خه‌بات جه‌زا : بۆچى شاری سلێمانى جياوازه .
سلێمانی ئه‌و شاره ناسک و دڵگیره‌یه که ئه‌که‌وێته باشوری کوردستانی مه‌زنه‌وه . له ساڵی 1784 زاینیدا که پێش 230 ساڵ له‌مه‌وبه‌ر دامه‌زراوه له‌سه‌ر ده‌ستی برایم پاشای بابان .. ڕێژه‌ی زیاتر له 98% دانیشتوانه‌که‌ی کوردن به‌زاراوەی سۆرانی ئه‌دوێن .. وه‌ک تۆپۆگرافیای خاکی ناوچه‌یه‌کی شاخاویه‌و نزیکه‌ی 2895 پێ به‌رزتره له ئاستی ده‌ریاو ، که‌وتۆته نێوان چه‌ن زنجیره چیای ئه‌زمڕو پیره‌مه‌گروون وگۆیژه‌و به‌رانانه‌وه . بۆ یه‌که‌م جاریش وه‌ک پایته‌ختی ئیماره‌تی بابانه‌کان بنیات نراوه‌و ، دواجاریش پایته‌ختی مه‌لیک مه‌حمودی مه‌لیکی کوردستان بووه .
یه‌کێ له جیاوازێکانی سلێمانی ئه‌وه‌یه که به‌م ته‌مه‌نه که‌مه‌یه‌وه پایته‌ختی دوو ده‌وڵه‌تی کوردی بووه که له‌مێژوودا ژماره‌ی ده‌وڵه‌ته کوردێکان زۆر که‌من به‌هۆی جوانی سروشتی و پاکی ئاوو هه‌وای و شوێنی ستراتیجی له‌نه‌خشه‌ی جیهانی کۆناو ، وه ئابڵوقه دراوه به‌کۆمه‌ڵگا شارستانیه‌‌کانی مرۆڤایه‌تیه‌کانی ئه‌وساو بونی سه‌رچاوه‌ی ئاوێکی شیرین به‌ته‌نیشت زه‌وی به‌پیتی کشتوکاڵی وه‌ک ده‌شتی شاره‌زوور که به‌یه‌که‌مین و به پیتترین زه‌وی ناسراوه له‌گه‌ڵ ده‌شتی کالیفۆڕنیای ئه‌مه‌ریکا له‌سه‌رانسه‌ری جیهانا له‌به‌ر ئه‌م هۆکارانه هه‌میشه دوژمنان چاوی داگیرکردنیان له‌سه‌ری بووەو هه‌وڵی ڕوخاندنی یه‌که بەیه‌کهی ده‌وڵه‌ته کوردێکانیان داوه .
وه‌ک بۆچونی خۆم له‌م نوسراوه‌دا ، که باسی جیاوازی سلێمانی ئه‌که‌م بۆ ئه‌وه نییه ، که له نرخ و مه‌زنی شاره خۆشه‌ویسته‌کانی کوردستان که‌مکه‌مه‌وه ، به‌ڵکو من وەک وێنه‌ی شاعیرێ وه‌سفی ده‌ست و په‌نجه‌ی یار ده‌که‌م ئه‌مه‌ش مانای وانییه ، که یارم چاوی جوان نییه یان دڵی سازگار نییه ، یاخود باڵای به‌رز نییه هه‌ر به‌و ماناو بۆچونه وه‌سفی شاره‌که‌م ئه‌که‌م ، به‌ڵکو هه‌ر شارێ له کوردستان هه‌ر دێیه‌ک ، هه‌ر شاخێ ، هه‌ر دۆڵی هه‌ر ڕێچکه‌یه‌ک هه‌ر به‌ردێ گه‌وره‌یی و مه‌زنی خۆی هه‌یه له دڵما . به‌ڵام وه‌ک وه‌فایه‌ک بۆ ئه‌و خاکه‌ی که خانه به‌خانه‌ی جه‌سته‌م له‌وه‌و خوێنم تێر هه‌وای ئه‌وه‌و چاوم به ئه‌زمڕو پیره‌مه‌گرون و گۆیژه هه‌ڵپشکوتووه‌و به‌ئاوی سه‌رچنار تینوێتی ڕاکه‌ڕاکی مناڵیم شکاوه‌و ، یه‌که‌مین سه‌وڵی مه‌له‌وانیم له قلیاسان و به‌دوای باپیرمه‌وه هه‌نگاوی یه‌که‌مم ناوه بۆ مزگه‌وتی گه‌وره‌ی کاک ئه‌حمه‌دی شێخ و ، فێری ڕاستگۆیی و خوڕه‌وشت و ڕێزگرتن بوم و گوێم به ده‌نگه زوڵاڵه‌که‌ی مه‌لا حه‌سه‌نی هه‌رمنی زرنگاوه‌ته‌وه‌و ، یه‌که‌م وه‌رزشم خۆمم به لاگیره‌و پێنج لیره‌ییه‌که‌ی سه‌رو پێسته‌و کڵاوه‌که‌ی دایه‌خانما هه‌ڵواسیوه ، هه‌تا ئه‌مڕۆش بۆن و به‌رامی پڵاوه‌که‌ی تێکه‌ڵ به بۆنی مێخه‌کبه‌ن و سمڵه‌که‌ی ، له‌لوتمایه‌و هه‌ستی گۆرانی و مۆسیقاش له لایلایه به‌سۆزه‌که‌ی دایه‌و ، یاری و ده‌ست ڕه‌نگینیم به‌گونکه بچکۆله‌که‌ی سه‌رته‌نوره‌که‌مان به‌هره‌دار بوو ، مارمارۆکه و پرچم پێ دروست ئه‌کرد و ، ژنانیش به‌قسه‌ی خۆش و پێکه‌نین ، دایکیشم به زه‌رده‌خه‌نه جوانه‌که‌ی سه‌رپه‌رشتی ئه‌کردن و به نه‌رمی ئه‌یوت : ڕۆنی با زیابێ شه‌کره‌که‌ی که‌مه‌و ناوشکێنه‌و کولێره‌به‌ڕۆنه‌که‌ی هه‌ر به‌بۆن کاسی ئه‌کردین و دواییش لێی ئه‌بەخشرایەوە به‌سه‌ر هه‌موو دراوسێکانا .
