نەوزادی موهەندیس : گەوجایەتی ئەردۆگان .. توركیا و ناوچەكە بەرەو كوێ‌ دەبات ؟

نەوزادی موهەندیس

کلیک بکەرە سەر وێنەی نوسەر دەگەیت بە ئەرشیڤەکەی

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

لەسەرەتای مێژووی مرۆڤایەتیەوە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناوچەیەكی پڕ كێشە و ململانێی ئاینی و سیاسی و نەتەوەیی و مەزهەبی بوە و هیچ كات ناوچەیەكی ئارام و دوور لەشەڕ و توندوتیژی نەبوە ، لەلایەك بەهۆی دواكەوتوی و هەژاری كۆمەڵگا و دەسەڵاتەكانی و لەلایەكی تریشەوە بەهۆی بوونی سەرچاوەكانی وزە لەنەوت و غازی سروشتی كە ناوچەكە پێی دەوڵەمەندە و هەر لە مێژەوە بۆتە هۆكاری چاوتێبڕین و ململانێی زلهێز و داگیركارەكانی دونیا.ئیدی ئەم ناوچەیە بۆتە كوانوی ململانێ‌ ناوخۆیی و نێودەوڵەتیەكان و هەموو كات بۆتە گۆڕەپانی سەرەكی شەڕ و جەنگەكان . و لە ئەنجامی جەنگی جیهانی یەكەم و دووەم و جەنگی ساردیشەوە ئەم ناوچەیە دووچاری دابەشبوون و داگیركاری و وێرانكاری زۆر بۆتەوە .
لە ئێستاشدا و لەدوای ساڵی 2001 وە و دوای ڕووداوی 11ی سێپتەمبەری ڕەشی ئەمریكا كە ڕێكخراوی ئەلقاعیدە و ئوسامە بن لادن هەستان بەتەقاندنەوەی هەردوو تاوەری بازرگانی لە نیویۆرك و واشنتۆنی ئەمریكا ئیدی دونیا بەگشتی و ئەم ناوچەیە كەوتنە جەنگێگی گەرم لەنێوان بەرەی تیرۆر و دژە تیرۆردا و دواتر ڕووداوەكانی ڕووخاندنی هەردوو دەسەڵاتدارانی ئیسلامی سەلەفی و بەعس لە ئەفغانستان و عێراق و سەرهەڵدان و بەهێزبوونی ڕەوت و بزوتنەوە سەلەفیە توندڕەوە ئییسلامیەكان هێندەی تر ململانێكانیان گەرمتر كردەوە و سەرهەڵدانی ڕاپەڕین و خۆپیشاندانە جەماوەریەكانی وڵاتانی عەرەبیش لەساڵی 2011 وە هێندەی تر دۆخە سیاسی و ئابوری و سەربازیەكانی شڵەژاند و كۆمەڵێك گۆڕانكاریان هێنایە ئاراوە كە تا ئێستاش ناوچەكە هێور و ئارام نەبۆتەوە و هێشتاش ژانی لەدایكبونێكی نوێ‌ نەڕەویوەتەوە وئایندەش ڕوون نیە .
لەم سەروبەندەدا جارێكی تر بزوتنەوە ئیسلامیەكان هەموانیان پێكەوە و لەژێر ناونیشانی جیاوازدا كەوتنە خۆ بۆ بەگژدا چونەوەی بەرژەوەندیەكانی زلهێزەكان بەگشتی و ئەمریكا و ڕۆژئاوا بەتایبەتی ، هەر قۆناغە و ڕەوتێك یان باڵێكی بزوتنەوە ئیسلامیە توندڕەوەكان بەهێز دەبون و دەردەكەوتن وەك ئەلقاعیدە و بەرەی نوسرە و ئێستاش داعش كە هەموانیان چاوگ و سەرچاوەكەیان یەكە و بە دەستی دەزگا جاسوسیەكانی دەوڵەتانی ناوچەكە و ڕۆژئاوا دروست بون و بە خەرجی و پارەی وڵاتانی ئیسلامی سونە مەزهەبی كەنداو درێژە بە ژیان و مانیان دەدەن لەبەرامبەر گەشەسەندن و بەهێزبوونی مەزهەبی شیعەی سەر بەئێراندا .
