سیاسی

ڕێبین هەردی : دو هەرێمی جیاواز تاکە چارەسەری راستەقینەیە .

Avatar photo
وتاریکورد

وتاریکورد ماڵپەرێکی سەربەخۆ و ئازادە

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

یەکێک لەوکتێبە هەرە گرنگانەی جۆرج تەرابیشی نوسیوێتی کتێبی ( النضریە القومیە والدولە القطریە ) یە . لەم کتێبەدا تەرابیشی شیکردنەوە بۆ ناسیۆنالیزمی عەرەبی ئەکات کە وەک ناسێۆنالیزمی ئەڵمانی لەسەر بنەمای زمان‌و مێژو و کلتوری هاوبەش دروستبوە . تەرابیشی لەم کتێبەدا ئەوە ئەسەلمێنێت کە ئەو دەسەڵاتانەی دەوڵەت هەیەتی توانای ئەوەی هەیە مێژو و کلتور تایبەت بەخۆی دروست بکات کە توانای تێپەڕاندنی چەمکی زمان‌و مێژو و کلتوری یەکگرتوی هەیە . تەرابیشی لەم کتێبەدا بەدرێژی‌و بەنمونەو بەئامار ئەوە ئەسەلمێنێت کە هەر دەوڵەتیکی عەرەبی مێژوی تایبەتی خۆی ، سرودی نیشتیمانی خۆی ، ڕەمزی تایبەتی خۆی دروستکردوە . باسی ئەوە ئەکات چۆن لەقوتابخانەو راگەیاندن بەهەمو لقەکانیەوە ، مێژوی دەوڵەتی لۆکاڵی لەبری مێژوی نەتەوەیی ئەخوێنرێت‌و چۆن ئەمەش هۆشیاری‌و سایکۆلۆجیای ئینسانی عەرەبی گۆڕیوە بۆ ئەوەی ئینتیمای بۆ دەوڵەتە لۆکاڵیەکەی لەئینتیمای بۆ ناسێۆنالیزم زۆر بەهێزتر بێت . تەرابیشی باسی دروستبونی نەتەوە ئەکات لەرێگەی دەوڵەتەوەو بروای وایە تەنانەت ئەو حیزبە ناسێۆنالیزمانەش کە دروشمی یەکیتی عەرەبیان هەڵگرتوە ، لەم مێژووە ناوچەییە خاڵی نین‌و نوقم بون تیایدا . بەکورتی ئەو وانە گرنگەی لەم کتێبەی تەرابیشیەوە فێری ئەبین ئەوەیە نەتەوەیەک گەر زمانیشی یەکگرتو بێت ، بەڵام لەژێر باڵادەستی دەسەڵاتی جیاوازدا بێت کە بەرەمزو مێژو و کلتوری تایبەتی خۆی پەروەردەی ئەکات ، لەوە ئەکەوێت نەتەوەیەکی یەکگرتو پێکبهێنێت‌و دوچاری دابڕان‌و لێکترازانێک ئەبێت کە بەناسێۆنالیزم‌و خەون‌و ئاواتەکانی پڕ ناکرێتەوە . نەتەوەیەکی وا نەک ڕوی لەیەکگرتن ، بەڵکو ڕووی لەدابڕان‌و لێکجیابونەوەو پێکەوە هەڵنەکردنە .
هەرێمی کوردستان بەدۆخێکی هاوشێوەدا ئەڕوات . ئەم هەرێمە بەردەوام لەژێر باڵادەستی دو دەسەڵاتی جیاوازدا بوە کە باڵادەستی سیاسی خۆیان لەناوچەکەیدا تەرجومە کردوە بۆ باڵادەستیەکی کلتوری ، کۆمەڵایەتی‌و ئابوری . ئەوە هیچ لەیەکەم هەنگاودا زمانی خوێندنی کوردییان بەلەهجەی جیاواز سەپاند ، بەڵکو لەمە زیاتر هەمو کارێکیان کرد بۆ ئەوەی رەمزی نیشتیمانی هاوبەش ، خەیاڵی سیاسی هاوبەش ، سەروەری‌و سەرکەوتنی هاوبەش بونی نەمێنێت . رەمزەکان لەرەمزی نیشتیمانیەوە بون بەڕەمزی حیزبی ، مێژوی نەتەوە بووە بەمێژووی حیزب‌و سەرکەوتن‌و ژێرکەوتنی ، بوە بەسەرکەوتن‌و نەکەوتنی نەتەوە . ئابوریەکی نیشتیمانی بونی نیەو هەرچیەک لەبواری ئابوریدا روئەدات لەژێر کۆنتڕۆڵ‌و دیسپلینی حیزبدایە . بگرە شەهیدەکانیش چیدی هی نەتەوە نین ، بەڵکو موڵکی حیزبین‌و وەک منەتێکی حیزب بەسەر نەتەوەوە ، پێی ئەفرۆشرێتەوە . راگەیاندنیش بەهەمو لقەکانیەوە بەردەوام لەچاندنی ئەمجۆرە لەباڵادەستی خەیاڵی سیاسی حیزبیدا بون ، کە ئەبێ بگوترێت لەمەشدا بەشێوەیەکی سەرسوڕهێنەر سەرکەوتو بون . سەرکەوتو بون لەوەی کە هەرگیز یەک ئامانجی سیاسی هاوبەش ، یەک خەیاڵی سیاسی هاوبەش ، یەک رەمزی نیشتیمانی هاوبەش بونی نەمێنێت‌و بەجۆریک پارچە پارچەو ناکۆک بەیەک بن ، کە زۆرجار وەک دو سەنگەری دوژمن بەیەک لەبەرامبەر یەکدا وەستاون . کاتێک پتر لەدو هەزار کەس لەمامۆستای زانکۆ ، نوسەر ، رۆژنامەنوس ، شانۆکار ئیمزا بۆ ئەوە کۆئەکەنەوە لەدەرەوەی رێسای دیموکراسی‌و تەنانەت لەدەرەوەی ئەو یاسایانەی هەرێمی کوردستان کە پارتی خۆی پشکی گەوەرەی لەداڕشتن‌و سەپاندنیدا هەبوە ، ویلایەتی سەرۆکی هەرێم درێژ بکەنەوە بەبیانوی ئەوەی بەڕێزیان قائیدی زەرورەن‌و جگە لەویش کەس ناتوانێت سەرکردایەتی هەرێم بکات ، ئیدی ئەبێت لەوە تێبگەین نە خەیاڵی سیاسی هاوبەش ، نە ئامانجی سیاسی هاوبەش ، نە رەمزی هاوبەش ، نە کلتوری سیاسی هاوبەش بونی نیە .
ئەم دۆخە تەنها بۆ ئەم چەند ساڵەی دوای راپەرین ناگەڕێتەوە ، بەڵکو لەسەرتاسەری مێژوی کوردا ئامادەگی هەبووە . واتە نە لەمێژوی سیاسی هاوچەرخی کوردستان هەرگیز یەک ئیدارەیی بونی هەبوە ، نە لەمێژوی دوریشدا . هەمو ئەو میرو سەرکردە جوامێرانەی لەمێژوی دوردا خەونیان بەیەکگرتنی کوردەوە بینیوەو هەوڵیانداوە تەنانەت بەزۆریش بیسەپێنن ، بەناکامی سەریان ناوەتەوە . هۆکاری ئەم ناکامیەش نەک بێگانەو ناحەزانی کوردستان ، بەڵکو خودی کوردەکان بون . لەمێژوی هاوچەرخیشدا هیچ کات کوردەکان یەک نەبون‌و بەردەوام لەناکۆکی‌و دوژمنایەتیدا ژیاون . سەرەتاکانی شۆڕشی ئەیلول بەناکۆکی‌و دوبەرەکی دەستی پێکرد کە تائێستاش هەندێک لەوانەی بەشداربون تیایدا ، ماون‌و لەژیاندان. تا ئەم ساتەوەختەش یەک گێڕانەوەی هاوبەش لەسەر هۆکاری ئەو ناکۆکیەو کێ بەرپرسیاری یەکەمێتی لەئارادا نیە . راستتر تەنانەت لەمەشدا کوردەکان دابەشن بەسەر دو تێڕواننینی جیاوازدا . لەدوای هەرەسی١٩٧٥و هەڵگیرسانەوەی شۆڕشیش ، کوردەکان بەیەکەوە نەبون‌و بگرە هەر لایەنێک خۆی بەهەڵگیرسێنەوەرەی شۆڕشی نوێ ئەزانێت .
ئەزمونی یەکەم ئیدارەی یەکگرتوی دوای راپەڕینیش چەند ساڵێکی کەم خۆی گرت‌و بەشەڕێکی سەرتاسەری کۆتایی هات کە سەدان رۆڵەی ئەم وڵاتەی کردە قوربانی‌و سەدانیشی بێ سەروشوێن کرد ، رێکەوتنی دوای ئەم شەڕەش رێکەوتنی سیاسی نەبو ، بەڵکو بریتی بو لەتەسلیمبونی لایەک بەلایەکی دی ، بریتی بو لەدۆخیک پارتی چی ویست‌و خواستی بو، کردی بەیاساو بەعورف‌و بەفاکتی واقعی . ئەو رێکەوتنە تەنها بەباڵادەستی پارتی کۆتایی هات کە ئەگەرچی زۆرێک لەسەرکردە سیاسیەکانی یەكێتی ( نە ئەوساو نە ئێستا ) هیچ لێی نیگەران نەبون‌و نین ، بەڵام قاعیدەی جەماوەری‌و بنکەی سەرەکی ئەم هێزە لەناوەوە