رەحمان پیرۆتی : هەل بۆ کورد رەخساوە ، قۆزتنەوەی دەوێ .
سەدەی بیستەم ، سەدەی رووداوە گەورەکان بوو ؛ سەدەیەک کە بارگرانییەکەی زیاتر لە هەر شوێنیكی دیکە لەسەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەجێهێشت . ئەو ناوچەیە ، موزائیکێکی نەتەوەیی و نژادییە ، لە رووی ئایینی و مەزهەبی فرەچەشنە ، خاوەن سەرمایەی سەرزەوی و ژێرزەوی دەوڵەمەندە و بەردەوام مەیدانی ململانێ و رکەبەری هێزە هەرێمی و جیهانییەکان بووە . ئەو تایبەتمەندییانە وای کردووە کە دیاریکردنی رێرەوی وڵاتەکان تەنیا بە گوێرەی ویستی گەلەکانیان نەبێ و سیاسەتی ناوچەیی و جیهانی رۆڵی بنەڕەتی تێدا بگێڕێ . لە سەدەی بیست و یەکەمیش ، ئەو ناوچە بووە کانونی قەیران لە سیاسەتی نێونەتەوەییدا کە لە رووداوە وەرچەرخێنەرەکانی وەکوو ١١ی سێپتامبر، شەڕی ئەفغانستان و عێراق، بەهاری عەرەبی، شەڕی سوریە و سەرهەڵدانی رەنگیداوە .
دوابەدوای داڕمانی ئیمپڕاتۆرێ عوسمانی و فۆڕمگرتنی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی نوێ، پرسی کورد ، واتا دامەزراندنی دەوڵەتێکی نەتەوەیی، بووە پرسێکی جێی سەرنج و کەوتە ناو هاوکێشە جیهانی و ناوچەییەکان . پەیماننامەکانی سایکس پیکۆ، لۆزان و سیڤەر، شکست پێهێنانی شۆڕشی شێخ مەحمود ، پشت بەردانی کۆماری کوردستان ، نسکۆ پێهێنانی شۆڕشی ئەیلول، شەڕی کەنداو و دامەزرانی حکومەتی هەرێم ، یارمەتیدانی تورکیە و دژایەتی کردنی بزووتنەوەی کورد لە باکوور، شەڕی عێراق و دواجار سەرهەڵدانی داعش و هێرشی بۆ سەر کوردستان ، چەندین وێستگەی مێژوویی نەتەوەی کوردن کە تێکڕا دەریدەخەن ، چارەنووسی ئەو نەتەوەیە بە بەردەوامی بە رووداو و سیاسەتەکانی هەورازتر لە کوردستان بەستراوەتەوە.
ئەگەرچی قۆناغە جیاوازەکانی مێژووی کورد ، دەوڵەمەند بە بزووتنەوەی شۆڕشگێری و جەماوەری بەربڵاو بووە، بەڵام نەبوونی فاکتەری ” یەکگرتوویی نەتەوەیی” لە پاڵ فاکتەری “خۆگێلکردنی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی ” زۆربەی ئەو شۆڕشانەی بە ئاکامی کاتی و بەرتەسک گەیاندووە و چارەسەری پرسی کوردی بە داهاتوویەکی نادیار حەواڵە کردووە . ئێستا ، لە کاتێکدا کە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە یەکێک لە پڕگۆڕانکاریترین سەردەمەکانی خۆیدایە ، بەستێنی هەمواربوونی ئەو دوو فاکتەرە رەخساوە؛ لەلایەک بەرژەوەندی کورد و زلهێزە جیهانییەکان هاوتەریبە و چارەسەری بەشێک لە کێشە گرینگەکانی ناوچە هاوکاری و بەشداری راستەوخۆی کوردی پێویستە؛ و لە لایەکی دیکە ” یەکگرتوویی نەتەوەیی “، گوتاری زاڵی کۆمەڵگای کوردستانە .
