دکتۆر کەمال میراودەلی : ئایا ماددەی 140 تەواو بووە؟ .
بەڵی بۆ سەربەخۆیی و رێفراندۆم و ژیان و نان و دادو ئازادیی بۆ خەڵک
نا بۆ جەنگی بلێۆنەرەکانی قاچاغچێتیی نەوت و خیانەتی نەتەوەیی
راگەیاندنی تەوابوونی ماددەی ١٤٠ کارێکی هەڵەو هەڵەشەو نادەستووریی یە کە زیان بە کورد دەگەیەنێت نەک قازانج . دیارە مەبەستی بارزانی لە تەواوبوون ئەوەیە کە بە کۆنترۆلکردنی کەرکووک و ناوچەکانی تری کوردستانی دەرەوەی هەرێم، کورد چارەسەریی سەربازیی فەرز دەکات و تازە ناکشێتەوەو پێویستیی بە ماددەی ١٤٠ نەماوە . گەر ئەمەش مەبەست بێت، پێشکەشکردنی کێشەکە بەم شیوە کارێکی هەڵەو نامەسئوولانەیە چونکە گەر چارەسەری دەستووریی یاسایی ئاشتییانەی نیونەتەوەیی بۆ کێشەی نەوت لە ناو هەموو پێکهاتەکانی عێراقدا نەبێت رەوشێکی لەوەی خوارووی سودان خراپتر دێنێتە کایەوە. هەروەها گەر مەبەست چارەسەری سەربازیی و جەنگ بێت ئەوە ئەو کاتە کەسێک قسەی وا دەکات کە سەدی سەد لە خۆراگرتن و سەرکەوتن دڵنیا بێت کە دیارە لە جەنگدا بە تایبەتی جەنگی ئەم سەردەمە، کەس ناتوانێت لە سەرکەوتنی سەدا دەش دڵنیا بێت و خەڵک نەکاتە قوربانیی …
بەڵام بژاردەی جەنگ بۆ؟ بەپێچەوانەوە هەر دەستپێکردنی جەنگ و توندوتیژیی لە سەر نەوت دەبێتە کارەساتێكی نەتەوەیی و هەموو ریسەکەمان دەکاتەوە بە خورییەکی سووتاو . لە بەر ئەوە هەڵبژاردنی رێگەی ئاشتیی و چارەسەری کێشەکان بە ئاشتیی پێویستە هەڵىژاردەی یەکەم و دووەم و دەیەم ودوایی بێت .
بانگاشە بۆ تەواوبوونی ماددەی ١٤٠ و پرۆسەی دەستووریی و کشانەوە لە پرۆسەی سیاسی عێراق ڕیگا لەم هەڵبژاردە ئاشتییە دەگرێت.
لە بەر گرنگی ماددەی ١٤٠ بۆ کورد و دەوری لە دەستووری عێراقدا سەرنجێکی شیکاریی تەواو لەو ماددەیە دەدەم.
ئایا ماددەی ١٤٠ تەواو بووە ؟ . وەلامەکە بەوەوە بەستراوەتە مەبەست لە تەواوبوون چییە ؟
یەک : ماددەکە کە دەقەکەی لە دەستووری هەمیشەیی سالی ٢٠٠٥ دا هاتووە، کاتبەند ( زەمەنی) بوو . دەبوو بە سێ ساڵ لە سێ هەنگاوی پێکەوە بەستراودا : ئاساییکرنەوە ، سەرژمیریی ، رێفراندۆم ، پرۆسەی یەکلاییکردنەوەی کەرکوک و کوردستانی دەرەوەی هەرێم تا ١٥ی مانگی ئازدەی ساڵی ٢٠٠٧ تەواو کرابایە . لەو کاتەداو دواتر سەرۆک کۆمار کورد بوو، جیگری سەرەک وەزیران کورد بوو ، وەزیری دەرەوەو زۆر لە وەزیرەکان کورد بوون ، کورد هێزێکی پەرلەمانی کاریگەریی عێراق بوو ، کورد هێزی براوەی هەڵبژاردنی پارێزگاکان بوو لە موسل و کەرک و و دیالا ، و کورد دۆستی ئەمریکاو بەریتانیا بوو ، گەر باکیان بە سەربەخۆیی هەبایەو و مانای پرۆسەی دەستووریی و یاسایی و دیمۆکراتییان بۆ ئەم مەبەستە زانیبا و خەریکی مونافەسەی یەکترو شەری دزیی و داگیرکاریی و گەندەلیی و فەرهوود نەبوونایە ، بە ئاسانی بە پرۆسەی دەستووریی و دیمۆکراتی کێشەکان چارەسەر دەبوون . بەڵام ئەم پرۆسەیە کە سەری نەگرت، تاوانەکەی بە پلەی یەکەم لە ئەستۆی سەرانی پارتی و یەکێتی یە .
