عبدالرحمن بامەرنی : ڕۆمانا سیفرا سلیڤی و پەیوەندیا د ناڤبەرا زمانێ و ئەدەبی دا .
رۆمانا سیفرا سلیڤی یا رۆماننڤیس ( سەبری سلێڤانی ) ، ئێك ژوان رۆمانایە یێن پویتەی ددەنە زمانێ دارشتنێ و یاریكرن ب پەیڤان . زمانێ دارشتنێ ژی ب مەبەستا پەیوەندیا دناڤبەرا زمانی و ئەدەبی دا . ئەڤ پەیوەندیا هەنێ ژی وەك پەیوەندیا دناڤبەرا زیندیبونێ و نە زیندیبونێ دا یە . نە زیندیبون ژی ، كو تشتەكێ نەلڤ و بێ گیان. گیان یان كو ( رح ) و رحا هەنێ دەما دقالبی دا دگەریت، تشت زیندی دبیت و ئەدەب ژی بزمانی زیندی دبیت . رۆمانێن زیندی ژی ، خواندەڤا پێدڤی چ روحێن دی نینە ژبو فرینا وی دگەل دا . كارلێك ژی كەنگی دناڤبەرا خواندەڤای و رۆمانێ دا پەیدا دبیت ، دەما خواندەڤا خوە ژبیر دهێلیت و دناڤ لاپەرێن وێ رۆمانێ دا هندا دبیت. نڤیسینا رۆمانێ بقەد هەمی نڤیسینێن دی ، دەستهەلی و پاشخەنەیەكا هزری یا تەمام بو دڤێت ، ژبەركو خواندەڤایێ وێ جوداتر ژ خواندەڤایێ هەر ژانرەكێ دی یێ ئەدەبی و هەر نڤیسینەكێ ، حەز ژ تنێبونێ دكەت دەما وێ رۆمانێ دخوینیت و تنێبون ژی ئەو كارلێكەیە ، یا نڤیسەرێ رۆمانێ دناڤبەرا رودانێن رۆمانا خوە و خواندەڤایێ وێ رۆمانێ دا دروست دكەت . تایبەتمەندییا جیهانا خواندنا رۆمانێ ژی ژ ئەنجامێ وێ دەرهاڤێژتێ یە ، ئەوا خواندەڤا دناڤبەرا خوە و داڤێن رویدانێن رۆمانێ دا پەیدا دكەت ، ژبەركو مروڤ ب وێ ژینگەهێ و وێ مروڤایەیتێ ڤە دهێتە گرێدان و دگەل دا ، بیركرنەڤەیا مروڤی ژی فرەهتر لێدهێت و جیهانا رۆمانێ ئەو جیهانەیە ، یا ڤێ بیركرنێ دویرتر دبەت ژ هەر جیهانەك دی ، چ جیهانا سیاسەتێ بیت ، بگرە و بكێشێن ژیانا مروڤ تێدا روژانێن خوە دكەتە تاری و ل تاریا ژی ، خەونان ب روناهیێ ڤە دبینیت .
