دکتۆر کەمال میراودەلی : ئەگەر و مەگەرەکانی دەوڵەتی کوردی لە نێوان فەلسەفەو فریوداندا.
پرسیارەکە ئەوەیە بۆچی لە ئێستادا بارزانی ئەم باسەی وروژاندەوە؟ بۆچی تورکەکان و تارادەیەک سوننییەکانیش لە هارژاندنی ئەم باسە تەنگەتاو نین و تەنانەت پێشیان خۆشە ؟ بۆچوونی بارزانی خۆی دیارە : هۆی سەرەکی وەک رەخنەو نارەزاییبوونی لە مالکی دەردەبڕێ : ئەو دەڵێ کورد ناتوانێ جارێکی تر لە ناو دەولەتێکی دیکتاتۆریدا بژیا وەک ئەوەی کە مالکی خەریکە دروستی دەکاتەوە؟
[ کەمال میراودەلی ، مانگی مایسی ٢٠١٢ ]
[[ دیسان دەهۆڵی سەربەخۆیی و رێفراندۆم ئەمجارە لە ژێر سایەی ئاڵای رەشی داعشدا لیدەدرێت . ئەم چاوپێکەوتنەی خوارەەوە لە مانگی مایسی ٢٠١٢ دا لە هاولاتی داو دوایی لە زۆر شوینی تر بلاوبۆوە ، دوای دوو ساڵ جگە لە داڵەکانی داعش ، هیچ شتێ لە راستییە جەوهەرییەکان نەگۆردراوەو ئەمە لێکدانەوەی منە . تەنیا بۆ ئێستا جەخت لە سەر ئەوە دەکەم هەر دەهۆڵ و بانگاشەو نەخشەیەکی راست یان درۆی سەربەخۆیی لە سەر حیسابی خوێن و خەباتی بەشەکانی تر بێت بە تایبەتی هەرێمەکان وسەرکەوتنەکانی رۆلانی گەلی کوردستانی رۆژاوا ، کە نموونەیەکی نوێیان لە خەباتی نەتەوەیی پشت بەخۆبەستوو پێشکەش کردووە ، و ئێستا بە خەستی کەوتوونە ژێر هەڕەشەی ئە وهێزانەی سەر بە تورکیاو قەتەر و کۆمپانیاکانی نەوت کە گومراکەرانە بە داعش ناودەبردرێن ، نەخشەیەکی خیانەتکارانەو گلاو دەبێت و نەک هەر پرۆژەی سەربەخۆیی نابێت بەلکو لە پرۆژەی خۆفرۆشتن و ولاتفرۆشتن و شەرەففرۆشتن و خیانەتی نەتەوەیی زیاتر نابێت و کارەسات و ئاشبەتالی تر بۆ نەتەوەکەمان دێنێت .]]
پرسیاری یه‌که‌م/ ئێوه قسه‌کردن له‌سه‌ر پرسی دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تێکی سه‌ربه‌خۆ بۆ کورد له باشووری کوردستان له‌م بارودۆخه‌ی ئێستای ناوچه‌که و جیهان چۆن ده‌خوێننه‌وه ؟
تا ئێستا ئەم بابەتە چەند جار بە شاراوەیی تر هێنراوەتە بەرباس بە تایبەتی لە لایەن سەرۆکی هەرێم – ەوە . بەلام لە پێشەوە پێویستە ئەوە بسەلمێنین کە ئەم جارە بابەتەکە گەرمتر و فروانتر باس کرا. چوار جیاوازی بەدی دەکرا :
<!–[if !supportLists]–>１. <!–[endif]–>. ئەم جارە تا رادەیەک مەسعود بارزانی گەرمتر و سەختتر باسی سەربەخۆیی و ریفراندۆمی کرد. لە دوا گفتوگۆی لەگەڵ ئەسۆشیەیتد پرێس لە ٢٥/٤ داهەڕەشەی ئەوەی کردووە کە تا مانگی نۆ کێشەکانی نێوان هەرێم و کوردستان چارەسەرنەبن و مالکی پابەندی دەستووری عێراق نەبێ ، ئەوا هەرایەکی سیاسی روودەداو ئەویش داوای رێفراندۆم بۆ سەربەخۆیی دەکات!
http://www.cbsnews.com/8301-501713_162-57420757/ap-interview-crisis-worries-iraqi-kurdish-leader/
<!–[if !supportLists]–>２. <!–[endif]–> ئەم جارە تورکیا بەراست وەک سەرۆکی هەرێم پێشوازی بارزانی کردو فەرشی سووری بۆ راخرا و بەرپرسانی بالای تورکیا لەگەڵی کۆبوونەوە.بە تایبەتی ئەم جیاوازییە سەرنجی رۆژنامەنووسانی راکێشاو بە شێوەی جیاواز خوێندنەوەیان بۆ کرد. رۆژنامەی حورییەت دەیلی نیوز بە شێوەیەکی زۆر ناشیرین و شۆڤێنێستانە ئەم جیاوازییە باس دەکاو دەلێ: جاران بارزانی وەک دەرەبەگێک و پۆستال- لێسەوە boot-licker تەنیا لە لایەن ئەفسەرانی هەواڵگرییەوە کۆبوونەوەی لەگەڵ دەکرا لەگەڵ کۆبوونەوەیەکی کورت و نهێنی لەلایەن سەرۆک وەزیرانەوە لە بەر ئەوەی تورکیا لێی تووڕەبوو کە ئیشی تەواوی بۆ ناکا بۆ لە ناوبردنی عەساباتی ( پەکەکە) ی. ئەم جارەش وەک سەرۆک دەولەت فەرشی سووری بۆ راخرا.
بروانە : وتاری حریت دەیلی نیوز : سەفەرێکی جیاوازی بارزانی .
http://www.hurriyetdailynews.com/a-differe
nt-barzani-trip.aspx?pageID=238&nid=19003
<!–[if !supportLists]–>３. <!–[endif]–> سەفەرەکەی بۆ تورکیا دوای سەردانی ئەمریکا بووکە لەوێش لە ئاستێکی بالاترو فراوانترو چڕتر لە جاران پێشوازی کرا. لەواشنتۆن بارزانی چاوی بە رێکس تیلەرسن بەرێوەبەری گشتی سوپەرکۆمپانیای نەوتی ئەمریکی ئێکسۆنمۆبیل کەوت، جاوی بە وەزیری بەرگری ئەمریکی لیۆن پانیتا و جێگرەکەی ویلیام بێرنز کەوت، جێگری سەرۆک کۆمار جۆ بایدن داوەتی خواردنی نیوەرٶی بۆ قسەوگفتوگٶ بۆ رێک خست، هیلەری کلینتۆن بۆ بەخێرهاتنی سەری داو بۆ ماوەیەکی کەمیش چاوی بە ئۆباما کەوت. باسی سەربەخۆیی-ش کەم یان زۆر لە بابەتی رۆژنامەکاندا رەنگی دابۆوە. ئەمەش پێشینەو هۆکاری خۆی هەبوون و هەن وەک لە دوایی باسی دەکەم .
<!–[if !supportLists]–>４. <!–[endif]–> لەلایەکی ترەوە رۆژنامە تورکییەکان و هەندی لە رۆژنامە عەرەبییەکانی سەر بە خەلیجیش ئەم باسەیان هاروژاند. بەتایبەتی رۆژنامە تورکییەکان و وتاری تورکی کە تەنانەت وشەی کوردو کوردستانیشی پێ حەرامە چۆنە کە ئێستا بە و ئاسایی و ئیجابییە باسی راگەیاندنی دەولەتی کوردی لە باشووری کوردستان دەکا ؟
بە کورتی ، لە ئاستی باسکردن و هاروژاندندا، پرسی سەربەخۆیی هەر نەبێ وەک بابەتی رۆژنامەوانی و سیاسیی هاتە بەرباس .
دووەم: هۆکاری هاروژاندنی پرسی سەربەخۆیی لەم کات وساتەدا :
پرسیارەکە ئەوەیە بۆچی لە ئێستادا بارزانی ئەم باسەی وروژاندەوە؟ بۆچی تورکەکان و تارادەیەک سوننییەکانیش لە هارژاندنی ئەم باسە تەنگەتاو نین و تەنانەت پێشیان خۆشە؟ بۆچوونی بارزانی خۆی دیارە:. هۆی سەرەکی وەک رەخنەو نارەزاییبوونی لە مالکی دەردەبڕێ: ئەو دەڵێ کورد ناتوانێ جارێکی تر لە ناو دەولەتێکی دیکتاتۆریدا بژیا وەک ئەوەی کە مالکی خەریکە دروستی دەکاتەوە؟ ىۆیە ئەو ناتوانێ لەوە پتر چاوەڕی بکاو رێفراندۆم بۆ سەربەخۆیی دەکا؟ وەک لە چاوپێکەوتنەکەی AP دەری دەبڕێ.
ئەم هەڕەشەیە کەم نییەو دوای سەردانەکەی ئەمریکاو تورکیا کراوە. دیارە ناکۆکی لەگەل مالکی لەوە دەچێ هۆکارێکی گرنگ بێ. بەلام ئایا هۆی ئەم ناکۆکییە دیکتتاۆریەتی مالکی و دیمۆکراتیەت و سەربەخۆییخوازی بارزانی یە؟ گەر واش بێ ئەوە دەردەخا پرسی سەربەخۆیی و دەولەتی کوردی لای بارزانی ( کە پرسەکە تەنیا لای ئەوەو پەرلەمان و پارت وحکومەت و هاوپەیمانی ستراتیجیشی و تەنانەت خودی تالەبانی نەک ئاگاداری ئەمە نەبوون رای جیاوازیشیان هەیە) تەنیا پرسێکی سایکۆلۆجی و تەمای شەخسییە و ناو بەناو بێ ستراتیج و باوەڕو بەرنامە بۆ مەبەستی شەخسی کە تەنیا خۆی راستییەکەیان دەزانێ بەکاری دێنێ.
ئایا ئەمە هەلوێست و بٶچوونێکی راستە؟ ئایا پرسێکی گرنگ و خەتەرناکی وەک دەولەتی کوردی ئاوا باس دەکرێ و هەلسوکەوتی لەگەڵ دەکرێ؟
بەلام هۆکاری سەرەکی راستەقینەی وروژاندنی پرسی دەولەتی کوردی لەم کاتەدا چییە؟
<!–[if !supportLists]–>１. <!–[endif]–>هۆکاری یەکەم:
هۆکاری سەرەکی یەکەم لە یەک ناودا خۆی حەشارداوە، ناوی ExxonMobil ئێکسۆنمۆبیل. ئەمە کۆمپانیایەکی بازرگانی و بەرهەمهێنانی نەوتی ئەمریکییە کە ساڵی ١٩٩٩ لە تێکەڵبوونی دوو کۆمپانیای ئێکسیل و مٶبیل دروست بوون و سەنتەرەکەی لە تەکساس – ە. گەورەترین کۆمپانیای نەوت و گازی جیهانییە لە رووی سەرمایەوەو دووەم کۆمپانیایە لە رووی داهاتەوە (بۆ زانیاری زیاتر بروانە ویکیپیدیا). بۆ ساڵی ٢٠١٢ تا ئێستا قازانجی هەر رۆژێکی ئەو کۆمپانیایە رۆژی ١٤٠ ملیۆن دۆلار قازانجی بووە ، واتە ١٣٠٠ دۆلار لە هەر سانیەیەکدا. بروانە: http://thinkprogress.org/climate/2012/04/26/471469/exxon-takes-104-million-profits-per-day-so-far-in-2012-while-americans-are-stuck-with-a-higher-gas-bill/
لە مانگی ئۆکتۆبەری پاردا حکامەتی هەرێم ( بارزانی و ئاشتی هەورامی) گرێبەستیان لەگەڵ بەستوون کە لە شەش ناوچەی کوردستاندا لە نەوت بگەڕێن و بەرهەمبێنن. کەس نازانێ وردودرشتی ئەم گرێبەستانە چۆنن. گرنگی ئەم گرێبەستە بۆ نەوتی کوردی لەوەدایە کە یەکەم کۆمپانیای گەورەی نەوتی جیهانییە کە ئامادەی گرێبەستی راستەوخۆ بێ لەگەڵ (حکومەتی هەرێم) و دووەم وەک گەورەترین کۆمپانیای جیهان و خاوەن سەرمایەیەکی هەرە گەورە بۆ وەبەرهێنان خاوەنی ماسولکەیەکی دارایی وسیاسی گەورەیە، دیارە دەتوانێ کار لە سیاسەتی ئەمریکیش بەرامبەر کورد بکات. بە روالەتیش ئەمە مەبەستەکەی بارزانییە. http://www.atimes.com/atimes/Middle_East/ND24Ak02.html
لەراگەیاندنیکدا دوابەدوای کۆبوونەوەی لەگەڵ سەرۆکی ئێکسۆنمۆبیل بارزانی لە لایەکەوە جەختی لە سەر ئەوە کرد کە ئەو کۆمپانایە لە ئاست هەڕەشەی حکومەتی عێراق لە گرێبەستەکەی لە کوردستان پەشیمان نەبۆتەوە، لە لایەکی تریشەوە ئەوەی دەرخست کە گرنگی ئەو کۆمپانیایە لەوەدایە کە حکومەتی هەرێم دەپارێزێ و بوونی ئەوان لە بوونی دە فیرقەی هێزی سەربازی ئەمریکی گرنگترە. بڕوانە:
http://dinarvets.com/forums/index.php?/topic/114922-barzani-exxon-mobil-one-tenth-difference-if-the-military-came-to-the-area-will-not-be-exiting/
ئەو کۆمپانیایە پێش ئەوەی لەگەڵ بارزانی گرێبەست بکا، رێکەوتنێکی لەگەڵ حکومەتی عێراق هەیە کە کێڵگە نەوتییەکانی قورنەی رۆژاوا بەرهەمبێنێ. لە نۆڤەمبەری ٢٠٠٩ دا ئێکسۆنممۆبیل و شێل پێکەوە کۆنتراکتێکی ٥٠ بلیۆن دۆلارییان لەگەڵ عێراق مۆر کرد بۆ بەرهەمهێنانی ٩ بلیۆن بەرمیل لە قورنەی رۆژاوا. کۆنتراکتەکە پیویستی بە ٢٥ بلیۆن دۆلار سەرمایەی وەبەرهێنان و ٢٥ بلیۆن سەرمایەی بەکارخستنە و وا چاوەرێ دەکری ١٠٠،٠٠٠ ئیش بۆ خەلکی ناوچەی قورنەو بەسرا دروست بکات. پار ئێکسۆنمۆبیل و شێڵ ٩١٠ ملیۆن پاوەندیان لە قورنەی – یەک خەرج کرد و عێراق ٤٧٠ ملیۆن دۆلاری بە کاش بۆ گەراندنەوەو رێکەوتن لەمەودوا بە نەوتی خاوهەقی خەرجییەکانی دابین بکات نەک بەکاش. پرۆژەکەی قورنە %٦٠ ی ئێکسۆن مۆبێلە، %١٥ هی شێڵ و %٢٥ هی کۆمپانیای دەولەتی عێراقی .
دەربارەی کێشەی ئێکسۆنمۆبیل گرنگە جەخت لەسەر ئەم خاڵانەی خوارەوە بکەین :
<!–[if !supportLists]–>１. <!–[endif]–>ئەمە خاڵێکی گرنگی ناکۆکی نێوان هەرێم و حکومەتی عێراقییە و هەلوێستێکی قورسی بۆ عێراق دوست کردوە لە دوو لایەنەوە :
سەرچاوەی دارایی سەرەکی عێراق نەوتە و پێویستی بەوە هەیە نەوتەکەی وەبەربێنێ. ئێکسۆن مۆبێل وەک وتمان گەورەترین سوپەرکۆمپانیای نەوت وگازە لە جیهانداو عێراق پێویستی بە سەرمایەو شارەزایی و قورسایی دارایی وسیاسی ئەو کۆمپانیەیە هەیە .
<!–[if !supportLists]–>２. <!–[endif]–>لەگەڵ ئەوەشدا کە کۆنتراکتی ئێکسۆنمۆبیل کۆنتراکتێکی گەورەیە بەلام کۆمپانیاکە وا دیارە ئامادەبێ واز لەو گرێبەستەی لەگەڵ عێراق فرامۆش بکات لە پێناو پاراستنی گرێبەستەکانی لەگەڵ بارزانی و هەورامی. ئەمە چ دەگەیەنێ؟ ئەمە ئەوە دەگەیەنێ کە ئەو قازانجەی لە کوردستان بەدەستی دێت چەندان قات لەوەی قورنە زیاتر دەبێ. بەلام لە کاتێکدا دەزانین هی قورنە بە پرۆسەیەکی کراوە ئەنجامدراوەو چٶنەو چەند بەرهەمدێنێ و ١٠٠٠٠٠ دەرفەتی کار بۆ خەلکەکە دروست دەکا، هی کوردستان وەک هەموو کۆنتراکتەکان هیچ نازانین. بۆ زانیاری لەم بارەوە بڕوانە ئەم لینکانە:
http://www.iraq-businessnews.com/2012/04/05/exxon-mobil-rumoured-to-abandon-west-qurna/
http://www.rigzone.com/news/article.asp?a_id=112784
http://www.iraqoilreport.com/oil/production-exports/exxon-risks-west-qurna-on-new-kurdistan-deals-6596/
دیارە مانەوەی ئێکسۆنمۆبیل لە کوردستان و فرامۆشکردنی عێراق مانای پابەندی بە قازانجی خۆی و هەروەها پاراستنی ئەو قازانجەش لە رووی سیاسی و هی ترەوە دەگەیەنێ. بەلام ئایا ئەمە مانای پاراستنی کوردستانە ، یان بنەمالەی بارزانی یان تەنیا قازانجی خۆیان یان هی خۆیان و تورکیا و ئەمریکا؟ ئەمە شتێکە پێوسیتی بە داتاو لێکٶڵینەوەو زانیاری و کۆنتراکت و پرۆسەی یاسایی و شەرعی ئاشکرا و روون هەیە کە لە کوردستاندا نییە .
<!–[if !supportLists]–>３. <!–[endif]–>عێراق ئەو کۆمپانیایەی لە مافی موزایەدە کردن بۆ قۆناغی دووەمی نەوتی قورنە بێبەش کردووە بەلام روون نییە داخۆ کۆمپانیاکە بە تەوەواوەتی دەکشێتەوە یان عێراق لێی دەستبەردار دەبێ ، یان دوای ئەو شێل دەتوانێ یان دەیەوێ خۆی بە تەنیا بیکا، یان وەک راپۆرتکراوە کۆمپانیای نەوتی رووسی لیوکئۆیل LukeOil خۆی بە تەنیا دەتوانی قۆناغی دووەمی قورنە جێبەچێ بکا بە پێی کۆنتراکتێک کە لە دیسەمبەری ٢٠٠٠ دا بۆ پەرەپێدانی قورنەی دوو بۆ ماوەی ٢٠ سال ئیمزای کردووە. دیارە ئەمە بەربەرەکانی بەرەی رۆژهەلات و رۆژاوا لە بواری بەرژەوەندییە نەوتی و سیاسییەکان لە عێراقدا بەهێز دەکا و ناوچەی نەوتیی کوردیش دەبێتە نێوەندێکی ئەو بەربەرەکانییە .
http://news.yahoo.com/exxon-dropped-iraq-rights-bidders-oil-ministry-101805419–finance.html
http://money.cnn.com/2012/02/13/news/international/exxon_mobil_iraq/index.htm
http://online.wsj.com/article/SB10001424052970203370604577265291315761960.html
کەوایە کێشەی نەوت و دامـێنە سیاسییەکانی دوای گرێبەستی پەرەپێدانی شەش ناوجەی کوردستان، هۆکارێکی سەرەکی كێشە لەگەڵ مالکی و سەرهەڵدانی وتاری سەربەخۆیی کوردستانە و بەتایبەتی لە لایەن بارزانی و تورکیاوە.
بەلام کام کوردستان، کام سەربەخۆیی، بە کام شیوەو پرۆسەو ئەنجامدان؟ ئەمە پرسایە سەرەکییە خەتەرناکەکەیە کە کار لە ژیانی گەلەکەمان و نەوەکانی داهاتوومان دەکا و پێویستە وەلامی بدەینەوە .
