عەتا قەرەداخی : دیپلۆماسیەتی ئەمەریکاو بڕیاری کورد .
سەرۆکی ئەمەریکا لە وتەیەکدا سەبارەت بە عێراق لە رۆژی 19ی حوزەیران رایگەیاند سەرکردەکانی عێراق لە بەڕێوەەبردنی وڵاتەکەیاندا شکستیان هێناوەو نەیانتوانیووە عێراقێک درووستبکەن کە هی هەمووان بێت . هەروەها رایگەیاند ئەمەریکا ئامادەنییە تاکە یەک سارباز بۆ شەڕکردن بنێرێتـەوە عێراق ، هەروەک رایشیگەیاند چارەسەرکردنی کێشەکانی عێراق پەیوەندی بە عێراقیەکان خۆیانەوە هەیەو ئەوان ناتوانن لەبری عێراقیەکان بڕیار بدەن . هەروەک لەم وتارەشدا هیچ پێداگرییەکی لەسەر پاراستنی یەکێتی خاکی عێراق نەکردەوە . کەواتە ئەگەر سەرەنجی ئەو مانایانە بدەین کە لە پشتی وتەکەى سەرۆکی ئەمەریکاوەن سەبارەت بە عێراق ، ئەوا بۆمان دەردەکەوێت کە ئەو وڵاتە ئومێدێکی ئەوتۆی بە عێراق نەماوەو پێناچێت زۆر خۆیی پێوە ماندوو بکات . بە تایبەتیش لە ئێستادا کە لە نێو نێوەندی شرۆڤەکارانی سیاسی و رۆژنامە نووسان و توێژەرانی هەندێ لە دەزگا ستراتیژی و توێژینەوەییەکانی ئەمەیکادا ماوەیەکە ئەو دەنگە دەبیسترێت کە عێراق وەکو دەوڵەتێک بەرەو کۆتایی دەڕوات و باس لەوە دەکەن کە ئەم وڵاتەی کە پێشترو لە هەڵوەشاندنەوەى دەوڵەتی عوسمانیدا لە چەند پێکهاتەیەکی پێکەوە نەگونجاو درووستکرا، ئێستا بنەماکانی پێکەوەژیانی تێدا نەماوە .
هەروەک پێشتریش جێگری سەرۆکی ئێستای ئەمەریکا جۆ بایدن پرۆژەیەکی بۆ داهاتووی عێراق خستەڕوو کە ئەویش دابەشکردنی ئەو وڵاتە بوو بۆ سێ کۆنفیدراڵی . بۆیە پێدەچێت ئێستا کاتی جێبەجێکردنی پرۆژەکەى بایدن هاتبێت و ئەمەریکاش لەم هەڵوێستانەى ئێستایدا واپێدەچێت گەیشتبێتە ئەو قەناعەتەى کە چیتر ناکرێت ئەم وڵاتە بەم جۆرە بەریوەبچێت ، کە خەرێکە دەبێتە سەرچاوەی ئاژاوەو ناسەقامگیری بۆ هەموو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە ئەوەش دەبێتـە هۆی زیانی گەورەى ستراتیژی بۆ ئەمەریکاو وڵاتانی تری رۆژئاوا بە تایبەتی لە روانگەى وزەوە کە دەشێ پشێوییەکانی عێراق کاریگەری نەرێنی زۆری هەبێت بۆ سەر دەوڵەتانی کەنداو کە سەرچاوەی سەرەکی بەشێکی زۆری وزەى جیهانین.
