دکتۆر کەمال میراودەلی: بێ قیمەتبوونی سەرانی کورد لە بەغداو لە دنیا.
چاوپێکەوتنی گۆڤاری رۆژی وڵات لەگەڵ دکتۆر کەمال میراودەلی
ئەم چاوپێکەوتنە بەدووبەش بلاوکراوەتەوە .
بەشی یەکەم – تەوەری دووەم : کورد و بەغدا.
** ئێستا هیچ سەرکردایەتییەکی کوردیی و هیچ کیانێکی کوردیی باشوور نەماوە کە چ لە ناو عێراق چ لە ناوچەکەو جیهاندا، جێی بایەخ و رێزی سیاسیی بێت و سەنگێکی هەبێت
** بەداخەوە بە هۆی ساوێلکەیی و گومڕایی یەوە بێت یان خیانەت و خۆپەرستی زەق بە فیتی تورکیا بنەمالەی بارزانی و پارتی کەوتنە دژایەتی مالکی و ناردنی قاچاغچییانەی نەوت بۆ هەراجکردنی لە بازاری قاچاغچێتیی جیهاندا کە کارێکی زۆر سەرسەرییانەو ناشیرین بوو.. پێشتر تەنانەت مافیاش کاری وای نەکردووە .. کورد باسی پێشێلکردنی دەستووری عێراق لە لایەن مالکی یەوە دەکات ، باسی پێشێلکارییە خەتەرناکەکانی بارزانی ناکات کە گەیشتە ئاستی هاوکاری راستەوخۆو کردنی هەولێر بە مۆلگەی بەعسییە سەددامییە ئەنفالچییەکان کە دوایی ئاشکرا بوو لە واجیهەی داعش زیاتر نەبوون .
رۆژی ولات : کەوایە هەڵوێستی حیزبە کوردییەکان لە بەغدا ئەم جارە چۆن دەبێت؟
کەمال میراودەلی : وەک وتم هەموو ئامانجیان لە بەدەستهێاننی پۆست وپلەدا خڕبۆتەوە بەلام بۆ ئەمەش دەستیان لە هەمانەکە دەرچووەو هەموو وەرەقەکانیان سووتاون و هەولێر ئەو ڕێزو هێزەی نەما کە هەر پێش مانگێک بارزانی ئامادەنەبوو پێشوازی مالکی وەک سەرۆک وەزیرانی عێراق بکا کە دیارە ئەمە نیشانەی غرووری بۆش و نەبوونی هێچ جۆرە سیاسەت و ئەتەکیتی دیپلۆماسیی و ستراتیجییەتێک بوو.
بە کورتی ئێستا هێچ سەرکردایەتییەکی کوردیی و هیچ کیانێکی کوردیی باشوور نەماوە کە چ لە ناو عێراق چ لە ناوچەکەو جیهاندا، جێی بایەخ و رێزی سیاسیی بێت و سەنگێکی هەبێت. نە ئەو هەلومەرجەش ماوە کە تەنیا یەک دوو مانگ پێش لە بەرژەوەندی کوردا هەبوو..
رۆژی وڵات : ئەم هەلو مەرجە چۆن دروستبووە؟ هۆکانی چین؟
کەمال میراودەلێ: لە بەر ئەم هۆیانە :
١. رۆیشتنی مالکی: وتم کورد لێکدانەوەی ستراتیجی نییە و بە فشەو بۆ فشە شتەکان بە فشە لیدەخوڕێ . دەیان وتارم نووسی کە مەسەلەکە مالکی نییەو شەخساندنی شتەکان زیانی هەیە نەک قازانج . هەرچۆنێ بێت وەرەقەی مالکی رۆیشت، کە گەر لە ڕوانگەی شەخساندنەوە سەیر نەکراباو کورد ئامانجی ستراتیجی هەبایە ئەوا مالکی بۆ مانەوەی خۆی زیاتر ئامادەیی بۆ موساوەمە دەبوو، بەلام ئەوانی دواتر پێویستیان بەو موساوەمە نییە لە بەر هۆیەکی سادە کە مالکی نین. واتە لێرەدا وەرەقەیەکی دانوستانی گرنگ سووتا. لە کاتیکدا مالکی بێ مالکی یان مالکی-یەتی دەعوە ، هەر ماوە.
