ئومێد قهرهداغی : یهكگرتووي ئیسلامی ، حزبێكی جهماوهری یان گروپێكی كهنارگیر؟
دابهزینی دهنگهكانی یهكگرتوو له ههڵبژاردنی 21/9 و دواتریش درێژه كێشانی ئهم دابهزینه له ههڵبژاردنی 30 نیساندا له زۆر لایهنهوه جێگهی پرسیار و تێرامانی چاودێران و كهسانی بایهخدار بوه بهم مهسهلهیه ، پرسیاری گرنگ ئهوهیه بۆ دهنگهكانی یهكگرتووی ئیسلامی روو له دابهزینه ؟ بۆ یهكگرتووی ئیسلامی و ئیسلامییهكان به گشتی پاش بیست ساڵ له كاركردنی ئاشكرا و چهندین دهیه له كاركردنی رێكخراو ، هێشتا نهیانتوانیوه روبهرێكی گهورهی جهماوهری داگیر بكهن و هیچ كاتێك دهنگهكانیان له سهدا بیستی كۆی دهنگدهران زیاتری پێكنههێناوه ؟ هۆی چییه ناتوانن ببن به پارتێكی جهماوهری بهرفروان ؟ كامانهن گرفتهكانی بهردهم یهكگرتوی ئیسلامی كه هۆكاری داكشانی دهنگهكانی و نهبوونێتی به پارتێكی جهماوهری ؟ به بڕوای من گرفتهكانی یهكگرتوو ، هۆكارهكانی دابهزینی دهنگهكانی و نهبوونی به حزبێكی جهماوهری زۆر لهوه فراوانتر و قوڵتره كه بۆ كۆمهڵێك هۆكاری تهكنیكی كورت بكرێتهوه ، بۆ گۆڕینی ههندێك میكانیزم و ئالیهتی ههڵبژاردن كورت بكرێتهوه ، ههندێك له سهركردهكانی یهكگرتوو دابهزینی دهنگهكان دهگێڕنهوه بۆ تهزویری پارته باڵادهستهكان ، یان دهیگێڕنهوه بۆ خراپی ههڵمهتی ههڵبژاردن ، لهگهڵ ئهوهی كه ئهگهری ئهوه ههیه بهشێوهیهكی رێژهیی ئهو فاكتهرانه بونیان ههبێت ، بهڵام نهبینی فاكتهره بنچینهییهكانی شكستی یهكگرتوو ههڵهی ستراتیژین و گوزارشت له نهبوونی عهقڵێكی جددی و بابهتی ئهكات به بڕوای من گرنگترین گرفتهكانی یهكگرتوو وهك حزبێكی ئیسلامی ئهمانهی خوارهوهیه كه هۆكاره راستهقینهكانی شكستی یهكگرتووی ئیسلامین و بێ چارهسهری ئهمانه یهكگرتوو ههرگیز ناتوانێت ببێته حزبێكی گهشه كردوو ..
یهكهم : ئیسلام وەک بنچینەیەک بۆ سیاسەت ، یان سیاسهت كردن وهك گروپ ؟
یەکگرتوی ئیسلامی یەکێک لە کێشە هەرە گەورەکانی کە رێگر بوە لەوەی ببێتە حزبێکی مەدەنی هاوچەرخ ، ببێته حزبێكی جهماوهری و جێگهی ئومێدی هاوڵاتیان بریتییە لە دانانی ئیسلام بە بناغەی سەرەکی سیاسەتکردن ، تەوزیفکردنی ئیسلام بۆ هەموو بەرژەوەندییەکی سیاسی و ، پێدانی مۆرکی رەوایەتی ئایینی بە هەموو هەنگاو و پراکتیکێکی سیاسی ئەم حزبە ، ئەمەش وایکردوە ئەم حزبە وەک حزبێکی ئایدۆلۆژی فەندەمینتال دەربکەوێت ، حزبێک کە بۆ مامەڵە لەگەڵ هەموو جیاوازییەکانی کۆمەڵگا پێوەرێکی ئایینی ئسوڵی هەبێت ، بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ بابەتی دیموکراسی و ئازادی و ماف و ئەرکە مەدەنییەکان روانگەیەکی ئایینی هەبێت ، زیاتر لەوەش ئایین وەک ئامرازێکی کاریگەری فراوانکردنی نفوزی سیاسی بەکار هاتوە ، مەلا و بانگخوازهكان پێگهیهكی گرنگیان له ژیانی سیاسی و ئایینی یهكگرتوودا ههیه ، بە هەموو توانایانەوە لە پیناو بەرژەوەندی سیاسی خۆیان و حزبیاندا سۆزی ئاییندارانەی خەڵک ئەجوڵێنن ، هەر لەبەر ئەمەش مەلا و بانگخواز و ئسوڵییەکانی نێو یەکگرتوو جومگە سەرەکییەکانی سیاسەت و حزبایەتیان بە دەستەوەیە و لە پێشەوەن ، لە هەڵبژاردنی رابردووی پەرلەمانی عێراقیشدا ئەفەندییەکانی نێو یەکگرتوو کەوتن و مەلا و بانگخوازەکان دەنگی پێوانەییان هێنا ، لهم ههڵبژاردنهشدا لهبهر ئهوهی مهلا و بانگخوازیان نهبوو كاندید بكهن و سۆزی ئایینی دهنگدهر و ئیمانداری ساده بجوڵێنێت بۆیه بهشێك له دهنگهكانیان لهدهستدا ، كاندیدكردنی مهلاكان و بانگخوازهكان و بهركارهێنانیان وهك ئامرازی دهنگ كۆكردنهوه خاڵێکە کە نەک مەترسی لەسەر رەوشی ئازادی و مافەکانی مرۆڤ دروست ئەکات ، بەڵکو بە بڕوای من خودی یەکگرتوو ئەخاتە قەیرانێکی ویژدانی و ئەخلاقی گەورەوە ، بانگەشە بۆ کاروانی قیامەت و بۆخوا ژیان بەکاربهێنێت بۆ شەڕی بەرژەوەندخوازانە و هەڵپە و تەماعی سیاسی ، بۆ هەڵمەتی هەڵبژاردن خەڵک بە ئاگری دۆزەخ بترسێنێت و بە خۆشی بەهەشت مژدە بدات ، هەروەک چۆن بینیومانە لە هەموو هەڵبژاردنەکاندا یەکگرتوو لە رێگەی مەلا و بانگخوازەکانییەوە پێمان ئەڵێت دەنگ بە کێ بدەیت لە قیامەتدا لەگەڵ ئەوە حەشر ئەکرێت ، دەنگ بە ئیسلامی بدەیت ئەوا لەگەڵ ئەوانداحەشر ئەکرێی و دەنگ بە عەلمانی و بێ دینەکان بدەیت دیسانەوە لەگەڵ ئەوان حەشر ئەکرێیت ، ئەمە ئاماژەیەکی روونە لە ترساندنی خەڵک بە قیامەت و حەشر لە پیناو