ئێمه‌ی منداڵ به‌ڕاکردن ئه‌مان بردو ، به‌مه فێری پیاوه‌تی و خۆشه‌ویستی هه‌موو خه‌ڵکان بوین بێ جیاوازی ده‌وڵه‌مه‌ند و هه‌ژار و که‌سو ناسیاو بێگانه . ئینجا شفته‌و قه‌زاتمه‌و بامێکه‌ی دایه‌گه‌وره‌م به‌برنجی بازیان و ڕۆنی خۆماڵی تامی له‌سه‌رزمانمه ، که هه‌رگیز دووباره‌نابێته‌وه . بابه گه‌وره‌ش ئامۆژگاری هێمن و جه‌ژنانه‌و دیاری ده‌رچونم به‌یه‌که‌م پاڵنه‌ر بوو بۆ خۆشه‌ویستی خوێنده‌واری و زانست ڕه‌وشتی به‌رز .
یه‌که‌م زله‌ش دراوسێ لێی داوم له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی چومه‌ته سه‌ر شه‌قامه‌که‌ی سابونکه‌ران ، چونکی هه‌موو پیاوانی گه‌ڕه‌ک باوکی هه‌موو مناڵان بوون . له‌سه‌ری کۆڵانه‌که‌شمانا هه‌ستی هونه‌رو شیعر جوڵا به وێنه‌و نوسینه‌کانی خالید زامدار و یه‌که‌م قوتابخانه‌شم زێوه‌ر بوو ، که هه‌موو سروده خوێن جوڵێنه‌ره نه‌ته‌وه‌یی و نیشتیمانێکانی تێدا له‌به‌ر ئه‌کرا و ، قوتابخانه‌که‌ش ده‌نگی ئه‌دایه‌وه ..
به‌ڵی هاوڕێکانی باوکم زۆربه‌یان پێشمه‌رگه‌بوون . دراوسێکانمان هه‌ریه‌کێکیان فێری داستانێکی پاڵه‌وانێتیان ئه‌کردین ، یه‌ک له‌یه‌ک قاره‌مان تر بوون . گه‌ر ناویان بنوسم لاپه‌ڕه‌کانی دونیایان پێ پڕ ئه‌که‌م . به‌ڵێ هه‌ر هۆشمانکرده‌وه له‌م شاره‌دا ، به به‌ندی و ئابڵۆقه و گوله‌باران و ، شه‌هیدبونی ده‌سته بەده‌سته شێرانی شار تروکاو ، هه‌رگیز بۆ ڕۆژێ بێ قوربانی نه‌بوین له پێناوی کوردستانا .
گه‌وره‌ش بوین به‌ڵی سلێمانی یه‌که‌مین زانکۆی تیدا بنیات نرا له کوردستانی باشوردا له‌ساڵی 1968 و یه‌که‌مین زانکۆی ئه‌مه‌ریکیش ته‌نانه‌ت له عیراقیشدا هه‌تا ئیستا نییه . به‌ڵی سلێمانی باخچه گوڵی شاعیران و نوسه‌ران و هونه‌رمه‌ندان و زانایان و فه‌یله‌سوف و زانایانی ئاینی و زانستی و بیرمه‌ندان و سیاسه‌تمه‌داران و سه‌رکرده مه‌زنه‌کانی کوردستانه . له‌گه‌ڵ ئه‌م تایبه‌تمه‌ندیانه بۆچی سليمانى جياوازه له شارەكانى تر ؟ .