٢. گۆڕانی هاوکێشەکان: بەشداری سوننەکان لە هەڵبژاردن و ئەوسا وەرگرتنی سەرۆکایەتی پەرلەمان ، لە لایەن کەسێکی سوننەی نوێوە، هاوکێشەکەی گۆڕیوەو ، حەتمەن وەزارەتی گرنگیش وەردەگرن .. گەر سوننەکان لەلایەکەوە فاکتەری داعش بۆ قازانجی خۆیان وەک گوشار بەکاربێنن ، و لە لایەکی ترەوە بەرامبەر شیعە نەرم بنوێنن کورد وەک وەرەقەیەکی سوتاوی لێ دێت گەرچی شیعەکان مەبەستیانە کورد وەک هاوسەنگییەک بۆ سوننەکان بە سەنگی کەمترەوە لە حکومەتدا بمێنێتەوە. واتە هێشتا شیعەکان زیاتر خوازیاری بەشداری کاریگەی کوردن لە سوننەکان. خەتەری داعشیش شیعەکانی یەکپێگرتووەو ئێرانیش بۆ ئەم مەبەستە هەمیشە لە سەر خەتەو زامنە، جگە لەوەی مەرجەعییەتێکی یەکگرتوویان لە شەخسی سیستانییدا هەیە.کە دەوری سەرەکی هەبوو لە لادانی مالکی دا..کورد هیچ لەمانەی نییە. کەواتە دۆڕاوی بێ سیاسەت و ستراتیج و رێبەر هەر کوردە ساوێلکەو فشۆلۆجیست و خۆفرۆش و خەیاڵپڵاوەکەیە.
٣. سەنگی کورد و حیزبە کوردییەکان بە تایبەتی پارتی و بارزانی دوای داعشبوونیان ئەوسا دۆڕان و ریسوابوون و تووشبوونی شەر لەگەڵ داعشی دۆستیان ئەو هەلو مەرجی خەتەرو گوشارەی نەهێشت کە لە سەر شیعەکان بوو بە تایبەتی کە ئێستا کورد لە بری ئەوەی ببنە هەڕەشەیەک وەک هاوپەیمانی سوننەکان دژی شیعەکان ، و فاکتەری داعش کورد بەکاری بێنێت ، کە هەر لە سەرەتاوە کارێکی نائەخلاقیی بوو ، بە ناچاری بوونەوە بە بەشێک لە جەنگی عێراق و شیعەکان بەرامبەر داعش و سوننەکان و ستایشکردنی ئێران لەلایەنی بارزانی یەوە بۆ بەهاناوەهاتنیان و جەنگان شانبەشانی پاسداران و میلیشیای شیعە لە ئامەرلی و جەلەولاو هەموو ناوچەکانی کەرکوک . کورد خۆی لاوازەو زیاترو زیاتریش لاواز دەبێت و پێویستی بە عێراق دەبێ. لەو فشەو گەفەی مەسعودو نێچیرواندا مرۆڤ وای هەست دەکرد ئەوان قەناعەتی تەواوایان هەیە کە تورکیا هەر نەبێ وەک میرنشینیی بنەماڵە دەیانپارێزێت بەلام تورکیا داعشی بۆ ناردن و ریسواو بەرەڵای کردن.
٤. لە لایەکی ترەوە ئەمریکاو ئێران و لە پشتیانەوە هاوپەیمانییەکی گەورەی جیهانیی بەهێزتر لە شەڕی خەلیجی یەکەمی کوێت ، کە تا ئێستا گەیشتۆتە چل دەولەت ، دژی داعش و پشتیوانی عێراقە وەک حکومەتێکی مەرکەزیی گەرچی بەو جدییەتە و ئامانجی ستراتیجی شەری خەلیج نییە.. و بەم زووانە عێراق دەبێتە خاوەنی فڕۆکەی جەنگیی و چەکی مەیدانی ستراتیجیی .. ئەمەش دیسان دەوری بۆ کورد نەهێشتۆتەوە ئەوە نەبێت وەک دەورێکی جاشێتیی بەشدار بێت لە جەنگی دژ بە داعشداو چەکدارکردن و مەشقپێکردنی سنووردار بۆ ئەم مەبەستە .