مەبەستی سیاسیدا ، فێڵێکی نا ئەخلاقی زۆر گەورەیە لە سۆز و باوەڕی ئیمانداری سادەی کۆمەڵگا ، یاریکردنێکی زۆر میکاڤیلیانەیە بە قیامەت و رۆژی حەشر، بەمەش بە هەموو شێویەک هەموو پیرۆزییە ئایینەکان دەخەنە خزمەت هەڵپە و تەماعی سیاسییەوە ، ئەو مەلایەی لەسەر مینبەر ئەگری و دواتریش داوای دەنگمان لێ ئەکات ، ئەوە گەورەترین بازرگانە بە ئایین و گەورەترین یاریکەرە بە سۆز و هەستی کەسانی ئیماندار، لە هەمانکاتدا گەورەترین نەخشەسازە بۆ فاسیدکردنی هۆشیاری مرۆڤی مسوڵمان ، چونکە مەسەلەی سیاسەتکردن و دەنگ و هەڵبژاردن مەسەلەیەکی تەواو دنیەوییە و ، پەیوەستە بە رادەی پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری و دابینکردنی ژیانێکی باشتر و سەلامەتتر بۆ هاوڵاتیان ، نەک مەسەلەیەکی ئایینی بێت و بە قیامەت و حەشر دەنگدەران بترسێنێت لە پێناو بەدەستهێنانی دەنگ بۆ حزبێکی سیاسی ، یهكگرتوو له جیاتی كاركردن لهسهر جوڵاندنی سۆزی ئایینی و گۆڕینی باسوخواسی قیامهت به پڕۆژهی سیاسی ، پێویسته پڕۆژهی نیشتیمانی ههبێت و خهڵك له دهوری پڕۆژه كۆبكاتهوه ، بهڵام ئهو بهردهوام پرۆژهی نیشتیمانی نهبوه و كاری لهسهری جوڵاندنی سۆزی ئایینی و ترساندنی خهڵك كردوه به قیامهت ، ئهمهش بۆ حزبی سیاسی بهرههمدار نییه و ئهمرۆ بێت یان سبهی كۆتایی دێت ، حزبی سیاسی دهبێت دهستههڵگرێت لهوهی لهسهر بنچینهی ئایین سیاسهت بكات ، كۆتای بهوه بهێنێت پیرۆزییهكانی ئایین له خۆیهوه بئاڵێنێت و به بهكارهێنانی پیرۆزییهكانی ئایین و جوڵاندنی ههست و سۆز دهنگ كۆ بكاتهوه ، بهڵكو پێویسته پرۆژهی نیشتیمانی ههبێت و له سهر پێویستییه مهدهنی و ئینسانییهكان كار بكات نهك سۆزی ئایینی و بانگهوازی ئایینی .
دووهم : قوتابخانەی ئیخوانی ، یان تاک رەهەندی بیر و شوناس .
یەکگرتووی ئیسلامی وەک بزووتنەوەی ئیخوانی لە هەرێمی کوردستانی عێراقدا هەمیشە مەحکوم بوە بە گرفتێکی قووڵ و جددی ئەویش تاک رەهەندییە لە بیرکردنەوەدا ، سەپاندنی یەکجۆر بیرکردنەوە و تێگەیشتنە دەربارەی قورئان و سووننەت و تەنانەت مێژووی ئیسلامیش ، سەپاندنی یەک دیدی ستاندەرە بۆ ئایین و ژیان و رۆڵ و کاریگەری لە کۆمەڵگادا ، ئەمەش وایکردوە کە ئەو شتە دروست ببێت کە زۆر جار ژمارەیەک لە سەرکردەکانی یەکگرتوو وەک شانازییەک باسی بکەن : ئەویش ئەوەیە ؛ ئەندامێکی یەکگرتوو لە زاخۆوە تا خانەقین بە یەک شیوە بیر ئەکەنەوە و لێدوان ئەدەن ، ئەمە لە راستیدا هێما نییە بۆ توکمەیی ریکخستن و بەهێزی پەروەردەی تاک ، بەقەد