وڵاتانی ناوچەكەش هەریەكەیان ڕۆڵ و كاریگەری و لەهەمان كاتیشدا بەرژەوەندیان هەیە لەم دۆخەدا و هەریەكەیان لەهەوڵی گەشەكردن و پانوپۆڕكردنی نفوز و دەسەڵاتی خۆیدایە و درێژە بەململانێ‌ مێژوویەكانیان دەدەن بەتایبەتیش توركیا و ئێران و میسر و سعودیە و ئیسڕائیلكە ئەم 5 وڵاتە خۆیان بە جەمسەر و دەمڕاستی بەشێك لە ملامنێكان دەزانن و هەریەكەیان گەرەكێتی ڕابەرایەتی ناوچەكە بۆ خۆی بپچڕێت و ببێتە جەمسەرێكی نێودەوڵەتی و حسابی بۆ بكرێت ، بەڵام خۆشبەختانەش هیچ كامیان لەگەڵ ئەویتریاندا كۆك و جۆر نین و ڕێكناكەون . و هەریەكەیان گەرەكێتی كە ببێتە پلە یەك و دەمڕاستی هەموان .
ئەوەی مەبەستە توركیایە كەلەم دۆخەدا ڕۆڵێكی كارا و نێگەتیف دەبێنێت لە هەڵكشان و توندبوونی زیاتری دۆخەكەدا ، هەموو ئەمانەش بەپاڵنەری بیرۆكەی ئیسلامی ئیخوانچێتی ئەردۆگان و حیزبی ئاكپارتیەوەیە كە وڵاتێكی 80 ملیۆنی موسوڵمانی زۆرینە سونە مەزهەبە كە لەگەڵ سعودیە و قەتەردا یەكدەگرنەوە بۆ دژایەتی دەسەڵاتدارانی سوریا و عێراقی شیعە مەزهەبی خولاوە لە خولگەی ئێراندا .
كە لەئێستاشدا و دوای درێژە كێشانی ناجێگیری دۆخی سیاسی سوریا و مانەوەی بەشار ئەسەد لەسەر حوكم ناوچەكە بەتەواوەتی بۆتە جێگەی یەكلاكردنەوەی ململانێی زلهێزەكان و ماوەی مانگێكە ڕوسیا بەهێزەوە هاتۆتە ناو مەسەلەكە و ناوچەكە و ڕۆڵەكەی خۆی گۆڕیوە و لەڕیزی دواوە هاتۆتە پێشەوە و سەر شانۆكە و گەرەكێتی لەم ڕووداوانەدا جێگە پەنجە و بڕیاری ئەویشی تیادا بێت ، و لەبەرامبەر ڕیزبەندی ئەمریكا و ڕۆژئاوا و توركیا و وڵاتانی كەنداودا ئەویش ڕیزبەندیەكی بۆخۆی پێكەوە ناوە لە سوریا و عێراق و ئێران و كۆریای باكور و چین كە هەموانیشیان وڵاتانی بەهێزن لەڕووی سیاسی و سەربازی و ئابوریشەوە .