ئێستا سەرکردایەتی کورد خۆی لاوازەو دۆڕاوەو پێویستی بە یارمەتیی و پاراستنی ئەمریکاو عێراق و ئێرانە . بۆیە هەرچی بیڵێ لە جاران فشەترو بۆشترە . گوایە ئەمریکا زەغتی لێدەکا ئەمە بکاو ئەمە نەکا و سێ مانگ بۆ عەبادی دانراوە .. ئەمە بەهانەیەکی بەسەرچووە .. خۆی قیمەتی نەماوەو حیسابی کەمێک لە سەرووی سفری بۆ دەکرێت ئەویش لە پێناو نەوتەکەی کوردستان تا داگیرکردن و دابەشبوونی تەواو دەکرێت . خۆی زەغتی بۆتە ژێر سفر ئیدی ئەمریکا بۆچی و زەغت لە كێ بکات کە بەدەم گریانەوە هاوارو فریای بەهاناهاتنیان گەیاندە جۆ بایدن؟
لە بەر ئەو هۆیانە ئەوە نەما حیزبە شڕەکان ناز بە سەر عێراق و شیعەدا بکەن یان شیڕەو هەڕەشەی هەمیشە بۆشی راگەیاندنی سەربەخۆیی بکەن . دەبێ بەغدا چیان بداتێ رازی بن.
گەرچی ئەمەش شتیکی سەیرە کە هەر ئاوا باسی بەغداش دەکەین ؟ ئەی هەر دووسێ حەفتە لەمەوبەر قەرارەکە وا نەبوو ماددەی ١٤٠ تەواو بووبێ و ئەمڕۆ نا سبەی حکومەتی سەربەخۆی کوردیی رابگەیەندرێت؟ و بەغدا تەڵاق بدرێت؟
رۆژی ولات : لەم هەلومەرجە نوێیەدا كێشەكانی كورد و حكومەتی ناوەند بەچ میكانیزمێك چارەسەر دەكرێن؟
کەمال میراودەلی: میکانیزمەکە هەر دەستوورو میکانیزمە دەستوورییەکانن.. هەر نەبیت دەستووری عێراق تۆمارنامەیەکی یاسایی نێونەتەوەیی باوەڕپێکراوی گرنگە کە ماف و دەوری کورد لە عێراقدا دەسەلمێنیت ، هەوڵی سێ ساڵەی سەرگرتووی تورکیا لە هاندانی بارزانی بۆ تێکدانی لەگەڵ مالکی و هاوپەیمانی لەگەل سوننەکان و تارق هاشمی کە دوایی بوون بە داعشی دروستکراوی تورکیا، بۆ ئەوە بوو کە ئەم دەسکەوت و پشتیوانییە دەستوورییەی کورد لە عێراقدا نەهێلێت و کورد بە تەواوەتی پشت بە تورکیا ببەستێ. سێ ساڵ لەمەوبەر هاوارم کردو ئەم نەخشەیەم ئاشکرا کرد و بە وردی روونم کردەوە … بەلام بەداخەوە کەس گوێی نەگرت و نەخشەکە سەری گرت و ئاکامەکەی ئەوە بوو کە بینیمان. دەزانین پێشتریش سەرانی کورد خوێنی سەدوهەشتاو دوو هەزار شەهیدی ئەنفال و هەلەبجەیان فرۆشت ، وێرانکردنی شارستانیەت و مێژوو- و کولتوورو کەسیتیی و ژێرخانی کشتوکالی و ئابووریی و بیرەوەری بەکۆمەلی کوردیان …هتد ، بە لە ناوبردنی ٤٠٠٠ گوندو شارۆچکە ، بە سەیرانێکی سەددام بۆ کوردستان داناو تا سەددام مابوو ماچیان کرد و لە ژێرەوە جاسووسیان بۆ دەکرد و دەعوەتی سیویەکی ئابیان بۆ ریکخست ، کە نەشماو عێراق تەفرو تونا بوو ، چوون عێراقیان دروستکردەوە لە پێش هەموو شتێکدا جەیشەکەی و تاوانبارانی ئەنفال و هەلەبجەیان پاراست و لەم چەند ساڵەشدا دژی مالکی لەگەڵ سونییە بەعسییە ئەنفالچییەکاندا تێکەولێکەیان دەستپێکردەوە و لەم دواییەشدا هەولێریان کردە بارەگای سەرەکی چالاکییەکانی سوننییە داعشییەکان.