ئەوەی گوزارشت لە سەرکوتگەراییەکی گەورەی فیکری و پەروەردەیی ئەکات کە بەدرێژایی چەندین دەیە لەناو قوتابخانەی ئیخوانیدا پیادە کراوە ، سەرکوتگەرییەک کە رۆڵی عەقڵی تاکی لە قوتابخانەی ئیخوانیدا کردوە بە دەزگایەک بۆ قبوڵکردن و بۆ خەزنکردنی زانیاری ، نەک دەزگایەک بۆ هەڵسەنگاندن و رەخنەگرتن و بیرکردنەوە ، ئەمڕۆ لە دنیادا چەندین ئاڕاستەی جیاواز بۆ خوێندنەوەی قورئان و سووننەت و مێژوو کەلەپووری ئیسلامی لە ئارادان ، چەندین میتۆدی جیاواز لەم بارەیەوە لە کاردان و تێز بەرهەمدێنن ، لە هەموو بوارەکانی فیقه و عەقیدە و شەریعەتدا ، بۆ نموونە میتۆدی خوێندنەوەی فەقیهی یاخی جەمال بەننا ، فتوا و تێزەکانی تاریق رەمەزان بەتایبەت لەمەسەلەی دەوڵەتی بێلایەندا ، خوێندنەوە و میتۆدی کارکردنی دکتۆر محمد شەحرور و خوێندنەوەی قورئان بە میتۆدی شەحروری ، تەنانەت تێروانینەکانی کەسانی وەک تورابی بۆ کۆمەڵێک مەسەلەی فیقهی و سیاسی و نیشتیمانی ، مەکتەبەی فیکری ئیخوان دەرگای بەرووی هەموو ئەم مەسەلە بنچینەییانەدا داخستو ە، کۆمەڵێک تەفسیری دیاریکراوی بۆ هەموو مەسەلە بنچیینەییەکانی ئایین بە ئامادەکراوی لایە و هوشیاری و کەسایەتی تاکی ئیخوانی پێ پەروەردە ئەکات ، ئیدی ئەم تاکە ئیخوانییە هەڵگری کۆمەڵێک سەوابیتی فیکرییە و، هەرگیز ئامادە نییە ئەنجامێکی نوێی توێژینەوەی زانستی و عەقلانی قبوڵ بکات کە لەگەڵ ئەو پێشینە فیکرییە دیاریکراوەی خویدا نەگونجێت ، بەمەش لەلایەکەوە دەرگا دا ئەخات بەرووی هەموو دەسکەوتە نوێییەکانی زانست و توێژینەوەی عەقلانی لەبارەی ئایینەوە ، لەلایەکی دیکەشەوە ئەگەری کرانەوەی جددی ئەبێتە ئەگەرێکی لاواز و ئەو پەروەردەیەی ئیخوان بە خودی تاکەکانی بەخشیوە ئەبێتە فاکتێکی هەرە بەهێز کە یەکگرتوو نەتوانێت هیچ گۆرانێکی راستەقینە لە هزر و دنیابینی خۆیدا بە ئەنجام بگەیەنێت ئەمە خاڵێک بوو پێویست بوو یەکگرتوو بەجددی لەسەری رابوەستایە و کاری بۆ بکردایە ، بواری برەخسانایە بۆ سەرهەڵدان و دەرکەوتنی میتۆدی نوێ بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ قورئان و سوننەت و کەلەپووری ئیسلامیدا ، بەجۆرێک لە سەرەنجامی ئەم میتۆد و تێگەیشتنە نوییانە ئەنجامی نوێ لەدایک ئەبێت و ، یەکگرتوو ئەتوانێت بە کردوە لەسەر ئاستی هوشیاری تاکەکان و لەوێشەوە لەسەر ئاستی پراکتیکی سیاسیدا هەنگاو بۆ ئەوە هەڵگرێت بە حزبێکی مەدەنی هاوچەرخ ، حزبێک بنچینەیەکی نیشتیمانی هەبێت بۆ کارکردن نەک بنچینەیەکی ئایدۆلۆژی و ناسنامەیەکی