عەتا قەرەداخی : کۆمەڵگەى کوردى و قەیرانی بکەرى رووداو درووستکەر .
مەبەست لە بکەر کەسێکە کارێک بکات . ئێمە لێرەدا مەبەستمان (بکەر ) نییە لە سیاقە رێزمانیەکەیدا بەڵکو مەبەستمان بکەری کۆمەڵایەتیە واتە بکەر لە سیاقی ژیانی کۆمەڵایەتیدا ، کە ئەویش کەمتر تاکەکەس دەگرێتەوە ، بەڵکو زیاتر مەبەستمان بکەری کۆمەڵایەتییە کە ئەویش دەشێت دەستە ، گروپ ، رێکخراو ، حیزب ، بزووتنەوە ، یان نەتەوەو ھەموو کۆمەڵگە بێت . لە بارێکی وەھاشدا ئەو کارەی بکەری کۆمەڵایەتی دەیکات یان ئەنجامی دەدات کارێکی کۆمەڵایەتیە ، کە دەشێ سەرتاپای مێژووی ئەو کۆمەڵگایە بگۆڕێت ، بەڵام دیارە ( کات ) ی ئەنجامدانی ئەو کارەی کە بکەری کۆمەڵایەتی ئەنجامی دەدات دەشێ درێژخایەن بێت . ئەرکی بکەری کۆمەڵایەتی نزیکە لەو دەلالەتەی زاراوەی ئیش لە فیزیادا ھەیەتی و بریتیە لە درووستکردنی لادان ، بەھەمان شێوە لە کۆمەڵناسیدا ئەرکی بکەری کۆمەڵایەتی بریتیە لە درووستکردنی گۆڕان لە عەقڵ و بنیادی دامەزراوەکانی کۆمەڵگەداو ھەر بەو پێیەش گۆڕان لە ئاستی سەرخانیشدا وەکو رەنگدانەوەو دەرئەنجامی گۆڕان لە بنیادی دامەزراوەکاندا روودەدات .
لەو کۆمەڵگەیانەدا کە پەرەسەندنێکی سرووشتییان ھەیە بکەری کۆمەڵایەتی کە لە منداڵدانی کۆمەڵگە خۆیەوە لە دایک دەبێت ، بارگاوی کراوە بەو توانایانەی کە پێویستن بۆ درووستکردنی رووداو لەسەر زەمینەی واقیعی کۆمەڵایەتی و مێژووی و فەرھەنگی و سیاسی و تەنانەت زانستیش ، کە مەبەست لەم زاراوەیەش دابڕانە لە قۆناغی ئێستا ، واتە لە سادەترین پێناسەیدا بکەری کۆمەڵایەتی ئەو بکەرەیە کە بتوانێت دابڕان لەگەڵ قۆناغی پێش خۆیدا بکات ، بەڵام بە ئاراستەی بەرەو پێشەوە چوون .
ئایا لە رابردووی کۆمەڵگەی کوردیدا بکەری کۆمەڵایەتی بوونی ھەبووە ؟ ئەگەر بوونی ھەبووە ئەو رووداوانەی لە سەر زەمینەی واقیعی کۆمەڵگەی کوردی لە ھەموو ئاستە جیاوازەکاندا بەرھەمی ھێناون کامانەن ؟ رەنگە ئەو پرسیارەش سەرھەڵبدات کە مەبەستە لە رووداو چییە ، چونکە زاراوەی رووداو لە کوردیدا دەلالەتی نێگەتیفی ھەیە ، بەڵام رووداو لە رووی لۆجیکی کۆمەڵناسیەوە بە مانا پۆزەتیفەکەی بەکار دێت ، کە مەبەست لێی رووداوی گواستنەوەی کۆمەڵگەیە لە قۆناغێکەوە بۆ قۆناغێکی تر بۆ نموونە گواستنەوە لە خێزانەوە کە لێرەدا مەبەست خێل و عەشیرەتیشە بۆ کۆمەڵگەی مەدەنی . یان گواستنەوە لە ئابووری و پێوەندییەکانی بەرھەمھێنانی فیودیالیەوە بۆ ئابووری و پێوەندییەکانی سەرمایەداری و باڵادەستبوونی چینی بۆرژوا ، یان گواستنەوە لە دەسەڵاتی ئیداری و سیاسی خێڵ و عەشیرەتەوە بۆ دەسەڵاتی دەوڵەت و دامەزراندنی دامەزراوە دەوڵەتیەکان ، یان گواستنەوە لە کۆمەڵگەی سەرەتاییەوە بۆ کۆمەڵگەی پەرەسەندووی شارو بەرھەمھێنانی شارستانێتی . به مانایه‌کی ئاشکراتر به چه‌مکی کۆمه‌ڵناسی رووداو بریتیه له به‌رهه‌مهێنانی شارستانێتی که ئه‌ویش به‌بێ به‌ده‌ستهێنانی شووناسی نه‌ته‌وه‌یی نابێت ، به‌ده‌ستهێنانی شووناسی نه‌ته‌وه‌یش ته‌نیا له بوونی ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌یی و به‌رهه‌مهێنانی شارستانێتی دا له‌سه‌ر ئاستی نیشتیمان و به‌شداریکردن له بنیادنانی شارستانێتی مرۆفایه‌تیدا پێناسه ده‌کرێت .
