عەتا قەرەداخی : ئایا زەمینە بۆ راگەیاندنی دەوڵەتی کوردی لەبارە ؟ .
ئایندەی کوردستان بەرەو کوێ ؟ ئەمە ئەو پرسیارەیە کە لە ماوەی بیست ساڵی رابردوودا چەندین جار بەرزمان کردۆتەوەو هەوڵمانداوە لە تیشکەنیگای جیاوازەوە لێی بدوێین . ئێستاش لەم بارودۆخەدا کە کوردستانی پێدا تێپەڕ دەبێت ، هەمان پرسیار بەرزدەکەینەوە، بە تایبەتی کە ئێستا لە سەرئاستی ناوخۆو لەسەر ئاستی پەیوەندیبوون عێراقیشەوە بارودۆخی کوردستان ناجێگیرەو ئەوەش وایکردووە جۆرێک لە ترس و گومان هەستپێبکرێت . ترسێک کە لەبەردەمی گومان لە ئایندەدا رامان دەگرێت ، ئەگەربێت و ئەوەی پێویستەو دەشێت زەمینەسازی بۆ نەکرێت و ئەنجام نەدرێت . هەر لەم روانگەیەوە جارێکی تر سەیری بارودۆخی ناوخۆی کوردستان و شێوازی کارکردن و پەیوەندیی نێوان لایەنەکان خۆیان و پەیوەندی ئەوانیش لەگەڵ کۆمەڵگەدا بەگشتی دەکەین و لەوەش دەدوێین ئایا بەراستی ئێستا لە رووی خودی و بابەتییەوە زەمینەى کوردستان لەبارە بۆ ئەوەى کورد بەلایەنی کەمەوە لەم بەشەدا هەنگاوی جیدی بەرەو سەربەخۆیی و درووستکردنی دەوڵەت بنێت؟ ئایا ئەگەر زەمینە لەبارە ئەو پێداویستیانە چین کە بۆ ئەو مەبەستە ئامادەکراون؟ ئەى ئەگەر زەمینە لەبار نییە پێویستە چی بکرێت؟ ئایا کاتێ سەرۆکی هەرێمی کوردستان باسی سەربەخۆیی و بڕیاری چارەنووسسازو یەکلاکەرەوە دەکات ، بنەمایەکی کۆنکرێتی بۆ بڕیارێکی لەوجۆرە ئامادەکردووە ، یان ئەوە تەنیا راگەیاندنەو بۆ نیشاندانی هێزو توانای هەرێمی کوردستانە بەرامبەر بە حکومەتی عەرەبی عێراقی کە درووستتر وایە پێی بڵێین دەوڵەتى عێراقی چونکە ئەوەى لەسەر زەمینەى واقیع دەبینرێت ئەوەیە کە کورد هیچ رۆڵ و کاریگەرییەکی لەو دەوڵەتەدا نییە.
ئەوە ئاشکرایە بۆ ئەوەى کورد بتوانێت سەربەخۆبێت و درووستکردنی دەوڵەتی خۆی رابگەیەنێت پێویستی بە زەمینەسازی لەسەر دوو ئاست هەیە .
ئاستی یەکەم کە گرنگترینە ئاستی ناوخۆیە ؟ ئێستا پرسیار ئەوەیە ئایا لەسەر ئاستی ناوخۆ زەمینە بۆ وەها بڕیارێک لەبارە؟ بە تایبەتی لە هەردوو رووی مرۆیی و غەیری مرۆییەوە کە مەبەستمان لە رووی مرۆیی ئامادەباشی کۆمەڵایەتی کۆمەڵگەى کوردییە بۆ بڕیارێکی لەوجۆرەو خۆڕاگری لەبەرامبەر ئەو کێشانەدا کە دەشێ بۆ ماوەیەکی دیاریکراو رووبەڕووی ببینەوە . کە ئەمەش ئاستی سیاسی و حیزبی و ئاستی جەماوەری دەگرێتەوە کە ئامادەباشی ئەم ئاستەش لە کارلێک و پێکەوە هەڵکردنی دامەزراوەى حیزبی و حکومی و جەماوەریدا پێناسە دەکرێت . دەرئەنجامی ئەو ئامادەباشیەش ئەوە بەرهەم دەهێنێت کە پێی دەگوترێت بڵندبوونی رۆحی گشتی کۆمەڵگە کە لە درووستکردنی دەوڵەتدا گوزارشت لە خۆی دەکات. بڵندبوونی رۆحی گشتی کۆمەڵگەش بە چەمکی هیگڵی تەنیا کاتێک بەرهەم دێت کە یەکێتی کۆی ئاستەکانی کۆمەڵگە فەراهەم بووبێت و کۆمەڵگە وەکو یەکەیەکی یەکگرتووی پتەو نمایشی راستەقینەى خۆی بکاتء بەکردەوەش ئەو نمایشی یەکبوونە لەسەر زەمینەى واقیع ببینرێت . ئێستا دەپرسین ئایا لە راستیدا ئەو یەکێتییە سیاسی و حیزبییە لە باشووری کوردستاندا بوونی هەیە؟ ئەگەر هەیە کامەیە ؟ ئەگەر نییە هۆکارەکانی چین ؟ ئایا کۆمەڵگە لەو قەیرانە بەرپرسیارە ، یان حیزب بە گشتی ، یان نوخبەى سیاسی کوردی بەرپرسیاری یەکەمی کێشەکانن ؟ یان لەبنەڕەتەوە ئایا کۆمەڵگەى کوردی بە شێوەیەک پەرەی سەندووە کە بووبێتە خاوەنی گوتاری نەتەوەیی خۆی ؟ یان بە دەربڕینێکی تر ئایا شتێک هەیە ناوی پرۆژەى دەوڵەت بێت لای ئێمە وەکو کۆمەڵگە نەک تاکەکەس ؟ ئەى داخۆ لە غیابی پرۆژەى نەتەوەیی و گوتاری نەتەوەیدا دەشێ دەوڵەتی کوردی پێکبهێنێت ؟
لە راستیدا کۆمەڵگەی کوردی لە رووی کۆمەڵایەتیەوە ئەگەر لە خراپی باری حیزبایەتی رووت بکرێتـەوە ، ئەگەر ئەو نوخبە سیاسیەى کە بەردەوام لە ململانێی نابابەتیدان کۆمەڵگەیان لە ململانێ و ناکۆکیەکانی خۆیانەوە ئاڵاندووە ، بخرێنە دەرەوەى بڕیارو بەڕێوەبردنی کوردستانەوە ، ئەگەر ئەو نوخبە سیاسی و ئەو حیزبە سیاسیانەی ئێستای کوردستان ، لە ژێر هەژموونی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی بهێنرێنە دەرەوە ، ئەگەر ئامادەبوونی پڕ لە کێشەو پڕ لە گرێی دەروونی نوخبەى سیاسی پەنجا ساڵی رابردووى نێو حیزبی کوردی لە جەستەى کۆمەڵگەى کوردی بکرێتەوە ئەوا بە ئاشکرا دیارە کە کۆمەڵگەى کوردی وەکو کۆمەڵگە ئامادەیی ئەو یەکگرتن و یەکبوونەى هەیە کە بەرهەمهێنی رۆحی گشتی بێت بە ئاستێک کە ئەو رۆحە بەرەو بڵندبوون بچێت و دوا گوزارشت لە بوونی خۆی لە سەربەخۆیی و بەرهەمهێنانی دەوڵەتدا بکات. بەڵام من وای دەبینم کە بەربەستی سەرەکی لە بەردەم درووستبوونی دەوڵەتی کوردیدا لەسەر ئاستی ناوخۆ بێجگە لە دواکەوتنی پەرەسەندنی کۆمەڵگەی کوردی لە رووی کۆمەڵایەتییەوە ، ئەو عەقڵە سیاسییەیە کە لە دابەشبوونی 1964 بەدواوە لە کوردستاندا کاردەکات و یەکێتی کۆمەڵگەى کوردی تێکدەدات و نەوە لە دوای نەوە لەبری ئەوەى بە رۆحی کوردیەتی و نەتەوایەتیء یەکگرتن و یەکبوون پەروەردەیان بکات ، بە رۆحی دوژمنایەتی و بە رق و کینەوە رۆڵەکانی گەل پەروەردە دەکات و وایان گۆش دەکات کە بە رقەوە سەیری یەکتر بکەن و هەرگیز ئەو هەست و تێڕوانینە لە کۆنەستی کۆمەڵایەتی کۆمەڵگەى کوردیدا درووست ناکەن کە ئێمە هەموومان یەک نەتەوەو یەک کۆمەڵگەین و هەر بەو پێیەش یەک چارەنووس و یەک ئایندەمان هەیە . بە واتایەکی تر دەمەوێت بڵێم هەتا بیرکردنەوەى نەتەوەیی و نیشتیمانی بەسەر بیرکردنەوەى تەسکی حیزبایەتی شێواز خێڵایەتی کوردیدا باڵادەست نەبێت ، تا کۆمەڵگەى کوردی لەو عەقڵە رزگاری نەبێت کە بەردەوام لە ناخی نەوەکانى کورددا گیانی دژایەتی کردنی یەکتر دەچێنێت ، زەمینەى یەکبوون و یەکگرتن ناسازێت ، تاوەکو ئەو زەمینەش نەسازێت کە تیایدا نەتەوە یەکەیەکی یەکگرتوو بێت و یەک بڕیاری هەبێـت کە بڕیاری نەتەوەیی بێت ، یەکێک لە دوو پایە سەرەکییەکەى درووستبوونی دەوڵەت ، بوونی نابێت کە ئەویش پایەیەتی کۆمەڵایەتی یان یەکێتی نەتەوەییە .
دیارە لەسەر ئاستی ناوخۆش فاکتەری ئابووری گرنگ و پڕ بایەخە . هەرچۆن لە تیۆری مارکسدا ئابووری بزوێنەرى مێژووە ، کە مەبەست لە مێژووش ئەوەیە کۆمەڵگە بگاتە ئاستی بەرهەمهێنانی دەوڵەت ، بەهەمان شێوە لە کۆمەڵگەی کوردیشدا دەبێ ئابوورى بە تەواویی ئەو دەورە ببینێت . ئەوە ئاشکرایە سەرباری ئەوەى کوردستان ئابوورییەکی دەوڵەمەندی هەیە ، بەڵام تاکو ئێستا ئابووری نەیتوانیووە رۆڵی ئەو بزوێنەرە ببینێت . هەروەک لە لایەکی ترەوە تاکو ئێستا ئەوە ئاشکرا نییە کە ئایا دەسەڵاتی ئێستای کوردی داراییەکی ئەوتۆی هەیە کە بیکاتە بنەما بۆ بڕیاردانێکی لەوجۆرە ، بە مەرجێک ئەو ئابووری، یان داراییە بنەمایەک بێت بۆ بەڕێوەبردنی کوردستان بە بێ ئەوەى کە پێویستی بە حکومەتی عێراقی یان هەر سەرچاوەیەکی تر هەبێت. کەواتە ئێستا لەسەر ئاستی ناوخۆ ، باشووری کوردستان پێویستی بە ئامادەباشی و زەمینەسازی هەیە لەسەر ئاستی کۆمەڵایەتی و لەسەر ئاستی ئابووری چونکە بە بێ ئامادەبوونی ئەو دوو ئاستە لە رووی ناوخۆییەوە بڕیاردانی درووستکردنی دەوڵەت کارێکی زەحمەتە . بەڵام لەراستیدا ئەگەر عەقڵی سیاسی و ئیداری باشووری کوردستان ببێتە خاوەنی پرۆژەى دەوڵەت و پرۆژەى یەکبوون و یەکێتی نەتەوەیی و لە روویەکی تریشەوە ئابووری کوردستان بخرێتە ئەو پێناوەوەو ئامادە بکرێت بۆ ئەوەى رۆڵی بزوێنەری مێژوو ببینێت ، ئەوا زەمینەى ناوخۆ لەبار دەبێت بۆ بەرهەمهنێنانی دەوڵەت .
سەرباری بوونی کۆسپ و بەربەستی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی لە بەردەم درووستبوونی دەوڵەتی کوردیدا ، بەڵام زەمینەى ناوخۆ لە رووی کۆمەڵایەتی و ئابوورییەوە بۆ ئەو مەبەستە لەبارو ئامادە دەبێت بەمەرجێک ئەو نوخبە سیاسیەى بەرپرسیارن لە دابەشکردنی کۆمەڵگەى کوردی و لە پەروەردەکردنی چەندین نەوە بە گیانی نانەتەوەیی و دوژمنایەتی کردنی یەکتری پاسیڤ بکرێت . بەمەرجێک ئیتر لەوە زیاتر ئەو نوخبە سیاسیە بە ناوی برایەتی کوردو عەرەب و لە ژێر سایەی گوتاری عێراقیدا کارنەکەن . بەڵام لەراستیدا من بۆخۆم هیچ متمانەیەکم بەو نوخبە سیاسیەی ئێستاو بەو حیزب و رێکخراوە سیاساینەى کە ئێستا لە باشووری کوردستاندا هەن نییە بۆ درووستکردنی دەوڵەتی کوردی چونکە بڕوام نییە بتوانن ببنە ئەو هێزە یەکگرتووە کە درووستبوونی دەوڵەت پێویستێتی . راستە ماوەی چەند ساڵێکە سەرکردایەتی پارتی لێدوانی لەوجۆرە دەدەن ، بەڵام پێناچێت لە رووی کردارییەوە هەنگاوی جیدیان بۆ ئەو مەبەستە نابێت. لایەنەکانی تریش بە تایبەتى ئەوەى تاکو ئێستا لە ژێر هەژموونی ئەو عەقڵە سیاسیەدان کە لە شەستەکانی سەدەی رابردووەوە ئامادەییان هەیە ، پێناچێت هاوبەشیی پرۆژەیەکی لەوجۆرە بکەن بە تایبەتی ئەگەر پارتی و بنەماڵەى بارزانی سەرکردایەتی بکەن . باشترین نموونەشمان ئەو شێوازە کارکردنەی ئێستای هەموویانە لە کوردستاندا کە مەسەلەى ترس لە یەکتری وایلێکردوون پاشی شەش مانگ لە هەڵبژاردن هێشتا ناتوانن حکومەتێک پێکبهێنن و ناوێرن بەبێ وەزارەتی چەکدار بچنە حکومەتەوە . لە کاتێکدا بڕواو متمانەى حیزب و نوخبەى سیاسی کوردی بە یەکتری بەو جۆرە لاوازو شلۆق بێت و نەتوانن لە حکومەتێکی ناوخۆیدا پێکەوە هەڵبکەن دەبێ لە دەوڵەتدا چی بکەن . بۆیە من پێموایە بە عەقڵیەتی حیزبی و عەقڵیەت و تێڕوانینی ئەو نوخبە سیاسیەى ئێستاوە سەرباری ئامادەیی باری کۆمەڵایەتی و ئابووری ئەگەر عەقڵێک هەبێت بەڕێوەى ببات ، زەمینەى ناوخۆ ئامادە نییە بۆ راگەیاندنی دەوڵەتی کوردی . کەواتە گومان دەکرێت کە ئەم نوخبە سیاسیەى ئێستا بتوانن ببنە بکەری درووستکەری دەوڵەتی کوردی .
من نازانم سەرکردایەتی سیاسی کوردی ، بە تایبەتی سەرکردایەتی پارتی لەسەر ئاستی دەەروە لەو رووەوە چیان کردووە ، بەڵام ئەوە بەڵگە نەویستە کە بۆ ئامانجێکی لە جۆری بڕیاردانی دەوڵەتی کوردی ، ئێمە پێویستمان بە پشتگیری نێودەوڵەتی هەیە چ لەسەر ئاستی هەرێمایەتی بێـت یان دەوڵەتانی بڕیار بەدەست . بۆ ئەو مەبەستەش کورد پێویستی بە بزووتنەوەو جووڵەیەکی بەرفراوانی دیپلۆماسی هەیە بۆ پەیداکردنی پشتیوانی بەهێز بۆ کوردستان . هەروەک دەشێ کوردستان لە رووی سەرچاوە سرووشتیەکانیشەوە لە جۆری نەوت و غازو مادە خاوەکانی ترەوەو لە رێگای بەشداریپێکردنی ئەوانی ترەوە لە دەوڵەتان و لە کۆمپانیا گەورەکان جۆرێک لە پاڵپشتی بە دەست بهێنێت ، بە تایبەتی ئەوەى ئەمرۆ جیهان بەڕێوەدەبات ئابوورییە. ئەگەر کوردستان هاوبەشی ئابووری بەهێز بۆ خۆی پەیدا بکات ، دەشێ ئەوەش رۆڵی دیاری هەبێت بۆ پاراستنی کورد لە کاتی راگەیاندنی دەوڵەتدا . لەم رووەشەوە ناکرێت کورد تەنیا پشت بە تورکیا یان ئێران یان ئەمەریکا یان چەند دەوڵەتێکی کەمی ئەوروپا ببەستێت ، بەڵکو پێویستی بەوەیە کە پەیوەندییەکی هاوسەنگ درووست بکاتء بەوپێیەش پشتگیری بەرفراوان و فرە سەرچاوە بۆ خۆی پەیدا بکات . کەواتە ئەوە ئاشکرایە بۆ راگەیاندنی دەوڵەتی کوردی یەکێتی و یەکبوونی نەتەوەییء بوونی داراییەکی بەهێزو باش بەڕێوەبردنی و پشتگیری نێودەوڵەتی بەهێز پێویستن . ئەگەر کورد لە باشووردا بووە خاوەنی ئەو سێ پایە بەهێزە ئەوە پێویستە بڕیاری راگەیاندنی دەوڵەتی کوردی بدات .
