دکتۆر محەمەدئەمین گەناویى : نەوت بۆ موچە یان خۆراک .
لەمیانەی گەمارۆ مێژویی و جیهانیەکەی سەر عێراق لە نەوەدەکانی سەدەی رابردوو تا روخانی رژێمی بەعس کە (13) ساڵی خایاند بۆ یەکەم جار پێناسەی بەکارهێنانی نەوت ( زێڕی رەش ) بەشێوەیەکی سەرەکی کورت کرایەوە بۆ تەنها یەک شت ئەمیش ( نەوت بۆ خۆراک ) واتە نابێت نەوت وەک کاڵایەکی دەگمەن و ستراتیجی بەکاربهێنرێ و مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت لەمەش زیاتر هەرنابێت وەکو چەکێک بەکاربێت وەکو لە شەڕی ئۆکتۆبەری 1973 بەکارهات و بووە هۆی قەیرانی وزەی جیهانی .
مفهومی یان تێگەیشتنی ( concept ) نەوت بۆ خۆراک) لە راستیدا ئەوە بوو لە زەمینەی راستیدا کە گەلانی عێراق گەرانەوە بۆ کۆمەڵگای پێش پارە و شارستانی واتە گۆڕینەوەی کاڵا بەکاڵا وە ئەمیش تەنها بە شێوەیەکی سەرەکی گۆرینەوەى نەوت بۆ خۆراک . خۆراکیش تەتها بە بڕو جۆرى دیارى کراو کە خەلک بۆى نیە بریار نە لەسەر بڕەکەوە نە لە سەر جۆرەکەى بدات , واتە دروست مامەلەى ئاژەلانە لەگەل مرۆڤەکان کە مامەلە تەنها لە گەل بەشێکى لەشى بکرێ کە ورگە . ئیتر نەوت رەهەندەکانى و تێگەیشتنە فراوانەکەی ئابوری لەدەستدا و نەما کە بەکاربێ و ئاراستە بکرێ بۆ گەشەی بەشەکانی تری لەش کەسەرە واتە بەکاربێت بۆ گەشەو پەرەپێدانى لایەنەکانى فکرى ، عەقڵى ، زانستى وە فەرهەنگی تاکەکانی هاوڵاتیانی گەلانی عێراق تا بەمەش بتوانرێت کەرتەکانی تری ئابوری گەشە پێ بدرێ و لە ئەنجامدا پێشکەوتن و خۆشگوزەرانی بۆ خەڵک فەراهەم بکرێ .
ئیتر ساڵانێکی درێژ تا روخانی بەعس بە داخەوە تا ئیستاش گەلانی عێراق هەموو خەمیان لای تێرکردنی ورگ مایەوەو هەموو کایەکانی ژیانی فکری و فەرهەنگی و عقڵی بەتەواوی فەرامۆش کرا وە ئەکرێ کەئەمەش کات ،خەبات ،دلسۆزى راستەقینە وە بەرنامەی تۆکمەی پێویستە تا کایەکانی ژیانی شارستانی و مەدەنی رەوتى سروشتی خۆی وەربگرێ . کاریگەریە سەرەکیەکانی سیاسەت و مەفهومی ( نەوت بۆ خۆراک ) بریتی بووە تا ئێستاش هەر بریتیە لە نزم بونەوەی ئاستی فەرهەنگی ، زانست ، عقلانیەت وە هوشیارى لە گەڵ راوەستانی هەموو گەشەیەکی ئابوری ، فکری وە کۆمەڵایەتی ، لەبری ئەمە واتە پێشکەوتن بەهەموو رەهەندەکانەوە بیری وە عقڵیەتی بەسەر چوو دوبارە لە ژینگەی وێرانی فکری و ئابوریدا سەری هەڵدایەوەو بەخێرایی گەشەی کرد کە بەداخەوە تا ئێستاش نەک هەر بەردەوامە بەڵکو بووەتە سلوک و بەهاو سستمی دەسەڵات و سیاسی وە بنەماى زۆرى پەیوەدیەکانى خەڵک لە گەڵ جڤات .
دوای روخانی بەعس دەسەڵاتدارانی ناشێ ، ناشایستە وە نا بەرپرسی عێراقی نەک هەر نەیان توانی تیماری کاریگەریەکانی ستەمى بەعس و ( نەوت بۆ خۆراک بکەن ) بەڵکو ئەمجار وەکو سستم و سیاسەت برەوی زیاتریان بە کاریگەریە خراپەکانی ( نەوت بۆ خۆراک ) دا هەر لە گەندەڵی و تاڵانی بێ رەحمانە کە هەتا لەرژێمی پێشوو بەم ئاستەی ئێستا نەبوو تا ئەگاتە رەواج دانی بیری کۆنی تایفی ، مەزهەبی ، نەتەوەیی رەگەز پەرست وە حزبی میلیشیایی لەڕێگەی دەها وە سەدان کەناڵی راگەیاندن لەسەر بودجە و قوتی هاوڵاتیان .
ئەمەی پەیوەندی بەمامەڵەی بەناو حکومەتی هەرێمەوە هەیە لەگەڵ فایلی نەوت ، وەک ئێستا دەبینیرێت هەموو مامڵەو ئامانجێکی سیاسەتی نەوتی هەرێم پاش تالانى و گەندەلى تیا یا کورت کراوەتەوە بۆ مفهومى ( نەوت بۆ موچە) بەڵگەش بۆ ئەمە بەڵێن پێدانی هەر موچەیەکی فەرمانبەران دەبەسترێتەوە بە پارەی نەوت ئەگەر بێت یان نایەت هەر بۆیە هەر 4 مانگ جارێک ئەمیش ئەگەر پارەی نەوت هات موچە دەدرێت .
لەرووی ماناوە ( نەوت بۆ موچە ) هەمان ( نەوت بۆ خۆراکە ) واتە لە هەردوو حالەتا نزم کردنەوەى ئاستى بەهاو هۆش و هەستى مرۆڤەکانە بۆ ئاستى تەنها پێویستى فسێۆلۆجى کە لە تێر کردنى گەددەدا بەرجەستە ئەبێ وەک ئاژەڵ بەلام لەرووی کرداریەوە / عملیەوە (practice) هەتا نەوت بۆ خۆراک باشتر و ئاسانتر بوو چونکە هەموو مانگێک هاوڵاتیان لەکاتی خۆیدا ئەندازەی دیاری کراو بەشی خۆیان وەردەگرت بۆ پڕکردنی ورگ بەڵام ئێستا نەوتەکە بۆ موچەیە موچەکەش کاتی دیاری کراوی نیە بۆیە لە رووی دەرونیەوە بەجارێک هاوڵاتیانی پەشێو کردوە کە زۆر خراپترە لە حاڵەتی نەوت بۆ خۆراک .
بەردەوامی و نەگۆرانی حاڵەتی نەوت بۆ موچە دەبێتە هەرەشە لەسەر هەموو کایەکانی کۆمەڵگا ، ووڵات وردە وردە دامەزراوەکانی بەڕێوەبردنی کۆمەڵگا کە لە بنەمادا بۆ خۆیان لەق و شڕن بەرەو هەڵوەشانەوە ناکارابونى تەواو ئەبات ، ئەو کات دەشێ خەڵک خۆزگە بخوازێ کە لەبری نەوت چش لە مووچە تەنها خۆراکیان پێ بدرێت و لە برسا نەمرن . ئەنجامی ئەم حاڵەی مامەڵەکردنە بە نەوت ئەگەر بەردەوام بێ سەرکەوتن دەبێ بۆ هەموو ناحەزانی کوردستان و شکستێکی مێژووی دەبێت بۆ هەموو گەل و وڵات و هەموو تاکێکی ناو کۆمەڵگای کوردی کەجگە لەوەى بۆ ئیستا زۆر بە ئەستەمى قەرەبوو ئە بێتەوە لە هەمان کاتا هەرەشەشە لە سەر ژیان و ئایندەى نەوەکانى داهاتوو .
تا خەلک لە رێگەى دەمەزراوە نیشتیمانیەکانەوە خاوەن داریەتى نەوت نەکات و بەشدارى راستەقینەو چالاکى بریارى سیاسى نەکا تاڵانى و بە فیرۆدانى سامانى نەوت هەروا بەردەوام ئەبێ یا لە باشترین حالەتا وەک خێرو بەزەیی بە کار دێ بۆ مووچە یان خۆراک کە لە سەرەوە با سمان کرد کە ئەمە مرۆڤەکان بۆ ئاستى چ بوونەوەرێ نزم ئەکاتەوە .
تەنها بەکلیکێک لەسەر شێیر ، ئەم بابەتە بنێرە بۆ هاوڕێکانت لە فەیسبوک و تویتەر