توركیا وەكو سەرەنێزەی هاوپەیمانی ناتۆ لەناوچەكەدا و دراوسێ‌ گەورەكەی سوریا و عێراق و خاوەن هێز و سوپایەكی گەورە و پڕ چەكی پێشكەوتوو و لەهەمان كاتدا خاوەنی خەونی زیندووكردنەوەی دەسەڵاتی خەلافەتی عوسمانی لەساڵی 2023 دا لەیادی ڕووخاندنی ئەو دەسەڵاتدا لەلایەن ئەتاتوركەوە . گەرەكێتی ببێتە بڕیاردەر و یەكلاكەرەوەی زۆرێك لە كێشەكان . ئەوەتا بەئاشكرا پشتیوانی مادی و مەعنەوی داعش دەكات دژی سوریا و بەشار ئەسەد و لەهەمان كاتدا دژایەتی هێزەی كوردیەكان دەكات لە ڕۆژئاوای كوردستان لە پەیەدە و ڕێگە نادات پێشڕەوی زیاتر بكات و لە عێراقیشدا بەهەمان شێوە یارمەتی و هاوكاری داعش دەكات و دژایەتی پەكەكە دەكات و لەناوخۆی توركیاشدا كەوتۆتە تێكدانی پڕۆسەی ئاشتەوایی لەگەڵ كوردا . ئەردۆگان و حیزبەكەی لەدوای سەركەوتنە ساختەكەیان لەهەڵبژاردنی 1 نۆڤەمبێردا سەرمەستی سەركەوتنەكانیان بونە و غرور گرتونی و سێبەری خۆیان لێگەورەبوە و تاكڕەوانە و دیكتاتۆریانە مامەڵە دەكات ، دوای شكستە بەرچاوەكەی 7 حوزیران و لە ئێستادا كەوتۆتە تۆڵە كردنەوە لە هەموو هێز وپارت و سەركردە و چالاكوانی مەدەنی و سیاسی و میدیا سەربەخۆكان و دەستیداوەتەوە تیرۆر و تۆقاندن . و بەمەش گەوجایەتی خۆی دەنوێنێت و تەمەنی خۆی لە كۆتایی نزیكتر دەخاتەوە .
لەسەر ئاستی سەربازیش لە 23 /11 دا فڕۆكەیەكی سەربازی ڕوسیای خستە خوارەوە و بەبیانوی بەزاندنی سنورەكانی توركیاو كوشتنی فڕۆكەوانەكەی و بەردەوام بونی لەسەر هەڕەشە و گوڕەشە لە ڕوسیا و هاوپەیمانەكانی ، بۆیە بەم كردارەی ئەردۆگان و توركیا گەوجاندنێكی بێوێنەیان كردو خوێنی خۆیان كردە كاسەوە و ڕوسیا و ورچە سپیەكەیان لەخۆیان هار كرد ، ئاشكرایە ڕووسیا میراتگری یەكێتی سۆڤێتی جارانە كە نزیكەی 45 ساڵی تەواو ڕابەرایەتی بلۆكی سۆسیالیستی و دژایەتی ئەمریكاو ڕۆژئاوایی كرد و میراتگری هەموو سەروەت و سامان و هێزی ئەتۆمی و سەربازی و تەكنەلۆجیای هاوپەیمانی وارشۆی كۆنە و خاوەنی زیاد لە 200 ملیۆن كەس و دەوڵمەنترینی وڵاتە بەنەوت و غازی سروشتی و خۆی بەخاوەن شكۆ و كەرامەت دەزانێت لەسەر ئاستی دەسەڵات و تاكبەتاكی هاوڵاتیانی و ئەم كردارو گەوجایەتیەی توركیایان بە ئاسانی پێقبوڵ ناكرێت و ڕاستە یەكێتی سۆڤیەت لە ساڵی 1991 وە هەڵوەشاوەتەوە و ڕوسیا بۆ ماوەی دەیە ساڵێك بێهێز وسەرقاڵی كێشە و ململانێ‌ ناوخۆییەكانی خۆی بوو ، بەڵام لەساڵی 2000 وە و هاتنە سەر دەسەڵاتی ڤلادیمێر پۆتینەوە ڕوسیا بەگوڕ و تین و هێزێكی نوێوە هەستاوەتەوە و ڕۆڵی كاراش دەبینێت لە سەر ئاستی ناوچەكە و دونیاشدا بۆتە بەرگریكارێكی سەرسەختیش بۆ ئەمریكا و لە ئێستادا دونیا نەتاك جەمسەر و نە دوو جەمسەرە و بەڵكو كاراكتەری نوێش پەیدابوە هەر لە چین و یابان و ئەڵمانیا و بەراِزیل و … هتد .
