عـــه‌تـــا قـــه‌ره‌داخـــی : كۆنگره‌ی پێنجقۆڵی ئه‌نجامی زۆر بووه نۆره‌ی په‌نجا قۆڵیه .
كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی كوردیی بێ پشتكردن له داگیركه‌رانی كوردستان و بڕیاردانی سه‌ربه‌خۆی كوردی هیچ مانایه‌كی نابێت .
ئایا مه‌به‌ست له كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی چییه ؟
ئایا كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی ته‌نیا به بڕیار ده‌بێت یان په‌یوه‌ندی به كۆمه‌ڵێ بنه‌مای تری نه‌ته‌وه‌ییه‌وه هه‌یه ؟
ئایا كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی چ په‌یوه‌ندییه‌كی به ناسیونالیزمی كوردییه‌وه هه‌یه؟
ئایا بارودۆخی ناوخۆی كوردستان له لایه‌ك و بارودۆخی ئه‌و وڵاتانه‌شی كه حكومه‌ته‌كانیان كوردستانیان داگیركردووه گونجاوو ره‌خساوه‌ه بۆ گرێدانی كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی ؟
ئایا چ په‌یوه‌ندییه‌ك له نێوان گرێدانی كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی و بارودۆخی نێو ماڵی كورد خۆیدا هه‌یه ؟ به تایبه‌تی له باشووری كوردستان كه بێگومان ئه‌گه‌ر كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی گرێ بدرێت ئه‌وه به هۆی ئه‌وه‌ی كه باشووری كوردستان تاكه پارچه‌ی كوردستانه كه به‌شێكی زۆری له‌ژێر سایه‌ی ده‌سه‌ڵاتی داگیركه‌ر رزگاری بووه‌و كورد خۆی به‌ڕێوه‌ی ده‌بات ، ده‌بێ ئه‌و كۆنگره‌یه لێره گرێ بدرێت . له‌سه‌روی هه‌موو ئه‌مانه‌شه‌وه ئایا كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی له پێناوی چ مه‌به‌ست و ئامانجێكدا ده‌به‌سترێت؟
ره‌نگه به‌هه‌ڵه‌دا نه‌چووبین ئه‌گه‌ر بڵێین ده‌ربڕینی كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی له لای ئه‌و نه‌ته‌وانه درووست بووه كه دابه‌شكراوو داگیركراو بوون . به تایبه‌تی له دوای جه‌نگی جیهانی یه‌كه‌م و دابه‌شكردنی وڵاتان و نه‌ته‌وه‌كان له نێوان ده‌وڵه‌تانی ئیمپریالیزمداو له‌وه‌ش تایبه‌ت تر له رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا .
هه‌روه‌ك ئیدوارد سه‌عید ده‌ڵێت : روانینی رۆژئاوا بۆ رۆژهه‌ڵات و مامه‌ڵه كردنی له‌گه‌ڵیدا كه به‌جۆرێك له سووك و بێبه‌ها سه‌یر كردنی رۆژهه‌ڵات و دابه‌شكردن و داگیركردنێتی له پێناوی به‌رژه‌وه‌ندییه مادییه‌كانی خۆیدا كه بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش هه‌وڵیداوه رۆژهه‌ڵات له رووی مه‌عنه‌وییه‌وه بروخێنێت كه ئه‌وه‌ش چه‌مكی ئۆرێنتاڵیزمی به دیدی ئه‌م بیرمه‌نده به‌رهه‌م هێناوه .
