عه‌تا قه‌ره‌داخی : نه‌وه‌ی كۆن و كۆنه‌پارێزی سیاسی كورد به ئاگری رقیان له یه‌كتری ئاسۆو ئاینده‌ی نه‌وه‌ی نوێ ده‌سووتێنن .
یه‌كێك له خاسێته دیاره‌كانی ره‌وت و جوڵه‌ی نێو ئه‌م گه‌ردوونه به‌رده‌وامی و نوێ بوونه‌وه‌یه . به‌و ئه‌ندازه‌ی كه هه‌موو ره‌گه‌زه‌كانی نێو سرووشت پێكه‌وه كارده‌كه‌ن و ده‌سازێن بۆ به‌رهه‌مهێنانی هارمۆنیای سرووشت ، به‌هه‌مان شێوه یاسای نوێ بوونه‌وه‌و له ناوچوونیش یه‌كتری ته‌واو ده‌كه‌ن و راگری هارمۆنیای سرووشتن، له هه‌مان كاتدا ئه‌وه‌ی كه به‌رده‌وامی سرووشتی راگرتووه‌و ئه‌و هارمۆنیایه‌ی پێ به‌خشیووه درێژه‌دانه به بوون و نوێ بوونه‌وه‌ی به‌رده‌وام كه ئه‌وه‌ش به‌شێكه له‌و جوڵه دیالكتیه‌یه‌ی كه پێی ده‌وترێت دیالكتیكی سروشتی . هه‌روه‌ك روانگه‌ی ماتریالیزمانه‌ش له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌و جوڵه‌و بزاوته هه‌میشه‌ییه ره‌وتی مێژوو رێك ده‌خات ، چ مێژووی گه‌ردوون به هه‌موو ره‌گه‌زه‌كانییه‌وه ، چ مێژووی بوونه‌وه‌ران له گه‌ردووندا ، دیاره له نێو ئه‌ویشدا مێژووی په‌ره‌سه‌ندنی مرۆڤ له رووی كۆمه‌ڵایه‌تی و عه‌قڵیه‌وه له چوارچێوه‌ی هه‌مان پرۆسێسدا ده‌بینرێت .
یه‌كێك له خاسێته دیاره‌كانی دیالكتیكی مێژوو ئه‌وه‌یه كه راوه‌ستانی تێدا نییه‌و گۆڕانكارییه‌كان له ناوه‌وه‌ڕا پێده‌گه‌ن و جوڵه‌ی به‌ره‌و ده‌ره‌وه ده‌ست پێده‌كه‌ن و وه‌كو یه‌كه‌یه‌كی یه‌كگرتوو به شێوه‌یه‌كی هێواش و هه‌مه‌لایه‌ن و گشتگر كۆی پێكهاته‌كه ده‌گۆڕێت كه ئه‌و گۆڕانكارییه‌ش به‌جۆرێكی ئه‌وتۆ رووده‌دات كه ئاسایی و سرووشتی ببینرێت . له‌م روانگه‌یه‌وه له هه‌ر قۆناغێكی مێژوویدا له ناوه‌وه‌ڕا گه‌رای له دایكبوونی نوێ داده‌نرێت و به هێمنی گه‌شه ده‌كات، هه‌تا زه‌مینه‌ی له دایكبوونی ئه‌و نوێیه فه‌راهه‌م ده‌بێت و ئه‌مه‌ش ئه‌و قۆناغه‌یه كه ماركس به گۆرینی ماتریالیزمانه‌ی مێژووی ناوزه‌ن ده‌كات و پێی وایه له ئاستی كۆمه‌ڵایه‌تیدا هه‌ر چینه گۆڕهه‌ڵكه‌نه‌كه‌ی خۆی له هه‌ناویدا په‌روه‌رده ده‌كات.
