نزار قەببانی : مـیـللـهتی کـۆیـلـه پـێـویسـتی به دیـکـتاتـۆر هـەیـه !
وێنەکە سەرکردەیەکی عەرەبی نییە ، بەڵکوو لەتێڕوانمان بۆ ئەو هەراو هۆریایەی لە سەر دریژکردنەوەو بەپیرۆزکردنی نەوەکانی پارتی بۆ بارزانی یە . ئەوان هەمان پیاو و ژن و گەنجانن ، لەئاراستەیەکەوە بەهەر هەموویان باسکیان شۆڕکردۆتەوە تا سەرۆکی حیزبەکەیان بەسەریدا بڕوات . بیرکردنەوەیەکی ئاوها هەمان بیرکردنەوەیە ، کە نەوەی دیکتاتۆرەکانی زەمەن مرۆڤێکیان کردە ئەو دڕندەیەی ، میژوویەکی ڕەش و گۆماوێک خۆێن و کردەی تاوان وەک جێهێشتنی کێوێک ئێسک و پروسکیان بەدوای خۆیاندا جێهێشت . ئەمەی پارتییەکان دەخوازن هەمان ڕێچکەیە ، کە هاوزنجیرەکانیان بە دوای دیکتاتۆرەکانی پێشوتردا ئالودەی بەپیرۆزکردنی سەرکردە نەخۆشەکانیان بوون .
داستانی شانازیهکانی دیکتاتۆرێکی عهرهب
(( السیرة الذاتیة لسیاف عربی ))
وەرگێران و دهستکاری و دارشتنهوهی شیعر
ئەندازیار بەکر حسەین
ستۆکهۆڵم مایس – تهمووزی 2014
دواترین دهسکاری حوزهیرانی 2015
سێناریۆی نهزار قهببانی بۆ : دیکتاتۆرێکی عهربی لهخۆبایی ، دهستوپێوهندێکی مهراییکهری گهندهڵ . سیستهمێکی سهقهت ، که تێیدا سهرکرده له ئاستی خودادایه و . میللهت له ئاستی وڵاخ و گاگهل . (( سهرزهنشت کردنی رۆشنبیرانی عهرهب . که ئهو سوکایهتیهیان ، به خۆیان رهوا بینیوه )) .
((1))
خەڵکـینە
وا بوم بە سەرۆکـتان
ئەوە بۆ ئـێـوە ، نیعمەتی خـوایە
بتە کـۆنەکانـتان بشکـێـنـن و من بپـهرسـتن
دەسـکـهوت و بەرژەوەنـدیتـان
لە پەرسـتـنی مـندایە .
من بە ئاسانی نابینرێـم لە ئاسۆدا
بینـینی من لە سەر سەکـۆی سەبر و
لە چاوەروانـیدایە .
***
دوای من کـەون و جـێیان بهێـڵن
ژنهکانتان بهبێ پیاو ، منـداڵەکانـتان بەبێ نان
مێـژوو چاوەروانی مـنە و
سوپاسی خوداوهند بـکـەن
کە بۆ نوسینەوەی مێژوو
منی ناردووە بۆ لاتان .
جـوانی من و لێهاتوییـم
وهكـو هی یوسـف بێ هاوتان
خـوداوەنـد جگه له من
قـژو ناوچهوانێـکی پێـغهمبهرانهی وای
نهداوه به هیچ ئێـنسان
چاوهکانم وهکـو دارستانی زهیتوون و چوالهن
دوعابـکـهن خودا پارێزەر بێ لێـیان
ئەی خەڵـکـینە
من فەرهادی شـیرینم
ژنەکانتان بنێـرنه لام ، بۆئەوەی سـک پرر بن لە من
مێردەکانـیش سـوپاسم کەن
شـانازیە له من بچن .
پهیدا بوونی که سی وهك من ، له مێژودا
بێ وێنه و دهگـمهن ترین رووداوه
که ، له ههزاران ساڵی پێـشـوودا
روی نەداوه .
((2))
ئەی خەڵـکینە
من باشترین و دادوەر ترین و
جـوانترینی هەمـوو فـەرمانرەواکانم
من مانـگی تابان و
رۆشنایی بەرە بەیانم
من داهێنەری دهزگای کـوشتن و سـێداره و
باشترینی نیردراو و پێـغەمبەرەکانم .
ههرکاتێـك بیرم کرد بێـت
له وازهـێـنانی دهسـهڵات
لام کارێـکی نابهجێ بووه و
ویژدانـم رێـگهم پێ نادات .