رۆمان ژ ڤەگێرا چەند بیرهاتنان دەست پێدكەت ، لێ ئەو ڤەگێرێن هەنێ دبنە بەشەك ژ نوكە یا مروڤ تێدا . دوو هەڤالێن ئێك ، هشیار و سەرمەد . سەرمەد ژنێ دئینیت و هشیار بەرەڤ وەلاتێن روژائاڤای دچیت . دڤەگەرێ دا ، كو بریار دای ڤەگەریت كوردستانێ وەلاتێ دایك ڤە ، پشتی دەم سالەكێ هشیار خوە ل سەر تەختێ نەخوشخانێ دبینیت و هەڤركییا مرنێ دكەت و وەسیەتنامێن خوە دنڤیسیت ، سەرمەد ژی بیرهاتنان دنڤیسیت و داڤێن رودانان خوە دوان نڤیسینان دا دبینن ، كو ل سەر زارێ سەرمەدی دهێنە ڤەگێران . هەڤالینییا وان ژ زاروكینێی دەست پێدكەت ، ل كولانێن باژێرێ ئەو لێ ژ دایك بوین ، سێمێلێ و پاشی قوتابخانێ ، حەزێن زاروكان ، روژانێن خویندكاران ل قوتابخانێ ، حەزێن قوتابیێن سنێلە . ل تەمەنێ سنێلەییێ ژی مروڤ ل قەتێ خوە یێ دی دگەریت و بەردەوام هشیار ل قەتێ خوە دگەریت . قوتابخانا كچان و چیروكا تەنەكەی ، كو بەژنا وی ب سەر بلنداهیا دیواری دئێخیت ، ئەوێ دیوارێ پەردەیێ دئێختە مەشا خویندكارێن كچ و قوتابخانا تژی كەچێن هەڤتەمەنێ وی . چەندین ڤەگێرێن دی ، كو بالا مروڤی بو خوە رابكێشن . ڤەگێرێن سنێلەیان ، دەما ماموستایێن وان یێن ژن دپولێ ڤە و خەون و خەیالێن وان . چیروكا چوونا وان بو پارێزگەها میسلێ و گەریانا وان ، گرتنا وان ژلایێ حەرەسێن قەسرێن سەدامی ڤە . تشتێ ژ هەمیێ ژی بالكێشتر ، بەحسا هەڤالینیا وانە و ئەو تشتێ وان هەردوویان پێكڤە گرێددەت . داڤێن رۆمانێ ژ دەستپێكا تەمەنێ وان یێ هایش خوە بونێ دەست پێدكەت . سالێن هەشتیان پتریا رویدانا بخوە ڤە دگرن ، كو تەمەنێ قوتابخانێ و هەڤالینیا وان بویە و دوی تەمەنی دا ، مروڤ لخوە و ل قەتێ خوە دگەریت . دوماهیا رۆمانێ ژی دگەهیتە سالا دوو هەزار و هەشتێ ، ب ئیمزا هشیاری رۆمان ژی بدوماهی دهێت . ژبلی هەردوو كارێكتەرێن سەرەكی ، هشیار و سەرمەد ، چەندین كارێكتەرێن دی رولێ خوە دناڤ ڤێ رۆمانێ دا دگێرن . محەمەد ، ئەوێ ب كورێ هشیاری هاتیە ناسكرن ، كو هشیار بەردەوام د لێگەریانێ دا بو و خەون و خەیالێن وی ژ كچان دەرباز نەدبون و تا دوماهی ساتێن خوە مایە بێ ژن . پسمامێ سەرمەدی و دەما چووینە غاباتێن میسل و ژلایێ حەرەسێن قەسرێن سەدامی ڤە هاتیە گرتن و ست چنار ، ئەو كچا سەمەردی خەون پێڤە دیتین و بو هشیاری دایە ناسكرن و ژڤان دگەل هشیاری داناین . غالبێ عەسل عەرەب و نەڤیانا وی بو ژنان و رەگەزێ مێ هەمیێ و چەندین كارێكتەرێن دی یێن جودا و رولێن جوداتر .
تەكنیك د رۆمانێ دا:
دنڤیسینا رۆمانا سیفرا سلیڤی دا ، رۆماننڤیسی پەنا بو هندەك تەكنیكێن نوی بریە ژوان ژی ، پێش ئێخستنا بەشان ، بەشێ دوماهیێ بو دەستپێكێ راكێش كریە و رەنگە ئەگەر خواندەڤا یێ زیرەك نەبیت و نەكەفتبیتە بن كارلێكا رۆمانێ ، ل خواندنا وی بەشی ڤەگەریت ڤە . ل هەر بەشەكی ژی ب نڤیسینەكێ دەرگەهـ ل سەر بەشی هاتیە ڤەكرن ، كو ئەو نڤیسین دوو رولان بخوە ڤە دگریت ـ
ئێك : مانشێتێ هەر بەشەكی بنڤیسینەكێ خەملاندی یە ، كو ئەو نڤیسینا هەنێ پێش وەخت ل جهەكێ هاتیە نڤیسین و ب بەرچاڤ دكەڤیت و دهەمان دەمدا دەربرینێ ژ وی بەشی دكەت .
