عــــەتـــــا قەرەداخی : عێراق لەبەردەم هەڵوەشاندا .
یەکێک لە بنەماکانی سەرەوەری نیشتیمانی پاراستنی نیشتیمانە لە هەر هێرش و مەترسیەکی دەرەوە. عێراق یەکێکە لەو وڵاتانەى کە لە مێژە سەرەوەری نیشتیمانی لە دەستداوە. کاتێ لە رێکەوتننامەى جەزائیری نێوان سەدام حسێن و شای ئێرادا لەسەر کۆتایی هێنان بە پشتگیری کردنی ئێران بۆ بزووتنەوەى کوردی ئەو کاتە، سەدام حسێن دەستبەرداری بەشێکی فراوان لە خاکی نیشتیمانەکەى بوو بۆ ئێران . ئەمەش دەسپێکی ئەو ملکەچیە بوو کە حکومەتی عێراقی لە پێناوی بەرژەوەندییە تەسکەکانی خۆیدا دژ بە سەروەری نیشتیمانەکەى کردی . دواتریش ملکەچی سوپای عێراق و دەوڵەتی عێراقی لەبەرامبەر هێزە ئەمەریکیەکاندا لە دوای بەزینی عێراق لە کوەیتدا دەرکەوت . دیارە بە پێی بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایش دوای ئەوەى کە ئەمەریکیەکان رژێمی بەعسیان روخاندو کۆی دامەزراوەکانی دەوڵەتی عێراقیان هەڵوەشاندەوەو خۆیان بۆ ماوەى ساڵێک لە هەموو روویەکەوە عێراقیان بەڕێوەبرد ، عێراق بە فەرمی بە وڵاتێکی داگیرکراو ناسرا، ئەمەریکاش بە داگیرکەر. دیار کاتێ وڵاتێک داگیر دەکرێت سەروەری نیشتیمانی لە دەست دەدات .
دوای پێکهێنان حکومەتی نوێ هەر لە حکومەتە کاتیەکەى عەلاوییەوە بۆ حکومەتی جەعفەری و پاشانیش مالیکی هەرگیز حکومەت نەیتوانیووە بوونی خۆی لەسەر جوگرافیای عێراق بسەلمێنێت . بەڵام پاشماوەکانی بەعس و سوپای عێراق و گروپە ئیسلامیە تیرۆریستەکان ، هەریەکە بە ئاستێک ، لە ماوەى یانزە ساڵی رابردوودا بوون و ئامادەبوونی خۆیانیان لە عێراقدا سەلماندووەو رێگایان نەداوە دەسەڵاتی حکومەتی عێراقی بگاتە زۆر شوێن ، بە تایبەتی لە ناوچە سوونە نشینەکاندا بە ئاشکرا هەژموون و دەسڵاتی پاشماوەکانی بەعس و گروپە ئیسلامیەکان لە هەژموون و دەسەڵاتی حکومەتی عێراقی زیاتر بووە . ئەمەش ئەوە دەردەخات کە سوپای عێراقی و حکومەتی عێراقی بێ تواناو دەستەوسان بووە لەبەرامبەر ئەو هێزانەدا کە شێوازی ململانی و ناکۆکی ئەو هێزانەش لەگەڵ سوپاو هێزە چەکدارەکانی عێراقدا رۆژ لە دوای رۆژ زیاتر سیمای تائیفی و مەزهەبی بەخۆوە گرتووە بە جۆرێک کە ئێستا بە ئاشکرا عێراق لە شەڕێکی ناوخۆی سەختی رانەگەیەندراودایە لەنێوان تایەفەی شیعەو سوونەدا.