ئەو خەڵـکـە باشـە ، له دوای من
کێ فـەرمانرهوایـیان کات ؟
کێ لە دوای من چاک کاتەوە شەل و کـوێریان ؟
کێ به لاشە و ئێسکی مـردوان ، بـداتهوە ژیان ؟
کێ رۆشنایی مانگ لە باخەڵەوە دەربێـنێ بۆیان ؟
کێ بنێرێ بۆیان باران ؟
کێ نەووەت جەڵدەیان لێ بدات و
کێ له خاچیان بدا لهسەر درهخـتهکان ؟
کێ ناچاریان کات بـژین وەک مانـگا ؟
یاخـۆ بمـرن وەک مانگاکان ؟
ههر بیـرکردنهوهیهک لهوهی
جێـیان هێـڵم و ، واز بهێـنم له دهسـهڵات
وهك پهڵه ههورێـکی پڕ خەم
چاوم له فـرمێـسك پڕ دهکات
بـۆیه بریارم دا ، پشـت به خودا
وهکـوو وڵاخ سـواری گـهل بم
لێیانخوڕم و جڵهویان بگرم
دنیا ، سایهقه بێت ، باران ، یا بهفـر
هەر له ئێستاوه هەتا رۆژی حهشـر .
((3))
ئەی خـەڵـکـینە
من خاوهنی ئێـوهم هەروهک ، وڵاخ و کـۆیلهکانـم
من بهسهرتانا دهڕۆم
وهک فـەرشـی تهلارو دیـوەخانـم
لە دانیشـتن و لە هەسـتانـمدا ، کـڕنووش بەرن
ئێـوەم دەسـتکـەوت ، بهمـیراتی
له موڵـکی باو و باپیـرانم
نهکـهن کـتێـب بخوێـننهوه ، من به ئاگام دهربارهتان .
نەکهن هیچ نامه بنووسن ، منیش دهنووسـم لهسهرتان .
هیچ گـوێ نهگـرن له گـۆرانی
ئەوه ئاشـکـرابوونی نیازتانه .
نهکهن بێ پرس بچنه ناوگـۆر
ئهوهش بۆ ئێـوه تاوانه .
که قسهم کرد باش گـوێ بگرن
پیرۆزیان وهک قـورئانه .
((4))
ئە ی خەڵـکـینە
چاوە روان بن،بە م زوانە دێـم،من مە هـدیتانم
لە نا و هە موو کائـیناتدا،من تایبهت و نەمرهکانم
خـوێـنی من لە دڵی روبارەکاندا لێـد ە د ا،بـیخـۆنە وە
ئە و سـروود ا نە ی منـداڵان بۆ نیشتیمان د ە یـڵـێنەوە
به سـه رچـوون و له مه ولا من نیشتیمانم .
لە شە قام و مەیدانە کان هەڵـیواسـن و ێـنە کانم
به هه وری ووشه و ستایش
بیان رازێـننهوه و بیانـکـهن،به سهرگـوروشـته و داستانم .
گـه نج ترین کچ بهێنن بۆم
من هەر لاوم و پیرنابم
لە شی من هیچ کات پیرنابێ
زیندانەکانم پیرنابن
دەسگا داپڵۆسە رەکانـم،قـه ت پیرنابن
ئەی خەڵـکـینە
من ، حەججاجم * (1)، د ە مامک لادە م،د ە منا سـنە وە
من جەنـگـیزخانم وهاتووم
بە سەگـەکان و بە نێـزە و به،رم و به زیند ا نمە وە
خەڵـکـینە لە زە برو زە نـگـم بێـزار مە بـن
من بۆیه ساته نا ساتێ د ه تان کـوژم
تا نهم کـوژن
من بۆیە وا بە کـومەلی د ەتان نێـژم
تا نەم نێـژن
((5))
ئە ی خەڵـکـینە
جـۆره رۆژنامه م بۆ بکـڕن
کە بنووسـن د ە ربارە ی من .
وهک کڕینی لهش فرۆشان
شـه قامهکان لێـیان پـڕن .
بۆم بکـڕن کاغەز،مە رەکە ب و چاپـخانەکان.
له م سه رد ه مـه د ا هه موو شتـێـک هی کڕینه
لهگـهڵ قهڵه م و پەنـجەکان.
میـوه ی فـیکرم بۆ بکـڕن و لهگـهڵ گـۆشـتی شاعـیرێـکـدا
بۆم بکـهن به خـوان.
من کـۆلکـه خـوێـند ه وارم و گـرفـتی د ه رونـیم ههیه
له گـهڵ شاعیران .
شاعـیرگـهلێـکم بۆ بکـڕن
بۆ سـتایـش و به سـته هەڵـدان.
بمـکـهن به ئه ستـێـره ی بهرگی
بڵاوکـراوه و رۆژنامهکان.
هـیـچیان جـوانـترنیـن له من
ئه ستـێـره ی سـێـرک و شانۆکان.
بۆ من ، به د راوی سهنگین *(2)
ههموو شتێك،ده کررێـت به ئاسانی.
چ مێژووی نه ته وهکـه،بێت،یان توانای شاعیرهکانی.
له ((بهشار بن بورد)) ، دیوانی .
له ((موتهنهبی )) لێـوهکانی.
له (( لهبید )) سروود هکانی.
ئه ومـلیـونه ها پارانه ی
ناو گـه نجـینه ی مـوسوڵـمانان
مـیراتی کـۆنی باوکـمه و
هه ندێـکی د ه بهخشم پێـتان.
ئێوه ش له شانامهکانی مێـژوود ا
سهردهمی فهرمانرهواییم
له گه ڵ سەرد ە می ((هارون ئهلرهشید)) د ا
بـکـهن به هاوشان .
((6))
ئه ی جـه ماوه ری گـهلی عه رهبستان
من ئه و رۆحه پاکـه م کـه نێـرد راوم بـۆتان
بۆ پاک کردنه وه تان له تۆز ی
جاهـیلیهت و گـه مـژه ییـتان .
گـوێ بـگـرن لە پە یام و د ە نـگـم
وه ک فـوارهکانی ئهندهلوس
لێـیان ههڵده ستی ئاوازی جوان.
وێنه م بگـرن ئه و کاتانه ی
بزه ی لێـوم وه کـو هی مـۆنالیزایه.
ئه و کاتانه ش،وهک هی مه ریه م
روخسارم هێـمنی تیایه.
وێنه م بـگـرن کـه بێـده نـگم و سهنـگـینم
پرر پیرۆزی
وێـنهم بـگرن به جل و به رگ و
د ارد هستی سه ربازی
وێـنە م بـگـرن ئە و کاتانەی وە کـو خە یار
د هیـبرم زما ن و ملی ره عـیه تی سـه رپێـچی کار .
وێـنە م بگـرن ئە و ساتانە ی
نیشان د ه گـرم له نێـچـیر و له ئاسك و کاتی را وە .
یا ئە و ساتانە ی کـە کـەڵـبە م
لە جەستە ی شـیعر گـیرکراوە .
ئه و کاتانهش کـه بۆمـژینی،خـوێـنی ئهلف و بێ دامناوه .
وێـنە م بـگرن ئە و کاتانەش
که به باوه ش و له سه ر شـان
ههڵـتان د ه گـرم به ره و گـۆڕو
به ره و ئارامـگـهی د وایـیتان
((7))
ئەی خەڵـکینە
کـه خـه وتان د ی !
بـزانن من،باش ئاگادارم لهخه وتان .
که نان د هخۆن ئه وه بـزانن
له لای منهوه هاتووه بۆتان .
من بە ئاگام لەو شیعرانەی لە پشتمەوە د ە یخوێنـنەوە
د ە سـگای پاراستنی کـۆشکـم،چالاکـه و زۆر بە ئاگایە .
هە واڵی هاتوچـۆ و جریوە ی
چـۆلە کە کانیشـم لایە .
هی ئه و ساوایهنه ش جا رێ
له ناو سکی دایـکـیان دایه .
((8))
ئەی خەڵـکـینە
من وەک پاسە وانی زیـندانتان
به د یارتانه وه به نـدو به سـراوم .
من لە چـوار د یـواری کـۆشـکـدا،قە تیس ماوم .
من نە رۆژ د ە بینم بە باشی و نە گـوڵی ژاڵە
د ه روونم ئاسایی نیه و شـیرینـیم تاڵه
من لە و کاتە ی وەک مـنداڵێـک
هاتمە سـە رکـورسی د ە سەڵات .
راوێـژکاری تەخـت و کـۆشـک
بە کـڕنوشـە وە بـۆ لام هات .
کـۆڕی مەرایی و ئەمرکـە قـوربان !
لە د ە ورمـد ا جـمە ی د ە ها ت
یەکـێـکـیان خەریکی تە پـڵ و
ئە وی تر خەریکی زوڕنایە
هه ندێـك بۆ نهعـل و پێـڵاو سـڕین
له سـه ره و کـێبڕکێ د ایه
کە س نە ی وێرا لە رووی مـندا
باسی ووشە ی (( نەخێر )) بکات .
وەزیرەکان هە موو وتـیان .بەڵێ قـوربان
باڵـوێزەکان هەمـوو،وتـیان ،بەڵی قـوربان .
وایان فێرکردم که من خۆم
وه کـو خـود ا بێـتـه به رچاو
له هه یوانی کـۆشـکـهوه د ه مبـینی
میللهت وهک گاگـهلێـکی داما و
ببـورن لێم ئەگـە ر بـووبم بە هـۆلاکـۆیە کی نوێ
که د ه بینن خهڵـکی د هکـوژم
لهبه ر ئه وه نیه کـه فـێرم
ئه وه بۆ پێـویستی ئێـوه و
بۆ ئهوەشـه که رابوێـرم .
******************
1 حەججاج کوری یوسفی سەقەفی له میژوی ئیسلامدا یەکێك بووه لەو فەرمانرەوا ئەمەویانەی ناسراوه به سهربررین و کۆمهڵکوژی ناو کۆمهڵگه ئیسلامیهکه .
2 ( دراوی سهنگین : العملة الصعبة ،وهکوو دۆلارو ئیورو )
تێبینی – ئێمە هۆنراوە بڵاوناکەینەوە ، بەڵام ئەم هۆنراوەیە گرنگی خۆی هەیە .