دوو : نڤیسین ، پسیارێ و بەرسڤێ هەردوویان بخوە ڤە هەلدگریت . خالەكا دی یا ڤێ رۆمانێ جوداتر لێدكەت ژ هەر رۆمانەكا دی و تا رۆمانێن رۆماننڤیسی بخوە ژی ئەوێن ب بەرچاڤێن من كەفیتن و من خواندین ، زمانێ وی یێ دارشتنێ یە ، زمانەك ئەدەبی و ب سەلیقەیەكا شعری و موسیقایانە هاتیە نڤیسین و رەنگە ئەڤ جورێ نڤیسینێ ژی ، دەم بو دڤێت و وەستیان و ماندیبون و هەر وەكو من ئاماژە بو دای ، دڤێت نڤیسەرێ رۆمانێن ژڤی رەنگی دەستهەلی و پاشخانەیەكا ئەدەبی و هزری و بیركرنێ یا باش هەبیت ، تا بشێت خوە لڤان جورە نڤیسینان بدەت . رۆمانێن سەبری ژی زێدەتر كاری ل سەر فەلسەفەیێ دكەن و فەلسەفە بخوە ژی كاری ل سەر ژیان و بیركرن و هەبونا مروڤی دكەت .
رەخنە ل كومەلگەهی :
هەر چەندە پتریا روودانان خوە دناڤ ڤی كومەلگەهی دا دبینن ، بەلێ كومەلگەهـ ژ رەخنەبارانكرییا رۆماننڤیسی رزگار نەبویە . ئەز دبێژم ئەڤە نەخوشیا هەر كەسی یە ، ئەڤێن چەند تەمەنێ خوە ل وەلاتێن دەرڤە بوراندین یان ئەوێن تا نوكە ل وان وەلاتان دژین . هەردەم بەحسێ یەكسانیێ و دادیێ لوان وەلاتان دهێتەكرن و بەروڤاژیا هەر تشتێ ژی ل كوردستانێ دبینن ، لێ ژبیردكەن پیەكێ وان ل وان وەلاتایە و ئەوێ دی لڤێرە و دوماهی جار ژی ، وێ یوتابیایێ لپشت خوە دهێلن و ڤەدگەرن . ئەڤ رەخنە باراندنا هەنێ ژی ، ژ كەزەبا وان دەردكەڤیت ، حەزدكەن كومەلگەهێ وان ژی ژ كەڤلوژانكێ خوە یێ جاران دەركەڤیت ، د پەرەگرافەكی دا هوسا هاتیە : ” خەونێن چ سەرمەد ؟ ما وە هندەك خەون ماینە ؟ كیژ خەونە وە ب خوە ئیغتیساب نەكربت ؟”. یان د پەرەگرافەكێ دی دا ، دەما نامێ بو كورێ خوە ل پاش خوە دهێلیت : ” ب سالان ئەز دناڤ بێ ئاقلان دە مەزن و پەروەردە بیمە ، لەورا تە پێ سەیر نەبیت ، هەگەر ل دوماهیێ تو گەهشتی قەناعەتێ كو بابێ تە مروڤەكێ بێ ئاقلە “. لدوماهیێ ژی بهزرا من ، تا ئەم كومەلگەهێ خوە رەخنە باران نەكەین و بزاڤێ دگوهەرینا عەقلیەتا داخستی دا نەكەین ، ئەم نەشێین وەك مروڤ بیربكەین و رەفتارێ بكەین و ئەڤە یە ژی ئامانجا نڤیسینێ و ئەدەبیاتا سەردەم .
دەرئەنجام :
• سەبری سلێڤانەی ، سیفرا سلیڤی ـ لێگەریانەك ل قەتێ دی ، رۆمان ، قەبارێ ناڤین 165 لاپەر ، سالا 2009 دهوك ، چاپخانا هاوار .
