیتوانی لەو واقیعە تێبگات چونکە ئەگەر ئەو کاتە تەنیا خۆی بەدوور بگرتایەو چۆن لەم بەشەى کوردستان دەسەڵاتێکی پێکهێنابوو خۆی بپاراستایەو پێگەکانی خۆیی بەهێز بکردایەو خۆی نەدایەتە دەستی شەپۆلی ئارەزووکردن بۆ درووستکردنەوەى عێراق و، ئەگەر عەرەبیش توانیان لە عێراقدا دەوڵتیان درووست کرد بەپێی دیفاکتۆی ئەو کاتە رەفتاری لەگەڵ ئەو دەوڵەتە بکردایە کە دەووڵەتێکی لاواز بوو، لە جیاتی ئەوە بگەیشتایەتە بەغداو بەشداری ئەنجومەنی حوکم و پاشانیش بەشداری لە درووستکردنەوەى دەوڵەتی عێراقدا بکردایەو خەونی بە پۆست و بەرژەوەندییە تایبەتییەکانەوە ببینیایە ، کێشەکانی ناوخۆی کوردستانی چارەسە ربکردایەو هەوڵی درووستکردنی یەکێتیەکی پتەوی لە ریزەکانی کۆمەڵگەى کوردیدا بدایەو ئەو هێزو وزە ئیداری و سیاسی و دیپلۆماسیەى کە بردیە بەغدا بۆ خزمەتکردنی عەرەب و درووستکردنەوەى دەوڵەتی عێراقی لە کوردستان کاری پێبکردایە. پێموایە جوڵەى رووداوەکان بەم ئاراستەیە نەدەڕۆیشت و کوردیش بەو شێوە لاوازە لەبەردەمی عەرەبی شیعەو سوونەدا دەرنەدەکەوت . بەڵکو ئەو کاتە دەیتوانی وەکو دەسەڵاتی حکومەتی هەرێمی کوردستان دانیشتن و رێکەوتن لەسەر شێوازی پەیوەندی نێوان ئەم حکومەتەوە حکومەتی عەرەبی عێراقدا بکات، نەک خۆی ببێتە بەشێک لە حکومەتی عێراقی و بە بەرچاوی ئەویشەوە مادەى 140 پشت گوێ بخرێت ئەم توانای هیچی نەبێت، موچەو پێداویستییەکانی پێشمەرگە پشت گوێ بخرێت ، هەموو ساڵێک لەسەر بودجە شەڕی دنیا بە کورد بفرۆشرێت ، سیاسەتی کۆچ پێکردن و بەعەرەبکردن تاکو ئێستا بەردەوام بێت و دەیان شتی تریش کەچی هێشتا نوێنەرانی کورد لە حکومەت و پەرلەمانی عێراقیدا بەردەوامبن ؟؟ ئایا ئەمە چی دەگەیەنێت بێجگە لە تەنیا یەک شت نەبێت ئەویش وابەستەبوونی دەسەڵاتی کوردیە بە عێراقەوە .
هەرچەندە من وای بۆدەچم کە ئەگەر هەڵبژاردنی ئەمجارە بکرێت لە عێراقدا ئەوا ئەستەمە جارێکی تر بە ئاسانی حکومەت لە عێراقدا درووست بکرێت کە ئەوەش عێراق بەرەو پشێوییەکی خراپتر دەبات و ئەگەری دابەشبوون نزیکتر دەکاتەوە . بەڵام پرسیار ئەوەیە ئایا کورد دەتوانێت لەو بارودۆخە سوود وەربگرێت و ئەوەى لە رابردوودا نەیتوانی سوودی لێ وەربگرێت ئەمجارە لە پێناوی بەرژەوەندییەکانی خۆیدا بیخاتە کار؟ من پێموایە بەهێزترین فشار کە کورد بتوانێت درووستی بکات ئەوەیە بە شێوەیەکی جیدی ناو ماڵی خۆی رێکبخات و هەوڵی ئاشتکردنەوەى جەماوەر بدات و لە رووی دارایشەوە دەبێ پێداچوونەوەیەکی ئەو بەرەڵایی و بێسەروبەرەیییە بکات لە گەندەڵی و تەخشان و بەخشان رۆحی دەرهێناوە، دەشێ ئەمەش هەلێکی باش بێت بۆ بە نیشتیمانی کردنی ئەو هەموو سەروەت و سامانە گشتییەى کە ئەحزاب و لە رێگای ئەوانیشەوە کەسانی جۆراوجۆر دەستیان بەسەر داگرتووە. هەروەک پێویستە دەسەڵاتی کوردی لە رووی دیپلۆماسیەوە بکەوێتە جوڵەو هەوڵی بەدەستهێنانی پشتگیری و لایەنگیری نێو دەوڵەتی بدات بۆ ئەگەری هەر بڕیارێکی چارەنووس سازانەو ئەوەندەى خۆی بە عێراق و ئینتیما بوون بە عێراقەوە گریداوە بیر لە ئەڵتەرنایتیڤی تر بکاتەوە کە ئەڵتەرنایتیڤی یەکەمیش خەڵکی کوردستانەو تاکە هێزو فشاریش بۆ پاراستنی دەسەڵاتدارێتی کوردی و بەهێزکردنی لەبەرامبەر عێراقداء بۆ ناچارکردنی عێراقیش بۆ داننان بە مافەرەواکانی کورددا هەر هێزی خەڵکی کوردستانەو هیچ فشارێک لە فشاری کورد خۆی بەهێزتر نابێت ، بەڵام دەبێ دەسەڵاتی کوردی بۆ درووستکردنی ئەو هێزە ناوخۆییە یەکسانی و عەدالەت و ماف لە کوردستاندا بکاتە بنەمای کارو ژیان و بە کردەوە یەکسانی و عەدالەت درووست بکات بۆئەوەى هەر تاکێکی کورد هەست بکات کەرامەتی پارێزراوەو لەو پێناوەشدا پارێزگاری لەو سیستێمە بکات کە کەرامەتی ئەوو کۆی مافەکانی دەپارێزێت .