له راستیدا ره‌وتی مێژوو له باره سرووشتیه‌كه‌یدا به‌وجۆره‌یه كه هه‌میشه ئه‌و نه‌وه‌ی كه ئێستا باڵاده‌سته له روانگه‌ی نه‌وه‌ی دوای خۆیه‌وه كۆنه‌و ناتوانێت ویست و داواكارییه‌كانی نه‌وه‌ی نوێ جێبه‌جێ بكات ، چونكه هه‌ر نه‌وه‌و چین و توێژێكی كۆمه‌ڵایه‌تی كوڕی سه‌رده‌مه‌كه‌ی خۆیه‌تی و ناتوانێت نوێنه‌رایه‌تی نه‌وه‌كانی تر بكات ، هۆكه‌شی ئه‌وه‌یه كه هه‌ر نه‌وه‌یه‌ك خاوه‌نی تایبه‌تمه‌ندی خۆیه‌تی و هه‌ڵگری عه‌قڵ و تێگه‌یشتن و روانینێكه، جیاواز له روانین و عه‌قڵ و لێكدانه‌وه‌ی نه‌وه‌ی دوای یان پێش خۆی . هه‌ر چۆن له ئاستی كۆمه‌ڵایه‌تیدا هه‌ر چینه‌و شۆڕشگێڕی قۆناغێكه‌و له قۆناغی دواتردا شه‌رعیه‌تی خۆی بۆ رابه‌رایه‌تیكردن له‌ده‌ست ده‌دات ، به گوێره‌ی نه‌وه‌كانیش هه‌مان بۆچوون و لێكدانه‌وه راسته . بێگومان پێچه‌وانه‌ی ئه‌م قسه‌یه‌ش دیدێكی كۆنسێرڤه‌تیڤه یان تێڕوانینێكی كۆنه‌پارێزانه‌یه‌و به گشتی ئه‌وانه به‌رگری لێده‌كه‌ن كه له‌گه‌ڵ مانه‌وه‌ی باری باو و جێگیردان و هه‌میشه به گومانه‌وه سه‌یری گۆڕانكاری ده‌كه‌ن و له هه‌ر جۆره گۆڕانێكیش ده‌ترسن .. دیاره به گشتی له‌و كۆمه‌ڵگه‌یانه‌دا كه ئه‌م دیدو بۆچوونه دیدوبۆچوونی باوو جێگیر بێت هه‌میشه ئه‌وه‌ی دواتر دێت به تووندی ره‌ت ده‌كرێته‌وه‌و هه‌وڵده‌درێت پاسیڤ بكرێت ، كه له‌راستیدا پاسیڤكردن و به‌لاوه‌نانی دیدو بۆچوون و لێكدانه‌وه‌كانی نه‌وه‌ی نوێ یه‌كێكه له‌به‌ربه‌ست و ئاسته‌نگه‌كانی به‌رده‌م هه‌ر گه‌شه‌كردنێك ، چ له ئاستی زانستیدا بێت، یان له ئاستی فیكری و ئه‌ده‌بی یان له ئاستی كۆمه‌ڵایه‌تی و عه‌قڵی و كه‌لتووریدا.
ئه‌م لێكدانه‌وانه هه‌رچۆن بۆ باری كۆمه‌ڵایه‌تی و تاكه‌كه‌سی و فیكری و عه‌قڵی راستن ، بێگومان بۆ باری سیاسی و حیزبایه‌تی و به‌ڕێوه‌بردنیش راستن . واته یه‌كێك له كێشه دیاره‌كانی نێو دامه‌زراوه حیزبی و سیاسی و به‌ڕێوه‌به‌رییه‌كانی جیهان كێشه‌ی نێوان نه‌وه‌كانه ، نه‌وه‌ی كۆنی ده‌سه‌ڵاتكردو به‌سه‌ر كۆی پنت و جومگه‌كانی ژیانی ئابووری و حیزبی و سیاسی و فه‌رهه‌نگی و به‌ڕێوه‌به‌رێتیداو نه‌وه‌ی نوێی رێگا لێگیراو بۆ ئه‌وه‌ی بێته پێشه‌نگ و رۆڵی خۆی ببینێت له دامه‌زراندنی ئه‌و دامه‌زراوه رێبه‌رێتی و عه‌قڵی و فه‌رهه‌نگییه‌دا كه خۆی ده‌یه‌وێت و هه‌وڵده‌دات به‌جۆرێك بینایان بكات ده‌ربڕو به‌رجه‌سته‌كه‌ری خواست و ویسته‌كانی ئه‌و بن. له‌راستیدا كۆمه‌ڵگه‌ی ته‌ندرووست ئه‌و كۆمه‌ڵگه‌یه‌یه كه تیایدا هه‌ر نه‌وه‌یه‌ك چ وه‌كو تاكه‌كه‌س و چ وه‌كو ده‌سته‌و گروپ و چ وه‌كو پێكهاته‌ی گه‌وره‌ی كۆمه‌ڵایه‌تی ده‌زانێت به گوێره‌ی ئه‌و به‌رزترین ئاست و