ئه‌م سیاسه‌ته‌ی رۆژئاوا وایكردووه كه نه‌ته‌وه دابه‌شكراوه‌كانی رۆژهه‌ڵات یان ئه‌فه‌ریقا له‌باری دابه‌شبوون و شكستدا بژین تا ئه‌و كاته‌ی كه بنه‌ماكانی ناسیونالیزم ده‌ركه‌وتووه‌و به‌ره‌و گه‌شه‌كردن چووه ، ئیتر له‌وێوه پێویستبوون به لێكتر نزیكبوونه‌وه‌و یه‌كگرتنه‌وه‌ی به‌شه‌كانی هه‌مان پێكهاته‌ی نه‌ته‌وه‌یی بووه‌ته ئامانجێكی سه‌ره‌كی له‌لای نوخبه‌ی ناسیونالیستی ئه‌و نه‌ته‌وه‌یه ، به‌ڵام له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كه ناسیونالیزم نه‌بووه‌ته به‌رنامه‌ی بزووتنه‌وه‌یه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی جه‌ماوه‌ری ئه‌وتۆ كه هه‌موو دیواره ناوچه‌ییه سرووشتی و ناسرووشتی یان درووستكراوه‌كان بڕوخێنێت ، یه‌كێتی نه‌ته‌وه دابه‌شكراوه‌كان نه‌گه‌یشتووه‌ته ئه‌نجام .
چه‌مكی كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی داهێنراوی نوخبه‌ی ناسیونالیستی نه‌ته‌وه دابه‌شكراوو وڵات داگیركراوه‌كانه كه ئه‌م چه‌مكه‌یان هێناوه‌ته پێشه‌وه به‌و ئومێده‌ی كه بتوانن له‌و رێگایه‌وه جۆرێك له یه‌كێتی نه‌ته‌وه‌یی ده‌ستبه‌ر بكه‌ن بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی سیاسه‌تی حراپ و نامرۆڤانه‌ی داگیركه‌رانی وڵاته‌كانیان . وه‌ك ده‌زانین نه‌ته‌وه‌یی عه‌ره‌ب وه‌كو نه‌ته‌وه‌یه‌كی دراوسێی كوردستان له مێژوویه‌كی كۆنه‌وه نیشتیمانه‌كه‌یان پارچه پارچه كراوه‌و چه‌ندین ده‌وڵه‌تی تیادرووستكراوه كه به‌شێكی دیاریان تاكو ئێستا ده‌وڵه‌تی خێلن چی له رووی ئاستی په‌ره‌سندنه‌وه چی له رووی جوگرافیاو دیمۆگراڤیاوه چی له رووی نه‌سه‌به‌وه .
دیاره رۆژئاوا له‌پشتی كۆی ئه‌و دابه‌شكردنانه‌وه‌یه به مه‌به‌ستی پارێزگاری كردن له به‌رژه‌وه‌ندییه مادییه‌كانی خۆی . واته لێره‌دا ده‌توانین بڵێین كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی به مه‌به‌ستی جۆرێك له زه‌مینه‌سازی بۆ یه‌كگرتن و یه‌كبوون ئه‌نجام ده‌درێت . به‌ڵام ئایا شێوازی ئه‌نجامدانه‌كه‌ی چۆن ده‌بێت و چ نه‌حش و ده‌ورێكی ده‌بێت له‌سه‌ر كۆی نه‌ته‌وه‌و چ رۆڵێكیشی ده‌بێت له ئاراسته‌كردنی نه‌ته‌وه‌دا به مه‌به‌ستی یكگرتنه‌وه‌و یه‌كبوون له پێناوی رامكردنی ئاینده‌دا ؟
ئاشكرایه كوردستان یه‌كێكه له‌و وڵاتانه‌ی كه له مێژوویه‌كی زووه‌وه داگیرو دابه‌شكراوه‌و به‌و هۆیه‌شه‌وه یه‌كێتی نه‌ته‌وه‌یی كورد شێوێندراوه . دیاره به كاریگه‌ری واقیعی دواكه‌وتووی ژێر سایه‌ی داگیركردن و دابه‌شكردن له كوردستاندا په‌ره‌سه‌ندنی ئابووری به‌وجۆره رووینه‌داوه كه ئابووری رۆڵی بزوێنه‌ری مێژوو بینیبێت و هه‌ریه‌كه له چینه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان به سرووشتی له قۆناغی مێژوویی خۆیدا پێكهاتبێت و ئه‌ركه مێژووییه‌كانی