تەسکی ئایینی، حزبێك كه دهرگا بكاتهوه بۆ ههموو دهنگ و رهنگه جیاوازهكانی كۆمهڵگا، بۆ ئایدیا و رهوتی جیاواز، بهدرێژایی مێژووی ههڵبژاردنهكانی كوردستان من هیچ كهسێكی نا ئیسلامیم له ریزهكانی یهكگرتوودا نهبینیوه ، هیچ ئافرهتێكی سفورم نهبینیوه كه كاندید بێت ، نهك ههر ئهوه ، بهڵكو له ریزهكانی یهكگرتوودا هیچ ئهندامێك جیگای نابێتهوه ئهگهر به تایپه ئیخوانییه عهرهبییهكه بیر نهكاتهوه ، ئهمهش وایكردوه بازنهی یهكگرتوو به تهواوی تهسك بێتهوه و سهدان كادری به توانا و خاوهن هزر ئهو حزبه به جێبهیڵن …. یەکگرتوو لەشەشەمین کۆنگرەی خویدا بەتوندی دەستی گرت بەو تەفسیرەوە کە قوتابخانەی ئیخوان خاوەنێتی و خویان بە وەسەتییەت و میانڕەوی دەیناسێنن ، ئەم تەفسیرە ریگر بوە لە لەدایکبوونی هیچ تەفسیری و تێزیکی دیکە بۆ تێگەیشتن لە ئایین ، هەر ئەمەش نهێنی نەگۆڕانی بزووتنەوە ئیخوانییەکانە بە درێژایی چەندین دەیە.ئەمەش وایکردوە هەموو ئەو رۆشنبیر و سیاسەتمەدارانەی کە خاوەنی دیدی جیاواز بوون لە مەکتەبەی فیکری ئیخوانی هەمیشە توشی دەرکردن و راوەدونان و ناچار بە وازهێنان و پلانی جۆراوجۆر بوونەتەوە ، هەر دەنگێک بەشێوەیە جیاواز لە قورئان تێگەیشتبێ ، روانینێکی جیاوازی بۆ عەقیدەی ئیسلامی و شەریعەت و تەنانەت مێژووی ئیسلامی و مەسەلەی بە سیاسیکردنی ئیسلام هەبوبێت ئەوا بەوپەڕی توندی بەڕەنگاری بوونەتەوە ، تا دوا سنوور نا ئومێد کراون و بواری ئەوەیان نەداون بە جیاوازییەکانیانەوە بونیان هەبێت ، ژمارەیەکی بەرچاو لە رۆشنبیران و سیاسەتمەداران لەبەر ئەم هۆکارە وازیان لە یەکگرتوو هێناوە ، رەنگە دواترین سەرکردەشیان مامۆستا عەبدولرەحمان سدیق بیت کە لە بەیاننامەی دەستلەکارکێشانەوەکەیدا دەستنیشانی هۆکاری بەسیاسیکردنی ئیسلامی کرد کە بەردەوام وەک ئامرازێک بەکاردێت و ئیسلام ئەخرێتە ناو بەرژەوەندی سیاسییەوە و هەر کەس بەرژەوەندی خۆی و حزب بە بەرژەوەندی ئیسلام لە قەڵەم ئەدات و ، لە رێگەی ریزکردنی کۆمەڵێک ئایەتەوە شەڕی بەرژەوەندی و خواستی دەروونی و تاکەکەسی و حزبی خۆی دەخاتە قاڵبی بەرژەوەندی ئیسلامەوە . بێگومان ئەم تەفسیر و ئاراستە جیاوازە فیکریانەش قابیلی قبوڵ نییە لە قوتابخانەی ئیخوانیدا و ، هەر چەشنە تێگەیشتنێک بۆ قورئان و سوننە و ژیان و سیاسەت و کۆمەڵگا لەگەڵ مەکتەبەی فیکری ئیخوانیدا تەبا نەبێت ئەوان بە ناحاڵی لە ئیسلام و ، کەوتنە ژێرکاریگەری عەلمانییەت و خۆرئاوا و ، ناوی هاوشێوە ناوی ئەنێن ، ئهمهش به قووڵی لهئاسته