ئەبوبەکر جاف : بون وەک پەیوەندی ، بون لە پەیوەندیدا .
لە ئۆنتۆلۆژیای جەوهەرەوە بۆ ئۆنتۆلۆژیای پەیوەندی .
هەموو فینۆمینێک لە دونیادا بە لای کەمەوە پەیوەندی نێوان دوو هێزە ( ئەوەی بونی نەبێت نۆمین و شتە لە خۆیدا ، ڕەخنەی نیتشە لە میتافیزیکیای جەوهەرو ماهیەتی ئەبەدی و نەگۆر ، ڕخنە لە نۆمین و شت لە خۆیدا ” ی کانت). پەیوەندی دو هێز کە یەکێکیان لە دۆخی هێرشبردن و هەڵکوتانە سەر ئەویتردایە.هەموو هێزێک لە گەڵ هێزێکی تردا لە بەریەککەوتن و بەیەکدادانێکی ململانێ و هەیمەنەکردندایە.ئەم ململانێ و بەرکەوتنە ڕەنگدانەوەوتیشکی بۆ سەر کۆی هێزەکانی تر دەبێت” ئیرادەی هێز دەرناکەوێت تەنیا لە ڕێگەی پەیوەندی بەرەنگاری و بەرگرییەوە نەبێت ، هێزێک بە دوای ئەو هێزەدا دەگەرێت کە بەرهەڵستکارو بەپەرچدەرەوەیەتی. هێزێک بە دوای بەریەککەوتن و بەرهەڵستکاری و پێکداداندا دەگەڕێت ، بەمشێوەیەو بە ڕێژەیی بە دوای یەکە باڵاکاندا دەگەڕێت. یەکێتی و یەکبونێکی باڵاش دەبێت وەک یەکەیەک لێیتێبگەین کە یەکەیەکە ، پەیوەندی هێزەکان لە خۆی دەگرێت و لە هەناویدایەواتە هێرش و بەرگری ، هێرش و بەرەنگاری،کردارو پەرچە کردار .
وێنەیەکی تەواو گشتگیرو گشتی بۆ ” ئیرادەی هێز ” کردارە ،کردار نواندنێکە دژ بە هێزی تر، دژ بە بەرگری ئەو هێزەی بەرانبەری دەوەستێتەوە. بۆ ئەوەی لەو شتە تێبگەین چی بە سەر هەر هێزێکدا دێت لە میانەو لە ناو ئەو پرۆسەیەی کە ئیرادەی هێز هیچ نییە جگە لە پەیوەندی، دەبێت بڵێین هەموو هێزێک هەیمەنەو باڵادەستی و فراوانخوازی خۆی فراواندەکات بە سەر هێزێکی تردالە هەمان ئەو دەمەی هێزێکی تر هەڵدەسێت بە بەرگری و بەرەنگاربونەوە.بەمشێوەیە دورخستنەوەی هەر هێزێک مانای نابێت.هەموو دیاردەیەک لە بوندا پێویستە بەوشێوەیە لێ یتێبگەین کە،گوزارشتکردن و مانێژستبونی ململانێ و کێبەرکێ و بەریەککەوتنی هێزەکانە هەندێکیان دژ بە هەندێکی تریان.ئێمە ئەگەر یەکبون و یەکێتییەکمان بینی لە دراو دیاردەیەکدا،ئەم یەکبونە هیچ نییە جگە لە یەکەیەک کە کۆمەڵێک هێزی گەمەکەری لە خۆ گرتووە.ئەمەی کە وتمان بۆ بون و بۆ دونیا بە گشتی دەکرێت ڕاستی بێت.ڕاستییەکە بۆ هەموو دونیا و بون دشێت :دونیایەک لە خۆیدا بونی نییە،هەر لە بنەڕەت و بنچینەدا دونیای پەیوەندییەکانە.
ئەم هەڵوەشاندنەوەو تورهەڵدانەی “یەکێتی و یەکبونی “بون” لە کۆی تێکستەکانی نیتشەدا دەبینرێت.ئەم هەڵوەشاندنەوەو هەڵگەرانەوەیە وێرانکدرنی ئەو دیدگا ئەقڵانییەیە کە بِڕوای بە “یەک،یەکێتی و یەکبن” هەیە،دژ بە جەوهەرخوازییە،دژ بە هۆ و هۆکار بەندییە.دژ بەو “یەک”ئۆنتۆلۆژییە،میتافیزیکییە یونیڤیرساڵ و گەردونییەی کە “حیکایەت و گێڕانەوە گەورەکان هەر لە ئەفلاتونەوە تا هێگڵ و بە مارکسیشدا تێدەپەڕێت.