دوو: کە ماددەکە لە ماوەی خۆی داو دواتریش جێ بەجێ نەبوو ، ئەوسا هەندێ لە عەرەبەکان دەیانگوت ماددەکە کاتەکەی بەسەرچووەو مەفعولی نەماوە ، سەرانی کورد ، بۆ بازرگانیی سیاسیی ، دەیانگوت مەفعولەکەی ماوە . بەڵام بەهەموو ئەو هەنگاوانە رازیبوون کە حکومەتی عێراقیی بۆ جێبەجێکردن یان نەکردنی ماددەکە هەڵیان گرت . لە کۆتایی ٢٠٠٧ دا نوێنەری تایبەتی نەتەوەیەکگرتۆکان لە عێراق نێوبژیی دانوستانی درێژکردنەوەی مەفعولی ماددەکەی بۆ ماوەی ٦ مانگ کرد. لەو شەش مانگەشداهیچ رووی نەدا .
سێ: بێگومان ماددەکە دەستووریی یە ، بەو مانایەی بەشێکە لە دەستووری عێراق و مەفعولەکەی سییاسییە و بۆ چارەسەریی دەستووریی و پرۆسەی یاسایی رەوشێک وپرسێکی تایبەتی دروستکردنەوەی عێراق و دەستەبەرکردنی [ عەدالەتی ئینتیقالی ] بۆ کورد بۆ زامنکردنی بەشداری لەو پرۆسەیەدا ، دانراوە بۆیە ماددەیەکی دەستووریی گرنگە بۆ کورد و تەواو بوونی یان نەمانی یان فرامۆشکردنی لە قازانجی کورد نییە .
چوار: لە لایەکی ترەوە دەستووری هەر وڵاتێک بەڵگەنامەیەکی یەکگرتووی جیانەکراوەی تەواوە ، هێچ بەشێکی دەستوورەکە بە بێ هەموارکردنەوە یان هەڵوەشاندنەوەی تەواوی دەستوورەکە مومکین نابێت. کەوایە کە بڵێی ماددەی ١٤٠ تەواو بووە مانای وایە دەستووری عێراق تەواو بووە و لەلایەکی ترەوە مافی دەستووری کورد لە بەشداری لە حکومەت و دەسەڵاتی عێراق و نەوت و چارەسەری کێشەی کوردستانی دەرەوەی هەرێم تەوا وبووە و رەوش و واقیعێکی تر لە دەرەوەی دەستوور لەبریی ئەو هێزە یاساییەی دەستووری عێراق وەک فاکتەریکی بەدەر لە پرۆسەو هەقیانەتی دستوور کار دەکات .
پێنج : کە گوایە ئەم رەوشەش هاتنی داعش و داگیرکردنی سێیەکی عێراق و لە ئەنجامی ئەمەشدا کۆنترۆلی کوردە بە سەر کوردستانی دەرەوەی هەرێم دا . بارزانی وەک حەقیقەتێکی ئەبەدیی باسی ئەم رەوشە دەکەن و تەئکید دەکەن عێراق ناگەڕێتەوە پێش داگیرکارییەکانی داعش و ئەمە بە تاکە پشتیوانی داخوازیی سەربەخۆیی و ڕێفراندۆمی باشوور دەزانن . بەلام دیارە، هیچ رەوشێکی سەربازیی ناتوانرێ سیفەتی هەمیشەیی و مانەوەی ئەبەدیی پێ بدڕێت . داعش دروستکراوێکی ساختەی چەندین هێزە : بەریتانیا ، ئیسرائیل ، تورکیا و ئەمریکاو قەتەر و واجیهەیەکە بۆ چەندین هێزی جیاواز بە تایبەتی بەعسییەکان و هێزی سەربازی پێشووی سووننەکان لە سوپای عێراقدا و بە پێی خواست و داخوازیی ئەوان دەمێنێ یان نامێنێت ، گەورە دەبیت یان ىچووک دەبێتەوە ، کوردستان بە دۆست دەزانن یان دوژمن واتە داعشییەت واقیعێکی سابیت نییە و دیلی کۆنترۆلی هێزە خولقێنەرەکانێتی واتە هەڵویستی ئەمریکاو بەریتانیا و تورکیا .. گەر ئەم سێ لایەی ناتۆ حەز بکەن بەچەند سەعاتێک لە موسڵ دەریان دەکەن. بەلام کارئاسانکردن بۆ هاتن و مانەوەی داعش و لە پشتییەوە بەعسییەکان و عەشایری سوننیی ، بۆ مەبەستی کۆنترۆلی سەرچاوەو رێگا نەوتییەکان و سەپاندنی ئەمری واقیعی دابەشکردنی سێ لایەنەی عێراق بە پێی پرۆژەکەی زووی جۆ بایدنی جێگری سەرۆک کۆماری ئەمریکا و دروستکردنی گوشارە لە سەر شیعەکان و ئێران..