لوتكه كوێیه‌و تاكه‌ی ده‌توانێت به وزه‌و توانای جه‌سته‌یی و عه‌قڵی و فیكرییه‌وه كاربكات . هه‌روه‌ك له‌و جۆره كۆمه‌ڵگه‌یه‌دا ئه‌وه‌ی هه‌ستی كرد گه‌یشتووه‌ته لوتكه‌ی تواناكانی و چیتر ناتوانێت هه‌ڵكشێت ئیتر ده‌ستبه‌رداری پۆست و پێگه‌ی ده‌سه‌ڵات و رێبه‌رێتی و فیكری و عه‌قڵی خۆی ده‌بێت و جێگا بۆ دوای خۆی چۆڵ ده‌كات ، كه ئه‌م باره بۆ تاكه‌كه‌س و بۆ ده‌سته‌و گروپ و حیزب و پێكهاته جۆراوجۆره كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانیش راسته. كه بێگومان به‌بێ بوونی ئه‌م جۆره تێڕوانینه‌و جێبه‌جێكردنی له‌سه‌ر زه‌مینه‌ی واقیع ناتوانرێت باس له بنیادنانی دیموكراسی و ئاڵوگۆڕكردنی ده‌سه‌ڵات بكرێت . نموونه‌یه‌كی زیندووی نێو مێژووی نزیك وه‌كو تاكه‌كه‌س تۆنی بلێره .
تۆنی بلێر كه له ته‌مه‌نێكی هێشتا گه‌نجیدا ده‌ستبه‌رداری سه‌رۆكایه‌تی وه‌زیرانی زلهێزێكی وه‌كو به‌ریتانیا بوو ، له كاری حیزبیشدا هه‌ر له‌و ته‌مه‌نه‌دا وازی له پۆست و پێگه‌ی سه‌رۆكایه‌تی پارتی كاری به‌ریتانی هێنا ، له‌وه‌ڵامی پرسیارێكدا ده‌ڵێت : من تێگه‌یشتم كه هیچ وزه‌یه‌كی شاراوه‌م نه‌ماوه كه به‌كارم نه‌هێنابێت ، واته ئه‌وه‌ی تاكو ئێستا پێمكراوه هه‌ر ئه‌وه‌یه‌و له‌وه زیاترم پێناكرێت ، چ له بواری سه‌رۆكایه‌تی حكومه‌ت و به‌ڕێوه‌بردنی وڵاتدا چ له به‌ڕێوه‌بردنی حیزبدا ، بۆیه هه‌ڵوێستی راست ئه‌وه‌یه كه من ئه‌و جێگایانه چۆڵ بكه‌م بۆ كه‌سانێكی تر كه ده‌شێ ئه‌وان بتوانن قۆناغێكی تر حكومه‌ت و حیزب به‌ره‌و پێشه‌وه ببه‌ن . له‌راستیدا ئه‌گه‌ر سه‌یری ئه‌م تێڕوانینه‌ی تۆنی بلێر بكه‌ین ئه‌وا به ئاشكرا تێده‌گه‌ین كه مرۆڤی پێگه‌یشتوو تێگه‌یشتوو چۆن سه‌یری خۆی و دنیا ده‌كات و چه‌ند به وردیش هه‌ڵسه‌نگاندن بۆ خۆی ده‌كات و چه‌ند به‌وردیش له خۆی تێده‌گات و ناترسێت له‌وه‌ی كه له خۆی و تواناكانی بدوێت . هه‌روه‌ك چه‌ند به ئومێدیشه‌وه سه‌یری ئه‌وانه‌ی دوای خۆی ده‌كات بۆ ئه‌وه‌ی بتوانن هه‌نگاوی زیاتری به‌ره‌و پێشه‌وه بنێن و كۆمه‌ڵگه‌كه‌ی یان ده‌سه‌ڵات و ئیداره‌ی وڵاته‌كه‌ی بگه‌یه‌ننه شوێنێك كه ئه‌م خۆی دان به‌وه‌دا ده‌نێت ئه‌و توانایه‌ی نه‌ماوه بتوانێت كاری له‌و جۆره بكات. بێگومان ئه‌وه نموونه‌ی راسته‌قینه‌ی تێگه‌یشتنه له خۆو له‌وانی ترو له ره‌وتی مێژوو ، كه چۆن ده‌بێت كۆن جێگا بۆ دوای خۆی چۆڵ بكات . هه‌روه‌ك ده‌بێ ئه‌و راستیه‌ش بدركێنین كه كۆمه‌ڵگه‌ی ته‌ندرووست ئه‌و كۆمه‌ڵگه‌یه‌یه كه هه‌میشه له‌گه‌ڵ هاتنی هه‌ر نه‌وه‌یه‌كی نوێدا خۆی نوێ ده‌كاته‌وه كه ئه‌ویش نوێكردنه‌وه‌یه‌كه هه‌موو ئاسته‌كانی ئه‌و كۆمه‌ڵگه‌یه ده‌گرێته‌وه.