دوای وتەکەى سەرۆک ئۆباما ، وەزیری دەرەوەى ئەمەریکا جۆن کیری هاتە عێراق . رەنگە چەندین پرسیار سەبارەت بە مەبەستی هاتنەکەى کیری بکرێت : ئایا هاتووە تا پشتگیری خۆی بۆ مالیکی رابگەیەنێت و بەڵێنی پێبدات کە وڵاتەکەى هاریکاری هەمەلایەنەى عێراق دەکات بە هاریکاری سەربازیشەوە بۆ شەڕی دژی دەوڵەتی ئیسلامی عێراق و شام ؟ یان هاتووە تا خۆی لە نزیکەوەو لەسەر زەمینەى واقیع بارودۆخی ئێستای عێراق ببینێت و ئەوەش بباتەوە بۆ بەردەم بڕیاردرووستکەرانی ئەمەریکا ، بەوەى کە ئایا کێشەکانی عێراق پێویستی بە چارەسەری سەربازییە یان چارەسەری سیاسی یان لە راستیدا هیچ چارەسەرێکی نییە ؟ یان هاتووە بۆ ئەوەى لەوە وردبێـتەوە ئایا زەمینەیەک ماوە بۆ ئەوەى پێکهاتە جیاوازەکانی عێراق بتوانن پێکەوە بژین ؟ یان هاتووە بە ئێرانییەکان بڵێت کە هێشتا ئەمەریکا دەستبەرداری عێراق نەبووەو هەروا بە ئاسانی رێگا نادات ئێران لە پشتەوە عێراق بەڕێوەببات ؟ رەنگە ئەو پرسیارەش زیاتر لای هەر هاووڵاتیەکی کورد خۆی بسەپێنێت کە دەڵێت ئەى داخۆ کیری چ بەرنامە یان رێنومایی یان فەرمانێکی بۆ کورد پێیە؟
بەهەرحاڵ ئەوەى لە رووکەشدا تێبینی دەکرێت ئەوەیە کە ئەمەریکیەکان حەزدەکەن و دەشیانەوێت کە لە عێراقدا حکومەتێکی یەکگرتوو هەبێت و هەمووان تێیدا بەشداربن بە جۆرێک کە ئەو حکومەتە نوێنەرایەتی هەموو عێراقیەکان بکات ، رەنگە بۆ ئەم مەبەستەش ئەمەریکا یارمەتی دیپلۆماسیانەو مەعنەوی عێراقییەکان بدات بۆ ئەوەى بتوانن لە زووترین کاتدا حکومەتێکی لەو جۆرە درووست بکەن و لەدوای ئەوەش هەمووان پێکەوە رووبەڕووى گروپە چەکدارەکان بە گشتی و داعش بەتایبەتی ببنەوە . هەروەک کیری لە وتەکانیشیدا باسی ئەوەى کرد کە تا سەرەتای مانگی تەموز حکومەتی نوێی عێراق پێکبێت و ئەمەریکاش ئامادە دەبێت پشتگیری حکومەتی نوێی عێراق بکات لە جەنگی دژی تیرۆردا . بێگومان ئەمە ئامانجی ئاشکرای سەردانەکەی جۆن کیریە بۆ عێراق و هەرێمی کوردستانیش . بەڵام پرسیار ئەوەیە ئایا ئەمەریکا تا چ ئاستێک جیدیە لەوەى کە دەبێ تا سەرەتای تەموز حکومەتی نوێی عێراق پێکبێت ؟ داخۆ تا چەندێکیش دەتوانێت کوردو سوونە ناچار بکات کە بچنە ئەو حکومەتەوە یان وەکو خۆی دەڵێت سەرۆکی هەرێمی کوردستان رۆڵی کاریگەری خۆی ببینێت بۆ گەیشتن بەو ئامانجەى ئەمەریکا ؟