گڕی ئەگرت‌و بەجۆریک ناڕازی بو لەو دۆخە کە هەرجارەو بەجۆرێک ئەتەقیەوە . بگرە گەیشتە ئەوەی پێگەی ئەم هێزە ئەوەندە لەبنکەکەیدا لاواز بێت کە بزوتنەوەیەکی تازە دروستبو لەیەکەم هەڵبژاردندا زۆرینەی لێسەند ، یەکێتی تەنیا کاتێک توانی کەمێک هەستێتەوە کە نەغمەکەی گۆڕی‌و وەک هێزێکی جیاوازو ناکۆک بەپارتی خۆی دەرخست . بەڵام کە جیاوازی دەرکەوت‌و پارتی کەوتە دۆخێکەوە کە تیایدا زۆرینەی پەرلەمانی لەدەستداو نەیتوانی بەئاسانی نە سەرۆکەکەی بکاتەوە بەسەرۆک‌و نە دەستورەکەی تێپەڕێنێت ، کەوتە تەنگژەیەکی گەورەوە لەگەڵ چوار هێزی سیاسی تردا .. کاتێکیش خەڵک لەناوچەی سلێمانی لەم سەرسەختیەی پارتی هەراسان بو ، خۆپیشاندان‌و هەڵکوتانە سەر بارەگاکانی پارتی دەستی پێکرد ، کە بو بەبیانویەکی گەورە بۆ ئەوەی پارتی کودتایەکی سەربازی ئەنجامبدات‌و هەم وەزیرەکانی گۆڕان‌و هەم سەرۆکی پەرلەمان بەفەرمانی خۆی دەربکات .
لەدوای ئەم روداوەوە تەنیا یەک شت رون‌و ئاشکرایە ، رێکەوتن لەگەڵ پارتی واتە تەسلیمبون بەخەون‌و ویستی ئەم هێزەو تەسلیمنەبون پێشی واتە نزیکبونەوە لەشەڕی ناوخۆ . تەسلیمبون ( کە وەک دیارە سیناریۆی هەرە دیاری ئەو رێکەوتنەیە کە زۆرێک لەهێزەکان هەوڵی بۆ ئەدەن‌و ئەگەری زۆریشە روبدات ) کێشەکە نەک چارەسەر ناکات ، بەڵکو بەجۆرێک قوڵ‌و پڕ دڕدۆنگی ئەکات کە ئامادەی ئەکات بۆ تەقینەوەی ترو قەیرانی ترو نائارامی تر . چونکە ئەم تەسلیمبونە تەنها خواستی ئابوری‌و تەماعی چەند سەرکردەیەکی چاوچنۆک تێر ئەکات ، بەبێ ئەوەی لانیکەمی داواکاری‌و ئاواتی ئەو جەریانە جەماوەریە تێر بکات کە بڕیارە ئەم سەرکردانە نوێنەرایەتی بکەن . شەڕی ناوخۆش نەک بنبڕی ئەم کێشەیە ناکات‌و بەلایەکیدا ناخات ، بەڵکو ئەبێت بەشەڕێکی خوێناوی دورودرێژ کە تەنانەت گەر هێزە کوردیەکانیش لەبەردەوامبونی بێزار بن ، ئەوا دەوڵەتەکانی ناوچەکە نە رێگە بەکوژانەوەی ئەدەن ، نە بەیەک لاداخستنی .
لێرەوە پێموایە تاکە بژاردەیەکی عاقڵانە ئەوەیە دان بەوەدا بنێن کە حیزبەکان لەکەرتکردنی کوردستاندا سەرکەوتو بون‌و توانیویانە دو کۆمەڵگای جیاواز ، بەخواست‌و ئامانجی سیاسی جیاوازو بەخەیاڵ‌و کلتوری جیاواز دروستبکەن کە توانای هەڵکردنیان پێکەوە نیە . کاری راست‌و چارەسەری بنەڕەتی بونی دو هەرێمی سیاسی جیاوازە کە هەریەکەیان لێگەڕێت ئەوی دی قەدەری سیاسی خۆی بژی . دو هەرێم کە هیچ لایەک ئیرادەو خواستی سیاسی خۆی بەسەر ئەوی دیدا نەسەپێنێت‌و لەبری ئەوەی بەردەوام شەڕ لەگەڵ یەکدا بکەن‌و ئەو هەمو سوکایەتیە بەیەک بکەن ، بەجیا بژین‌و سڵاوێک لەبەینی خۆیاندا بهێڵنەوە .

سەرچاوە ـ ئاوێنە

بەکلیکێک لەسەر سمبولەکانی خوارەوە ، ئەم بابەتە بنێرە بۆ هاوڕێکانت

 

Avatar photo
وتاریکورد

وتاریکورد ماڵپەرێکی سەربەخۆ و ئازادە

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت