فریدیریك گرۆ : میشێل فوكۆ .
ئەركیۆلۆژیای مەعریفە ، ژینیالۆژی دەسەڵات ، پەیوەندی حەقیقەت و سوژە .
سەبارەت بە قۆناغبەندیی فكری فوكۆ فریدیریك گرۆ : دكتۆرا لە قوتابخانەی باڵای مامۆستایان ” ENS ” ئەندامی سەنتەری میشێل فوكۆ ، نوسەرو ئامادەبووی هەمیشەو بەردەوامی كۆرسەكانی فوكۆ لە كۆلێژ دو فرانس .
لە فەرەنسییەوە بە كوردیكردن ـ ئەبوبەکر جاف
كارەكانی میشێل فوكۆ بووە بە بابەتی كۆمەڵێك تەفسیری جوداو جیاواز , هەروەها بابەتی كۆمەلێك كۆمێنتەر لە ناو كۆمەڵێك كایەی جیاوازو گۆڕدراوی زانستەكاندا : دەرونپزیشكی ، دەرونشیكاری ، سۆسیۆلۆژی ، ڕەخنەی ئەدەبی و هونەری ، زانستە سیاسییەكان … وە هەروەها لەو دیو ئەم بەكارهێنانە فرەیی و جیاوازەی بەكارهێنانی كارەكانی فوكۆ كە لە هەمان كاتدا گوزارشت لە فرەیی و دەوڵمەندیی كارەكانی فوكۆ دەكات ، دەتوانرێت هێلێكی سورو بدۆزینەوە كە بەناو سەرجەم كارەكانیدا دەڕوات و كۆی كارەكانی لە دەوروبەری كێشەیەكی فەلسەفی دەسوڕێتەوە ئەویش پرس و پرسیاری حەقیقەتە . مرۆڤ بە شێوەیەكی بنچینەیی لە ناو كارو جێدەست و جێ پەنجەكانیدا وەك ” حەیوانیك كە دەرگیری حەقیقەت ” ەبیر دەكاتەوە ، مرۆڤ بونەوەرو گیانەوەرێكی حەقیقەتخوازە , بەڵام فوكۆ جێگۆڕكێ و شوێنگۆڕكێیەكی گرنگی بەم بە پرسیارهێنانە كرد
پرسیاری كلاسیكیانەی فەلسەفەبەمشێوەیە بوو : لە چ بنەماو بنەڕەتێكەوە سوژەیەك دەتوانێت دونیا بناسێت ، ئەمەش هەر لە پلاتۆوە بۆ كانت ، بە تێپەڕین بە سپینۆزا دا ، لەپێناو بیركردنەوە لە غەزەلێكی بنچینەیی و ئەسڵی و ناوەكی ، پەیوەندییەك بە جەوهەرەوە ، پەیوەندییەكی ناچاری و نەپچڕاو لە نێوان ڕۆح و حەقیقەتدا ، لە نێوان سوژەو مەعریفەدا .
لای فوكۆ پەیوەندی سوژە بە حەقیقەتەوە بە هێلێكی ناوەكی مەعریفەوە بیری لێنەكراوەتەوە ، بەڵكو بە دەرچون و لەپاش پێكهێنان و خولقاندنی بە دەرەوە ی مێژووەوە دروستبووە . لەمەولا پرسیارەكە بەمشێوەیە داناڕێژرێتەوە , كە ” لە سۆنگەی چ بنەماو بنچینەیەكەوە سوژەیەك دەتوانێت حەقیقەتاكان سەبارەت بە دونیا بناسێت و بزانێت ؟ بەڵام : لە میانەو لە ڕێگەی چ پرۆسیسیویەكی مێژوویی ستراكتورەكانی سوبژێكتیڤاسیۆن ” سوژە سازی ” ەوە خۆیان پیكەوە گرێداوە ، خۆیان پێكەوە نوساندووە ؟ خۆیان گرێداوە بە گوتارەكانی حەقیقەتەوە ؟ بەمشێوەیە لێرەوە بیركردنەوە نییە لە بوونی سوژەیەكی ئەسڵی ” L’etre d’un sujet originaire” و پێشوەخت بەرهەمهاتوو بەو شێوەیەی كە بتوانێت دەرگیر ببێت لەگەڵ مەعریفەیەكی ڕاستەقینەدا ، وە نە دروستكردنی پانتاییەك بۆ حەقیقەتی ئەبەدی و هەمیشەیی بەرهەمهاتوو ، بەڵكو هەڵكۆلێنی ئەو ڕێوشوێنانەی لە ناو مێژوودا لە ڕێگەیانەوە گوتارەكانی حەقیقەت كاریان گۆِڕین و تەحویلكردن و دورخستنەوەو گەمارۆدانی سوژەكانە ، وە هەروەها لە میانەی ئەو ڕێگایانەوە كە سوبژێكتیڤیتێكان خۆیان بەرهەمدێنن و خۆیان دەخولقێنن ، ئەمەش لە لە میانەی كاركردنیان لە پاش وتنی ڕاستی یان ڕاستی وتن ” ” Dire-Vrai