شەش: کە بڵێی دەستووری عێراق تەواو بووە مانای هەڵوەشاندنەوەی ئەو بنەما دەستوریی و سیاسیی و هاوسازانەییە ، کە عێراقی ئێستای لەسەر بنیاتنراوە ، ئەمە مانای هەڵوەشاندنەوەی هەموو ئەو پرۆسە سیاسییە ، کەبۆتە هۆی پێکهاتەی دەستووریی ئەم دەساڵەو ئێستای حکومەتی عێراق. دەستووری عێراق نوێنەرو بەرجەستەی هەموو پرۆسە سیاسیی و یاسایی و نێونەتەوەییەکانی دروستکردنەوەی عێراقەو نەک تەنیا دەقی دەستوورەکەی خۆی بەلکو ناوەرۆک و رۆحی یاسای ئیدارەی کاتیی عێراقی سەردەمی [ برێمەر] ی بەخۆگرتووە ، بە تایبەتی ماددەی ٥٨ کە بنەماو ناوەرۆک و پاڵشت و روونکەرەوەی مەفعولی دەستووریی و یاسایی و سیاسیی ماددەی ١٤٠ ـە . تێگەیشتن و جێبەجێکردنی ماددەی ١٤٠ بە بێ گەرانەوە بۆ ماددەی ٥٨ ی یاسای ئیدارەی کاتیی عێراق شایانی تێگەیشتن و جێبەجێکردن ناىێت . کورد لە سەرەتادا هێزی سەرەکی دروستکردنەوەی عێراق بوو بۆیە یاسای ئیدارەی کاتیی باشترو زیاترو روونتر مافەکانی نەتەوەیی کوردیی دەستبەسەر کردووە . بەتایبەتی ماددەی ٥٨ ی ناو ماددەی ١٤٠ رێبازی دەستووریی یاسایی تەواوی داناوە بۆ کوردستانیبوونی ناوچەکانی دەرەوەی هەرێم و قەرەبووی تاوانەکانی رابردوو ..
حەوت: دەستووری عێراق ، لەمە گرنگتر ، کێشەی نەوت و داهاتەکانی تا رادەیەکی زۆر چارەسەر کردووە. لابردن و هەڵوەشاندنەوەو فرامۆشکردنی دەستوور بە بێ ئەوەی بەدیلێکی دەستووریی یاسایی سیاسیی نیونەتەوەیی هەبێت، جەنگی نەوت و خوێن و کارەسات بۆ کوردو عێراق دروست دەکات. هەموو دەسکەوتەکانی کورد، کە لە ئەنجامی خیانەت و خۆپەرستی و فرۆشتنی مافی رێفراندۆم و سەربەخۆیی و سزادانی عێراق لەسەر ئەنفال و جێنۆساید دوای رووخانی سەددام، بەدی هاتوون، لەو دەستوورەدان ..
هەشت : وەک پرۆفیسۆر ئۆلیری و داڤید باتمان لە لێکۆڵینەوەیەلی یاسایی و سیاسیی گرنگی ماددەی ١٤٠ دا روونیان کردۆتەوە ، سەرجەمی ماددەکە لە بەرژەوەندی کوردەو گرنگی هەرە جەوهەری دەستووری عێراق ئەوەیە کە بنەمای دەستووری یاسایی دادگایی نێونەتەوەیی بۆ چارەسەری کێشەکان و ناکۆکییەکان لە سەر نەوت داناوە ، گاڵتەکردن بە دەستووری عێراق بە بێ بوونی بەدیلێکی یاسایی جیهانی کە مافی کورد مسۆگەر بکاو رێگە لە شەڕی نەوت و خوێن بگرێت تاوانێکە کەس ناتوانی پێشبینی کارەساتەکانی بکات .