بە بۆچوونی من ئەمەریکا تا ئەو ئەندازە جیدی دەبێت لەوەى هانی عێراقییەکان بدات لەسەروبەندی کۆتاییهاتنی عێراقدا حکومەتی یەکێتی نیشتیمانی پێکبهێنن کە ئەگەری پێکهاتنی ئەو حکومەتە هەبێـتـ، لەکاتێکدا ئەوە ئاشکرایە رایەڵەى پێکەوەبەستنی شیعەو سوونەو کورد پچڕاوە. بە تایبەتی کاتێ ئاخوندەکانی شیعە کە لە عێراقدا کە بە مەرجەع ناودەبرێن شەڕی شیعەو سوونەیان راگەیاندو کوشتن و لە ناوبردنی سوونەشیان بەڕەوا دایە قەڵەم ، مانای وایە هیچ ئومێدێک بۆ ئەو داخوازییەی ئەمەریکا و وەزیرەکەى لە عێراقدا نەماوە . دەشێ جۆن کیری لەسەر زەمینەى واقیع لە ماوەى ئەو دوو رۆژەو لە کۆبوونەوەیدا لەگەڵ بەرپرسی لایەنە جیاوازەکانی عێراق و کورددا ئەوەى رەچاو کردبێـت کە یەکێتی خاکی عێراق و درووستکردنی تاکە حکومەتێک کە نوێنەرایەتی هەموو عێراقییەکان بکات جگە لەوەهم هیچی تر نییە ، بە تایبەتی بۆ عەقڵی پراگماتیکانەى ئەمەریکا بە گشتی و پراگماتیکیەتی کیری خۆی بە تایبەتی . بۆیە من پێموایە ئەمەریکا تاکو ئەو کاتە داوا لە عێراقیەکان دەکات یەکێتی عێراق بپارێزن و حکومەتێک درووستبکەن کە نوێنەرایەتی هەموویان بکات کە عێراقیەکان خۆیان پێکەوە بن ، بەڵام کە ئەمان لەسەر زەمینەى واقیع لێکتر جیابوونەوە ، ئەوا ئەمەریکاش مامەڵە لەگەڵ ئەو دیفاکتۆیەدا دەکات کە درووست دەبێت . بۆیە پێموانیە ئەمەریکا دژی دابەشبوونی عێراق یان دژی کۆتایی هاتنی عێراق بێت ، بەڵکو ئەوەى بۆ ئەمەریکا گرنگە پاراستنی بەرژەوەندییەکانییەتی کە دەشێ لە دوای دابەشبوون ئەو بەشانەی ئەوانەى لە عێراقە کۆنەکە درووست دەبن باشتر بەرژەوەندییەکانی ئەمەریکا بپارێزن .
کەواتە لێرەوە دەتوانین بڵێین ئێستا ئەمەریکا لەو ئاستەدا نییە بڕیاری خۆی بەسەر عێراقیەکاندا بسەپێنێت بە تایبەتی دوای ئەوەى کە بۆیان دەرکەوتووە هەموو ئەوەى ئەوان لە عێراقدا کردوویانە لە پێناوی بیناکردنی عێراقێکی دیموکراتیدا کە پێکەوەژیان و یەکتر قبوڵکردنی تێدابێت ، هیچی بەرهەم نەهێناوەو ئەو عەقڵەى کە ماوەى یانزە ساڵە عێراق بەڕێوەدەبات کە عەقڵی شیعەیە هەمان ئەو عەقڵە تائیفیە بەدو ئامێزەیە کە بێجگە لە شیعەو لە ناو شیعەشدا ئەو رووبەرە تەسکە نەبێـت کەسەر بە حیزبەکەى مالیکی یان تائیفەکەیەتی ، ئیتر هەموو ئەوانی تر لەژێر هەڕەشەی لەناوبردندان . واتەى هەرەشەى حکومەتی عێراقی خۆی ، ئەو حکومەتە بەناو نیشتیمانیی کە ئەمەریکا خۆی لە داگیرکردنی عێراقەوە یارمەتی درووستبوونی داوەو پشتگیری کردووە . کە دەشێ تێگەیشتنی ئەمەریکا لەم راستیە تاڵە بە گوێرەى ئەو هۆکاری سەرەکی بێت کە چیتر ئەمەریکا پێداگری لەسەر یەکێتی خاک و گەلی عێراق نەکات .