خۆیشی جێبه‌جێ كردبێت ، له كاتێكدا كه ده‌ركه‌وتنی ناسیونالیزم به‌رهه‌می قۆناغی مۆدێرنێته‌یه یان به چه‌مكی ماركسیزم به‌رهه‌می قۆناغی سه‌رمایه‌دارییه كه له‌و قۆناغه‌شدا بۆرژوای پیشه‌سازی و بۆرژوای نیشتیمانی وه‌كو چینێكی كۆمه‌ڵایه‌تی خاوه‌ن شووناس ئه‌ركی مێژووی خۆی درووستكردنی ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌ییه كه دیاره ئه‌وه‌ش قۆناغی درووستبوون یان درووستكردنی نه‌ته‌وه‌یه . هه‌ڵبه‌ت ئه‌گه‌ر نه‌ته‌وه به‌م شێوه سرووشتیه درووست ببێت كه ده‌وڵه‌ت درووستی ده‌كات ئه‌وه مانای وایه یه‌كێتی نه‌ته‌وه‌یی پێكهاتووه‌و له‌بارێكی وه‌هاشدا ، ڕووبه‌رێك نامێنێته‌وه كه تیایدا باسی كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی بكرێت . دیاره مه‌به‌ستمان له‌و ده‌وڵه‌ته‌یه كه ناسیونالیزم وه‌كو بزووتنه‌وه‌یه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی جه‌ماوه‌ری درووستی ده‌كات نه‌ك ده‌وڵه‌تی له‌و جۆره‌ی كه له نیشتیمانی عه‌ره‌بیدا له غیابی ناسیونالیزمدا به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی رۆژئاوا دروومستیان كردوون .
ئێستا ئاشكرایه كه له كوردستاندا هه‌رچۆن له رابردوودا كورد له هیچ كام له‌و ده‌روازانه‌وه كه ده‌وڵه‌تیان لێوه درووستبووه ، نه‌یتووانیووه بێته ناو مێژووه‌وه‌و ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌یی خۆی درووست بكات ، له‌سه‌رده‌می نوێشدا نه ناسیونالیزمی كوردی به‌و جۆره په‌ره‌ی سه‌ندووه تا ببێته پرۆژه‌و به‌رنامه‌ی سه‌ربه‌خۆیی و درووستكردنی ده‌وڵه‌تێكی یه‌كگرتووی نه‌ته‌وه‌یی له‌سه‌ر جوگرافیای كوردستان ، نه به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانی رۆژئاواو ده‌وڵه‌تانی بڕیار به‌ده‌ست له‌گه‌ڵ به‌رژه‌وه‌ندی كورددا جووت بوون هه‌تا له پێناوی پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانیاندا هه‌رچۆن چه‌ندین ده‌وڵه‌تیان بۆ عه‌ره‌ب درووست كردووه ، ده‌وڵه‌تیان بۆ كوردیش درووست بكردایه .هه‌ر له‌به‌ر ئه‌م هۆكارانه‌ش نه‌ك له‌سه‌ر ئاستی كوردستانی گه‌وره یه‌كێتی نه‌ته‌وه‌یی پێكنه‌هاتووه به‌ڵكو له‌سه‌ر ئاستی هیچ كام له به‌شه‌كانی كوردستانیش یه‌كێتی ناوخۆیی نه‌ته‌وه‌یی پێكنه‌هاتووه .
باشترین نموونه‌ش باشووری كوردستانه كه به‌رده‌وام بزووتنه‌وه‌ی نه‌ته‌وه‌یی له‌م به‌شه‌دا له‌سه‌روبه‌ندی جه‌نگی یه‌كه‌می جیهانییه‌وه به‌رده‌وام بووه ، تاكو ئێستاش كورد له‌م به‌شدا له‌سه‌ر ئاستی سیاسی یان هه‌ر هیچ نه‌بێت له رووی به‌رنامه‌و ستراتیژه‌وه نه‌بووه‌ته یه‌كه‌یه‌كی یه‌كگرتوو به جۆرێك كه به‌رژه‌وه‌ندییه باڵاكانی نه‌ته‌وه كه‌وتبێته پێش به‌رژه‌وه‌ندییه ناوچه‌یی و حیزبی و بنه‌ماڵه‌یی و ده‌سته‌و تاقمگه‌راییه‌كانه‌وه .
بێگومان هۆی سه‌ره‌كی ئه‌وه‌ش دوولایه‌نه‌یه كه یه‌كه‌میان لاوازی ناسیونالیزمی كوردییه به جۆرێك كه نه‌یتوانیووه هه‌موو سنووره لۆكاڵی و ناوچه‌یی و رێكخراوه‌یی و حیزبی و بنه‌ماڵه‌یی و خێڵایه‌تییه‌كان بڕوخێنێت و یه‌كه‌یه‌كی یه‌كگرتووی لێدرووست بكات كه ئه‌ویش نه‌ته‌وه‌یه.
لایه‌نی دووه‌م ـ په‌یوه‌ندی به‌و ده‌سه‌ڵاته‌وه هه‌یه كه ماوه‌ی بیست و دوو ساڵه له كوردستاندا فه‌رمانڕه‌وایه‌و نه‌یتوانیووه سنووری به‌رژه‌وه‌ندییه ته‌سكه حیزبی و ده‌سته‌یی و ناوچه‌یی و بنه‌ماڵه‌ییه‌كان به ته‌واوه‌تی به‌جێبهێڵێت و ببێته ده‌سه‌ڵاتێكی نه‌ته‌وه‌یی و نیشتیمانی خاوه‌ن شووناس ، به جۆرێك كه هه‌موو تاكێكی ئه‌م نه‌ته‌وه‌یه سه‌رباری جیاوازی بیروڕایان هه‌ست به ئینتیمای خۆیان بۆ ئه‌و ده‌سه‌ڵاته بكه‌ن و وه‌كو ده‌سه‌ڵاتی نه‌ته‌وه‌یی و نیشتیمانی خۆیان سه‌یری بكه‌ن ، كه بێگومان ئه‌وه‌ش په‌یوه‌ندی به لاوازیی ده‌سه‌ڵاتی كوردییه‌وه هه‌یه كه نه‌یتوانیووه به جۆرێك كاربكات كه تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگه ئه‌و ئینتیمایه‌یان هه‌بێت بۆی .
كه‌واته ئێستا ئه‌وه ئاشكرایه كاتێ نه‌ته‌وه به‌سرووشتی نه‌یتوانی بێت ببێته یه‌كه‌یه‌كی یه‌كگرتوو، ئه‌وا نوخبه‌ی سیاسی له دوای ئه‌ڵته‌رنایتیڤی تر ده‌گه‌ڕێت بۆ باربووكردنه‌وه‌ی ئه‌و كه‌موكورتییه كاریگه‌ره، كه قسه‌كردن له كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی به بۆچوونی نوخبه‌ی سیاسی ئێستای كوردی كه هیچ كۆده‌نگی و هاوده‌نگیه‌كی نه‌ته‌وه‌یی له نێوانیاندا نیه ، ئه‌م كۆنگره‌یه ئه‌ڵته‌رنایتڤی ئه‌و نوخبه سیاسیه‌یه له چوارپارچه‌ی كوردستان له بری بزووتنه‌وه‌یه‌كی جه‌ماوه‌ری كه ناسیونالیزمی كوردی به‌رهه‌مهێن و درووستكه‌ریه‌تی .
دیاره كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌ی ئێستای كورد شتێكی میكانیكانه‌یه‌و جۆرێك له ناكۆكی ئاشكرای حیزب و لایه‌نه سیاسیه‌كانی پارچه‌كانی كوردستان تیایدا ره‌نگده‌داتاه‌وه . ئه‌مه بێجگه له‌وه‌ی كه درووستكراوو ده‌ستكردێكی كاتیه‌و ده‌رئه‌نجام و ده‌رهاوێشته‌ی په‌ره‌سه‌ندنی ناسیونالیزمی كوردی نیه .