لەو باسە شیکارییە یاسایی یە گرنگەدا کە لە مایسی ٢٠٠٨ دا بڵاوکراوەتەوە ، ئۆرێل [ کە راوێژکاری حکومەتی هەرێمیش بوو ] و باتمان دەنووسن :
هەرچەندە کوردەکان بە قووڵی خەون بە سەربەخۆیی یەوە دەبینن ، هەرچەندە زۆر شایانی سەربەخۆیین و هەقیانە سەربەخۆ بن لە بەر ئەو خراپکارییەی لە لایەن عێراقەوە تووشی هاتوون ، ئەوان و سەرکردەکانیان دەزانن کە داواکاری کوردستانێکی سەربەخۆ کارێکی هەرە ناعاقڵانە دەبێت ، بە تایبەتی کە هەرێمی کوردستان سەربەخۆیی ناوخۆیی تەواویی لە ناو عێراقی فێدرالدا هەیە کە هاوبەشبوون لە دانانی دەستوورەکە هەمیشەییەکەیدا .
however deeply they dream of it, and however much they deserve it because of their maltreatment at the hands of successive Baghdad governments. They know, as do the leaders for whom they voted, that striking out for an independent Kurdistan would be most unwise, especially when the Kurdistan Region has the substance of full domestic independence within a federal Iraq which was co-designed by Kurds in the permanent constitution.
واتە بە رای ئەو داوانەکردنی سەربەخۆیی واز‌هێنان لە سەربەخۆیی نییە بەڵکو لە بەر ئەو راستییەیە کە وەک پێشتر وتم ، کورد بە هۆی دەستووری عێراقەوە سەربەخۆیی تەواوی لە ناو عێراقدا هەیە جگە لە بەشداری لە حوکمی عێراقدا. کەرکوک و خانەقین و زۆربەی ناوچەکانی دەرەوەی هەرێمیش لە لایەن کورد خۆیەوە بەڕێوەدەبردرێن . بەڵام مافیای حیزب لە جیاتی نەخشەدانان بۆ ئایندەو نەتەوەسازیی و دەوڵەتسازیی و ئینسانسازیی خەریکی دزیی و داگیرکاریی و خیانەتکاریی و ژنکوشتن بوون .
دەمێنێتەوە کەرکوک و ناوچەکان کە بمانەوێ و نەمانەوێ چونکە زۆربەی ئیحتیاتی نەوتی عێراقیان تێدایە گرفتەکە هی خاک نییە هی نەوتە واتە : هی دەستبەسەرداگرتنی نەوتەکە ، دەرهێنانی ، گواستنەوەی ، فرۆشتنی و ، جیۆپۆلیتیکی بەربەرەکانی جیهانیی لەسەر وزەیە . کورد گەر بە حیکمەت و رێگای دەستووریی و ناوبژیی جیهانیی ئەمە چارەسەرنەکات وەک خوارووی سودان و زۆر خراپتری لێ دێت ..
دەربارەی چارەسەری کێشەی نەوت لە دەستووردا ، ئۆلێری و باتمان ، دەنووسن : بە پێی ماددە پێوەندییدارەکانی دەستووری ئێستا ، کە سەرکرەدکانی کورد لە دانوستاندن بۆیان بەشدار بوون ، داهاتەکانی کێڵگەکانی نەوتی کەرکوک بەسەر هەموو عێراقدا دابەش دەبێت [[ هەر وەک چۆن هەموو داهاتێکی نەوتی شوینەکانی تری عێراق ک . م ]] بێ گوێدانە تەئسیری ئاکامی ڕیفراندۆم لەسەر چارەنووسی نەوت . لەبەر ئەوە هەر گۆڕانێک لە ستاتووی کەرکوک مانای ئەوە نییە کە هەرێمی کوردستان کۆنترۆلی داهاتی نەوت دەکات وەک زۆر جار دەتوترێت .
. Under the relevant provisions of Iraq’s Constitution, which Kurdistan’s leaders helped negotiate, the revenues from Kirkuk’s oil-field will be shared across Iraq as a whole, irrespective of the outcome of the referendum on Kirkuk’s status. Therefore, any change in Kirkuk’s territorial status will not mean that the Kurdistan Region controls all of Kirkuk’s oil revenues, as is frequently and falsely suggested
http://www.kncna.org/docs/pdf_files/oleary_paper.pdf
ئەم بۆچوونە دەستوورییە یەکجار گرنگە ، چونکە پیسترین و کوشندەترین و درێژخایەنترین جەنگەکان جەنگی نەوت و خوێنن . ئەمە دیپلۆماسییەتێکی گرنگ بە کورد دەدات کە وەرگرتنەوەی کەرکووک مانای قۆرخکردنی نەوتەکەی و بێىەشکردنی پێکهاتەکانی تری عێراق نییە بە چەشنیک کە ببێتە هۆی جەنگ و ئاوارەیی و ماڵوێرانیی.