ئه‌گه‌ر له‌م روانگه‌یه‌وه سه‌یری كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی و كۆی دامه‌زراوه‌كانی بكه‌ین ئه‌وا بۆمان ده‌رده‌كه‌وێت ئه‌و شێوازه سرووشتیه‌ی گۆڕانكاری نابینرێت ، به تایبه‌تی ئه‌وه‌ی كه په‌یوه‌ندی به ململانێ و ناكۆكی نێوان نه‌وه‌كانه‌وه هه‌یه ، هه‌میشه نه‌وه‌ی كۆن نه‌وه‌یه‌كی خۆپارێزی ده‌سه‌ڵات پارێزه، ئه‌ویش نه‌ك له پێناوی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی گه‌ل ، یان گشتدا، به‌ڵكو له پێناوی به‌رژه‌وه‌ندییه تاكه‌كه‌سیه‌كاندا كه ئه‌ویش هه‌ڵقوڵاوی ئه‌و عه‌قڵه كۆنسێرڤێتیڤه‌یه كه نه‌وه‌ی پێشوو هه‌ڵگرێتی و نایه‌وێت له ده‌ستی بچێت . ئێستا پرسیار ئه‌وه‌یه : ئایا ئه‌م عه‌قڵیه‌ته له سه‌رده‌می ئێستادا گۆڕانكاری به‌سه‌ردا هاتووه یان هه‌روه‌كو خۆی ماوه‌ته‌وه ؟ بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش سه‌یری دووجۆر له دامه‌زراوه ده‌كه‌ین كه یه‌كه‌میان دامه‌زراوه‌ی خێڵ و عه‌شیره‌ته كه سیمای ئاشكرای كۆمه‌ڵگه‌ی كوردییه له رابردووی دووره‌وه بۆ ئێستا. ئه‌م دامه‌زراوانه هه‌روه‌ك خۆیان ماونه‌ته‌وه‌و به هه‌مان عه‌قڵ و تێڕوانینه‌وه كارده‌كه‌ن ، تاكه شتێك كه له‌م دامه‌زراوانه‌دا به تایبه‌تی به گوێره‌ی سه‌رخێڵ و ئاغاو به‌گ و شێخ گۆڕاوه بارگاوی بوونیانه به به‌رهه‌مه‌كانی مۆدێرنێته ، نه‌ك به عه‌قڵی مۆدێرنێته، له بری خانووی دار ، ئێستا ڤیلاو ئاپارتمانیان هه‌یه، له‌بری ئه‌سپ و ماینی ئه‌وسا ئێستا ریزه ئۆتۆمۆبێلی دوا مۆدێلیان هه‌یه ، له‌بری كێڵگه‌و زه‌وی كشتوكاڵی ئێستا كۆمپانیاو بازاڕو به‌نزینخانه و ئوتێلیان هه‌یه.