مێژووی فۆرمیلەبوونەكانی حەقیقەت
سەردەمی یەكەمین و یەكەم قۆناغی فوكۆ چاپكردنی تێزەكەی بوو سەبارەت بە شێتی لە ساڵی 1961 دا تا ئەوكاتەی وەك پرۆفیسۆر لە كۆلێژ دوفرانس ناوی لێنراو ئەو كورسییەی وەرگرت لە ساڵی 1970 . وەك دەوترێت ئەم قۆناغەی میشێل فوكۆ سروشت و سیمایەكی ئەركیۆلۆژیانەی هەیە . وە هەروەهاچەمكی ئەركیۆلۆژیا لە پاشووتر دەبێت بە میتۆدی كاركردن بۆ چوار كتێبی دیكەی گرنك و بە ئەرزشی لە سەروبەندی هەمان كاتدا : پێشەكی یەكەمینی بۆ مێژووی شێتی لە چەرخی كلاسیكدا ، ” لێرەدا فوكۆ قسەوباسی لە ئەركیۆلۆژیای نامۆبوونە ” ناونیشانی لاوەكی لە دایكبوونی كلینێك 1963: ئەمەش ئاركیۆلۆژیای نیگاو تێڕوانینی پزیشكییە . وشەكان و شتەكان1966 ئاركیۆلۆژیای زانستە مرۆییەكان , وە دواهەمینیان و دواهەمین كاری ئەم قۆناغ و سەردەمە گوتارەكەی لە بارەی میتۆدەوە لە چەند شێوازێكدا ” ئاركیۆلۆژیای مەعریفە “,1969 ئەم جیاكاری و جیاكردنەوەیە بەهایەكی توندی بێنەو بەردەی گفتوگۆیی هەیە : لە ڕێگەی ئەم چەمكەوە ” ئاركیۆلۆژی ” پێش هەر شتێك وەستانەوەیە بەڕوی چەمكی نەریتیانەی مێژووی مەعریفە “L’Histoire des Savoirs”. لێرەدا بڕیاری یەكەمین پەیوەندی گرنگ دەدات بە حەقیقەتەوە . مێژوی كلاسیكیانەی زانستەكان بەوشێوەیە كە كۆمەڵێك بنەمای پۆزەتیڤی هاوچەرخی بەخشیوە ( دیاریكردن و دەستنیشانكردنی ئێستایانەی شێتی وەك نەخۆشییەكی ئەقڵی” تەعریفی مۆدێرنانەی پەیوەندی كلینێكی ، شیكاركردنی پۆزەتیڤی بەرهەمهێنانی دەوڵەمەندی .. وە هەروەها ) وە پەردەیەك لە بەكارهێنانیاندا وەك تۆڕێكی نوسین بۆ تەفسیركردنێكی وەرگەڕاوەو گەڕاوە بۆ دواوە ، ئەمەش لەپێناو دۆزینەوەو كەشفكردنی جوڵەو بزوتنەوەیەكی گەشەسەندنی كرانەوەی ئەم حەقیقەتە بنچینەیی و فۆندەمۆنتاڵیانە . واتە بەشێوەی وەدەرنان و دەرپەڕاندنی هەڵكان ، حوكمە پێشوەختەكان و كڵۆڵی و كەموكورتییەكان ، ئاوابوون و نشێوییەكان ، هەموو شێوازەكانی تارمایی و تاریكیخوازی . بەمشێوەیە حەقیقەت بەهایەكی هەیە بۆ بەشكردن ، بەهایەك كە ڕێگەخۆشكەرو ڕێگە پێدەرە بۆ جیاكردنەوەی گۆكراو و گوزارشتە پێشینەییەكان , یاخود ئەو حەدەس و پەیپێبردنە پێشینەیی و پێشوەختە بلیمەتخوازییەی تیۆرە هەڵەكان و ئیدۆلۆژییكانی دیكە . ئەمەش بەوشێوەیە بیری لێكرابووەوە كە خۆی لەخۆیدا و بەشێوەیەكی نهێنی و پیرۆز خۆی ئاراستەدەكات ، رێنیشاندەری خۆیەتی لەناو جوڵەی مێژودا ، پێش بوو ، لە ناو نورو ڕۆشنایی كەشفكردنێكدا ، بابەتی وشیارییەكی زانستیانی پڕو بێگەرد .
بۆ خوێندنەوەی تەواوی بابەتەکە کلیک بکرە سەر ـــ میشێل-فوكۆ