سیاسیهكهیدا رهنگدانهوهی ههبوه و دهرگای به تهواوی داخستوه بهرووی كرانهوهی ئهم حزبه رووی كۆمهڵگادا ، دهرگای داخستوه به رووی وهرگرتنی ئهندامی نوێ و هزری نوێ ، ههرگیز نهیهێشتوه بكرێتهوه به رووی خهڵك و كۆمهڵگادا ، زیاتر لهوهش ئه تایپه ئیخوانییه عهرهبییه له زۆر باردا لای نوخبهی رۆشنبیر و خویندهورای كورد وهك مهترسییهك بۆ سهر ئازادییهكان لێكدراوهتهوه ، له ناوخۆی یهكگرتوشدا به هۆی ئهو تاك رهههندییه بهردهوامهی بیر و شوناس ، بههۆی ئهو سهركوتكارییه فراوانهوه كه له ئاسته هزری و ناسنامهییهكهیدا بوونی ههیه بهردهوام دیاردهی وازهێنان له یهكگرتوو دهبێته دیاردهیهكی بهرچاو ، سهدان كادیری وهك یوسف محمد سادق ریزهكانی ئهو حزبه جێدههێڵن ، جهماوهرێكی بهرین له ئهندامی یهكگرتوو له ریزی پارته سیاسییهكانی دیكهدا كار ئهكهن .
سێیهم : سهركردایهتی یهكگرتوو یان دهستهیهكی خانهنشین .
سهركردایهتی یهكگرتووی ئیسلامی به شێوهیهكی بنچینهیی وهك گروپێكی خاوهن بهرژهوهندی و ، عاشقی پۆست و پاره دهر ئهكهون و ، ههوڵێكی بهردهوامیان ههیه قۆرخی حزب بۆ ئهم بهرژهوهندیانهی خۆیان بكهن ، بهشی ههره زۆری سهركردایهتی و مهكتهبی سیاسی یهكگرتوو به پلهی باڵا خانهنشینكراون ، پهرلهمانتاری خانهنشین و وهزیر و وهكیل وهزیری خانهنشینن ، ئهوانهشی خانهشین نهكراون ئهوا ناویان خراوهته لیستهوه تا پۆستیان بۆ بدۆزنهوه و دواتر بهو پۆستانه خانهنشینیان بكهن ، ، ئهمه له كاتێكدا كادیرانی مام ناوهند و ئاستهكانی خوارهوهی حزب له دۆخێكی خراپدا ئهژین ، ئاستێكی نزمی گوزهرانیان ههیه ، به موچهیهكی رهمزی، یان بێ مووچه كاری حزبی و بهرێوهبردنی ئوسرهكانیان پێ ئهنجام ئهدهن ، ههل و مهرجێكی لهمشێوهیه ئهو باوهڕه لای ههموان تۆخ ئهكاتهوه كه یهكگرتوو له حزبێكهوه بۆته كۆمپانیایهك كه پۆست و مۆچهی باڵا بۆ سهركردهكان ئهدۆزێتهوه ، كێشهی گهورهش به تهنها ئهمه نییه ئهوانهی خوارهوه به ههژاری ئهژین و ئهوانهی سهرهوهش وهزیر و پهرلهمانتاری خانهنشینن ، بهڵكو بواری هاتنه پێشهوه و هاتنه سهركردایهتی كارێكی ئاسان نییه ، بگره یهكجار قورسه ، هۆكاری ئهو قورسیهش بۆ رادهی ئهو ئیمتیازات و پۆستانه ئهگهڕێتهوه كه سهركردایهتی بۆ خۆی قۆرخی كردوه ، من گومانم ههیه سهركردایهتی یهكگرتوو به جددی سیاسهت بكهن ، تهنانهت به جدیش حزبایهتی ناكهن ، ئهوهی بۆ ئهوان گرنگه وهرگرتنی پۆست و پاره و خانهشینیه بۆ مامۆستاكانی سهرهوه نهك ئاییندهی سیاسی حزب … حزبێكی لهمشێوهیه هیچ ئاییندهیهكی نییه .