ئەو دونیایەی نیتشە دەیەوێت لە دەرەوەی “بنچینەی سەرتایی و یەکەمین،بنەڕتی یەکەمین وێنای بکات و چییە؟ئایا ئەمە بە ئاسانی و بەوەی کەزوو دێتە دەستمانەوە دەیەوێت بڵێت فرەیی هێز و هەمەچەشنی و جیاوازی هێزەکانە؟.ئێمە لەوە تێدەگەین نیتشە کاری پاچەپارچەکردن و بەشبیەشکردنی “یەک و یەکگەراییە”.
ئەو کاتەی پەیوەندییەکان دەچنە پێشەوە و باڵادەست دەبن ،ئەو کاتە شوێن و پێگەی “یەک”بە هەمانشێوەی خۆی نامێنێتەوە:دونیای پەیوەندی بون و ئامادەیی دەبێت بە بێ یەکەیەکی تر :هێزێکی ئامادە لە هەموو شوێنێکدا،یەک”ەو فرەشە وەک یاری هێزەکانچەشنی یاری شەپۆلی دەریاکان لە هەڵکشان و داکشانیاندا،وەک زەریایەک کە پڕ بێت لە تۆفان و هەڵکشان و زیادبونێکی بەردەوام لە گۆڕانێگی هەمیشەیی و بەردەوامدا”بەمشێوەیە “یەک،تاک”پەیوەندییەکی تەنگاوتەنگ و ناچاری بە فرەییەوە هەیە.،وە پەیوەندی بە یاری هێزەکان و شەپۆلەکانییەوە هەیە،پەیوەندی بە دریژبونەوەو شەپۆلی بەردەوامەوە هەیە،بەمشێوەیە :یەک “یجەوهەری،ئەقلێ، میتافیزیکی مێژویی سروشتی خۆی لە دەستدەدات.تەنانەت فرەیی و هەمەچەشنی هێزەکان بنەڕەت و بنچینەی “یەکەمین “نین.ئەوەی بونی هەیە:(یەک-فرەیی ) وەک سەوەی یەکێک لە گەورە فەیلەسوفانی ژیان ” برگسۆن ” باسی دەکات.
ئیرادەی هێزفرەیی هێزەکانە کە سروشتی پەیوەندی و پەیوەندبەندییە،وە سروشت و سیمای ئەم پەیوەندییەش ململانێ و بەریەککەوتنی هەمیشەییە.
شتێک کەدەبێت لە سەری بوەستین:نیتشە بە تاک باسی “~یرادەی هێز”دەکات،ئەو کاتەی هەموو دیاردەیەکیش یەکێتییەکی ڕاگوزەیانەی کۆمەلێک هێز بێت،نیتشە دەیەوێت ئاماژە بۆ”ئەو تەنیا سیفەتە دەکات کە دەکرێت کەشف بکرێت و بدۆزرێتەوە”،واتە ئەو شتەی لە گشتێتی و کوللەیتی واقعدا دەردەکەوێت”یەکێتی ڕیالیتێ.بەڵام ئەم سیفەتی کە دەتوانرێت و دەکرێت بدۆزرێتەوە نە یەکە،نە پرەنسیپە،نە یەک”]َکی میتافیزیکییە.نە حەقیقەتێکی جەوهەریی.بەلو سیفەتێک دەبێت کە:واقع و ڕیالێتێیەکی دیاریکراوی دەبێت “ئێمە ناتوانین بیدۆزینەوە تەنیا لەو کاتەدا نەبێت بونێکی عەینی و تایبەتکراو دیاریکراوی هەیەلە “فرەییدا”بەشێوەیەک کە هەرگیز ناتوانرێت لە “گشتێتی و کوللییەتی خۆیدا “گەمارۆ بدرێت.دەکرێت بە تا باسی ئیرادەی هێز بکرێت چونکە،ئەو ماهیەتە پەیوەندبەندییەیە کە هەموو شتێک دەردەخات.هەر بەمشێوەیە دەبێت ماهیەتی پەیوەندبەندی و پەیوەندگەرایی ئیرادەی هێز دیاریبکرێت ، ئەو کاتەی بە بێ ئەمە ناتوانرێت هیچ گۆران و گۆرانکاری و جێگۆرکێ و جوڵەو بزاوت و ێەیرورەو هێزی جوڵێنەری دونیا ببینرێت.لە هموو شوێنێکدا،لە هەموو پنتێکی بونداهیچ بونی نییە.نە گەردێک،نە گەردیلەیەک،نە هێزێک،بەڵکو ئەوەی هەیە تەنیاو تەنیا “پەیوەندییە”.بەمشێوەیە لای نیتشە نە گەرد بونی هەیە،نە مونادەکان،نە یەکێتی هێزەکانی لە ناو ێەیرورەدا.لێرەوە لەوە تێدەگەین بۆچی نیتشە بە تا باسی ئیرادەی هێز دەکات،چونکە:یەک ماناو یەک ڕەهەند بۆ تێگەیشتنی ئیرادەی هێز هەیە ئەویش “پەیوەندییە”.
بەو پێیەی ئێمە بونێک لە خۆیدا نابینین و نایدۆزینەوە،وە خودێک بونی نەبێت،جەوهەرێک بونی نەبێت،پێویستە بڵێین هەموو فینۆمینێک پەیوەندی هیزی فرە و هەمە چەشن، هەنێکیان هەوڵی هەیمنەکردن دەدەن بە سەر هەندێکی تریاندا نیتشە دەڵێت :” ئەوە پەیوەندییەکانە هەبونەکان دادەزرَێنێت و دەیانخولقێنێت”.بەمشێوەیە کاتێک ئێمە لەوە تێگەیشتین هیچ بون و پێکهاتەیەکی ئۆرگانی بونی نەبێت، وە تەنیا لە ڕێگەی اری و گەمەکانەوە پێک بێن،پاشان بۆ بونێکی نا ئۆرگانی،لێرەوە ئێمە دەتوانین پەی بە یاری و گەمەی بەرین،وە بیاندۆزینەوە،بەڵام بە بێ یەکەی فینۆمینی.بون و دریژبونەوەی بونێک تا ئەو پەڕی ،یان لە سەر ڕوبەرێک یاری و گەکەی هێزەکانە،فرەیی و چەقی هێزەکان، وە هەروەها هەڵون و کاریگەری هێزەکان،هەست و ئیرادەکان.
تێڕوانینی نیتشە بۆ بون-پەیوەندی بە سەختی و ڕادیکاڵی بەرهەڵست و بەرىنگاری ئەو جەوهەرگەراییە دەبێتەوە کە باڵی بە سەر فەلسەفەی ڕۆژئاوادا کێشابوو،زۆر جار فەلسەفەی نیتشە وەک فەلسەفەی فرەیی دەردەخرێت “کەیاسێکی گەردونی”،وە فەلسەفەکەی نیتشە وەک فەلسەفەی جیاوازی و فرەیی بەڵام لە میانەی بونی پەیوەندییەکاندا.دەبێت ئەوە بزانین کۆی ئەو هێزانەی لە دونیادا بونیان هەیەتەنیا کەیاس نین،بەڵکو یاسایەکی توندو تۆڵو ئاسنینی هەیە کە،نیتشە ناوی ناوە “ئیرادەی هێز”.بەمشێوەیە هەموو شتێک دەگۆڕێت نەک بەو پێیەی فرەیی بونی هەیە،بەڵکو بەو پێیەی پەیوەندی بونی هەیە. فرەیی بنەڕەتی و بنچینەیی نییە بەڵکو پەیوەندی بنچینەیی و بنەماییە.وە فرەیی لە میانەی پەیوەندییەکانەوە دەردەچێت،نەک پێشی بکەوێت.بەمشێوەیە تێگەیشتنمان لە “ئیرادەی هێزی”نیتشە دەبێت دوربخرێتەوە لە هەر بارگاویکردنێکی جەوهەرگەرایی،دورخستنەوەی لە فرەیی دەرەوەبونی شتەکان،مۆنادەکان،سوژەکان.پێویستە بون پێش هەر شتێک وەک پەیوەندی ببینرێت،وەک پەیوەندی ئەو هێزانەی کە ناژمێردێن،ئەو هێزانەی کە کۆتاییان نییەلە پەیوەندی هێزەکاندا.واتە بونی دونیا”لە هەر پنتێکدا جیاوازە”،وە هەروەها بە مانای بونێک بۆ “بون” نییە بە مانای وشە،بونێک بۆ دونیا نییە لە خۆیدا،بەڵکو بونێک بۆ “دونیای پەیوەندیەکان”هەیە.