به‌ڵى سليمانى جياوازه له شاره‌كانى ترى كوردستان و ، به‌ڵکو له هه‌موو شاره‌كانى عيراق و دونياش… ئەمەى من نوسيومه خه‌ياڵ نيهو هه‌موو خه‌ڵكى سليمانى ئاگادارين . شه‌قامى مه‌وله‌وى شه‌قامی سه‌ره‌کی و خوێن به‌رى شارەكه ، لهنيوان باخی گشتی و به‌رده‌ركى سه‌را دايەو ، سومبوڵ و نيشانه‌ى جوانى و خۆڕاگرى و پياسه‌ى كوڕان و کچانی شاره . له سەرەتای ساڵى هەشتاكاندا ، كه رژيمى به‌عس له‌و پەڕى هێزو دڕندەييدابوو ، كه بيشمه‌رگه پياويكى نامروڤى دەست و دايره‌ى صداميان ئه‌كوشت و ، قه‌لاجويان ئه‌كرد یان ئه‌یان فڕاند لەهه‌ر جێگه‌يه‌كدا بوايه نزیک له‌م شه‌قامه‌دا ، رژيم بەخويان و شوڤله‌كانيانەوه هەڵيان ئەكوتايه سه‌ر ئه‌م شه‌قامەو ڕوكه‌ش و ناوه‌رۆكى دوكانه‌كانى تێك ئه‌شكاند و زەرەرو زيانيكى زۆريان ئەدا له خاوه‌نه‌کانى و ، كه پرسيارياريشمان ئه‌کرد بۆچی وائه‌که‌ن ؟ ، وه‌ڵامه‌که‌یان ئه‌وه‌بوو ئێوه ئه‌زانن كێ پياوه‌كانمان ئه‌كوژێ و ئه‌فڕێنێ ، قسه ناكه‌ن و پێمان ناڵين ، بۆيه ئيمه‌ش ئاوا تۆڵەتان لێ ئه‌که‌ینه‌وه .ئيمه‌ش يه‌كى بوين لەو خاوه‌ن دوكانانه‌ى ، كه سێجار ناوه‌رۆك و ڕوكه‌شى دوكانه‌كه‌مانيان تيكشكاند بەسەر یەکا و ، ئه‌مه‌ش یه‌که‌م جاره باسی ئه‌که‌م ، چونکی که‌سانێکی تر خوێن و گیانیان ئه‌دا لەپێناوی ئێمه‌دا . بۆیه خه‌ڵکی ئه‌م شاره ڕه‌سه‌نه ڕوویان نایه‌ت باسیشی بکه‌ن . نه‌ك هه‌ر ئه‌مه ، به‌ڵكو دواى بانگه‌وازێکی ئه‌وسای ئێزگه‌ی گه‌لێ کوردستان ئه‌و خۆپيشاندان و ناڕه‌زاييه‌ى كه لايەنە سياسيه‌كانى ئه‌وسا داوايان كرد لەجەماوەری كوردستان و شەڕى ده‌ستەو يه‌خه‌ى قوتابيان به‌بێ چه‌ک و به تايبه‌تى كچان لەگەڵ ئه‌من و ملازم موحسن و ده‌ست و په‌يوه‌نه‌كه‌ى ئه‌وسا ده‌ستی پێ کردو ده‌ستگيركردنى كچان و كوڕانى قوتابى و خه‌ڵکی.
جاريكى تر شه‌قامى مه‌وله‌وى و هه‌موو سليمانى نارەزاى خويان دەربڕى و دوكان و بازاڕ له‌سه‌رانسه‌ری سليمانيدا داخرا . دوای هەڕەشه‌ی ڕژێم و به‌رامبه‌ر به‌م هه‌ڵوێسته ، به‌عسیەکان هه‌ستان بهشكاندنى قفل و ده‌رگاى دوكانه‌كانى شه‌قامى مه‌وله‌وى و خرانه سه‌ر پشت بۆ پياوه‌كانى رژيم و به‌عسيه‌كان و که‌وتنه تاڵانى و جاريكى تر خاوه‌نى دوكانه‌كانى ئه‌م شه‌قامەو ئێمه‌ش هاتينه‌وه سه‌ر سفر و زيانێكى زۆرى ترمان كرد ، که‌سیش نه‌چو به‌لای ماڵ و حاڵی خۆیا هه‌تا ڕادیۆی گه‌لی کوردستان ڕیگه‌ی دا به‌گه‌رانه‌وه بۆ بازاڕه‌کان .
من بۆيه ئه‌م دوو نمونه يه باس ئه‌كه‌م . چونكه دواى پڕۆسه‌ى ئازادى نه‌ماندی و نه‌مان بیست يه‌كى له‌و خاوه‌ن بازاڕ و دوكانانه‌ی خه‌ڵکی سلێمانی داواى دينارێک قه‌ره‌بوو بكات ، له‌و حكومه‌ته‌ى كه له‌سه‌ر داواى ئه‌وان ئه‌م كارانه‌مان به‌جێ هێناوه . خه‌ڵکی ئه‌م شاره‌ش زۆر بەدڵ و به‌گيانه‌وه سه‌رو ماڵيان به‌خت ئه‌كرد ، له پێناو داكوكیكردن له مافى ڕەواى ميلله‌تى كورد. ئه‌مه‌ش جۆڕێکه له ده‌ریایه‌ک به‌خشنده‌یی و قوربانی و پێشڕه‌وی شاری سلێمانی و ، بۆیه جورئه‌ت ئه‌که‌ین بڵێین جیاوازه له هه‌موو شاره‌کانی دونیا .