سەردانەکەی بارزانی بۆ ئەمریکا بە شێوەیەکی تایبەتی پێوەندی بە ئەم کێشەیەی ئێکسۆنمۆبیل – ەوە هەبوو. کلیلی بنچینەیی کارەکە بە تالاندانی نەوتی کوردستانە کە زۆر بە ئاسانی و بە خەرجێکی کەم و لە ناوچەیەکی ئارامتر لە خواروو وەبەردەهێنرێ ودەسەلاتێکی بنەمالەیی داگیرکەری بێ دەستوورو یاساو بەرپرسیارێتی حوکمی دەکا، هەر ئەو کۆنتراکتانەی تا ئێستا بەناو حکومەتی هەرێم لەگەڵ کۆمپپانیا پلە سێ و جوارە تالانچی و گومانلیلراوەکان بەستوونی ، کە بە کۆمپانیای پشیلەی کێوی wild cat ناسراون، بلیۆنەها دۆلاری بۆ پشکی ئەو کۆمپانیایانە زیاد کردووە بە بێ ئەوەی خەلکی کورد لەو ناوچانەی نەوتیان تێدایە، هاووڵاتییان، یان پەرلەمان هەر ئاگاداری هیچ کەین و بەینێک بن و هیچ ئاسۆی ئاوەدانکردنەوەو دەرفەتی کارو بەشداری لە قازانجدا بۆیان دیاریکرابێ. راستییەکەی هەر کە یاسای نەوتی کوردستان دەرچوو – و پرسی نەوتی کوردستان بە سەختی هاتە ئاراوە، رۆژنامەنووسی فەرەنسی کوردناس کریس کۆچیرا وتارێکی شیکاریی بە ناوی ئەمارەتێکی نەوتی کوردی؟ لە گۆڤاری میدل ئیست دا بلاو کردەوە، پێشبینی دروستبوونی ئەمارەتێکی نەوتی کوردیی کردبوو. بروانە: : A Kurdish Oil Emirate?. Chris Kutschera – The Middle East. Issue: 389. May 2008. Page Number: 42
دیارە ئەوان بۆ کورد کۆمارێکی نەوتی دیمۆکراتی وەک بڵیین نەرویج پێشبینی ناکەن. کورد نابێ ببێتە نەتەوەو دەستوورو یاسای نەتەوەیی و دەولەتی دامەزراوەی دیمۆکراتی مۆدێرنی هەبێ بەلکو دەبێ چاو لە خەلیج و ئەمارات بکات. بیری کردنی هەولیریش بە دوبەی بەشێک بوو لە ئایدیۆلۆجیای ئەم ئەجندایە. لە ئەیلوولی ٢٠١١ دا پەرلەمانتارە کوردەکانی پەرلەمانی عێراق سەردانی بارزانیان کردوو مەسەلەی کۆنتراکتە نەوتییەکانیان و ناکۆکی لەگەڵ بەغدایان لەگەڵ باس کرد، مەسعود بارزانی واینیشاندابوو کە هیچ ئاگادارییەکی لە کۆنتراکتە نەوتییەکان هەر نییە، کەچی ئەوەتا ئەو خۆی لەگەڵ بەرێوەبەری گشتی ئێکسۆن مٶبیل کۆ دەبیتەوە، ئەو بیری بەکارهێنانی ئێکسۆنمۆبیل بۆ پاراستنی کوردستان دێنیتە گۆڕێ. ئەو وەک وەزیری بازرگانی بۆ کارو باری بازرگانی وەک سەرۆکایەتی هەریم بلاوی کردەوە، سەردانی ئەمارات دەکاو لەگەڵ شێخەکانی ئەوێ کۆدەبیتەوەو لە ئەزموونی حکومەتە شێخنشینی و ئۆتۆکراتییەکەیان فێر دەبێ .
بەلام ئایا هەموو ئەو کەین و بەینە هیج بنەماو ئاکامێکی بۆ خیری کورد و کوردستان هەیە ؟
جارێ بارزانی وا رەفتار دەکا هەر وەک شتێک نەبێ بە ناوی خاکی کورد، گەلی کورد، خەلکی کورد، هاونیشتمانیی کورد. ئەو بریار دەدا کورد سەربەخۆ بێ یان نا، نەوت بفرۆشێ یان نا، ببێتە کۆلۆنی تورک یان نا. بەرامبەر هیج پەرلەمانێک، دەزگایەکی لێپرسینەوە، یاسایەکی موحاسەبەکردن بەرپرسیار نییە، خۆی یاساو رێساو وتارو بریارو کردارە. هەست بە پێویستی هیچ پرۆسەیەکی شەرعی و یاسایی و نەتەوەیی لێکٶلێنەوەو نرخاندن و بریاردان و لێپرسینەوە ناکات. راستی وتاری سەربەخۆیی ئێکسۆنمۆبیلی بارزانی لە وتاری دروستکردنی ئیمارەتی نەوتی بنەماڵەیی زیاتر نییە. هەر وەک بنەمالە و حوکمی بنەماڵەییش ئەمریکاو تورکیا رەفتاری لەگەڵدا دەکەن و دەیانەوێ وەک شیخەکانی کوێت، قەتەر، ئەمارات، بەحرەین ئەمارەتی ئالی بارزانی دروست بکەن لە سەر حیسابی ئاشبەتالیکی نەتەوەیی گەورەتر و خەتەرناکتر لە هی بارزانی باوک.
پیلانێکی کێسنجەرییانەی نوێ
لە ١٩٧٤ دا دوای ٤ ساڵ حوکمی زاتی، کوردستان پێشکەوتنێکی نەتەوەیی و دەزگایی و رٶشنبیری گەورەی بەخۆیەوە بینی. ئەوسا ئیسرائیل ویستی عێراقی دەولەمەندو بەهێزلاواز بکا، بارزانییان دژی بەغدا هاندا، کێسنجەر بە گوێیدا چرپاند ئەوان وەک ئەمریکا ناتوانن راستەوخۆ کورد بکەنە دەولەت بەلام گەر کورد لەگەڵ شای ئێران رێکبکەون و ئێران رازی بکەن ئەوا ئەمریکاش پشتیوانیان دەکا. شای ئێران باش یارییکەی کرد. کوردی هێنایەوە سەر سفر. لەحزەی ئاشبەتاڵ رێککەوتنی جەزایر نەبوو، ئەو لەحزەیە بوو کە پاراستن وەک حیزب لە ناو حیزبدا دروست کرا، ئەو لەحزەیە بوو کە زانکۆی سلێمانی لە رەگ هەڵکێشراو گوازرایەوە بۆ قەلادزە. لەحزەی ئێکسۆنمۆبیلیش گەر بارزانی نەوەوستێندرێ لەحزەی کێسنجەرێکی ترو ئاشبەتالیکی ترە. ئەمجارە ئۆباما دەڵێ: ئێمە لە عێراق نەماوین بەلام گەر نەوت و گازەکەتان تەسلیمی ئێکسۆنمۆبیل بکەن و تورکیا رازی بکەن. ئەوا تورکیا پشتیوانی سەربەخۆییتان بکا ئێمەش دەیکەین. دیارە ئەمە دیسان پلانێکی هاوبەشی تورکی ئیسرائیلی یە. ئەمە دەمانباتە سەر هۆکاری گرنگی دووەم بۆ هاروژاندنی ئەم پرسە لەم کاتەدا .
ئەم مەبەستە بە وردی لە وتارێکی شیکاری گرنگدا لە گۆڤاری ئاسیاتایمز کە سەفیرێکی هیندی شارەزای سیاسەتی ئەمریکی لە رۆژهەلاتی ناوەراستدا دەربارەی سەردانەکەی بارزانی بۆ ئەمریکا نووسیوێتی و لە ٢٤ نیساندا بلاو کراوەتەوە. نووسەرەکە (باداراکومار) دئپلۆماتێکی پیشەکاری هیندییە لە وەزارەتی دەرەوەی هیندیدا کاری کردووەو سەفیری هیندستان بووە لە یەکێتی سۆڤیەت، خوارووی کۆریا، سریلانکا، ئەفغانستان، ئەلمانیا، پاکستان، ئازربایجان و کوەیت و تورکیا. لەبەرئەوە ئاستی شارەزایی و زیرەکی سیاسیی جێگەی گومان نییە. م.ک. بادراکۆمار دەنووسێ :
[ ئۆباما بە حەرفی زۆری لە دووفاقی و نائەمینی کێسنجەر بەرامبەر کوردەکان وەرگرتووە- هانی ئاواتە قەومییەکانیان وەک پرۆسەیەکی دلرەقانەی هەڵخەڵەتێنەرانە بۆ لەقکردنی رژێمی بەغدا دەدا بەلام لە هەمان کاتدا نایەوێ لەو خەباتەدا سەرکەوتوو بن چونکە بۆ هەموو ناوچەکە زۆر ناسەقامگیرکار دەبێ. بەتایبەتی بۆ هاوپەیمانی نزیکی ئەمریکا تورکیا. بارزانی هەمیشە، گەر لە رووی مێژووییەوە قسەبکەین، کارتێک بووە بۆ یاریکردن پێی. تەنانەت بە پێوانەی ئۆپەریسیۆنە نهێنییەکەی کیسنجەر ، ئۆباماو ئۆردوگان کەوتوونە ناو پرۆژەیەکی نائەمینانەوە. هەرنەبێ کیسنجەر ئاشکراگۆ بوو لە فرۆشتنی کوردەکان لە ١٩٧٥ دا. ئەوسا کۆمێنتەکەی کیسنجەر ئەوە بوو: کاری بەنهێنی ئەنجامدراو نابێ بە ئیشی میشنەری (بلاوکردنەوەی پەیامی دینێ) حیساببکرێ. (واتە کەسێ مورتەزەقە بێ یارمەتیدانی ئینسانی نایگرێتەوە.(وەرگێڕ). دەسێ ئۆباما لەمەدا هاورابێ بەلام جیاوازییەکە ئەوەیە کە ئۆباما ئەوەی نیشان ادوە چۆن هاوکاری لەگەل کوردەکان دەکڕێ وای ڵێ بکرێ کە خەرجی خۆی بە زایەدەوە وەدەستخاتەوە و پرینستپی ژماردنی خەرجییەکانی بۆ داناوە کە ئەمەش گۆشەیەکە لەم کاتانەدا زۆر سەرنجی ئۆباما بە خٶشییەوە رادەکێشێ..” ] لە بەشی داهاتوودا زیاتر بیرورا گرنگەکانی ئەو دیپلۆماتە شارەزایە دەخەمە روو .