لە سەردەمی ئێستا ، حەولدان بۆ یەکگرتوویی نەتەوەیی، هەم تێپەڕاندنی مێژوو و هەم وڵامدانەوەیەکی رەوا بە مێژووە . تێپەڕاندنی مێژوویەکی لێوانلێو لە مانۆڕدانی تاکڕەوانە ، ناوچەگەرایی سیاسی و گرێدانی هاوپەیمانی ناتەندرووست ، و لە هەمان کاتدا وڵامدانەوەیەکی رەوایە بە بەرپرسیارێتییە مێژووییەکانی ئێستا ، لە رێگەی دەوڵەمەندکردنی مێژوو بە چەمکەکانی هاوپێوەندی و هاوخەباتی سەراسەری لەپێناو بەرژەوەندی نەتەوەیی . ئێستا، ئەو گوتارە تا رادەیەکی زۆر لەنێو کۆمەڵگای کوردستاندا جێگیر بووە و بە بۆنەی جۆراوجۆر، ئەو هاوپێوەندییە نەتەوەییە لە شەقامەکان رەنگ دەداتەوە و داواکارییەکی روون بۆ یەکێتی نەتەوەیی ئاراستەی حیزب و لایەنە سیاسییەکان دەکا . لەو روویەوە کە لایەنە سیاسییەکانی کوردستان ، نوێنەرایەتی زۆرینەی کۆمەڵگا دەکەن ، دەبێ نوێنەری ئەو گوتارە زاڵە بن و ئەو چەمکانە لە پلانە ستراتێژیکەکانیاندا رەنگ بداتەوە . خستنە بەرباسی ئەو پرسە و حەولدان بۆ دامەزراندنی کۆنگرەی نەتەوەیی ، وڵامدانەوەیەک بەو داواکارییەی کۆمەڵگای کوردستان بوو. ئەگەرچی حەولە سەرەتاییەکان بۆ دروست بوونی کۆدەنگی لەسەر پێکهێنانی کۆنگرەی نەتەوەیی تووشی گیر و گرفت بوون ، بەڵام بەردەوامی ئەو حەولانە بە شێوەی جۆراوجۆری دیکە وەکوو پێکهێنانی هاوپەیمانی سیاسی لەنێوان حیزب و لایەنە سیاسییەکانی هەر کام لە پارچەکان، و هەموو پارچەکان یەکڕا نیشانەیەکی بەهێز لە بەستنی حەتمی ئەو کۆنگرەیە .
یەکگرتوویی نەتەوەیی لە چەند رەهەندەوە پێویستییەکی ئورژانسییە ، لە لایەک هێزە سیاسییەکان، لەژێر چەترێکی سیاسیدا کۆ دەکاتەوە و دەرفەتی لێکتێگەیشتن بۆ هەموو ئەو لایەنانە دەڕەخسێنێ و دەبێتە بەربەستێک لەبەردەم رێگای خراپ بەکارهێنانی ئەو هێزانە لە لایەن هێزە هەرێمی و جیهانییەکاندا . لە لایەکی دیکە ، وڵامدانەوەی ویستێکی سەرەکی کۆمەڵگای کوردستانە کە ئەمەش خۆی لە خۆیدا نیشانەی کاریگەری راستەوخۆی کۆمەڵگایەکی زیندووە لەسەر لایەنە سیاسییەکانی. دیاردەیەک کە کاریگەری ئەرێنی لەسەر بە‌هێزبوونی کۆمەڵگای مەدەنی لە کوردستان دەبێ و پێوەندی دوو لایەنەی نێوان خەڵک و حیزبەکان پتەوتر دەکا .
جگە لەوە ، لە رووی جیهانییەوە و لە حاڵێکدا کە پرسی کورد لەژێر روناکایی گۆڕانکارییەکانی ناوچە، یەکێک لە پرسە گرینگ و جێی باسەکانی سەردەمە، یەکێتی نەتەوەیی کورد ئەهرومێکی بەهێز و کارتێکی یاری دیپڵۆماتیک دەداتە هەموو ئەو هێز و لایەنانە، بلوکی دەسەڵات بۆ کورد دروست دەکا و دەنگی لە کۆڕ و کۆمەڵە نێودەوڵەتییەکاندا رەساتر دەکا و مانایەکی نوێ لە “کوردستانی بوونی کورد” بۆ کۆمەڵگای جیهانی دەخاتەڕوو .
ئاساییە کە پێکهێنانی کۆنگرەی نەتەوەیی کە بە کردەوە کار بۆ خاڵە هاوبەشەکان بکا و بەڵێندەر بە جێگیرکردنیان دەبێ، بە سەرنجدان بە هەوراز و نشێوەکانی مێژووی کورد و کاریگەری و دەستێوەردانی وڵاتانێک کە کوردستانیان بەسەردا دابەش کراوە، تووشی گیر و گرفت بێتەوە. جگە لەوە هەر لە ئەساسدا پێکهێنانی کۆنگرەی نەتەوەیی بە مانای وەلانانی خاڵە جیاوازەکان و سڕینەوەی کێشەکان نییە، بەڵکوو بە مانای حەولدان بۆ دۆزینەوەی رێگاچارەیەکی مەنتقی و مودیریەتی عەقڵانی ئەوانە. لە وەها حاڵەتێکدا ئەگەر ئەو گیر و گرفتانە، وەکوو دەرفەتێک بۆ چارەسەرکردن و لێک تێگەیشتنی پرسە جێی ناکۆکەکان سەیر بکرێن، دیاردەیەکی تەواو شارستانی و مەقبووڵن، بەڵام ئەگەر ئەو کێشانە ببنە لەمپەر و سەددی یەکگرتوویی نەتەوەیی، باوەڕبەخۆبوون و وشیاری نەتەوەیی کورد لەنێوخۆیدا پەنگدەداتەوە و دەرفەتێکی لەبار بۆ بەرەوپێش بردنی پرسی کورد بەفێڕۆ دەدا. کورد نەتەنیا پێویستە ئەو دەرفەتە بقۆزێتەوە بەڵکوو دەبێ ئەو جارە بە پێچەوانەی مێژوو و نەریتی خۆی وەپێش رووداوەکان بکەوێ و بۆ دابین کردنی بەرژەوەندی خۆی لەناو گەرمەی رووداوە نادیارەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە تەواوی ئامادە بێ .
