یاسایی

ڕێبین هەردیی : دەستور بۆته‌ بەڵگەنامەیەک کە تەنها رەوایەتی بۆ حوکمڕانی ناڕەوا دروست کردووە .

Avatar photo
وتاریکورد

وتاریکورد ماڵپەرێکی سەربەخۆ و ئازادە

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

نوسەرو ڕوناکبیر ” ڕێبین هەردی ” لە نوسینێکیدا لە ڕۆژنامەی ئاوێنە ، تەنزئامیزانە لەسەر دەستور دەنوسێت و لەمرۆدا بەسەرچاوەی سەپاندنی ئەو خواستانەی حیزب بەسەر کۆی جومگەکانی دەسەڵات دا دەزانێت و دەنوسێت :  ئەو بۆچونە هەمیشەو هەموکات راست نیە کە ، بونی دەستور سەقامگیری‌و دەوڵەتی یاسا دروست ئەکات . ئەزمونە سیاسیەکانی ئەم ناوچانە پێچەوانەی ئەم قسەیە ئەسەلمێنن‌و دەستور نەک دەوڵەتی یاسای دروست نەکردوە ، بەڵکو بوەته‌ بەڵگەنامەیەک کە تەنها رەوایەتی بۆ حوکمڕانی ناڕەوا دروست کردووە ( دەستوری سوریاو دەستوری میسری حوسنی موبارەک باشترین نمونەن ) . هەروەها لەبەشێکی تردا قسە لەسەر ئەو حیلەیە دەکات لەپڕۆژەی دەستوری ئامادەکراویی هەرێم دا نوسراوە ، بۆ ئەوەی سەرۆکی هەرێم بتوانێت هەموو دەسەڵاتەکانی هەبێت بەسەر دادگاو لەوێشەوە بتوانێت کێی بوێت و چۆنی بوێت لەخوار خۆیەوە بەدڵی خۆی بەپێی یاسا بەسزای بگەیەنێت و دەنوسێت : سەرۆکی هەرێم بە راوێژ کردن لەگەڵ ئەنجومەنی دادوەری ئەندامانی دادگای دەستوری ئەپاڵێوێت ) هەرکەس تۆزێک چاوی بکاتەوە ئەو راستیە ئەبینێت کە دەسەڵاتی پاڵاوتنی ئەم دادگایە لەدەست سەرۆکی هەرێمدایەو دەوری ئەنجومەنی دادوەریش تەنها راوێژکردنە . راوێژکردن هیچ ئیلتزامێک ناخاتە سەر سەرۆک‌و ئەتوانێت گوێ لەو راوێژە بگرێت یان نەگرێت . بەکورتی‌و بەکوردی کەس نابێتە ئەندامی دادگای دەستوری گەر سەرۆک نەیپاڵێوێت‌و لێی رازی نەبێت .

ئەمەی خوارەوە تەواوی بابەتەکەیە .

ڕێبین هەردیی : دەستور لەئەمارەتی حیزبیدا نانوسرێت .