ئەوەی کورد وەک دەسکەوتێکی دەستووریی بە پرۆسەیەکی یاسایی جیهانیی کە نەتەوە یەکگرتۆکان و زلهێزەکانی ئەمریکاو بەریتانیا تێێدا بەشداربوون ، بە دەستی هێناوە تەنیا دەستووری عێراق و ئەو شەریکایەتییەیە لە حکومەت و دەوڵەت و داهاتی عێراقدا و لە پرۆسەی سیاسیی عێراقدا کە بارزانی و لەدوایەوە جەڵەبی حیزبەکان و میدیای حیزبی و بۆشنبیران ، بەبێ مسۆگەرکردنی هیچ بەدیلێکی یاسایی نێونەتەوەیی دەستووریی و بە ئاگاداری نەتەوە یەکگرتۆکان، هەوڵیان دا ئەم دەسکەوتە بکەنە قوربانی نۆکەرایەتی بۆ تورکیا کە یەکەم بەرهەمە سیاسییەکەی ئەم گەمژەیی یە کارەساتی شەنگال بوو. کە بە فریاکەوتنی ئەمریکا نەبووبایە هەولێریش هەرەسی هێنابوو.
بۆیە کورد وەک پرۆسەیەکی دەستوووریی یاسایی جیهانیی ئاشکرا لە پرۆسەی دەستووریی عیراق زیاتر میکانیزمێکی نییە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان لەگەڵ عێراق کە لە بەرژەوەندی ئەو بێت و جێی گومان و خیانەتکاریی نەبێت.
بەڵام بەداخەوە بە هۆی ساوێلکەیی و گومڕایی یەوە بێت یان خیانەت و خۆپەرستی زەق بە فیتی تورکیا بنەمالەی بارزانی و پارتی کەوتنە دژایەتی مالکی و ناردنی قاچاغچییانەی نەوت بۆ هەراجکردنی لە بازاری قاچاغچێتیی جیهاندا کە کارێکی زۆر سەرسەرییانەو ناشیرین بوو .. پێشتر تەنانەت مافیاش کاری وای نەکردووە.. کورد باسی پێشێلکردنی دەستووری عێراق لە لایەن مالکی یەوە دەکات ، باسی پێشێلکارییە خەتەرناکەکانی بارزانی ناکات کە گەیشتە ئاستی هاوکاری راستەوخۆو کردنی هەولێر بە مۆلگەی بەعسییە سەددامییە ئەنفالچییەکان کە دوایی ئاشکرا بوو لە واجیهەی داعش زیاتر نەبوون . بۆیە لە مەودوا ئەگەر دەعوەو مالکی تۆڵەش لە بارزانی نەکەنەوە ، دەستووری عێراقیش وەک میکانیزمێک لە دژی کورد تەفسیر دەکرێ و بەکار دەهێنرێ بە تایبەتی کە هاوپەیمانی نوێ لە نێوان سوننەو شیعەکان دروست بێت ، بە هەرحال وەک مەسعود و نێچیروان بارزانی بە شانازییەوە دەیان وت : عێراق دوای هاتنی داعش بۆ موسڵ وەک خۆی ڵێ نایەتەوە بەلام دوای هاتنی داعش بۆ شەنگال و مەخموورو ئاشبەتاڵی هەولێر ، بەداخەوە هەرێمی کوردستان وەک خۆی لێ نایەتەوە و کیانێکی لاوا ز دەبێت .