پرسیارەکە ئەوەیە : بارزانی و فشەپەرلەمانی کوردستان چ بەدیلێکیان بۆ ئەم بۆچوونە دەستوورییە هەیە ؟
کە جەنگی نەوت روویدا ، کورد چی بەسەر دێ، روو لە کوێ بکات، کێ بیپارێزێت ؟
بەڵی بۆ رێفراندۆم ، بۆ سەربەخۆیی .
١ – لە جیاتی ئەوەی بارزانی بڵێ ماددەی ١٤٠ تەواو بووە ، دەبوو بڵی ئێستا کاتی جێبەجێکردنی هاتووەو ئەوەی کردبایە بە مەرج بۆ بەردەوامی پشتگیری مالکی و شیعەکان . گەر نەیانکردبایە ، ئەوسا لە ڕێگەی دەستووریی و یاسای عێراقییەوە کە دکتۆر نەجمەددین پاریزگاری کەرکووکەو ئەنجومەنی پارێزگا زۆربەی کوردە ، بە عەمەلی بەپێی رۆحی ماددەکە ، هەنگاوی بۆ سەرژمێری ئەوسا رێفراندۆم نابایە.
٢ – بۆ ئەم مەبەستەش داوای هاوکاری و ئاسانکاریی لە نەتەوەیەکگرتۆکان و پشتیوانی بەریتانیا و ئەمریکا بکردایە کە ئەوان خۆیان بەشداری دەستوورسازیی و کێشەی مێژوویی ماددەی ١٤٠ ن و بەبێ رەزامەندیی و ئاسانکاریی نەتەوەیەکگرتۆکان ڕێفراندۆم شەرعییەتی جیهانیی وەرناگرێت..
٣ – هێزی پێشمەرگەشی وەک هێزیكی عێراقیی ناساندبایە کە ناوچەکانی نەوتی بۆیە کۆنترۆل کردوون تانەکەونە دەست داعش و لە ئاستی شەرمەزاریی مالکی و سووپای عێراقیدا دیفاع لە هەموو عێراقییەکان دەکات .
دیارە گۆڕانکاریی لە جیۆپۆلیتیکی نەوت دەشێ هەموو ئەم شتانە بکاتە مێژوو واتە واقیعێکی نوێی کۆنترۆل و بازرگانیی نەوتی کوردستان بێنێتە کایەوە کە بریتی بێت لە سیکوچکەی بەهێزی تورکیا- ئیسرائیل- کورد. ئامادەیی تورکیا کە نەوتی کوردستان وەرگرێ و بفرۆشێ ، ئامادەیی ئیسرائیل کە بیکرێت و وەک یەکەم دەوڵەت پشگیریی خۆی بۆ دەوڵەتی کوردیی دەربرێت ، رەنگە سەرەتایەکی تازەی داڕشتنەوەی نەخشەی نەوتی دوای سایکسپیکۆ بێت ، بەلام ئەمە کارێکی هێندە ئاسانیش نابێت.. لە لایەکەوە دەوڵەتی سوننەی شاراوە لە پشت پەردەی داعش ، لە لایەکەوە هەڵوێستی ئەمریکاو ناتۆ بەرامبەر پرۆسەکان ، لە لایەکی ترەوە ئێران و دەولەتی شیعەی عێراقی بێ کورد و سوننە ، لە لایەکی ترەوە چارەنووسی سوریا وکوردستانی خۆراواو باکوور هەموو ئەمانە لایەنی ئالۆزی پرۆسەکە پێکدێنن.
رووننەبوونەوەی ئەو ئاڵۆزییانەو دەرنەکەوتنی هێچ پرۆسەیەکی دیار ، وا دەکات کە کورد پشت نەکاتە ماددەی ١٤٠ و بەشداریی کاریگەر لە پرۆسەی سیاسیی عێراقدا ، ئەمە لە هەموو بارێکدا بۆ ئیدارەکردنێکی ئاشتییانەو عاقڵانەی پرۆسەکە پێویستییەکی جەوهەری یە .
لە وتاری داهاتوودا دەربارەی جیۆپۆلیتیکی نەوت و ئەگەری راستەقینەی سەربەخۆیی کوردستان دەدوێم .