لەو ناوەدا ئەرکی رۆژهەڵات لە هەمووان قورسترە . لە هەر سێ پارچەکەی دیکەی کوردستان ، حکومەتی ناوەندی تەواو دانی بە بوونی پرسی کورد داناوە؛ لە باشوور حکومەتێکی شێوەسەربەخۆ بووەتە واقع ، لە باکوور پرۆسەی ئاشتی و چارەسەری لە ئارا دایە، و سەرنجی کۆمەڵگای جیهانی لەسەر رۆژئاوای کوردستان و خۆڕاگری کۆبانییە. ئەوە تەنیا لە رۆژهەڵاتی کوردستانە کە حکومەتی ناوەندی دانی بە پرسی کورد دانەناوە، کۆمەڵگای جیهانی تەواو خۆیان لە پرسی کورد لەو پارچەیە گێل کردووە و هێزەکانی ئەو بەشە لە پەرتەوازەیی دان. ئەگەرچی بە کردەوە چالاکی سیاسی لایەنەکان هەم بە شێوەی سیاسی و هەم لەچوارچێوەی مەدەنی و هەندێکجار بەرەنگاری چەکداری لەئارا دایە و ئیرادەی کۆمەڵگای رۆژهەڵات بۆ دەستەبەر کردنی ماف و ئاواتەکانی تەواو هەستی پێدەکرێ، بەڵام تا کاتێک هەموو ئەو حەولانە نەکەونە چوارچێوە و قالبێکی پتەوی یەکگرتوو، ناتوانێ تەواو نوێنەرایەتی خەڵکی ئەو پارچەیە بکا و وەکوو کارتێکی بەهێز لە هاوکێشە سیاسییەکان بۆ داهاتووی ئێران و ناوچە حیسابی بۆ بکرێ. کەواتە، رۆژهەڵات و هێزە سیاسییەکانی دەبێ دەسپێشخەر بن و مۆدێلێک بۆ پێکەوەکار کردن و چارەسەری کێشەکان بۆ لایەنەکانی دیکەش بخەنەڕوو و پێڕەوی ستراتێژییەکی هاوبەش بکەن .
واقعییەت ئەوەیە کە پێکهێنانی کۆنگرەی نەتەوەیی، هێندە دیاردەیەکی نوێ نییە و زۆربەی نەتەوەکانی جیهان لە مێژووی خۆیاندا بە قۆناغی هاوشێوەدا تێپەڕێون. کۆمەڵێک لایەنی سیاسی و مەدەنی لەسەر خاڵە هاوبەشەکان کۆدەبنەوە و کۆدەنگی لەسەر هەندێ خاڵی دیکە دروست دەکەن و حەولی بەربڵاوتر کردن و سەقامگیرکردنی ئەو خاڵانە دەدەن و تەواو لەو بابەتە ئاگادارن کە بۆ سەرکەوتنی یەکجارەکی، پێویستیان بە یارمەتیدانی یەکترە. ئەوە بە مانای تێڕوانینی رواڵەتی و ئاسان کردنەوەی پرسەکە نییە، بەڵام نابێ پێکهێنانی ئەو کۆنگرەش وەها ئاستەم بکرێ تا رووداوە نادیارەکانی ناوچە بە ئاکامی کۆتایی خۆیان بگەن و سناریۆکان تەواو بن و کورد ئەو جارەش لە رووداوەکان بەجێ بمێنێ. پێویستە کورد، ئەمجارە جگە لە حەواڵەکردنی داهاتووی خۆی بە پێشهاتە ناڕوونەکان، ئاڵترناتیڤی بەهێزی بۆ قۆزتنەوەی دەرفەتەکان هەبێ. ئاکامێک کە زیاتر لە هەر شتێکی دیکە، بەستراوەی پرسی یەکێتی جەماوەری و کۆنگرەی نەتەوەییە .