ئه‌گه‌ر ناسیونالیزمی كوردی بگاته ئاستی په‌ره‌سه‌ندن ئه‌وا خۆی ئه‌و بزووتنه‌وه جه‌ماوه‌ریه درووست ده‌كات كه نه‌ك ئه‌و نوخبه‌و حیزبه سیاسیانه‌ی ئێستا ناتوانن نوێنه‌رایه‌تی بكه‌ن به‌ڵكو ئه‌و بزووتنه‌وه ناسیونالیزمیه‌ی كورد كه پرۆژه‌ی سه‌ربه‌خۆیی و ده‌وڵه‌تی كوردی به‌رنامه‌یه‌تی و بۆ ئه‌وه‌ش به‌یه‌كچاوو به‌یه‌ك هه‌ڵوێست سه‌یری داگیركه‌ره‌كانی كوردستان ده‌كات له عه‌ره‌ب و تورك و فارس و به‌هه‌رسێكیشیان ده‌ڵێت نا بۆ هه‌مووتان، به‌ڵێ بۆ سه‌ربه‌خۆیی و ده‌وڵه‌تی سه‌ربه‌خۆی كوردستان .
به‌ڵێ تا ئه‌و ده‌نگه به‌به‌رزی له كوردستاندا نه‌بیسترێ و به كرده‌وه به‌وجۆره كارنه‌كرێت كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی هیچ مانایه‌كی نیه ، به تایبه‌تی كه ئێستا ده‌بینیت خه‌ڵكی وه‌های تێدا كۆكراوه‌ته‌وه نه‌ك هه‌ر بڕوای به كورد نیه به‌ڵكو له‌سه‌ر ئاستی حیزب و تاكه‌كه‌سیش به پێی كاروبه‌رنامه‌و ستراتیژیان هیچ په‌یوه‌ندییه‌كیان به یه‌كێتی كوردو سه‌ربه‌خۆیی كوردستانه‌وه نیه‌و بڕوایان پێی نیه‌و كارو گوتارو ره‌فتاریان گه‌واهی ئه‌وه به‌ئاشكرا ده‌ده‌ن .
خه‌ڵكی وه‌هاش بانگهێشتی ئه‌و كۆنگره‌یه كراوه له‌به‌ر مارشی ناسیونالیسته‌كانی عه‌ره‌ب و فارس و ره‌نگه توركیش به‌رزه پێ هه‌ڵسابنه‌وه‌و هه‌ڵبسنه‌وه به‌ڵام سوكایه‌تی به سروودی ئه‌ی ره‌قیب ده‌كه‌ن و نه‌ك له‌به‌ر سروودی ئه‌ی ره‌قیب هه‌ڵناسن به‌ڵكو به‌ڵكو سوكایه‌تیشی پێده‌كه‌ن. كۆنگره‌یه‌ك كه ئه‌م نوخبه سیاسیه ئه‌ندامانی بن به دڵنیاییه‌وه بێجگه له مانه‌وه له باوه‌شی عه‌ره‌ب و تورك و فارس و بێجگه له كوشتنی بنه‌ماكانی عه‌لمانیه‌ت له كوردستان و بێجگه له دڵسۆزی بۆ عه‌ره‌ب و عه‌جه‌م و تورك چاوه‌ڕوانی هیچی تری لێناكرێت.