حکومەتی عێراقی کە حکومەتی تایەفەى شیعەیە ، هیچ خاسێتێکی حکومەتی نیشتیمانی نییە، بەڵکو حکومەتی تایەفەى شیعەیە بەگشتی و بە تایبەتیش حکومەتی مالیکیە. مالیکیش ئەو کەسێتـە تائیفیە ئاسۆ تەسکە خێڵکەیەیە کە ئەستەمە بتوانێت سەرۆکایەتی رووبەرێک بکات کە پێی بووترێت نیشتیمان یان خەڵکێک وەکو یەک بەریوە ببات کە پێی بگوترێت گەل. ئەم شێوازەى کارکردنی حکومەتی بەغدا لەگەڵ سوونەو کوردو ئەوانی تری غەیری شیعەداو تەنانەت غەیری حیزبەکەى خۆیدا هۆکارە بۆ زیاتر خراپبوونی بارودۆخی عێراق. بە مانایەکی تر ئەو سیاسەتە هەڵەیەی کە مالیکی لە مادەی دوو خولی حوکمڕانیدا لە عێراقدا پیادەی کردووە بەرهەمهێنی ئەو بارودۆخەیە کە ئێستا هەڕەشەى ترسناکە بۆسەر خودی مالیکی و تایەفەى شیعە لە عێراقدا. کەواتە ئایا ئەگەری ئەوە هەیە حکومەتەکەی مالیکی بتوانێت عێراق لەشەڕێکی ناوخۆی خوێناوی بپارێزێت؟ ئایا لە عێراقدا هێزێک هەیە ناوی سوپای عێراق بێت و خاسێتی سوپای نیشتیمانی هەبێـت هەتا بتوانێـت پارێزگاری لەو جوگرافیایە بکات کە پێی دەگوترێت عێراق؟ ئایا هۆی چیە کە هێرشەکانی دەوڵەتی ئیسلامی عێراق و شام لە سەروبەندی هەڵبژاردنەکانی عێراق و بە تایبەتیش دوای راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنەکان بەم جۆرە تووندتر بووە؟ ئایا ئەم هێزە لە دەرەوەى عێراق هاتووەو بەوجۆرەیە پەلاماری شارو شارۆچکەکانی عێراق دەدات و زۆر بە ئاسانی دەستیان بەسەردا دەگرێت و سووپای عێراقیش وەکو گەڵای داری پایز هەڵدەوەرێت؟ ئایا ئەم هێزە بە ئامانجی روخاندنی دەوڵەتی عێراقی هێرش دەکات یان دەیەوێت ناوچە سوونە نشینەکان لە عێراق جیابکاتەوەو بە زاراوەى دەسەڵات و شۆڤێنیەکانی عێراق عێراق دابەش بکات؟ ئایا ئەم هێزە لە کوێی ململانێکانی نێوان تەوەری شیعەو تەوەری سوونەی ناوچەکەدایە؟ ئایا ئەگەری ئەوە هەیە کە ئەمەریکیەکان لە پشتی ئەم هێزەوە بن بەمەبەستی رەخساندنی زەمینە بۆ دابەشکردنی عێراق بۆ سێ بەش بە پێی نەتەوەو مەزهەب؟ ئایا کورد لەم بارودۆخەدا پێویستە چی بکات؟ هاوکاری حکومەتی فشەڵی مالیکی بکات؟ هاریکاری سوونە بکات کە ناوچەکانی ئەوان بووەتە زەمینەى راستەقینەى ئەو هێزانە بۆ ئەوەى لەوێوە بەرەو ناوچە شیعە مەزهەبەکان بکەونە رێ و هێرش دەست پێبکەن؟ یان باشتر وایە کورد خۆی لەو کێشانەوە نەئاڵینێت و هەوڵبدات سنووروکانی خۆی بپارێزێت و لە کەمینیشدا بێـت بۆ ئەوەى ئەگەر هەر گۆڕانکاریەک بەسەر عێراق و دەسەڵاتەکەیدا هات ئەم ئەو رووبەرە فراوانەى کە تاکو ئێستا لەژێر سایەی دەوڵەتی داگیرکەری عێراقدایە بخاتەوە ژێر دەسەڵاتی خۆی و رێگاش نەدات پریشکی شەڕی ناوخۆی عێراق بگاتە کوردستان؟
پێشتر ئەوەى کە هەڕەشەى لە حکومەتی عێراق دەکرد رێکخراوی قاعیدە بوو کە پاشماوەکانی بەعسیش یارمەتیدەرو هاریکاری بوون. بەڵام دوای ئەوەى کە رێکخراوی دەوڵەتی ئیسلامی عێراق و شام لە مانگی تشرینی یەکەمی ساڵی 2006 دا پێکهات ، ئەم رێکخراوە خۆی وەکو بەرپرس لە زۆربەى ئەو چالاکیە تیرۆریستیانەى لە عێراقدا روویان دەدا دەناساند. ئەم رێکخراوە لەسەر بنەمای بیری سەلەفی جیهادی درووست بووەو بە پێی راگەیەندراوەکانی خۆیان خەبات دەکەن لە پێناوی گێڕانەوەى دەسەڵاتی خەلافەتی ئیسلامی و جێبەجێکردنی شەریعەتی ئیسلامدا. دیارە ئەم رێکخراوە دوای خۆپیشاندانەکانی سووریا چالاکیەکانی خۆی لەو وڵاتـە چڕکردەوەو سەرەتا وایان راگەیاند کە لەگەڵ بەەری نوسرەدا بوونەتە یەک بەڵام پاشتر سەربەخۆیی خۆیان راگەیاندەوە. بەهەرحاڵ ئەم رێکخراوە شان بەشانی بەرەی نوسرەو سوپای سووریا دژی هێزەکانی سوپای ئازادی سووریاو دژی کوردەکانیش لەو وڵاتەدا شەڕی کردووەو تاکو ئێستاش هەر بەردەوامە .
هێزەکانی دەوڵەتی ئیسلامی عێراق و شام لە کۆتای ساڵی رابردووەوە چالاکیەکانی خۆی لە عێراق چڕ کردۆتەوەو دوای ئەوەش کە لیستەکانی شیعە ئەمجارەش لە هەڵبژاردنەکاندا رێژەیەکی زۆری دەنگەکانیان بەدەست هێناو مالیکیش رایگەیاند کە ئەو تاکەکەسە کە حکومەتی ئەمجارەی عێراق پێکدەهێنێـەوە ، ئەم رێکخراوە بە چالاکیەکی لەرادەبەدەرەوە دەرکەوتەوەو وەکو ئێستا دەبینرێت لە کورترین ماوەدا سێیەمین گەورەترین شاری عێراق کۆنترۆڵ دەکات و هێزەکانی سووپای بەزیووى عێراقیش نەک هەر بەرگرییان پێناکرێت بەڵکو چەکەکانیان دەدەن بە جل و بەرگی مەدەنی بۆ ئەوەى خۆیان رزگار بکەن. بێگومان تەسەوری ئەوە ناکرێت کە رێکخراوێک بە بێ پاڵپشتی ناوەوەو بە بێ یارمەتی و پاڵپشت و نەخشەى دەرەوە بتوانێت لە ماوەیەکی وەها کورتدا ئەوەندە بەهێز بێـت و بتوانێت لە کورترین ماوەدا رووبەرێکی وەها فراوان داگیر بکات، بە تایبەتی شارێکی وەکو موسڵ( نەینەوا) کە تەنانەت لەسەردەمی هێرشی دەهەزار کەسی ئەسکەندەری گەورەو لەسەردەمی ململانێ و ناکۆکی نێوان کلدو ئاشوورو بابلی و سۆمەری و فارسەکانیشدا بەو ئاسانیە لەلایەن کەسەوە داگیر نەکراوە. بێگومان لە ئاستی یەکەمدا ئەم داگیرکردنە بێ بڕوایی و بێ متمانەیی سوپای عێراق بە مالیکی و حکومەتەکەی نیشان دەدات .
دووەم / ئەوە نیشان دەدات کە ئەم هێزە هێرشبەرە پێگەیەکی جەماوەریی بەهێزی هەیە لە ناوچەکەدا.
سێیەم / ئەم هێزە پاڵپشتێکی پتەوی نێو دەولەتی هەیە لە رووی لۆجستێکی و دارایی و زانیایی و راهێنانەوە کە ئامانجی سەرکیش لەو هەڵچوونە لە ناکاوەی لێدانی زەنگی ترسناکە بۆ شیعە بە گشتی و بۆ مالیکیش بە تایبەتی کە باسی خۆپاڵاوتن دەکاتەوە. بەواتا ئەم هێرشانە کاردانەوەن بەرامبەر بە مالیکی کە وەکو تائیفیەکی هێجگار کۆنەپەرست دەیەوێت لەبری تۆڵەى کوشتنی حسێنی کوڕی ئیمام عەلی هەموو سوونە لە ناو ببات . هەر لێرەشەوە پاڵپشتکەرانی مادی و مەعنەوی ئەم هێزە دەردەکەوێت کە بێجگە لە سووریا هەرچەندە دەوڵەتێکی شیعەشە ، دەوڵەتانی سوونەى ناوچەکەن بە تایبەتی عەرەبە دەوڵەمەندەکان و ئەوانەى لە شەپۆلی هێرش و هەژموونی شیعە دەترسن . کەواتە ئەگەر ئەم هێزانە نەشتوانن رێگری لە سێبارە هاتنەوە سەرکورسی دەسەڵاتی مالیکی بکەن وەکو پاشکۆی دەوڵەتی شیعەى ئێرانی، ئەوا هەوڵدەودەن ناوچە سوونە مەزهەبەکان جیابکەنەوەو لەژێر سایەی دەسەڵاتی شعەی عێراق بیانهێننە دەرەوە. هەرچەندە ئەگەری ئەوە هەیە کە هەنگاوەکانی دوای داگیرکردنی موسڵی ئەم هێزە بەرەو دیالەو سەڵاحەدین بێت و ئەگەر لەو دوو شارەش سەرکەوتوبن، ئەوا ئەگەری نزیک ئەوەیە کە هێرشەکانیان بۆ سەربەغدا چڕبکەنەوە. کە ئەوەش دەبێتە ترسناکترین تەقینەوە لە عێراقداو شەرێکی ناوخۆی بێکۆتای لێدەککەوێـتەوە .
دیارە ئێمە دەزانین شیعە بەگشتی و سەدریەکان و دەعوەش بە تایبەتی ئەوانە بوون کە سووربوون لەسەر ئەوەى کە ئەمەریکیەکان عێراق بەجێبهێڵن. دواجار سوپای ئەمەریکا عێراقی بەجێهێشت ، ئەویش دوای ئەوەى کە گەورەترین زەرەو زیانی لێکەوت . راستە سوپایەکی دیپلۆماسی ئەمەریکی لە عێراقدا ماوە ، بەڵام ئەوەی ئێستا روودەدات بەشێکی زۆری دەرئەنجامی گەڕانەوەى سوپای ئەمەریکایە بەبێ ئەوەى شتێک پێکهاتبێت کە ناوی سوپای عێراق بێت ، سوپایەک کە بتوانێـت وڵاتەکەى خۆی بپارێزێت . ئەو تێڕوانینەش لای ئەمەریکیەکان جێگیرە کە عێراق بەم جۆرەى ئێستای ناتوانێت بە یەکگرتوویی بڕوات بەڕێوە . بۆیە ئەگەری ئەوە هەیە ئەو پرۆژەیەی کە پێشتر جێگری سەرۆکی ئەمەریکا جۆ بایدن بۆ بەڕێوەبردنی عێراق پێشکەشی کرد بەوەى کە عێراق بکرێت بە سێ کۆنفیدراڵیەوە ، لەم دەروازەیەوە هاریکاری هێزە سوونەکان بە داعش و کۆنە بەعسیەکانیشەوە بکەن بۆ جێبەجێکردنی ئەو پرۆژەیە .
بەهەرحاڵ ئێستا عێراقی عەرەبی بە جوگرافیای سوونەو شیعەوە لە بەردەم مەترسی گەورەدایە ، یەکەم مەترسی شەڕێکی خوێناوی ، دووەم مەترسی کەوتنەوەى کارەساتی برسێتی و نەخۆشی و کارەساتی تری مرۆیی گەورە ، بۆیە بۆ کورد گرنگە هەموو هەوڵی خۆی بدات بۆ ئەوەى لەم بارودۆخەدا یەکگرتوو بێت و لە هەمان کاتدا پێویستە بەهیچ شێوەیەک نەبێـتە بەشێک لە شەڕی نێوان داعش و سوپای عێراق یان شەڕی سوونەو شیعە. بەڵکو پێویستە بە هەموو شێوەیەک سنوورەکانی خۆی بپارێزێـت و خۆیشی ئامادە بکات ئەگەر عێراق لەوەی ئێستا زیاتر بەرەو لێکترازاندن چوو ئەوا هەموو ئەو شوێنانەى کوردستان کە تاکو ئێستا نەگەڕاونەتەوە سەر هەرێمی کوردستان بەهێز بخاتەوە سەر هەرێمی کوردستان و خۆی لە هەر شەڕێکی نێوان سوونەو شیعە ، داعش و سوپای عێراق بەدوور بگرێت و ئاواتی ئەوەش بخوازێت کە عێراق زیاتر هەڵبوەشێت بەجۆرێک هیچ ئەگەرێک بۆ پێکەوەلکاندنەوەى لەئاراد نەمێنێت کە هاتنی بارودۆخێکی لەوجۆرە یارمەتیدەرە بۆ سەربەخۆبوونی کوردستان و رزگاربوونی لە کێشەکانی نێوان سوونەو شیعەی عێراق .
