عەتا قەرەداخی : یەکێتی و پارتی ، دابەشبوون لە نێوان جەمسەرەکاندا ! .
یەکێک لە خاسێتەکانی بوونی نەتەوە دەرکەوتنیەتی وەکو یەکەیەکی یەکگرتوو. مەبەست لەم قسەیەش ئەوە نییە کە کۆی ئەندامانی نەتەوە وەکو یەک بیربکەنەوەو یەک ئاراستەی لێکدانەوەو یەک ئاسۆی بینینیان هەبێت ، نەخێر بەڵکو مەبەست لەم قسەیە ئەوەیە کە ئایا تا چ ئاستێک ئەو پێکهاتەیە خاوەنی یەک دەنگ و یەک بڕیارو یەک هەڵوێستە سەبارەت بە بەرژەوەندییە باڵاکانی خۆی .
ئێمە لێرەدا دەمانەوێت جارێکی تر سەیری کورد بکەین تەنیا لە باشووری کوردستاندا تا بزانین ئایا بەراستی کورد لەم بەشدا سادەترین بنەماکانی نەتەوەی هەیە لە رووی بڕیاری هاوبەش و ستراتیژی هاوبەش و هەڵوێستی هاوبەشەوە ، یان هەر هەمان خاسێتەکانی دامەزراوە تەقلیدیەکانی پێشتری خۆیی هەیە لە دامەزراوەکانی خێڵء عەشیرەت و میرنشین ؟ ئایا کورد گەیشتووەتە ئەو ئاستەی کە ئینتیمای بۆ خۆی و بۆ بەرژەوەندنییە باڵاکانی خۆی لە ئینتیمای بۆ بەرژەوەندییە تایبەتیە سنوورتەسکەکانی لای ئەوانیتر زیاتر بێت ؟ ئایا کورد لەم بەشەی کوردستاندا بە گشتی و حیزبە دیارەکانی بە تایبەتی پەڕیووەتەوە بۆ قۆناغی ئیشکردن بە چەمکی نەتەوە یان تاکو ئێستا بە چەمکی بەرژەوەندییەکانی خێڵ و میرنشین کاردەکات و تاکو ئێستاش هەرچۆن میرنشینەکان پەیوەندیان بە ئاراستەی جیاواز لەگەڵ داگیرکەرەکانی کوردستاندا باشترو بەهێزتر بوو لە چاو پەیوەندییان لەگەڵ یەکتریدا ، ئایا حیزبەکانی باشووری کوردستان ئێستا ئەو قۆناغەى رەفتارو هەڵوێستی میرنشینەکان و پەیوەندییان بە فارس و تورکەکان تەنانەت بە والیەکانی بەغداوە بەجێهێشتووەو بوونەتە هێزێکی یەکگرتوو، یان ئێستاش لە نێوان هێزە ناوچەییەکاندا دابەشبوون ؟ ئایا نەتوانینی پێکهێنانی حکومەت لە ماوەی شەش مانگدا لەم بارەیەوە چیمان پێدەڵێت ؟ ئایا دابەشبوونی هەڵوێستی پارتی و یەکێتی لە نێوان تەوەری سوونەو شیعەدا ، یان لە نێوان تەوەری تورکیا ، سوونەى عەرەبی و کۆماری ئیسلامی و شیعەو شوێنکەوتووەکانی لە عێراق و سووریادا چیمان وەیاد دێنێتـەوە ؟ ئایا ئەو دوو هەڵوێستیەى یەکێتی و پارتی چیمان پێدەڵێت لە بارەى ئەو دابەشبوونەوەو داخۆ زیانەکانی ئەو دابەشبوونە لە داهاتوودا چی دەبێت لەسەر کورد ؟ ئایا ئەمە خولانەوە نییە لەسەر هەمان بازنەى داخراوی رابردوو ؟