دیاره ده‌بێ ئامانجی كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی رێكه‌وتنی سه‌رجه‌م رێكخراوو لایه‌نه‌كانی هه‌موو كوردستان بێت له‌سه‌ر به‌رنامه‌و ستراتیژێك كه له خزمه‌تی هه‌موو كورد كوردستانی گه‌وره‌دا بێت . بێگومان ئه‌گه‌ر پارت و لایه‌نه دیاره‌كانی هه‌موو كوردستان له‌سه‌ر به‌رنامه‌یه‌كی ئه‌وتۆ وه‌كو ستراتیژێك بۆ خه‌باتی كورد له پێناوی گه‌یشتن به مافه نه‌ته‌وه‌ییه‌كان رێكبكه‌ون، ئه‌وا له ئێستادا سه‌رباری هه‌موو كه‌موكورتیه‌كان كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی ده‌بێته خاڵێكی گرنگ ، هه‌رچه‌نده ئه‌وه ناتوانێت جێگره‌وه‌ی درووستبوونی ناسیونالیستێكی به‌هێزی ئه‌وتۆی كوردی بێت كه بتوانێت هه‌موو كورد له بزووتنه‌وه‌یه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی جه‌ماوه‌ری یان میللیدا رێكبخات و به‌رو ئاینده كه مه‌به‌ست سه‌ربه‌خۆیی و درووستكردنی ده‌وڵه‌ته ئاراسته بكات .
ئێمه ده‌زانین كه ناكۆكی ریشسه‌یی له نێوان زۆرینه‌ی پارت و رێكخراوه‌كانی كوردستاندا هه‌یه‌و هۆكه‌شی ئه‌وه‌یه كه تاكو ئێستا عه‌قڵی سیاسی كوردی و كه‌لتووری كوردی به گشتی له‌و ئاسته‌دا نییه كه یه‌كتر قبوڵكردن تیایدا بووبێته بنه‌مایه‌كی جێگیر هه‌ربۆیه ئه‌گه‌ر كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی بتوانێت ئه‌و بۆچوونه له‌لای پارت و رێكخراوو لایه‌نه‌كانی كوردستانی گه‌وره درووست بكات كه یه‌كتری قبوڵبكه‌ن ئه‌وه خاڵێكی گرنگه . بۆیه له هه‌موو بارێكدا گرێدانی گۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی كوردی سه‌رباری ئه‌و تێڕوانینانه‌ی له‌سه‌ره‌وه باسكران به‌ڵام هێشتا شتێكی پڕ بایه‌خ ده‌بێت ئه‌گه‌ر بتوانێت رۆڵی كاریگه‌ر ببینیت له نزیككردنه‌وه‌ی دیدوبۆچوونی كورددا به گشتی ، ئه‌وه‌ش ببێته هۆی كاری هاوبه‌ش و له‌به‌رگرتنی رێگای ئاشتی و مۆدێرن بۆ گه‌یشتن به كۆی ئه‌مانجه‌كان كه ئه‌ویش له سه‌ربه‌خۆیی و درووستكردنی ده‌وڵه‌تی كوردیدا ده‌گاته ئه‌نجام .
به‌ڵام پێموایه ئێستا نه ئه‌و عه‌قڵیه‌تی یه‌كتر قبوڵكردنه‌و نه ئاو بنه‌مایانه‌ی كه بۆ یه‌كتر قبوڵكردن و لێكتر نزیكبوونه‌وه‌ی لایه‌نه جۆراوجۆره‌كانی هه‌موو كوردستانی گه‌وره پێویستن بوونیان هه‌یه ، نه ئه‌م كۆنگره‌یه‌ش له‌و باره پڕ له قه‌یرانه‌ی كوردستانی گه‌وره‌دا ده‌توانێت هه‌نگاوی جیدی بۆ یه‌كگرتن و یه‌كبوون بنێت .
ئێمه ده‌زانین ئێستا كۆی لایه‌نه‌كانی كوردستانی گه‌وره له‌و په‌ڕی ناكۆكی و پشێویدان ، ئه‌یش به‌هۆی په‌یوه‌ندی هه‌ر چه‌ند لایه‌نه‌و به یه‌كێك له داگیركه‌رانی كوردستانه‌وه .
بێگومان خاڵی بنه‌ڕه‌تی بۆ نزیكبوونه‌وه‌ی لایه‌نه‌كانی كوردستان ده‌ستبه‌رداربوونیانه له داگیركه‌رانی كوردستان. تا ئه‌وه‌ش روونه‌دات كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌ی بێجگه له شتێكی ته‌رفیهی هیچ مانایه‌كی تری نیه‌و هیچ ئه‌نجامێكیشی نابێت .