دامه‌زراوه‌ی دووه‌م حیزبه كه له كوردستاندا وه‌كو چه‌ندین جاری تر نووسیوومه حیزب جێگره‌وه‌ی دامه‌زراوه‌ی خێڵه‌و له‌سه‌ر هه‌مان سیستێمی هه‌ره‌می پێكهاتنی خێڵ پێكهاتووه‌و له‌و هه‌ره‌مه‌شدا هه‌تا سه‌رخێڵ و پیاوماقوڵانی خێڵ هه‌بن، نه‌وه‌ی نوێ و عه‌قڵی نوێ و دیدی نوێ نه بوونی هه‌یه‌و نه جێگا. ئێستا به ئاشكرا له كۆی حیزبه‌كانی كوردستاندا ئه‌م دیارده‌یه له‌به‌رچاوه. بۆ نموونه ئه‌گه‌ر تێكڕایی ته‌مه‌ن وه‌ربگرێت له مه‌كته‌بی سیاسی پارتی یه‌كێتی بڕیار به‌ده‌ستانی گۆڕان و زۆربه‌ی حیزبه‌كانی تریشدا ئه‌وا ته‌مه‌نی بایۆلۆجی ده‌گاته سه‌رووی شه‌ست ساڵ كه ئه‌وه‌ش ته‌مه‌نی خانه نشینییه له خزمه‌تی مه‌ده‌نیدا، هه‌روه‌ك ته‌مه‌نی عه‌قڵی و فیكری و رۆشنبیری و ئه‌خلاقی زۆرێكیشی له ئاستی تۆماركردندا نییه . واته به گشتی ئه‌و نه‌وه‌یه‌ی ئێستا له مه‌كه‌تبی سیاسی حیزبه‌كاندا به تێكڕایی چوار ده‌یه‌یه له كاردان و له‌و ماوه دوورو درێژه‌شدا له‌سه‌ر هه‌مان ریتم و به هه‌مان دیدوبۆچوون و عه‌قڵه‌وه كارده‌كه‌ن و پێیشیان وایه ده‌بێ تا مردن له‌و پله‌و پایانه‌دا بمێننه‌وه، هه‌رچه‌نده زۆربه‌كه‌میش دان به مردندا ده‌نێن ، كه هه‌مان ئه‌م عه‌قڵیه‌ته له نێو دامه‌زراوه‌كانی به‌ڕێوه‌به‌رێتیشدا كارده‌كات. كه‌واته له‌بارێكی ئاوه‌هادا نه‌وه‌ی پێشوو كۆنترۆڵی كۆی جومگه‌و پنته‌كانی ده‌سه‌ڵاتی دامه‌زراوه‌كانی حیزب و حكومه‌تی كردووه‌و هه‌موو هه‌وڵێك ده‌دات پێگه‌ی خۆی بپارێزێت ، له‌و پێناوه‌شدا رێگا نادات نه‌وه‌ی نوێ و عه‌قڵی نوێ و دیدی نوێ بێته پێشه‌وه . دیاره ئه‌گه‌ری ئه‌وه هه‌یه له رووی ته‌مه‌نه‌وه كه‌سانێكی ته‌مه‌ن كه‌میش له ناو ئه‌و دامه‌زراوانه‌دا جێگایان بێته‌وه به‌ڵام گومانی تێدانییه ئه‌وانه‌ش هه‌ڵگری هه‌مان عه‌قڵ و دیدو بۆچوونی نه‌وه‌ی كۆنن . ئاشكراشه هه‌تا ئه‌م ستراتیژه له كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی و له دامه‌زراوه‌ی حیزبی و به‌ڕێوه‌به‌رێتی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردیدا كار بكات و نه‌وه‌ی به عه‌قڵ و تێڕوانین و دیدوبۆچوونیش نوێ پاسیڤ بكرێت ، ئه‌وا ئه‌گه‌ری گۆڕانكاری زۆر لاوازه‌و هه‌ر به‌وپێه‌ش ره‌وتی به‌ره‌و ئاینده‌یه‌كی گه‌ش زۆر سست ده‌بێت .
ئه‌وه‌ی ئێستا كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی به‌ده‌ستیه‌وه ده‌ناڵێنێت ئه‌مه‌یه‌و كێشه توونده‌كانی نێو ده‌سه‌ڵاتی كوردیش له باشوور ده‌رهاوێشته‌ی ململانێ ناوخۆییه‌كانی ئه‌و نه‌وه كۆنه‌پارێزه‌یه كه رۆحیان به ژه‌هری گرێی هه‌ست به كه‌میكردن و رق و كینه‌ی رابردوو بارگاوی كراوه‌و به ئاگری رق و كینه‌ی رابردووی نێوان خۆیان و به خۆپه‌رستی و به گرێ سه‌خته‌كانی ناخیانه‌وه بوونه‌ته مه‌خلوقی دوژمنكارانه به‌رامبه‌ر به‌یه‌كترو به ئاگری رقیان به‌رامبه‌ر به یه‌كتری خه‌ریكه ئاسۆو ئاینده‌ی نه‌وه‌كانی دوای خۆیشیان بسووتێنن .