ئەوەی جێگای سەرنجە بکەری کۆمەڵایەتی کوردی لە رابردووەوە بۆ ئێستا نەیتوانیووە ببێتە بکەرێکی رووداو درووستکەر ، واتە رووداو بە بێی ئەو بێناسەیەى لەسەرەوە کردمان . رەنگە بەشێک لە ھۆکارەکانی ئەوەی کە کورد نەبووبێت بە بکەرێکی رووداو درووستکەر پِێوەندی بە ھۆکارە دەرەکیەکانەوە ھەبێت بەڵام نکوڵی ئەوە ناکرێت کە زۆرێک لە ھۆکارەکان لە بوونی ئەنتۆلۆجیانەی خۆیدایە . بکەری کۆمەڵایەتی کوردی تاکو ئێستا نەیتوانیووە بە تەواوەتی کۆمەڵگەی کوردی لە عەقڵی خێڵ و ستراتیژی خێڵ و لە پەیوەندی کۆمەڵایەتی نیمچە سەرەتایی و ئابووری نیمچە فیودیالی و دامەزراوەی ناوچەیی و ھەرێمگیرییەوە بگوازێتەوە بۆ کۆمەڵگەی مەدەنی و بۆ عەقڵ و ستراتیژی نەتەوەیی و بۆ پێوەندی کۆمەڵگەی شارو بۆ دامەزراوەی حکومەتی و بۆ دامەزراوەی بەڕێوەبردنی دەوڵەتی و بۆ بەرھەمھێنانی شارستانێتی ، لەسەرووی ھەموو ئەمانەشەوە ئەم بکەرە کە لە رابردوودا بکەرێکی تا ئەندازەیەک بەرھەمھێن بووەو بەشی پێویستی خۆی بەرھەمی ھێناوە ئێستا لەو رووەوە لە بکەری کەوتووەو ناتوانێت بەرھەم بھێنێت، نە ئەو بەرھەمھێنانەی رابردووی کە لە بواری کشتوکاڵ و ئاژەڵداریدا بەرھەمی دەھێنا، نە دەتوانێت بەرھەمی نوێی پیشەسازی بەرھەم بھێنێت ، ھەر بۆیە لە کاتێکدا کە ئەوسا لە رووی بەرھەمھێنانەوە بکەرێکی لاواز بوو ئێستا بەتەواوی بووەتە بەکارھێنەر کە ئەوەش لە رووی کۆمەڵناسیەوە ئەوە دەگەیەنێت گۆڕِاوە بۆ بەرکار. بێگومان لەو کۆمەڵگەیانەدا کە لە بری بکەری رووداو درووستکەر بەرکارو بەکارھێنەری بەرھەمی بکەری دەرەوە باڵادەست دەبێت جەستەی ئەو کۆمەڵگەیە دەبێتە جەستەیەکی لەکارکەوتوو، ئەگەر ئەو باری بەرکارێتی و بەکارھێنەرییە درێژە بکێشێت ئەوا ئەگەری گۆڕانکاری لەو کۆمەڵگەیەدا زۆر کەم دەبێت . بەداخەوە ئەوەی ئێستا لە کۆمەڵگەی کوردیدا تێبینی دەکرێت پرۆسەیەکە تیایدا بکەری لاوازی کۆمەڵایەتی پێشتر کە دەبوو بگۆڕایە بۆ بکەرێکی چالاکی رووداو درووستکەر کەچی بەرە بەرە دەگۆڕێت بۆ بەرکارو بەکارھێنەر ئەوەش رەوتی بەرەو پێشەوەچوونی کۆمەڵگە دەخاتە بەردەم گومانەوە. که‌واته به ئاشکرا ئێستا کۆمه‌ڵگه‌ی کوردی له قه‌یرانی نه‌بوونی بکه‌ری رووداو درووستکه‌ردا ده‌ناڵێنێت. ده‌شێ یه‌کێک له هۆکاره‌کانی ئاژاوه‌ی سیاسی له کۆمه‌ڵگه‌ی کوردیدا بگه‌ڕێته‌وه بۆ ناکارابوون له بواری درووستکردنی رووداودا یان ناکارابوون له بواری به‌رهه‌مهێناندا .
به مانایه‌کی تر کۆمه‌ڵگه‌ی کوردی ئێستا له‌بری کار قسه ده‌کات، له‌بری رووداو درووستکردن ململانێی سیاسی له بۆشایدا ده‌کات چونکه کاتێک تۆ کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی بێبه‌رهه‌م و به‌کاربه‌رت هه‌یه ، مانای وایه تۆ بنه‌ما پێویسته‌کانی ژیانت نیه ، له بارێکی وه‌هاشدا ئه‌و ململانێیانه‌ی ده‌کرێن ململانێن له‌سه‌ر ئه‌سپی تۆپیو واته ململانێ له‌سه‌ر هیچ . بۆیه ئێستا کورد بۆ ئه‌وه‌ی ببێته بکه‌ر ده‌بێ له باری یه‌که‌مدا کاربکات بۆ رزگارکردنی وڵاته‌که‌ی و به‌ده‌ستهێنانی سه‌ربه‌خۆیی و درووستکردنی ده‌وڵه‌ت و ژیاندنه‌وه‌ی بواری کشتوکاڵ و ئاژه‌ڵداری و به پیشه‌سازیکردنی وڵات و خستنه‌کاری کۆی کۆمه‌ڵگه تا له‌م باری بێبه‌رهه‌می و پاشکۆبوونه‌ی ئێستاوه بگوازرێته‌وه بۆ بارێکی تر که باری به‌رهه‌مهێنان و خۆسه‌لماندنه چونکه ئاشکرایه کار بوونی کۆمه‌ڵایه‌تی دیاری ده‌کات، که ئه‌وه‌ش گرنگترین رووداوه بۆ ئێستای کورد که به‌داخه‌وه پێناچێت به‌م بکه‌ره سیاسیه ئیفلیجه‌ی ئێستا بکرێت بۆیه ده‌بێ ئومێدی سه‌رهه‌ڵدانی رێنیسانسێکی نه‌ته‌وه‌یی و نیشتیمانی بخوازین و کاریشی بۆ بکه‌ین ئه‌ویش به‌و بلوێرژه‌نی و چه‌له‌حانێ سیاسیه ناکرێت که ئێستا نوخبه‌ی سیاسی و راگه‌یاندنکارو به‌شێک له به‌ناو رۆشنبیران ده‌یکه‌ن . ته‌نیا رێنیسانسێکی گشتگری هه‌مه لایه‌ن ده‌توانێت کوردی به‌کاربه‌رو به‌کارهێنه‌رو به‌رکاری ئێستا بگوازێته‌وه بۆ ئاستی به‌بکه‌ر بوون که ئه‌و قۆناغه‌ش له دوای ئه‌م نوخبه سیاسیه نه‌خۆشه‌ی ئێستاوه ده‌ست پێده‌کات واته ئه‌و رێنیسانسه گشتگره کۆتایی به مێژووی ئه‌م نوخبه سیاسیه دێنێت که نه‌یانتوانی ببنه بکه‌رێکی کۆمه‌ڵایه‌تی رووداودرووستکه‌رو پێشه‌نگ به‌ڵکو وه‌ک ده‌بینین لۆژه لۆژه به دوای عه‌ره‌بانه‌ی شه‌ق و شڕی ململانێ و رووداوه سیاسیه‌کانی ناوچه‌که‌دا کێش ده‌بن و نه توانای بڕیاردانیان هه‌یه نه ده‌توانن ئاراسته‌ی رووداوه‌کان به قازانجی کورد بگۆڕن ، نه ده‌توانن خۆیشیان له هه‌ژموونی قامچی عه‌ره‌بانه‌چیه‌کانی درووستکه‌ری ئه‌و کێشانه ده‌ربازبکه‌ن به‌ڵکو به پێچه‌وانه‌وه به ناکۆکی و ململانێ ناجۆرو نا درووسته‌کانیان رێگا له ره‌وتی سرووشتی رووداوه‌کانیش ده‌گرن. به‌ڵێ ئه‌مه بکه‌ری ئیفلیجی سیاسی ئێستاو رابردووی کورده که هه‌میشه خۆیان هۆکاربوون بۆ ئه‌وه‌ی ئاراسته‌ی سیاسه‌تی جیهانی له‌به‌رژه‌وه‌ندی کورد نه‌بێت . ئێستا کورد قه‌یرانی بکه‌ری رووداودرووستکه‌ری هه‌یه به‌ڵام دیاره ئه‌م قه‌یرانه هه‌میشه‌یی و هه‌تا هه‌تایی نیه‌و سه‌رده‌می رێنیسانسی کوردی ده‌ست پێده‌کات و له منداڵدانی کۆمه‌ڵگه‌ی کوردیدا بکه‌ری رووداو درووستکه‌ر له دایک ده‌بێت و له‌گه‌ڵ هاتنیشیدا گۆڕی ئه‌م نوخبه سیاسیه ئیفلیجه‌ی ئێستا هه‌ڵده‌که‌نێت و به ده‌هالیزه تاریکه‌کانی مێژوویان ده‌سپێرێت. ئه‌و رێنیسانسه گشتگره‌ش کۆمه‌ڵگه‌ی کوردی ده‌کاته یه‌که‌یه‌کی یه‌کگرتووی به‌رهه‌مهێنی رووداو درووستکه‌رو له‌وێ،ه قۆناغێکی نوێ به گوێره‌ی کورد ده‌ست پێده‌کات که قۆناغی به بکه‌ر بوونیه‌تی .