ئەگەر کەمێک بگەڕێینەوە دواوەو، سەیری میرنشینی بابان بکەین ئەوە ئاشکرایە لای هەمووان کە یەکێک لە هۆکارە سەرکیەکانی روخاندندی ئەو میرنشینە کە یەکێک لە گەشەسەندوترینی میرنشینەکانی کورد بووە ، دابەشبوونی بنەماڵەی میرو میرزادەکان بووە لە هەڵوێستیاندا ، بەشێکیان لایەنگری تورکە عوسمانیەکان بوون و بەشێکیان سەربە فارسەکان بوون. دابەشبوونی بەرژەوەندییەکانیان لە نێوان ئەو دوو لایەنەدا سەرئەنجام بنەماڵەى میری هەڵوەشاندوەتەوەو ئەوەش بووەتە هۆی هەرەسهێنانی میرنشینەکە . دیارە ئەو کاتەش ئەو دوو ئیمپراتۆرێتـە کە یەکێکیان نوێنەرایەتی شیعەى ئیسلامی و ئەویتریشیان نوێنەرایەتی سوونەى ئیسلامی کردووە ، بەپێی بەرژەوەندییەکانی خۆیان بنەماڵەى میرانیان دابەشکردووەو کەی ئیشیان پێیان نەماوە شکستیان پێهێناون . لەسەروەختی جەنگی جیهانی یەکەمدا کە شێخ مەحمودی بەرزنجی رابەرایەتی بزووتنەوەى کوردی لە بەشێکی سنوورداری باشووری کوردستاندا کردووە . نەک هەر بەگزادەکانی جاف لە هەڵەبجەو ناوچەکانی تری باشووری کوردستان دژایەتی شێخ مەحمودیان دەکرد ، بەڵکو لە نێو بنەماڵە شێخ و سەیدەکانیشدا زۆرێک هەبوون لەگەڵی نەبوون ، تەنانەت لە نێو بنەماڵەى شێخانی بەرزنجی خۆیشیاندا هەبوون پێیان وابوو کە ئەوان لە شێخ مەحمود لە پێشترن . نەتوانینی پێکهێنانی کۆدەنگی و دابەشبوونی هەڵوێستی کورد خۆی بە خودی شێخ مەحمودیشەوە لە نێوان ئینگلیزو تورکەکاندا وەکو یەکێک لە هۆکارە سەرەکیەکانی شکستی شێخ مەحمودو تەنانەت پاشگەزبوونەوەش لە بەندەکانی رێکەوتننامەى سیڤیەرلێکدەدرێتەوە . ئاشکراشە کە ئینگلیزو تورکەکان هەریەکە بە جۆرێک هەوڵیانداوە بەشێک لە کوردەکان بە تایبەتی خاوەن پێگەو نفوزەکان بەلای خۆیاندا رابکێشن ، بەوەش رێگایان لە درووستبوونی یەکێتی کورد گرتووە ، واتە بەچەمکە کلاسیکیەکەى هەمیشە بەرامبەر بە کورد هەمووان سیاسەتی پەرتکەو زاڵبەیان بەکار هێناوەو کوردیش بەردەوام خۆی هۆکاری یارمەتیدەر بووە بۆ بە ئاکام گەیاندنی ئەو مەرامەى داگیرکەرانی و نەیارانی کورد .
ئەوەش ئاشکرایە کە دابەشبوونی ساڵی 1964 چۆن روویداو رژێمی ئەو کاتەى ئێران چ رۆڵێکی لەو رووەوە بینیووە. دیارە لەو دابەشبوونەشدا ئەو ئامانجەى ئێرانییەکان بەدوایەوە بوون هاتۆتەدی ، ئەویش دابەشکردنی بزووتنەوەى کورد بووە لە باشووری کوردستاندا.
ئێران ئەوەى لە پێناوی بەرژەوەندییەکانی خۆیدا کردووە ، بەڵام بەشێک لە کورد کە پاڵیان دا بە ئێرانەوە هەرئەوە نەبوو کە بزووتنەوەکەیان لاواز کرد ، بەڵکو دواجار چوونە پاڵ رژێمی داگیرکەری عێراق و هاوکاریی ئەو رژێمەیان کرد بە بەدژی میللەتەکەى خۆیان بەجۆرێک تاکو ئێستاش رووبەرێکی دیاری کورد ناتوانێت دان بەو هەڵەیەدا بنێت ، بێجگە لە سەرکردەیەکی وەکو مام جەلال نەبێت کە چەند جارێک رایگەیاندووە خۆزگە ئەوە رووینەدایە .
بەهەرحاڵ ئەو دابەشبوونەى کە ئێستا دەیبینین لە هەڵوێستی کورددا درێژکراوەى ئەوەیە کە لە دابەشبوونی 1964ی نێوان سەرکردایەتی بارزانی و باڵی مەکتەبی سیاسیدا روویدا. لە ماوەى دوای شەڕی نێوان یەکێتی و پارتی بەهۆی هەڵوێستی نەرم و نیانی مام جەلالەوە سەرباری مانەوەى ئەو رقء کینەیە بە تووندی ، بەڵام هەڵوێستە جیاوازەکان زۆر زەق نەدەبوونەوە . ئێستا رۆڵی مام جەلال تەواو بووە. هەڵوێستی کاک مەسعودیش زۆرجار تووندی و تەشەنوجی پێوەدیارە . دوای دوورکەوتنەوەی دکتۆر بەرهەم و باڵادەستبوونی ئاراستەى زیاتر مەیلداری ئێران لە ناو یەکێتیدا ، پێموایە درزەکانی نێوان یەکێتی و پارتی زیاتر دەکات ، بەتایبەتیش رەنگە ئومێدی سەرکردایەتی باڵادەستی ئێستای یەکێتی بە ئێران ، هەڵوێستی یەکێتی لە مالیکی و شیعەی عێراق زیاتر نزیک بکاتەوە ، لەبەرامبەر نزیکی پارتیدا لە تورکیاو لە سوونەى عێراقی و تەنانەت سوونەى عەرەبیش.
پێموایە پاڵنەری سەرەکی ناکۆکی نێوان ئەم دوولایەنە بەرژەوەندییەکانی نێوان ئەو دووجەمسەرەیە . بێگومان ئێستا بارودۆخی یەکێتی لەوەدا نییە کە بتوانێت رۆڵێکی زۆر گرنگ لەو رووەوە بگێڕێت بە تایبەتی لە کاتێکدا کە ئەگەری ئەوە هەیە لە هەڵبژاردنی داهاتوودا لەوەى ئێستاش لاوازتر ببێت و ئەگەر هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکان بکرێت ئاشکرایە پارێزگای سلێمانی لەدەست دەچێت . ئەگەر دکتۆر بەرهەم ساڵحیش بە بێ دەنگی ریزەکانی یەکێتی بەجێبهێڵێت رەنگە بارودۆخەکەی لە سلێمانی زۆر لەوەى ئێستای لاوازتر تەبێت ، بەڵام ئەگەر جیابێتەوە، یان حیزب درووست بکات ، یان لەگەڵ گۆڕان نزیک بێتەوە ئەوا یەکێتی لە رووبەری سلێمانیدا پاشەکشەیەکی چاوەڕوان نەکراو دەکات و پێموانیە ئەو سەرکردایەتیەى ئێستای یەکێتی بتوانن پێگەى خۆیان لە سلێمانیدا بپارێزن. گومانیشی تێدانییە هەر نزیکبوونەوەیەکی زیاتری یەکێتی لە شیعەی عێراق و ئێران زیاتر پێگەى جەماوەری ئەو حیزبە لاواز دەکات هەرچۆن نزیکبوونەوەش لە سوونەى عێراقی و تورکیاش زیاتر پێگەى جەماوەریی پارتی لاواز دەکات.