دیسان لەماوەی پێشودا مەسەلەی داڕشتنەوەی دەستورو ئامادەکردنی بۆ راپرسی هاتۆتە پێشێ . پاش بگرەو بێنەیەکی زۆر دواجار بڕیاردراوە لیژنەیەکی٢١ کەسی پێکبهێنرێت بۆ ئەوەی بەدەستوردا بچێتەوەو بەجۆرێک رێکەوتنی لەسەر دروستبکات کە ئامادەبێت بۆ ئەوەی بخرێتە راپرسیەوە .
بۆچونی من بەپێچەوانەی زۆر هاوڕێوە ئەوەیە ئێمە لەکوردستانی باشورو لەم دۆخە سیاسیە ناتەندروستەدا نە پێویستمان بەدەستورەو نە لەدۆخێکی سیاسی تەندروستداین کە ، ئامادەبێت بۆ ئەوەی دەستور بنوسێتەوە :
1 – پێویستمان بەدەستور نیە چونکە بەبێ دەستوریش ئەتوانین ژیانی سیاسیمان بەشێوەیەکی رێکوپێک‌و بێ گرفتێکی گەورە لەرێی پەرلەمان‌و ئەو دەسەڵاتانەوە کە هەیەتی رێکبخەین . خۆ گەر کار یان بڕیارێکی ئەم پەرلەمانەش خراپ‌و بێ کەڵک بو ، ئەتوانین بەئاسانی لەدەورەیەکی پەرلەمانی تردا یان تەنانەت لەهەمان دەورەداو لەڕێگەی کۆکردنەوەی ئەو دەنگانەی بۆ گوڕینی یاسایەک پێویستە ، بەئاسانی دەستکاری بکەین . لەحاڵەتێکدا گەر دەستور بنوسرێت‌و مادە یان چەند مادەیەکی خراپی تێدابێت ، گۆڕینی هێندە ئەستەمە کە پتر لەمەحاڵ ئەچێت . لەم دۆخە ناجێگیرە سیاسیەی کوردستاندا کە ، پڕە لەدژایەتی‌و دوژمنایەتی شاراوە ، هێچ پێویست ناکات شتی جێگیرو بڕیاری جێگیر بدەین کە نەتوانین بەئاسانی بیگۆڕین‌و چاکی بکەینەوە .
2 – ئەو بۆچونە هەمیشەو هەموکات راست نیە کە ، بونی دەستور سەقامگیری‌و دەوڵەتی یاسا دروست ئەکات . ئەزمونە سیاسیەکانی ئەم ناوچانە پێچەوانەی ئەم قسەیە ئەسەلمێنن‌و دەستور نەک دەوڵەتی یاسای دروست نەکردووە ، بەڵکو بوەته‌ بەڵگەنامەیەک کە تەنها رەوایەتی بۆ حوکمڕانی ناڕەوا دروست کردووە ( دەستوری سوریاو دەستوری میسری حوسنی موبارەک باشترین نمونەن ) . بگرە زۆرجار دەستور لەبری سەقامگیری‌و دەوڵەتی یاسا ، ناسەقامگیری‌و ئاژاوەو ئەگەرەکانی شەڕی ناوخۆ بەهێز ئەکات . دەستورێک ( وەک رەشنوسەکەی دەستوری هەرێم ) کە لانیکەمی ئازادی‌و مافەکانی نەسەلماندبێت ، هەمو رێگاکانی دروستبونی دیکتاتۆری بەتۆپزی کردبێتەوە ، بەزۆرینەیەکی سادەش ببێت بەدەستوری هەمومان ، درەنگ یان زوو نەک سەقامگیری ، بەڵکو کەرتبون‌و ناکۆکی‌و دوژمنایەتی دروست ئەکات .
3 – دەستور لەم دۆخانەدا نانوسرێت کە حوکمڕانیەکی هەیە پتر لەحوکمڕانی ئیماراتی حیزبی ئەچێت ، نەک حوکمڕانیەکی بەدەزگایی بو . کارەکتەری نوسینەوەی دەستور لەم دۆخانەدا هەر ئەو بکەرە سیاسیانە ئەبن کە دەسەڵاتی یەکەم‌و دوەمیان لەم ئیماراتە حیزبیەدا هەیە . هەر لەبەرئەمەش لەهەوڵێکی بەردەوامدا ئەبن بۆ ئەوەی جۆرێک دەستور بنوسرێت کە لەبەرژەوەندی ئیمارەتە حیزبیەکەیاندا بێت . بۆ سەلماندی ئەم بۆچونەش هەر ئەوەندە بەسە تەماشای ئەو رەشنوسی دەستورە بکەین کە تاپێش ماوەیەکیش ئەیانویست بیخەنە راپرسیەوە . چیرۆکی بەسەرهاتی نوسینی ئەو رەشنوسی دەستورەو شێوازی تێپەڕاندنی لەپەرلەمان‌و هەوڵدانی بۆ خستنە راپرسیەوە لەکاتێکدا دەیان‌و سەدان هاوڵاتی ئەم وڵاتە لەهەمو چین‌و توێژەکان دژی راوەستان . بەسن بۆ ئەوەی دەریبخەن کە ، چ نابەرپرسیارێتیەکی گەورە لەو کاربەدەست‌و بەرپرسیارانەدا هەیە کە ، بڕیاری سیاسی بەتۆپزی لەدەستیاندایە .
لەراستیدا ئەو رەشنوسە ئەوەندە تەڵەی دژ بەئازادی‌و ئەوەندەش رێخۆشکردنی بۆ ستەمکاری هەیە کە ، هیچ جێگەیەک بۆ خۆشبینی ئەو کەسانە ناهێڵێتەوە کە ئەیانەوێت جارێکی دی هەمان ئەو بکەرە سیاسیانە دەستور بنوسنەوە . سەبارەت بەئازادیەکان لەمادەی ١٩ ی ئەم ڕەشنوسەو لەبڕگەی١٠ دا بەدەق هاتوە :
هەمو کەس مافی ئازادی رادەربڕینی هەیە ، پێویستە ئازادی رۆژنامەنوسی‌و هۆیەکانی رادەربڕین‌و راگەیاندن‌و فرەلایەنییان مسۆگەر بکرێت ، بەڵام ئەم مافە توانج‌و تەشەرەو ” هاندان بۆ توندوتیژی‌و برەوپێدانی رق‌و کینە لەنێو پێکهاتەکانی گەلی کوردستان – عێراقدا ناگرێتەوە “.
هەر دوا دەربڕینی ئەم بڕگەیە کە ئاوارتەی ئەو نوسینانەی کردوە کە هانی توندوتیژی ئەدەن‌و رق‌و کینە بڵاوئەکەنەوە ، بەئاسانی‌و زۆر بەیاسایی دەستی برادەران ئەکاتەوە بۆ ئەوەی هەمو ئازادیەکی بیروڕا لەناوبەرن‌و هەمو نوسینێکی رەخنەی توند یان نەرم دژی سیاسەت‌و حومکڕانیان ، بەم تۆمەتە تاوانباربکەن‌و قەدەغەی بکەن‌و نوسەرەکەشی توشی دادگاو زیندانیکردن بکەن .
لەبڕگەی حەڤدەیەم‌و خاڵی دوەمی هەمان مادەدا بەدەق هاتوە :
( ئەو کۆمەڵانە قەدەغە ئەکرێن کە ئامانجیان یان کردەوەکانیان لەگەڵ حوکمەکانی ئەم دەستورەو یاساکان ناکۆک بن یان هەڵوێستێک وەربگرن کە دژی پێکەوەژیانی ئاشتیخوازانەو لێکنزیبونەوەی پێکهاتە نەتەوەیی‌و ئاینیەکانی گەلی کوردستان – عێراق بێت ) .
لێرەشدا دوا دەربڕین کە باسی پێکەوە ژیانی ئاشتیخوازانە ئەکات ، زۆر بەیاسایی دەستی برادەران ئەکاتەوە بۆ ئەوەی هەر کۆمەڵەیەک کە بەدڵی ئەوان نیە ، قەدەغە بکەن .
بڕگەی هەژدەهەم لەهەمان مادە سەبارەت بەحیزب‌و رێکخراوی سیاسی لەخاڵی سێدا بەدەق هاتوە :
( ئەو حیزبەی هەوڵبدات لەرێگەی ئامانجەکانی یان چالاکی ، زیان بەسیستەمی بنەڕەتی دیموکراتی هەرێمی کوردستان بگەیەنێت یان لای بەرێت ، یان هەڕەشە لەیەکپارچەیی هەرێم ، یان پێکەوەژیانی ئاشتیخوازانەی پێکهاتە نەتەوەیی‌و ئاینیەکانی بکا ، بەسەرپێچکاری دەستور دادەنرێت‌و دادگای دەستوریش لایەنی پەیوەندیدارە بۆ بڕیاردان لەسەر ئەو سەرپێچیە دەستوریەی دراوەتە پاڵی‌و رادەی سەرپێچیەکە ) .
هەمو ئەو دەربڕینانەی لەلایەن نوسەری ئەم وتارەوە تۆخکراونەتەوە بەسن بۆ ئەوەی زۆر بەئاسانی برادەران بتوانن هەمو حیزب یان رێکخراوێک قەدەغە بکەن کە بەدڵی ئەوان قسە ناکات یان مەترسی ئەوەی لێئەکەن لەسەنگ‌و مەحەکیان لەهەڵبژاردندا کەم ئەکاتەوە . برادەران زۆر بەئاسانی ئەتوانن هەمو مەترسیەک بۆ سەر خۆیان وەک مەترسی بۆ سەر دیموکراسی کوردستان وێنا بکەن‌و هەر بەم تۆمەتەش هەمو نەیارە سیاسیەکانیان لەکاری سیاسی قەدەغە بکەن .
بۆ ئەوانەش کە دڵیان بەدادگای دەستوری خۆشەو پێیان وایە لایەنێکی بێلایەن بڕیار لەتەفسیری ئەم مادانە ئەدات با بەوردی مادەی٩٢ ئەم دەستورە بخوێنەوە کە لەسێ خاڵ پێکهاتوە . خاڵی یەکەم باسی ئەوە ئەکات کە ئەندامانی ئەم دادگایە لەناو دادوەران‌و مامۆستایانی یاساو پارێزارانێکدا هەڵئەبژێردرێن کە بیست ساڵە ئەم کارە ئەکەن . بەڵام لەخاڵی دوەمیدا بەدەق هاتوە :
( سەرۆکی هەرێم بە راوێژ کردن لەگەڵ ئەنجومەنی دادوەری ئەندامانی دادگای دەستوری ئەپاڵێوێت )
هەرکەس تۆزێک چاوی بکاتەوە ئەو راستیە ئەبینێت کە دەسەڵاتی پاڵاوتنی ئەم دادگایە لەدەست سەرۆکی هەرێمدایەو دەوری ئەنجومەنی دادوەریش تەنها راوێژکردنە . راوێژکردن هیچ ئیلتزامێک ناخاتە سەر سەرۆک‌و ئەتوانێت گوێ لەو راوێژە بگرێت یان نەگرێت . بەکورتی‌و بەکوردی کەس نابێتە ئەندامی دادگای دەستوری گەر سەرۆک نەیپاڵێوێت‌و لێی رازی نەبێت . پاش ئەم پاڵاوتنە لەخاڵی سێهەمدا ئەچێتە پەرلەمان‌و ئەبێت دوو لەسەر سێی پەرلەمان دەنگی بۆ بدات . ئەی ئەگەر پاڵێوراوەکانی سەرۆک دەنگی پێویستیان نەهێنا چی؟ هیچ وەڵامێک بۆ ئەم پرسە لەم رەشنوسەدا نەهاتوەو پرۆسەکە جارێکی دی دوبارە ئەبێتەوە . سەرۆک ژمارەیەک پاڵێوراوی تر ئەنێرێت تا ئەوکاتەی دو لەسەر سێ ئەهێنن ، گەر نەشیان هێنا ئەوا بێ دادگای دەستوری ئەبین . بەکورتی‌و کوردی سەرۆک دادگای دەستوری دائەنێت کە کاری ئەم دادگایە تەفسیری دەستورو تەنانەت لێپێچینەوەیە لەو شکاتەی کە رەنگە لەسەرۆک بکرێت . دادگایەکیش کە سەرۆک دایبنێت ، بێلایه‌نی خۆی لەدەست ئەدات وەک دادگای دەستوری کە مالکی داینا ، تەنها کارێک بیکات ئەوەیە دەستور بەمەیل‌و ئارەزوی سەرۆک تەفسیر ئەکات .
ئەمە ئەو رەشنوسەیە ئەو بکەرە سیاسیانە نوسیان کە ئێستاش بەهەمان هێزەوە بەشدارن لەداڕشتنەوەی دەستوردا . ئایا خۆشباوەڕیەکی ساوێلکانە نیە وێنای ئەوە بکەین شتی باشتر لەمە لەهەگبەی ئەم عەقڵیەتە زاڵەوە دێتە دەرێ ؟
هەستئەکەم گەر کەمێک بەرپرسیارانە تەماشای دۆخەکە بکەین‌و کەمێک بەدڵسۆزیەوە تەماشای گرنگی‌و مەترسیەکانی دەستور بکەین ، لەم دۆخەداو لەبونی کارەکتەری وابەهـێزدا بەم عەقڵیەتە خراپەوە ، دەست بەنوسینی دەستور ناکەین‌و لێی ئەگەڕێین بۆ دۆخێکی تر کە تیایدا هێزی بەرپرسیارترو کارەکتەری بەرپرسیارتر ئامادەبن .

Avatar photo
وتاریکورد

وتاریکورد ماڵپەرێکی سەربەخۆ و ئازادە

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت