فەرەیدون کونجرینی : وەسیلەی هەشت کاتژمێر کارکردن لە ڕۆژێکدا .

فەرەیدون کونجـــرینی

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

یادی ١ی ئایار هەموو ساڵیک دەکرێتەوە بۆ کرێکاران لە 81 وڵاتی جیهاندا بەوەی کرێکاران ئاسودەبن کە ڕۆژێکی تایبەت بە پیشەکاریان هەیەو هرزی کامەرانی و جەژنی پڕولیتاری سەنتەرێکی تایبەتی خۆی گرتوە لە کالێندەی ساڵدا .

ئایا چ شتێک بواریدا بە کرێکاران ئەمڕۆژە هەڵبژێرن و بڕوای تەواوەتی خۆیان بە جیهان ئاشنابکەن و خۆزگەی کارپیشەیەك بەدەست بێنن ؟ بێگومان هاوڕابونی پتر لە ٣٠ ساڵ و کۆڵنەدان لەسەر یەکگرتنی داواکاریەك کە زیاتر لە نیوەی جیهانی گرتۆتەوە ڕۆژێك بێت کەمێک لە ماندوبونیان بە ناوی جەژنی جیهانی کرێکاری تێدا بحەوێنەوە.

ئەم یادە بۆ جیاکردنەوەی نەتەوەیەك نیە لە جیهاندا و خۆیان لە سەر خاکێکی تایبەت بە مێژویان بانگەوازکەن ، ١ ی ئایار بڕوا و پێگە دیاری کردنی سەرۆكکێك نیەو پەرەپێدانی ئاینێك نیە تا جودا بکرێتەوە لە نێو دین و خەڵکدا .

کۆیلایەتی وای لە مرۆڤ کردوە هۆشداربێت ، بەڵام دەرامەت و پێویستی ئەرکێک بۆ ژیان زۆرجار وادەکات بێدەنگی هەڵبژێرێ ، زۆرێك هەن نایانەوێ بەردەوام بن و بێدەنگی دەشکێنن تا بەسەر خۆبەخاوەن کۆیلەکاندا مل کەچ نەبن و بەپێی یاسایەک وەڵام بدرێنەوە بەوەی لە ساڵەکانی 1856 و ساڵی 1886 لە وڵاتانی ئوسترالیاو ئەمریکا ڕویداو ئێستای بەدوای خۆیدا هێناوە .

جەژنی کرێکاران لەخۆپشاندانێکی ساڵی 1858 نابۆ زۆر کارکردن بەڵێ بۆ 8 کاتژمێر کارکردن ئەنجامدراو ئەو بڕیارە لە مێژوی بۆنە نیشتمانیەکانی ئوسترالیادا هاتوەو بۆتە بۆنەیەک ساڵانە لە یەکی ئایاردا دەکرێتەوەو بە فەرمی پشوە لە زۆربەی ولاتانی جیهاندا.

بۆ بەجیهان ناساندن و زیاتر گەورەبونی بەدیوێکی گشتیدا پتر لە 30 ساڵ دوای خۆپشاندانی کرێکاران لە ئوسترالیا ، ئەمریکای گرتەوەو خۆپشاندان و مانگرتن دەستی پێکرد ، پتر لە 40 هەزار هاوڵاتی مانیان گرت لە کارکردن و نە دەچونەوە سەر پیشەکانیان تا داواکاریەکانیان جێبەجێ بکرێ .

بەدرێژایی مانگرتنەکە ئەنجام نەبوو ، لەسەر داواکاری کرێکارانی شیکاگۆ کە زۆرینەی خۆپشاندانەکان لەوێ ئەنجامدرا ئایندەکەی بە بڵاوە پێکردن هات دوای توندو تیژی پۆلیس زیاتر لە 7 هاوڵاتی و دەیان کەسیتر برینداربون ، بەوەی دەوڵەت بە دەسەڵاتی پۆلیس توندوتیژی کرد دژبە خۆپشاندەران پانتایی شاری گرتەوەو ماوەی خۆپشاندانەکان لە فراوانتردابون بەدرێژایی سێ ساڵ واتا ساڵی 1889 ڕۆژنامەی نێونەتەوەیی لە ئەمریکا بڕیاری دا یادی ڕۆژی توندو تیژی بناسرێت لە جیهاندا دژ بە کرێکاران و 1 ی مانگی 5 ی هەمووساڵێک بکرێتە پشوی ڕەسمی کە زۆرێك لە وڵاتانی جیهانی گرتەوە .

لە هەموو ساڵێکدا یادی ئەمڕۆژە دەکرایەوەو توندوتیژی ڕوی ئەداو هاوڵاتیان و دەسەڵاتدارانی وڵاتان پێکدادانیان ئەنجام ئەدا لە پێناو نابۆ داواکاریەکانتان و بەڵێ بۆ پێشنیارمان . لە فەرەنسا لە یادی یەکێتیە دیموکراتیەکانی ئەو وڵاتەدا باس لە یادی مانگرتن وخەباتکاران و داواکاری کرێکاران خرایەوە بەرجاو داواکرا ڕێز لە ڕۆژی خۆپساندانەکانی جیهان بگرن کە هەموومان کرێکارین و دەبێت یاسایەك و ڕۆژێکمان بۆ بەرجەستەکرێت و لەو ڕۆژەدا پێدا گیری لەسەرکرا و خرایە بەر باس و لێکپڵینەوە تا 1ی مانگی 5ی هەموو ساڵێك بکرێتە پشوی ڕەسمی لە جیهاندا ، بەڵام نەتواندرا بڕیاری لەسەر بدرێت بەوەی داواکاری خۆپشاندەرانی سەرەتا جیهانی بوو دەبێت ئەم ڕاگەیاندنە وڵاتانی دنیا وتوێژی لەربکات و ئامانجێکی پتەوی بێ دەستکاری هەبێت بۆ ئەبەدی.

لەندەن

ساڵی 1896 لەسەر ئەم داواکاریە کە داکۆکی ئەکرا لە خۆپساندەرانی ئەوکاتی ئوسترالیاو خۆپشاندانە جەماوەریەکەی ئەمریکا کە پتر لە 40 هەزار مانگرتوی کۆکردەوە قسە کرا ، لە پای جێبەجێ نەکردنی داواکاریەکان چەند پەرلەمان تارێکی ئەو وڵاتە دەستیان لە کارەکانیان کشاندەوە .

ناڕەزایەتیەکان فراوان و درێژکرانەوە بۆ چەند ساڵێکی تری یەکی ئایاری هەموو ساڵیک کە لە ئێستادا پتر لە 81 وڵاتی جیهانی هاوڕای ئەوەن یادی جەژنی کرێکار بکرێتەوەو ١ی ئایار کراوە بە ڕۆژێکی پشوی فەرمی ، چەند وڵاتێکی ئیسلامی و هەرێمی یادی ئەم بۆنە مرۆڤایەتیە ناکەنەوە بەوەی لەبەرنامەی سۆسیالیزمەکان و کۆمۆنیستەکان و ئانارکیزمەکانی جیهانەوە پێشنیار کراوە .

( سۆشیالیزم) خۆی وشەیەکی فه‌ڕه‌نسییه‌ به‌ مانای ده‌سته‌ کۆمه‌ڵ دێت بۆ گەشە کردن و گەرانەوەی مافی تاك لە جیهاندا و گۆڕینی بەرنامەی دوێنێ بۆ سەبەی باشتربکرێت .

( کۆمۆنیزم ) ڕەخنەی لە دیموکراسی ھەیە بەپێی جەمکێکی تایبەت بۆ ڕاستکردنەوەی لەلایەن و خەڵکانێک لەوڵاتدا دیکتاتۆرن و خۆشیان بە دیموکراستر لە دیموکراسەکان ئەزانن لە جیهاندا . بە وەی ئەو ووڵاتانەی کە دیموکراسن وەک ڕژێمێکی سیاسی بەناوەڕۆکی ئازادی ڕۆژنامەگەری و ئازادی پێکھێنانی پارتەکان و مێدیاو دەزگاکانی دیموکراسی وەك سەرمایەداری کۆیلە ناسراون .

( ئانارکسیتەکان ) دەیانەوێت ئەم «دەرگە ناڕۆشنە گشتگیرە» بیگۆڕن بۆ ئانارکی، تاوەکو خەڵکی زیان و نەھامەتییەکانی دەسەڵات و ھەر جۆرە پەیوەندییەکی پایەبەندیی دیکتا تۆریان بۆ دەربکەوێت و نەهێڵدرێت گەشە بکات .