دیارە یەکێتی بە هیچ کام لەم جۆرە هەڵوێستانە نایەتەوە مایە ، ئەگەر بەڕاستی سەرکردایەتی باڵادەستی ئێستای یەکێتی بە ئومێدی ئەوەن حیزبەکەیان زیندووبکەنەوە ، ئەوا باشتر وایە واقیعیانە دان بەوەدا بنێن کە ئەوان لەو ئاستەدا نین کە بتوانن ئەو ئەرکە بگرنە ئەستۆ ، بۆیە تاکە رێگەچارە ئەوەیە کە جێگاکانیان چۆڵ بکەن بۆ نەوەیەکی تر لە حیزبەکەیان ، ئەو نەوەیەی کە تاعونی تەکەتول و مەنسوبیەت و مەحسوبیەت و بەرژەوەندییە تایبەتیەکان لێی نەداون . ئەگەر ئەوەش نەکەن دیارە مێژوو شەرمیان لێناکات و بەرەو ئایندەیەکی نادیاریان دەبات . لەبەرامبەردا ئەو شێوەکارکردنەى پارتیش کە خۆی لە لوتکەی هەرەمێکی بەرزدا دەبینێت ، جۆرێکە لە ناواقیعی بوون. مرۆڤ ئەگەر بە وردی سەیری بکات دەگاتە ئەو بۆچوونەى کە بڵێت سەرکردایەتی پارتیش نەیتوانیووە عیبرەت لە شکستی 1975 وەربگرێت ، چونکە کارکردن لە ئاستی ناوەوەدا بەو حساب بۆکەس نەکردنەوەو ئەو شێوازی مامەڵەکردنەش لەگەڵ حکومەتی ناوەنددا کە بەردەوام بارگاویکراوە بە تەشەنوج و قەیران بەدوای قەیراندا بەبێ ئەوەى ئامادەباشی کرابێت بۆ هەر ئەگەرێکی چاوەڕوانکراو ، هەر لەئەگەری بڕینی بودجەوە تاکو دەگاتە ئەگەری هێرشی حکومەتی عێراقی بۆ سەر هەرێم ، کۆمەڵگەى باشووری کوردستانی دووچاری پشێوییەکی ترسناک و جۆرێک لە بێ ئومێدی و ترس کردووە. ترسێک کە دڵنیا نییە لە ئایندەی خۆی. بە تایبەتی ئەوە دوومانگە حکومەتی عێراقی فشاری ئاشکرای خستۆتە سەر هەرێم ، پارتی کە بڕیاری حکومەت و سەرۆکایەتی هەرێمیشی بە دەستەوەیە ، نەیتوانیووە کاروباری هەرێم لە رووی داراییەوە رێکبخاتء لەو هەموو سامان و داهاتە بەلای کەمەوە موچەى ساڵێکی هەرێم دابین بکات هەتا هاووڵاتیان ئەو متمانەیان لادرووست بێت کە پارتی رێوشوێنی پێویستی بۆ رووبەڕووبونەوەى هەر قەیرانێک داناوە کە ئەگەری روودانی هەبێت کە مەبەست قەیرانی دارایی و قەیرانی سەربازییە .
بەهەرحاڵ ئەوەى دەبینرێت ، پارتی و یەکێتی هەردووکیان لە قەیراندان ، قەیرانی یەکێتی قەیرانی شکستە لە ئاستی سەرکردایەتی و جەماوەریدا ، قەیرانێک کە سەرکردەکانی ئێستای یەکێتی ناتوانن پێشی خۆیان ببینن ، بۆیە ئەگەری دەربازبوونیان لەو قەیرانە زەحمەتە . قەیرانی پارتی خراپ تێگەیشتن و خراپ خوێندنەوەى واقیعی کۆمەڵگەى کوردیە. راستە پارتی زیاترین دەنگی هێناوە لە کوردستانداو تاکو ئێستاش بە جیاوازییەکی زۆر لە پێش رکەبەرەکانیەوەیە ، بەڵام دەبێ بزانێت دابەشبوونێکی ئاشکرا لە بڕیاری سیاسی باشووری کوردستاندا هەیەو ئەوەش خاڵی لاوازی کوردە بەرامبەر بە حکومەتی ناوەند. هەروەها پارتی تاکو ئێستا نەیتوانیووە ئەوە بەباشی بخوێنێـەوە کە رووبەرێکی فراوان لە کۆمەڵگەى کوردی بێ ئومێدبووە لە سیاسەتی خراپ بەڕێوەبردنی دوو دەیەی رابردووی پارتی و یەکێتی و ئەوەش بووەتە هۆی رووخاندن و لاوازبوونی ئینتیمای رووبەرێکی فراوانی جەماوەری خەڵکی کوردستان و زۆرێک لە جەماوەر زەقکردنەوەى کێشەکانی نێوان سەرکردایەتی بارزانی و مالیکی بە کێشەی شەخسی تێدەگەن ، ئەوەش وایان لێدەکات خۆیان بە بەشێک لەو کێشانە نەزانن. لەروویەکی تریشەوە رووبەرێکی فراوان لە جەماوەری خەڵکی کوردستان ژیان و ئاسوودەیی و هێمنی دەوێت و ناشتوانێت بڕوا بەوە بکات کە مالیکی و حکومەتی ناوەند مەترسی بن بۆسەر هەرێمی کوردستان . تەنانەت بۆچوونی لەوجۆرەش هەیە کە درووستکردنی قەیران لەگەڵ بەغدا بۆ شاردنەوەى قەیرانە ناوخۆییەکانی هەرێمە . مەبەستمان لەم قسانە ئەوەیە کە پارتی و یەکێتی لە ئاستی سەرەوەیاندا بەبێ گەڕانەوە بۆ ئاستەکانی خوارەوەی کۆمەڵگەو تەنانەت بەبێ گەڕانەوە بۆ پەرلەمان و خەڵک یەکتر تاوانبار دەکەن و لەژێر کاریگەری دەوڵەتانی ناوچەکەدا هەڵوێست بەرامبەر بەیەکترو بەرامبەر بە بەغداو بەرامبەر لایەنەکانی تری ناو کوردستان و جەماوەریش وەردەگرن کە ئەوەش لێکەوتەى نەرێنی ترسناکی بۆ سەر ئایندەی کورد دەبێت .
بەهەرحاڵ ئەم شێوازە کارکردنە نە خزمەتی خودی یەکێتی و پارتی دەکات ، نە خزمەتی بەرەوپێشەوەبردنی دۆزی کورد دەکات ، بەڵکو لەبەردەمی هەمان مەترسیەکانی رابردوودا رامان دەگرێت ، بۆیە پێویستە پارتی وەکو هێزی یەکەم و یەکێتیش وەکو هێزێک کە سەرباری پاشەکشەو ململانێ سەختەکانی ناوخۆی هێشتا بەرپرسیارە لە رووبەرێکی فراوانی جوگرافیای کوردستان ، پێویستە بە لۆجیکی عەقل کاربکەن و خۆیان لە هەڵچوونی ژێرکاریگەری سۆزو عاتیفەو لە کاریگەری رق و کینەى رابردوو رزگار بکەن چونکە ئایندە بەم فاکتەرە لاوازانە بینا ناکرێت بەڵکو عەقڵ و مەنتیق و لێکدانەوەى عەقڵانی و خۆناسین و خوێندنەوەى واقیعیانەى هەمەلایەنەى خۆو کۆمەڵگەو دەوروبەرو دەرەوەش دەبێتە بنەما بۆ هەنگاونان بەرەو ئایندەیەکی گەشترو بەروبیناکردنی مێژوویەک کە بوونی راستەقینە نەک وەهمیانەى تێدا بسەلمێندرێت .