هاتنی جۆن کیری بۆ هەرێمی کوردستان و بینینی سەرکردایەتی کوردی ، ئەوە نیشان دەدات کە ئەمەریکا دەزانێت رۆڵی کورد بۆ مانەوەى عێراق رۆڵێکی تەوەرییە بە تایبەتی کە دەبینێت کورد تاکو ئێستا لە کێشەکانی نێوان سوونەو شیعەدا بێلایەنی خۆی راگرتووەو هەروەک توانیوێتی نەک سنوورەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان بپارێزێت ، بەڵکو ئەو ناوچە کوردیانەشی کە تاکو پێشی دوو حەفتە حکومەتی بەغدا داگیری کردبوون ئەوانیش بپارێزێت ، ئەمە سەرباری ئەوەى کە حکومەتەکەى مالیکی لە مانگی شوباتەوە بە کردەوە هەرێمی کوردستانی لە عێراق جیاکردۆتەوە بەوەى کە بوجەى کوردستانی بە موچەى کارمەندەکانیشیەوە بڕیووە . کەواتە ئەوە ئاشکرایە پێگەى کوردستان کە تاکو ئێستا بە هێمنی ماوەتەوەو لە رووی ئاوەدانی و بیناسازی و ژیانی خەڵکیشەوە بە هیچ شێوەیەک بەراورد ناکرێت بەو عێراقەى کە بە زۆر ئەم بەشەی کوردستانی پێوە لکێندراوە ، ئەگەر پێگەیەکی زۆر بەهێز نەبێت ئەوە لاواز نییە . بۆیە پێموایە سەرئەنجام ئەمەریکیەکانیش دەگەنە ئەو قەناعەتەى کە گوناهێکی گەورەیە باشووری کوردستان بە زۆرە ملێ وەکو پاشکۆی عێراقێکی وێرانە بهێڵدرێتەوە.
کەواتە بریاردانی چارەنووسی کورد ئێستا لە دەستی خۆیدایە ، هەر بۆیە هەڵەیکی گەورەیە جارێکی تر کورد بچێتەوە بەغداو یارمەتی شیعەو سوونە بدات حکومەتی عێراق درووست بکەنەوە ، چونکە هیچ بنەمایەکی پێکەوەژیان لە نێوان کوردو عەرەبی عێراقدا نەماوە . لە روویەکی تریشەوە کورد لە باشووری کوردستان وەکو زەڵمای خەلیلزاد گووتی کێشەى خاکی نەماوە چونکە دەسەڵاتی بەسەر خاکی خۆیدا کردووەتەوەو لە رووی ئابووریشەوە بەرەو سەربەخۆیی ئابووری دەچێت و لە رووی ئامادەبوونی کۆمەڵایەتیشەوە ئێستا کورد لە رووی مەعنەوییەوە لەبارێکی هەڵچوونی بەهیێزدایەو رۆحی گشتی کۆمەڵگەى کوردی لە بڵندبووندایە بۆ گوزارشت کردن لە خۆی کە ئەوەش تەنیا لە درووستکردنی دەوڵەتدا بەرجەستە دەبێت . کەواتە ئێستا لەم بارودۆخەدا کورد لەم بەشەى کوردستاندا تەنیا پێویستی بە بکەرێکی بڕیاردەر هەیە کە بتوانێت سەربەخۆیی و پێکهێنانی دەوڵەتی کوردی رابگەیەنێت ، بەڵام دیارە دەبێت بۆ ئەو مەبەستەش کورد بکەوێتە جوڵەى بەهێزی دیپلۆماسیانەوە بۆ پەیداکردنی پشتگیری نێو دەوڵەتی لە هەموو ئاستێکداو لەسەرووى هەمووشیانەوە بەدەستهێنانی دانپێدانانی نێودەوڵەتی بە سەرەبەخۆیی باشووری کوردستاندا و درووستکردنی دەوڵەتی سەربەخۆی کوری تێیدا . کە گومانی تێدا نییە ئەگەر بکەری کوردی لەسەر بنەمای ئامادەکاری و بەدەستهێنانی پشتگیری نێودەوڵەتی بڕیارێکی لەوجۆرە بدات ئەوە ئەمەریکاش مامەڵە لەگەڵ ئەو دیفاکتۆیە دەکات .