هۆکاری دووەم : دەوری تورکیا :
پێویستی گەورەی تورکیا بە بارزانی لەم کاتەدا بۆ کۆلۆنیالکردنی کوردستان وئیحتیواکردنی کوردی سوریاو پووچەلکردنەوەی ئاسۆکانی سەربەخۆیی کوردستان و بەربەرەکانی شیعەو ئێرانە. کوردستان وەک قەوارەی جوگرافی و سیاسی بە کردەوەو بە راستی پاشکۆیەکی سیاسیی و کۆلۆنییەکی ئابووری تورکیایە بەتایبەتی لە ناوچەی پارتی. بەلام تورکیا زۆر لەمە زیاتری دەوێ :
<!–[if !supportLists]–>１. <!–[endif]–>کۆلۆنیالکردنی ئابووریی :
تورکیا دەیەوێ لە رووی سایسی و جیۆپۆلیتیکیی و دینییەوە مونافەسەی ئێران و عێراق بکاو دەوریکی عوسمانییانە بژێنێتەوە. بەلام لە رووی ئابوورییەوە ناتوانێ. ئەو وەک ئێران و عێراق سەرچاوەی ئابووری نەوت و گازی نییە و بۆ بەکاربردنی ناوەوەی خۆشی ئەمانە لە دەرەوە دێنێ و ئابوورییەکەی پشت بە کشتوکال و سنعەتی ناوخۆو هەناردن و توریزم دەبەستێ. کۆلۆنیالکردنی کوردستان و دەستگرتن بەسەر سەرچاوە نەوتیی وگازییە گرنگەکانی بە هاوکاری ئیسرائیل و ئەمریکاو کۆمپانیا تورکی و ئەمریکی و رۆژاواییەکان ئامانجێکی ستراتیجی چەسپاوو درێژخایەن و دووربینانەی تورکیایە. سیاسەتی پیوەندی بازرگانی و ئابووری تورکیا لەگەڵ هەرێمی کوردستان تەنیا پێوەندییەکی ئابووری و قازانجبەدەستهێنان نییە. بەلکو بە هەموو مانای وشە پێوەندییەکی کۆلۆنیلیستانەیە: واتە هەولدانی تورکیا بۆ کردنی کوردستان بە پاشکۆی ئابووری و سیاسی خۆی و کارکردنە سەر رەوتی پێشکەوتنی ئابووری و سیاسی و کولتووری ناو هەرێمی کوردستانیش بە چەشنی کە بنەماو دەرفەتەکانی بنیاتنانی نەتەوەەیی موئەسسەساتی دیمۆکراتی تێک بدات و دەسەلاتی ئایدیۆلۆجی و سیاسی تورکیا بە سەر خەلکی کوردستانیشدا بەهێز بکات. دیارە کەس نکولی لەم راستییە سادەیە ناکات کە کوردستان ئەوپەڕی پێویستی ستراتیجی بە تورکیاو ریگاو ثێوەندی بازرگانی و پشتگیری سیاسی تورکیایە. بەلام ئەم پێوەندییە دەبێ لە سەر بنەمای بەرژەوەندی نەتەوەیی هاوبەش و رێکەوتنی دەستووریی و یاسایی و ستانداردی جیهانی گڕێبەستی بازرگانی و بەدیهێنانی ئامانجی وەبەرهێنانی ستراتیجی درێژخایەن بن بۆ کوردستانیش. بە پیی راپۆرتێکی گۆڤاری (نەشنال ):
” لە ساڵی ٢٠١٠ دا هەناردەی تورکیا بۆ عێراق بایی حەوت بلیۆن و نیو دۆلار بووە. کە %٧٠ ی بۆ کوردستان بووە، زۆربەی ئەمەش بە لۆری لە رێگای ئینراهیم خەلیلەوە دێت کە رۆژی ١٥٠٠ لۆری لە هەر سەرێکەوە تێدەپەڕێ. بە پێی قسەی کۆنسۆلی گشتی تورکی لە هەولێر بیزنسی تورکیا لە هەرێمی کوردستان یەکسانە بە هەموو بیزنسی تورکیا لەگەڵ سوریاو لوبنان و ئوردون پێکەوە.” لە هەرێمی کوردستان ١٦ قوتانخانەتی تورکی هەن، دوو خەستەخانەی تورکی هەن و زیاتر لە نیوەی ئەو کۆمپانیا بیانییانەی لە کوردستان کە دەگەنە ٧٤١ کۆمپانیا، تۆمارکراون تورکین. بروانە :
http://www.thenational.ae/news/world/middle-east/open-for-business-turkeys-bankers-tap-into-kurdish-boom
بەلام تورکیا تا ئێستا هێج پرۆژەیەکی ستراتیجی لە کوردستان جگە لە هۆتێل و مٶل و رێگاوبان بەجێنەگەیاندووە ، زیاتر تالان و قازانجکردنی خێراو کورتخایەن بووەو هیچ جۆرە چاودێری و موحاسەبەیەک بۆ کۆمپانیاکانی تورکیا و پرۆژەکان و خەرجییەکانیان و جۆرباشییان نییە کە وا گوماندەکرێ زۆربەیان لەگەڵ پیاوانی دەسەلات شەریک بن وخەریکی فڕانفڕانی ملیۆنەها دۆلار بن. کۆمپانیاکانی تورکیا کرێکاری خۆیان دێنن و خۆیان لە وەرگرتنی کرێکاری کورد یان ئەوانە ی بە کوردی قسەدەکەن بە دوور دەگرن. و گومان لە دروستی خەرجی و دلسۆزیشیان لەو پرۆژانەدا هەیە کە جێبەجێیان دەکەن. ” لە کۆی ٨.٣١ بلیۆن هەناردەی تورکیا بۆ عێراق کە %٧٠ ی بۆ کوردستان بووە، %٢.٦٥ بلیۆنی خواردن بووە، واتە داتەپاندنی ژێرخان و بازاری بەرهەمهێننای کشوکالی و خۆراکی ناوخۆی کوردستان. لە سەردانێکی ئەم دوایی یەی وەزیری ئابووری تورکی زافەر جاگلایان بۆ هەرێمی کوردستان .دەلێ: %٧٠ ی بازرگانی تورکیا لە گەڵ عێراق لەگەڵ هەرێمی کوردستانە و ئامانجیکی تەماداریان هەیە کە ئاستی بازرگانی لەگەڵ عێراق لە سالی ٢٠١٢ دا بۆ ٢٠-٣٠ بلیۆن زیاد بکات .”
بروانە : http://www.ekurd.net/mismas/articles/misc2012/3/state6040.htm
<!–[if !supportLists]–>２. <!–[endif]–>خەباتی کورد لە باکوور: تورکیا نایەوێ پرسی کورد وەک نموونەی بەهاری عەرەبی لە تورکیادا بتەقێتەوەو دەیەوێ ئەو پێشکەوتنە سیاسیی و هزرییە گەورەیەی گەکی کوردستانی باکوور بەدەستی هێناوە هەڵبوەشێنێتەوە یان بەراوەژوو بکاتەوە. بۆ ئەمەش لە سەرانی کوردی باشوور باشتری دەست ناکەوێ و ئەزموونی باشی بە تایبەتی لەگەڵ پارتیدا هەیە.
<!–[if !supportLists]–>３. <!–[endif]–>شەڕی پەکەکە: پەکەکە خەمی گەورەی تورکیایە، دەتوانین بڵیین پەکەکە تاکە هێزی کوردییە کە هێزو ئیرادەی کوردستانییانەی سەربەخۆی هەیە و پێگەی سەربازیی و سیاسی لە هەموو پارچەکانی کوردستاندا هەیەو لە ئەوروپاو جیهانیشدا هێزێکی کاریگەرو گەورەیەو ئابووری و میدیای سەربەخۆشی هەیە. لەناوبردنی یان لاوازکردنی یان سەرپێشٶرکردن یان بەلای کەمەوە بێلایەنکردن و سەلامەتکردنی پەکەکەی ئامانچیکی ئاسایشیی و سەربازیی و سیاسیی هەرە ستراتیجی دەولەتی تورکە. رۆژنامە تورکییەکان جەخت لە سەر ئەوە دەەکەنەوە کە پرسی پەکەکەی بابەتێکی سەرەکی وتووێژی نێوان بارزانی و بەرپرسانی تورکیا بووە. وتارەکەی حورییەت کە پێشتر ئاماژەمان بۆ کرد دەنووسێ: (بەرامبەر مالکی و دەسەلاتی شیعە٠) “تورکیا پێویستی بە هاوپەیمانێکی نوێێە. كێ کاندیدێکی باشتر لە بارزانی یە؟ بە ذڵنیاییەوە گرفتی پەکەکەی هەیە، چاکە، بەلام بارزانی دیارەلەوە گەیشت نرخی راخستنی فەرشی سوور بۆی چییە؟
بەلام رۆژنامەو رۆژنامەنووسانی تر تێگەیشتنێکی راستتریان بۆ رادەی دەسەلاتی بارزانی لە جەنگان دژی پەکەکە ی هەیە. ئەوان بە گشتی لە سەر ئەوە رێکن کە بارزانی گەر بشیەوێ ناتوانێ جەنگی سەربازیی لەگەڵ پەکەکەی بکا. هۆکارەکانیش ئاشکران: پەکەکە بەهێزەو دەتوانێ دیفاع لە خۆی بکا، پێشمەرگە بەگشتی ئامادە نییە جارێکی تر شەڕی کوردکوژی بکا، گەر بارزانی هەڵە یان تاوانی وا بکا جێگەی لە ناوەوە بٶش دەبێ وهەلو مەرجی راپەرینی ناوخٶ زیاتر دەبێ، ئەو ئاساێش و جێگیرییە سیاسییەی کە وەک بانگاشە دەکەن پێشکەوتنی ئابووری و هەلومەرجی وەبەرهێننان و بازرگانی بلیٶنەها دۆلاری بۆ کۆمپانیا تورکییەکان فەراهەم کردووە، نامێنێ و ئامانجە ئابوورییەکانیان دێنەوە سەر سفر. بۆیە بەدیلی هێرشی سەربازی بارزانی بۆ سەر پەکەکەی هاوکاری هەوالگریی و ئیستیخباراتی و سیاسیی یە لەگەڵ لەشکری تورکی و حکومەتی تورکیا وئەمریکاو ئاواڵەکرنی خاکی هەرێمی کوردستانی بێ ساحەبە بۆ هێرشە ئاسمانی و سەربازیی و پیلانە ئیستیخباراتییەکانی تورکیا. هەرچۆنێ بێ تورکیا نەخشەیەکی وەک نەخشەی لەناوبردنی (تامیلەکان) لە لایەن سریلانکا وە بۆ هێزی سەربازی و سەرکردایەتی پەکەکەی لە قەندیل هەیە و پارتی-ش بەشێکە لەو پلانە. بەلام هەلومەرجی سیاسی رۆژهەلاتی ناوەراست بەتایبەتی سەرهەلدانی بەهاری عەرەبی و نارەزاییەکانی خەلک لە کوردستان و بە تایبەتی تر و بریاردەرانەتر هەلومەرجی تازەی سوریا دەرفەتی بۆ سەرکەوتنی ئەم نەخشەیە زۆر کەم کردۆتەوە گەرچی هیچ شتی مەحاڵ نییەو پێویستە پەکەکەی سیاسەتی شەری چەکداری لە ناوچەکوردییەکان بگۆڕێ وخەباتی خۆی بگوازێتەوە شارە گەورەکانی تورکیاو شێوەیەکی تازەی خەبات هەڵبژێڕێ و لەمە زیاتر قوربانی بە پێشمەرگەو خەلکی ناوچەکوردنشێنەکان نەدا.
<!–[if !supportLists]–>４. <!–[endif]–>پەکەکەو سوریا: ئەم دۆخەی نوێی سوریا بچووککردنەوەی هەموو بەربەرەکانییە سیاسییە جیهانییەکانی ئەمڕۆیە لە نێوان بەرەی نوێی رۆژهەڵات(روسیاو چین و ئێران) و بەرەی رۆژاواو پاشکۆکانیان. بۆ کوردو بەتایبەتی بۆ پەکەکەی هەلومەرجێکی لەباری دروستکردووەو ئێستا ناوچەی کوردی، وەک پرۆگرامێکی ئەم حەفتەیەی (سەرەتای مایس) ی تەلەڤزیۆنی روسیای ئەمڕۆ نیشانی دا، بە پراتیکی لە ژێر دەسەلاتی کورد خۆی دایە. دیارە پەکەکەی بەهێزترین رێکخستنی لەوێ هەیەو زۆر لە جەنگاوەرەکان و شەهیدەکانی لە کوردستانی رۆژاوای بچووکەوە هاتوون. تورکیا لە پەرەسەندنی بزاڤی شۆڕشگێری کورد لە سوریاو گواستنەوەی بۆ باکوور زۆر مەترسی هەیە. بەتایبەتی کە پەکەکەی دامێنیکی نەتەوەیی هەیەو بنکەو رێکخراوی لە هەموو بەشەکانی کوردستان هەیە. بۆیە تورکیا زۆر بە پەلەو بە خەستیی پێویستی بە بارزانی هەیە. ئەو دەیەوێ بە خێرایی پێوەندی کورد لەگەڵ مالکی یان شیعەو عێراق تێک بدا بۆ ئەوەی پەنا بەرنە بەر تورکیا بۆ پاراستن و ئەویش مەرجەکانی خۆی بەسەریاندا بسەپێنێ. بۆیە ئێستا تورکیا بە خۆشیەوە پشتگیری بەستنی کۆنگرەیەکی نەتەوەیی کورد لە هەولێر دەکا کە ئەم ستراتیجەی ئەو جێبەجێ بکات و پەکەکە عەزل بکات.
<!–[if !supportLists]–>５. <!–[endif]–>پرسی کەرکوک و ناوچە دابراوەکان؛ تورکیا، ئەمریکا، دەوڵەتە عەرەبییەکان ، سوننە هەموو پییان ناخۆش نابێ کورد سەربەخۆیی بێ بنەمای ئەم سێ پارێزگایە راگەیەنێ. ئەمریکاش بەمە ناڕەزایی سوننەکان چارەسەردەکا بەوەی کە لە ئاکامدا ناوجە کوردییەکانی دەرەوەی ئەم سێ پارێزگایە دەبنە ملکی سوننەو تورکمان و گرفتی بەرهەمهێنانی نەوتی ئەوێ نامێنێ و سەرچاوەیەکی نەوتیش بۆ سوننەکان و تورکیاش دروست دەبێ.
<!–[if !supportLists]–>６. <!–[endif]–>بەربەرەکانی شیعەو ئێران و عێراق: ئێستا عێرا ق بە کرداریی و وابوویی لە ژێر دەسەڵاتی شیعەو نفوزی ئێران دایە. عێراق خۆی وەک دەولەتێکی نەوتی دەولەمەند کە داهاتی نەوتی سالانەی ئێستا سەرووی ١٠٠ بلیۆن دۆلارە،و ناوچەیەکی جیۆپۆلیتیکی هەستیاری داگیرکردووە، خەریکە دەروی سیاسیی و مێژوویی خۆی دەستێنێتەوە. بەستنی کۆنگرەی سەرانی عەرەب لە بەغدا هەنگاوێکی گرنگ بوو. گواستنەوەی کۆبوونەوەی دانوستاندنی نێوان دەولەتانی ٥+١ (ئەندامانی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی روسیا، چین، ئەمریکا، بەریتانیا ، فەرەنسا+ ئەلمانیا)نلەگەڵ ئێران بۆ چارەسەرکردنی کێشەی چەکی ئەتۆمی ئێرانی، لە تورکیاوە بۆ بەغداد (لە مانگی مایس دا دەبەسترێ) نیشانەیەکی گرنگی زیادبوونی دەوری نێوەندی سیاسی و ستراتیجی حکومەتی عێراقە. ئەمریکا و ناتۆ کە لە ئەفغانستان شکستییان هێناوە پێویستیان بە هاوکاری ئێران هەیە. گەر خامەنەیی تەنازولی تەواو لە بواری چەکی ئەتۆمی بکات و ریکەوتنێک لە نێوان رۆژاواو ئێران ، وەک زەمانی شا، روو بداتەوە، دەوری ئیقلیمی تورکیا زۆر لاواز دەبێ. عێراق و ئێران دەبنە گەورەترین و خەتەرناکترین هێزی ئابووری و سیاسی و سەربازی. رۆژاواش بۆ جارەسەری قەیرانی ئابووری خۆی خواخوایەتی زۆرترین چەکی نوێ بە عێراق و ئێرانیش بفرۆشێ و دەیان بلیۆن قازانج بکەن و لەلایەکی ترەوە پێشبركیی چەککڕێن لەو ناوچە نەوتییە گرنگەی خەلیجدا دروست بکەن. ئەو وەختە تورکیای بێ نەوت و بێ دەور زۆر لاوازو پەراوێزیی دەبێ. بۆیە دەیەوێ بە هەرشێوەیە بێ دەسەلاتی کۆلۆنیالکردنی باشووری کوردستانی لەدەستنەچێ و کورد لە ئێران و عکومەتی مەرکەزی عێراق و شیعەکان دوورخاتەوە.
<!–[if !supportLists]–>７. <!–[endif]–>هیلالی شیعی: گەرجی ئەمە تیۆرییەکی بەعسییەکان بوو بەلام وەک وێنەی ترسی سوننەکان لە فراوانبوونی دەسەلاتی ئێران گرنگی رەمزی و سایکۆلۆجی و جیۆپۆلیتیکی خۆی هەیە.سوننەکان بە تورکیاشەوە لە زیادبوونی هەژموونی ئێران بۆ عێراق وسوریاو لوبنانو فەلەستین و بەحرەین دەترسن. لەم سەفەرەی دوایی مالکی بۆ ئێران، داوای یەکگرتنی تەواوی نێوان ئێران و عێراق کرابوو. شیعەکانی ئێران و عێراق بێ پەساپۆرت و زۆرجار لە سەر حیسابی دەولەتی ئێرانی سەردانی ناوچە پیرۆزە هاوبەشەکانییان دەکەن.
لە عێراقدا کورد سوننەیەو تورکیا و سوننەکان دەیانەوێ کوردستانی عێراق لەو نفوزەی ئێران دابڕن و تێکدانی پیوەندی نێوان کوردو شیعەو ئێڕان بە بیانووی سەربەخۆیی ئەو سێ پارێزگایەوە، هەنگاوێکە بۆ ئەمە .
ئەمانەن بە کورتی هۆکارە سەرەکییەکانی هاروژاندنی پرسی سەربەخۆیی لەلایەن بارزانی یەوەو پستگیرکردنی لە لایەن تورکیاوە. بەلام باشتیرین لێکدانەوەی ئەم گەمە ئابووریی و سیاسیانە وتارەکەی بادراکۆمارە لە ئاسیائۆنلاین. ئەو بە وردی روونی دەکاتەوە کە تورکیا و ئەمریکا ( لە سەر رێوشوێنی کیسنجەر) تەنیا دەیانەوێ بارزانی وەک کارتێک بەکاربێنن . دەنووسێ :
[ دیارە واشنتۆن و ئەنکەرە بە هاودەنگی کاردەکەن و هاورێکییەکی نزیک لە نێوان سیاسەتەکانی تورکیا و ئەمریکا بەرامبەر سوریاو کوردەکان هەیە. بۆ هەردووکیان دوا ئامانج ئەوەیە نفوزی ناوچەیی ئێران لاواز بکەن. ئیدارەی ئۆباما هیوادەخوازێ هەولەکانی تورکیا دژی پەکەکەی سەکەوتوو بن و پشتگیری ئیستیخباراتی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانی دەکا. هەروەها واشنتۆن بە بەکارهێنانی فشاری رێکخراو لە چەندین لایەنەوە چاوەروانی ئەوە دەکا مالکی دەرک بەوە بکا چی بۆ ئەو باشە و پێوەندییەکانی لەگەڵ ئێران وسوریا خاوبکاتەوە. کەمترینی شت واشنتۆن هیوای وایە کوردەکانی سوریا بپەرنەوە بۆ بەری گروپەکانی ئۆپۆزیسیۆن کە بنکەیان لە تورکیایە بۆ ئەوەی ئەجندای گۆرینی رژێم لە دیمەشق بەهێزتر بێ. بەلام چەند شتێکی بیرلێنەکراوە لەم سیناریۆیە سەرهەلداوەدا هەن: گەر پشتی بە دیوارەوە بنرێ، سوریا لەوانەیە عەزیای کوردی لە بوتلەکە بکاتە دەرەوەو ئەنجامەکە شێوەیەکی تری سوریایی کوردستانی عێراق دەبێ. واتە دروستبوونی ناوچەیەکی ئۆتۆنۆمی دووەم لە تەک سنوورەکانی تورکیاوە. ئەمەش بە دەوری خۆی کوردەکانی تورکیا پاڵپێوەدەنێ ئەوانێش بۆ ئۆتۆنۆمییەکی هاوشێوە هەوڵ بدەن. باشترین رێگا بۆ ئوردوگان ئەوە بوو پێشکەوتنێک لە دۆزینەوەی چارەسەرییەکی سیاسی بۆ کێشەی کورد لە تورکیا، کە خەریکی بوو، بە دەستبێنێ. بەلام پێشمەرجێک بۆ ئەوەی ئەمە بکرێ ئەوەیە پێوەندی لەگەڵ سوریا نۆرمال ببێتەوەو عێراق سەقامگیرتر بێ. دەکری بوترێ ئۆردوگان لە سەر رێیەکی خلیسکەیی وەستاوە. قسەپێکوتنەکانی لەگەڵ مالکی نێشانەی تاکبوونەوەی مەیلەو تەواوی تورکیایە لە ناوچەی هاوسێکانیدا.]
بارزانی لاوازترین لینکی ستراتیجی تورکیایە
بادراکۆمار زیاتر دەنووسێ :
لاوازترین لینک لە ستراتیجی تورکی بارزانی خۆیەتی. ئەنقەرە بە قورسیی پشت بە بارزانی دەبەستێ تا سەودایەکی لەگەڵ پەکەکە بۆ بکاو کوردەکانی سوریا ماڵی کات. راستە بارازنی بەرژەوەندی بەکاری لە وەدایە لەگەڵ ئەنقەرە کاربکات چونکە کوردستانی عێراق پێوەندی ئابووری فراوانی لەگەڵ تورکیادا دامەزراندووەو رۆژبەرۆژیش فراوانتر دەبن. بەلام بارزانیش سنووربەندی خۆی هەیە. هەمووشتێ پێوەندی بەوە هەیە تا چەند دەتوانێ
نەتەوەگەریی کوردی رام بکات کە نەک تەنیا بە ناو تورکیاو ئێران و سوریادا بەلکو بە ناو ئێران و ئەرمینیا و ئازربایجان و جۆرجیاو لوبناندا بلاوبۆتەوە، ورازییان بکات کە هیوای ریالیستی ئەوان ئەوەیە کە هەولی بەدەستهێنان ئۆتۆنۆمی زیاتر لەناو چوارچێوەی ستراکتورەکانی دەولەتەکانی ئێستا بەو شیوەیەی ەو بە یارمەتی ئەمریکا بەدەستی هێناوە. ئەمە ئەرکێکی قورسە. داخۆخەباتکارانی کورد چەکەکانیان دادەنێن و بە دوای بارازنی دەکەون چیگەی گومانێکی سەختە.]
کارتێلی بزنسێکی بنەماڵەیی ناوی کوردستانە
بادراکۆمار زیاتر دەنووسێ: [بارزانی خۆی لە نێو کوردا کەسێکی ناکۆکە.لە جەهەردا ئەو ئاغایەکی جەنگی خێڵەکییە کە میتوۆدی زۆردارانە و زۆر جار توندوتیژ بەکاردەهێنێ تا خێزانەکەی لە سەر لوتکەی سەرەوەی کوردستانی عێراق بپارێزێ و خێزانەکەی کۆنترۆلی شەخسییان بەسەر زەویوزارو ملک و مال و سەرجاوەو داراییەکاندا هەیە. بە کورتی بیڵێین خۆی و خێزانەکەی کارتێلی بیزنیسێک بەرێوە دەبەن ناوی کوردستانە . و کوردەکان و نارازین لەوەی وەک کرێچی و کۆیلە مامەلە بکرێن.
سیستمی رەعییەتداریی (پاترۆنیج) ی بارزانی لە سەر ئەو پراکتیسە دامەزراوە کە بودجەو داهاتی کوردستان لە نەوت و گاز وەک داهاتی تایبەتی خێزانەکەیان حیساب بکەن بە بێ ئەوەی هیچ لێپرسینەوەیەکی دارایی راستەقینە هەبێ. ئەم سیستمی رەعیایەتییە بە تەواوەتی لە سەر بنەمای حوکمی خێڵ دامەزراوە تەنیا تا ئەو کاتە دەتوانێ بەردەوام بێ کە حوکمی یاسا نەبی بەلام دیمۆکراتەزەبوونی عێراق خەریکە ڤایروسی خۆی بۆ ناو کوردستان بلاو دەکاتەوە و کوردە خوێندەوارەکان دەستیان بە بێزاربوون لە ستایلی ئۆتۆکراتی دەسەلاتی بارزانی کردووە].
لێرەدا بادراکۆمار هۆکارێکی یەکجار هەستیارو خەتەرناک لە هەڵپەی بارزانی بۆ سەربەخۆیی و دوژمنایەتی یان لابردنی مالکی ئاشکرا دەکا: ترسانی لە گەیشتنی حوکمی یاساو دیمۆکراسی لە بەغداوە بۆ هەولێرو لەقبوونی بنەماکانی دەسەلاتە بنەمالەییە بێ دەستوورو یاساو رەهاکەی.
<!–[if !supportLists]–>８. <!–[endif]–>پرسیاری دوه‌م/ ئایا بنه‌ماکانی دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تێکی سه‌ربه‌خۆ بۆ کورد له هه‌لومه‌رجی ئه‌مڕۆی کوردستاندا له‌باره بۆ کورد؟
<!–[if !supportLists]–>９. <!–[endif]–>
لەزۆربەی وتارو چاوپێکەوتنەکانم جەخت لە سەر ئەوە دەکەم کە باسی هەر بابەتێ بکەین دەبێ روانگەیەکی فەلسەفیمان هەبێ. بۆ بابەتی گرنگ و چارەنووسسازی وەک پرسی دەولەت ئەم روانگە فەلسەفییە پێویستییەکی جەوهەریی و ژینەوەرییە. مەبەستم لە روانگەی فەلسەفی بۆ هەر بابەتێک ئەوەیە:
<!–[if !supportLists]–>１. <!–[endif]–> کێشەی جەوهەری فەلسەفە پێناسە یە. پێناسەی دایلەکتیکی لۆجیکی و دوایی زانستی ئەو شتەی باسی دەکەین. فەلسەفە ئەو کاتە وەک میتۆد دروست بوو کە سۆکرات پرسی پێناسەی کردە پرسی سەرەکی فەلسەفە: واتە هی زمان، عەقڵ، ئەخلاق. گەر نەتوانی پێناسەی ئەو بابەتە بکەی کە باسی دەکەی چۆن دەتوانی باسی بکەی؟ مەبەستت چییە لە دەولەتی سەربەخۆ؟ کام دەولەت؟
<!–[if !supportLists]–>２. <!–[endif]–> رواننینیکی گشتیی، گشتگرمان بۆ بابەتەکە هەبێ، دیمەنە گەورەکە ببینین. نەک پارجەو سووج و گۆشەیەک.
<!–[if !supportLists]–>３. <!–[endif]–>،بۆ تێگەیشتنی وێنە گەورەکە ئەو پرینسیپانە دیاری بکەین کە یارمەتیمان دەدەن و ناهێڵن بەهەڵەدا بچین.
<!–[if !supportLists]–>４. <!–[endif]–>بابەت و پرسەکان وەک سیستم واتە کۆبەند ببینین. کۆبەند مانای پێوەندی پارچەو بەشەکانە بە یەکترەوە. زۆر جار ئەمانە وەک پێوەندی دژایەتی یان پێوەندی جیاوازی و پێکەوە ژیان و تەنایی جیاوازییەکان خۆیان دەردەبڕن . هەروەها گرنگە جیاوازی بیرە گەردوونی و رەوشە تایبەتییەکان بکەین.
<!–[if !supportLists]–>５. <!–[endif]–>هەموو دیاردەو سیستـمێ پرۆسەیە، واتە سەرەتایەک و رێڕۆیەکی هەیەو لە سفرەوە دەستتپێناکا و لە خۆیەوە هەڵناقوڵێ. تێگەیشتنی ئەم پرۆسانە بە پێوەندی لەگەڵ کۆبەندو پرینسیپ و وێنە گشتییەکەدا گرنگییەکی جەوهەریی هەیە: پێویستە پرۆسەکە هەم لە ئاستی ئاسۆیی و هەم ئاستی ستوونی (مێژوویی) دا سەرنج بدەین.
<!–[if !supportLists]–>６. <!–[endif]–>هەموو پرۆسەیەک ئامانج، مەبەست ، ئاکام یان وەک ئەرستۆ دەلی تیلۆس – ی هەیە. ئەمە عەقلانیەتی مرۆڤ دەکاتە میکانیزمی لۆجیکی لێکدانەوەکان: ئەم پرۆسە بۆ وایە؟ دەبێ چ ئاکامێکی لی بەدەست بێنین؟ چۆن؟
<!–[if !supportLists]–>７. <!–[endif]–>لە عەقڵەوە دەچینە سەر ئەخلاق وەک پێوەرو ستانداردی مرۆڤ بۆ عەقلانیکردنی شتەکان و پرۆسەکان و ئامانجەکان. بە بێ بنەماو بەهای ئەخلاقی جوانی و یەکسانی و دادپەروەریی و مرۆڤایەتی و هەموو بیرە ئەبستراکتەکان مانایەکیان نامێنێ.
دیارە لێرەدا ناتوانم ئەم نەخشە فەلسەفییە بەپێوەندی لەگەڵ پرسی دەوڵەتدا لێک بدەمەوە. تەنیا ئەوە دەلێــم لەم روانگەوە:
<!–[if !supportLists]–>１. <!–[endif]–>دەربارەی پێناسەی دەولەت و سەربەخۆیی ئەمەم تا رادەیەک لە چاوپێکەوتنی لڤین – دا باس کردووەو نامەوێ لێرەدا دووبارەی بکەمەوە.
http://www.lvinpress.com/K_Direje.aspx?Jimare=733&Besh=Reportaj&Cor=6
<!–[if !supportLists]–>２. <!–[endif]–>شتێکی شێتانەو پووچ و بێ مانایە گەر پرسی دەولەت و سەربەخۆیی وەک بۆچوون و راگەیاندنی تاکەکەسێک یان حیزبێک یان وەک پروپاگاندەی حیزبی و موناوەرەی سیاسی سەیر بکەین.پرسی دەولەت بۆ هەر گەلێک بچووک یان گەورە پرسێکی گەردوونیی، جیهانی گلۆبالە و تەواوی وێنەو پرۆسە و پێوەندییە جیهانییەکان و پێشخانە مێژووییەکان تێیدا کاریگەر دەبن. هەرەها دەولەت پرسی نەتەوەیە. نەتەوەی کورد و خاکی کوردستان جیا ناکرێنەوە. پرسی دەولەتی کوردی پرسی کوردستانی گەورەیە، لە کاتێکدا دەشێ پرسی سەربەخۆیی باشوور (بە جوگرافیا نەتەوەییە تەواوەکەیەوە) وەک پرسی سەربەخۆیی گەلی باشوور لە رێگای رێفراندۆمەوە بەرخواست بکرێ.واتە دەولەتدروستکردن لە سەربەخۆیی جیایە. دەکرێ سەربەخۆییت نەبێ و خەریکی دروستکردنی بنەماکانی دەولەت بیت. دەکرێ دەولەت بیتو سەربەخۆیی شکلی زیاترت نەبێت. چونکە گەلێک کە زمان و خاک و مێژوو-و ئابووری و فەلسەفەی شوناس و سایکۆلۆجی و کەلتووری هەبوو مانای وایە هەموو بنەماکانی نەتەوەبوونی هەن و کارەکەی دەمێنێتەوە سەر برەوپێدان و گەشەپێدانی ئەو بنەمایانە. گەر نەتەوە بە مرۆڤ بچوێنین ئەوا: سەری نەتەوەکە بریتییە لە فەلسەفەو بیری نەتەوەیی، دڵەکەی بریتییە لە زمان و کەلتوورەکەی ، دەستەکانی برتییە لە یەکێتی نەتەوەیی، قاچەکانی بریتییە لە ئابووریی سەربەخۆو خۆژێنی خۆی.
<!–[if !supportLists]–>３. <!–[endif]–>پرینسیپەکانی بە دەولەت بوون و سەربەخۆبوون دیارن: فەلسەفەی سەربەخۆیی یان مافی چارەنووس، گەلی پێناسەکراو، ولاتی سنووردیاریکراو، ئیرادەی نەتەوەیی یەکگرتوو، دەستوور، دەزگای نەتەوەیی، پرینسیپی جیهانی مافی بریاردانی چارەنووس، شەرعیەەتی یاسایی نێونەتەوەیی، سەرچاوەو بەرهەمی ئابووری خۆژێن، توانستی ئیداریی خۆبەرێوەبردن، پێوەندی ئاشتییانەو پاراستنی ئاشتی جیهانیی و سەقامگیری ناوچەیی، سەرکردەو سەربژاردەی بێرۆکراتی ئیداری لێهاتوو، هتد
<!–[if !supportLists]–>４. <!–[endif]–>وەک کۆبەند پرسی دەولەتی کوردی و ئەو دەولەتە کە پێک بێ لە ناو سەنتەری کێشەجیهانییەکانی ئەم سەردەمەو ناکۆکیی و کۆکییەکانیدا دەبێ: قەیرانی ئابووری خۆراواو پرسی چەکفرۆشتن، ناکۆکی و بەربەرەکانی و شەری ساردو نیمچەگەرمی نوێی بەرەی رۆژاواو بەرەی نوێی رۆژەڵات: چین، روسیا، ئێران، ، بەربەرەکانی ئیقلیمی تورکیاو ئێران ق عێڕاق، بەربەرەکانی سوننەو شیعە، بەربەرەکانی ناوچەیی و حیزبیی ناوخۆ، هتد
<!–[if !supportLists]–>５. <!–[endif]–>وەک پرۆسە: سەرەتای داخوازی بۆ دەولەتی کوردی لە کوێوە و لە چییەوە دەست پێدەکا؟ هەموو پرۆسەیەکی سیاسی عەقلانی بە فەلسەفەو بیرێک دەست پێدەکا کە دوایی لە پەیمانیکی نەتەوەییدا و دواتریش لە دەستووردا خۆی دەردەبڕێ. کوا فەلسەفەی سەربەخۆیی نەتەوەیی کورد؟ کوا پەیمانی نەتەوەیی کورد؟ کوا دەستوور؟ وەک مێژووش بە پێچەوانەوە ئەو دەەڵاتەی ئێستا پرسی دەولەت و سەربەخۆیی دێنێتە گۆڕێ دەورێکی کاریگەری لە پرۆسەی دژی سەربەخۆیی و بە دەوڵتبووندا هەبووەو هەیە: بوونی پارتی ویەکێتی بەو قورساییە لە بەغداو دەسەڵاتیان لە هەولێر پێوەندی بەو پرۆسە دژە-سەربەخۆییەوە هەیە. گەلانی داگیرکراو چاوەرێی لاوازبوونی داگیرکەرەکانیان دەکەن تا دەرفەت بەکاربێنن و سەربەخۆیی راگەیەنن. دەیان دەولەت بەم جۆرە دوای هەرەسی سیستمی سۆڤێتی دروست بوون، چەندین دەولەت دوای هەراو هەرەسی یۆگۆسلاڤیا دروست بوون. دەولەتانی تریش بە ئیرادەو یەکێتی نەتەوەیی و پەیمانی جیهانی و رێفراندۆم وەک تەیموری رۆژەڵات وخوارووی سودان. سەرانی کورد بە پێچيوانەوە هەم رێفراندۆمی سەربەخۆییان نایە ژێر پێیان ، هەم لە جیاتی بەرنامەو پرسوراگەیاندنی سەربەخۆیی هەمو وبیرو هەول و خەباتێکیان بۆ دروستکردنەوەی دەوڵەتی ئەنفالکەرو داگیرکەری پێشووی عێراق بەخت کرد. واتە پرۆسەیەکی بەراوژووی سەربەخۆبوون پیادە کرا. ئێستا چۆن لە پڕیکدا دەبی بە کوڕێکی تازە؟ لە ناو خٶشدا ئەوە ٢٠ساڵە دەسەڵاتی کوردی هەیە هێچ پرۆسەو بنەماو هەلومەرجێکی بە نیازو ئاقاری سەربەخۆ بوون و بەدەولەت بوون دانەمەزراندووە. تا ئێستا حیزب یان راسستر بنەماڵە تاقە دامەزراوەی باڵادەستە. هیچ دەزگایەکی نەتەوەیی بوونی نییە تەنانەت راگەیاندنێک وەک رادیۆو تەلەفزین و رۆژنامەیەک کە نوێنەری کەسیتی و ناسنامەو سیاسەتی حکومەت بێ نییە. تەنانەت لە هەرێمی کوردستاندا کطێبخانەیەکی نەتەوەیی مەرکەزی و دەزگایەکی زانسستی مەرکەزی بۆ پاارستن و پەرەپیدانی زمانی کوردی نییە .
<!–[if !supportLists]–>６. <!–[endif]–>وەک ئامانجی عەقڵانی: دەولەت بۆچی دروست دەکرێ؟ چۆن دروست دەکرێ؟ ئایا راستە دوای ئەو هەموو تێکەڵییە لەگەڵ عێراق پرۆسەی دروستکردنەوەی عێراق و سەنگی کورد لە ناو حکومەت و پەرلەمان و پرۆسەی سیاسی عێراقدا ئێستا هەولی جیابونەوەو خۆساغکردنەوە بۆ تورکیا وبەرەی سوننە بدەی؟ ئەمە بە (بەڵێ و نە) وەلام نادرێتەوە.پێویستی بە بەرواردو لێکٶلێنەوەی زانستی و شیکردنەوەیەکی وردی مەترسی و ریسکەکان و ئەگەر و مەگەری گەیشتن بە ئامانجی بەدەوڵەتبوون هەیە. لە بەر ئەوەی ئەمە پرسێکی چارەنوسسازەو کار لە هەموو خەلک و نەوەکانی داهاتوو دەکا گرنگە کە ئەم بەراوردو لیکدانەوەیە لە پرۆسی دایەلۆگیكی نەتەوەیی و پرۆسەیەکی سیاسی دەستووری کراوە دا ئەنجام بدرێ. هێچ شتێ خۆی لە خۆیدا ئامانج نییە تەنانەت دەولەتی نەتەوەییش: ئامانجی مرۆڤ بەگشتی ئاشتی و ئاسایشی ژیان و پاراستنی ماف و ئازادی وکەرامەت و خۆشگوزەرانی و بەختەوەرییە. بوونی دەولەت خۆی لە خۆیدا زامن نییە بۆ هیج کام لەمانە. دەسەلاتی کوردی ئەم بیست ساڵەیە نموونەیەکی بەرچاوە .
<!–[if !supportLists]–>７. <!–[endif]–>وەک بەهای ئەخلاقی وەک بەرژەوەندی گشتیی، دادپەروەریی، یەکسانی دەرفەت، راستگۆیی، روونکاریی، دەستپاکیی، دوورکەوتنەوە لە خۆپەرستیی و بەرژەوەندی تایبەتی، خۆبەستنەوە بە بەها رٶحی و کەلتوورییە نەتەوەییەکان و دروستکردنی وتاری نەتەوەیی مۆدێرنی کوردی، هتد دەسەلاتی کوردی لە هەموو ئەمانە بێبەرییەو بە پێچەوانەوە هەرچی پیس و ناپاک و نادادو نارەواو ناچاکە لە ئەخلاقی ئەو دەسەلاتەدا کۆبۆتەوە. لە هەموو ولاتاندا ئەرکی حکومەت تەنیا یەک شتە: بەرێوەبردنی سیاسی ئیدارەی ولات لە رێگەی دامەزراندن و بەرێوەبردنێکی باشی سیستمی دارایی و ئابووریی ولات. بۆ ئەم مەبەستە دەستوورو یاسا دەبنە مەرچەع و بەرێوەبەران، رێبەران، دەبێ نموونەی ئەخلاق و لێهاتوویی و پرۆفێشنالزم وبەورپرسیاری ویژدانی و رێزگرتنی حوکمی یاسا بن. لە ولاتی ئێمەدا دەسەلات لە سەر چوار بنەمای نائەخلاقی دامەزراوە: دزیی، داگیرکاریی، داوێنپیسسی، درۆزنیی.
ئەم نەخشە فەلسەفییە تەنیا چوارچێوەیەکمان دەداتێ بۆ بیرکردنەوە، بۆ پرسیارکردن ، بۆ گەران بە دوای پێوەندی و پرینسیپ و وێنە گشتی و وردەکارییە بێ ژمارەکان. بەر لەوەی هەر پرسیارێک وەلام بدەینەوە بە دەیان پرسیاری تری لێدەبێتەوە. گەیشتن بە حەقیقەت کارێکی ئاسان وسنوورداروسادە نییە. دەولەتی نەتەوەیی بۆ گەلیکی وەک کورد پرسی سایکۆلۆجی و تەمای ئەمارەتی نەوتی مەسعود بارزانی نییە. پرۆسەیەکی پروپاگەندەیی نییە. پرۆسەیەکی گەردونییە کە جیهان دەگۆڕێ و جیهان دەیگۆڕێ. بەلام باسکردن و هارۆژاندنی نەزانانە تەنیا خەتەر لە سەر گەلەکەمان و پرۆسەی سەربەخۆیی زیاد دەکات.
پرسیاری سێیه‌م/ ئه‌گه‌ر ده‌وڵه‌تێکی کوردی دامه‌زرێت له باشووری کوردستان. ئایا له توانایدا هه‌یه کێشه سیاسیی و ئابووریی و کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کانی ئه‌مرۆی خه‌ڵکی کوردستان چاره‌سه‌ربکات؟ یاخود به‌ره‌وڕووی کێشه‌ی زیاتر ده‌بێته‌وه؟
ئێمە دەولەتی یان هەر نەبێ دەسەلاتی نەتەوەیی فیعلی یان وابوویی (دی فاکتۆ) مان لە هەرێمی کوردستان بۆ ماوەی ٢٠ ساڵە هەیە. ئەوانەی تۆ ناویان دەنێی کێشەی سیاسیی و ئابووریی و کۆمەڵایەتیی هەموویان دروستکراو و بەرهەم وبەخێوکراوی ئەم دەسەلاتە کوردییەن. چیرۆکەکانی خیانەت و شەری تالان و ئاودیوکردن و شەری خۆکوژی و شەرەپەڕۆو شەری دزی او داگیرکاری ملکومالێ خەلک و خۆ دەولەمەندکردن. هەموو کاری دەسەلات روخاندنی کەسێتی و وزەو ورەو هێزی رۆحی میللەتی کورد بووە. چارەسەری ئەو کێشانەی باسیان دەکەی بە ئالاو بەیانی سەربەخۆیی پێک نایە. بەلکو سەربەخۆیی وەک وتم پرۆسەیە دەبێ تۆ یەکەم جار پرینسیپە فەلسەفی و دەستووریی و کۆبەندەکانی ئامادەکەی. چارەسەری ئەو کێشانە بەم دەسەلاتە ناکرێ کە بە پێچەوانەی عەقڵ و لۆجیک و فەلسەفەو ئەخلاقەوە کار دەکات. بۆ چارەسەری ئەو کێشانە پێویستمان بە نەخشيەیەکی نەتەوەیی فەلسەفی ستراتیجی هەیە کە پێنج ئامانجی سەرەکی بێنێتە دی:
<!–[if !supportLists]–>１. <!–[endif]–>دروستکردن و بەهێزکردن و پەرەپێدانی هێزی مرۆیی کوردستان.
<!–[if !supportLists]–>２. <!–[endif]–> زامنکرنی گەشەسەندنی ئابووریی بەردەوام.
<!–[if !supportLists]–>３. <!–[endif]–> دروستکردنی ژیرخانی نەتەوەیی
<!–[if !supportLists]–>４. <!–[endif]–>پەرەپێدانی زمان و کەلەپوور و کەلتووری نەتەوەیی
<!–[if !supportLists]–>５. <!–[endif]–>دروستکردنی دامەزراوە دەزگاکانی نەتەوەیی
ئەمانەش بە قسەو بەلین و بە کۆبوونەوەی حیزبیی و دامەزراوەی شکلی و بۆش پێکنایەن. ئەمانە هەر کامیکیان پرۆسەیەکی مێژوویی گرنگن و دەبی لە سەر چوار بنەمای ستارکتووریی بەهێز دابمەزرێن:
<!–[if !supportLists]–>１. <!–[endif]–>زانست
<!–[if !supportLists]–>２. <!–[endif]–> دیمۆکراسی
<!–[if !supportLists]–>３. <!–[endif]–>یاسا
<!–[if !supportLists]–>４. <!–[endif]–>ئەخلاق
دەسەلاتی کوردیی لەم چوار بنەمایانە ىیبەرییە.
پرسیاری چوارهه‌م/ ده‌وڵه‌ته زلهێزه‌کانی دنیا به تایبه‌تی (به‌ریتانیا و فه‌رنسا که له کاتی خۆیدا به پێی ڕێککه‌وتننامه‌ی سایکس بیکۆ کوردستانایان دابه‌شکرد) به پێی به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی خۆیان ڕه‌زاماندی ده‌رده‌بڕن بۆ دامه‌زراندنی ده‌وڵه‌تێکی وه‌ها بۆ کورد . هه‌تا که‌ی کورد چاوه‌ڕوانی ئه‌و ڕازییبوونه بێت؟
راستە مێژوو، جیۆپۆلیتک، زلهێزی دنیا دەوریان زۆرە. بەلام پرس و پرۆسەی سەربەخۆیی لە دەرەوە نایەن. مێژوو بۆ هەر گەلێک پرۆسەی ناوەوە و پرۆسەی دەرەوەی هەیە. پرۆسەی ناوەوە بە پلەی یەکەم پێوەندی بە ئیرادەو عەقلی گەلەکە خۆیەوە هەیە. کەس نییە ئەمرۆ ریمان لێبگرێ نەخشەیەکی نەتەوەیی دابنێین ئەم پێنج ئامانجە ستراتیجییەی لە وەلامی پێشوودا دەستنیشانم کردن بەدیبێنین. دەبوو دەمێکە لەو ٢٠ سالەدا دەستوور دەزگا و دامەزراوەی نەتەوەیی خۆمان و گەلێکی کاراوزاناو شارەزاو ئابوورییەکی گەشەسەندووی خۆمالی بەهێزو ژێرخانێکی رێگاوبان وهاتوچۆو کشتوکاڵ و سنعەت و پەروەرەدو خزمەتگوزاری کاریگەرمان هەبان . لە هەمووی گرنگتر ئەوەیە پرۆسەی دەولەت لە پێوەندی بە دەرەوەدا پرۆسەی رێکەوتنی یاسایی و ئیلتیزامی یاسایی نووسراوە. ئەمریکا عێراقی داگیرکرد، خوێن و سەرمایەیەکی زۆری بەختکرد، بەلام یەکەمجار تەنیا لە رێگای پرۆسەی یاسایی نەتەوە یەکگرتۆکانەوە توانی لە عێراقدا بمێنتەوە ئەوسا بە رێکەوتنی یاسایی لەگەڵ عێراق بکشێتەوەو چۆنیەتی مانەوەی سەربازی و سیاسی و بەرژەوەندییەکانی لە عێراق دیاری بکا . ئێستا ئەمریکا ناتوانێ لەو رێکەوتنانە کە لە سەر بنەمای پاراستنی یەکپارچەیی خاکی عێراق و سەروەری سیاسیی حکومەتی عێراق دامەزراون پەشیمان بێتەوە. چونکە عێراق بەم پرۆسە سیاسییە دەستورییە نێونەتەوەییە و لە سەر بنەمای بریاری نەتەوە یەکگرتۆکان و ریکەوتنی یاسایی نووسراو دروستبۆتەوە، دەولەتان و دەزگاکانی یاسایی دنیا ناچارن رێز لە ئیرادەی سیاسیی یاسایی حکومەتی عێراق بگرن. بەم جۆرە حکومەتی عێراق بریاری دەستگیرکردنی هاشمی دەداو داوای لە ئینتەرپۆلی جیهانی دەکا، هاوکاری بکا. ئینتەرپۆل خێرا ئەم داوایە بەجێدەگەیەنێ. سبەینێ گەر مالکی بریاری دەستگیرکردنی بارزانی و تالەبانیش بدا بۆی دەچیتە سەر چونکە عێراق دەولەتەو دەستوور وسەروەری یاساییی نێونەتەوەیی هەیە. کەچی مەسعود بارزانی و تالەبانی دوای چەندین ساڵ خزمەتی ئەمریکا و بەرژەوەندییەکانی و بوون بە مورتەزەقەو داردەست بۆ دروستکردنەوەی عێراق تاقە یەک پەیمان و رێکەوتنی یاسایی نێودەولەتی نووسراویان لەگەڵ کەس نییە. مەسعود بارزانی وەک سەرەک خێڵ و دەلالی بازرگانی دەچێ بۆ ئەمریکاوچاوەروانی ئەوەیە دوای بەتالانبەخشینی نەوت و گازی کوردستان پێی، تازە ئێکسۆنمۆبیل سیاسەتی ئەمریکا بەرامبەر مالکی و عێراق بگۆڕێ و هەر نەبێ ئەمارەتێکی نەوتی لە هەولێر بۆ دروست بکا. بە کورتی، پرسە کە ئەمریکا و سایکسبیکۆو دەرەوە نییە. دەردەکە ناوەوەییە. میللەتێک ئیرادە و ئیدارەی ناوخۆی یەکنەخستبێ و هیچ جۆرە پرۆسەو پێوەندییەکی یاسایی لە ناوەوە و لەگەڵ دەرەوەیدا دروست نەکردبێ و هیچ داوا و بەلگەنامەیەکی رەسمی بۆ سەربەخۆیی پێشکەشی نەتەوە یەکگرتۆکان نەکردبێ، رێکەوتننامەی لەگەڵ هیچ دەولەتێک نەبێ، تەنانەت وەک هەواڵ و پروپاگاندەش هەر باسکردنی سەربەخۆیی وەک شتێکی خەیاڵی و بۆش دێتە بەرجاو. ئەمڕۆ نەک کورد وەک نەتەوە تەنانەت لەو بەشە بچووکەی هەرێمیشدا ئیرادەو ئیدارەی یەکگرتووی نییە کە لە پەیمان و دەستوورێکی یەکگرتووی نووسراو بریاردراودا بەرجەستەبووىێ . ئەی لە سەر چ بنەمایەکی دەستووری و یاسایی باسی دەولەت و سەربەخۆیی دەکەی؟ لە رقی مالکی؟ چونکە ئەو دیکتتاۆرەو تۆ دیمۆکراتی! خۆ مالکی حاکمی کوردستان نییە. گەر دکتاۆریش بێ هیچ دەسەلاتی خۆی بە سەر هەرێمدا نە سەپاندووە . هەرێمی کوردستان بە پێچەوانەوە گیرۆدەی دیکتاتۆریەتی بنەمالەیی و دزیی و داگیرکاری بارزانی و تالەبانی و دارودەستەکانیانە نەک هی مالکی .
وەک دیپلۆماتی هیندی بە وردی روونی کردۆتەوە : ئەمریکا و تورکیا کوردیان وەک وەرقەیەک دەوێ بۆ فشار لە سەر ئێران، سەرکەوتنی رژیم گٶرێن لە سوریا، رێگرتن لە دروستبوونی ناوجەی ئۆتۆنۆمی بۆ کوردی سوریا و زیادبوونی دەوری پەکەکەی و پەڕینەوەی خەباتەکە بۆ کوردستانی باکوور، فشار خشتنە سەر مالکی تا واز لە بەرەی ئێران و سوریا بێنێ و بەتالانبردنی سامانی نەوتی کوردستان و دروستکردنی دەسەلاتێکی بنەمالەیی خێڵەکی رەعییەتداری دژ بە یاساو شەحییەتی دەستووریی و دیمۆکراسی کە ئامرازیکی سیاسیی و ئابووریی بێ بەدەست خۆیانەوە .
بەلام هەمو ئەگەر و مەگەرەکان کراوەن. کوردی سوریا پێشکەوتنێکی گەورەیان بەەدەست‌هێناوە، کوردی باکوور لەگەڵ ئەو هەموو فشارو تاوانانەی رژێمی رەگەزپەرستی تورکیی لە ئاستێکی هوشیاری و رێکخستنی سیاسی بالا دایە، کوردسانی باشوور کەوتۆتە ژێر کارتێکردنی ئەم هەلومەرجانەو ناکۆکی لەگەڵ مالکی زیاتر پرسی دیمۆکراسی و درێژکردنەوەی حوکمی یاسایە بۆ ناوچەی هەرێمی کوردستانێش لەوەی پرسێکی جیاوازی و ناکۆکی نەتەوەیی بێت . بۆیە دەسەلاتی کوردی دەیەوێ پرسەکە چەواشە بکاو بە دروستکردنی وتارێکی نەتەوەیی بٶش خۆی لە پرسە نایاساییەکانی وەک دالدەدانی هاشمی، فرۆشتنی نەوت بە قاچاغ ، قۆرخکردنی سیاسەت و بوجەو بازرگانی لە لایەن بنەمالەکانەوە و دزیی و داگیرکردنی زەویوزارو ملک و مال، گەندەلی و حوکمی قەرەقوشیی و نەبوونی دەستوورو یاسا و یەکسانی و دادپەروەریی لە کوردستان، هتد لە ژیر هاشوهوشی ئەم وتارە ساختەو بۆشەدا بشارێتەوە .