بۆیە ڕوسیا و وەڵام و هەڵوێستە توندەكانی بەرامبەر ئەم گەوجایەتیەی توركیاو ئەردۆگان بە ئارامی تێپەڕ نابێت سەرەڕای پەیشیمانی و نەرمی نواندنی ئەردۆگان و توركیا ، ڕووسیا بەهێز و تەكنەلۆژیای سەربازیەوە هاتۆتە ناوچەكە و نیازیشی نیە بەجێبهێلێت و تەنانەت ئەمریكاش پشتی كردۆتە توركیا و فشار دەكات كە چیدی سنورەكانی واڵانەكات بۆ داعش و یارمەتیان نەدات و واز لەو گەمە قێزەونە بێنێت ، ڕوسیا و هەڵوێستەكانی پۆتین ڕێك هاوشێوەی هەڵوێستەكەی لینینی سەركردە و ڕابەری شۆڕشی ئۆكتۆبەری ساڵی 1917 و 1918 كاتێك لە هاوپەیمانی ڕۆژئاوا و جەنگی یەكەمی جیهانی كشایەوە و هەموو ڕێكەوتنەكانی ئاشكرا كرد لە ڕێكەوتنامەی سایكسبیكۆ و بەمەش خۆی ڕزگاركرد لەهەڵە و ئەركێكی مێژوویی و ئەخلاقی بەرامبەر چارەنوسی گەلانی ناوچەكە و دونیاش ، ئێستاش پۆتین و هاتنەكایەوەی ڕوسیا بۆ ناوچەكە بوە هۆكاری ئاشكراكردنی دەستی ئەمریكا و توركیا و 40 وڵاتی تر كە پشتیوانی داعش دەكەن و ئەم هەنگاوەی پۆتین وایكرد كە هەموان بەجدی بیر لە لێدان و فەوتاندنی كۆتایی داعش بكەنەوە . بەڵام توركیا و ئەردۆگان گەرەكیانە درێژە بەم پیلانە قێزەونە بدەن بۆ پاراستنی بەرژەوەندی سیاسی و سەربازی و ئابوری خۆیان كە لەنەوتی تاڵانكراوی عێراق و سوریاوە توركیا یەكەم سوودمەندبوە و گەرەكێتی ڕۆژانی خەلافەت زیندوو بكاتەوە بەڵام لەبیری چۆتەوە كە ڕۆژانی جەنگی جیهانی یەكەم و دووەمیش توركیای خەلافەت و ئەتاتوركیش هەر لەبەرەی دۆڕاوی جەنگەكەدا بون و كارەساتیان بەسەر توركیاو ناوچەكەشدا هێناو تازە بەتازە گەرەكێتی پیاوە نەخۆشەكە زیندوو بەهێز بكاتەوە و نازانێت توركیا چەندە گەورەو بهێز بێت ناگاتە توانای ڕوسیا و تەنها وەك كارت و داشی دامەیەك بەكاردەهێنرێت .. و بەم گەوجایەتیەی توركیاو ناوچەكەش ڕووبەڕووی كارەساتێكی گەورەتر و خوێناویتر دەكاتەوە .
كوردیش لەهەموو هەڵە و گەوجایەتیەكی توركیا سوود وەردەگرێت بەوەی مەسەلەی كورد لە ئێستادا لەسەر ئاستی دونیا و زلهێزەكان بەگەرمەوە باس دەكرێت و تەنانەت پشتیوانیەكی گەرمیشی بۆ پەیدابوە ئەمەش لە ئەنجامی شەڕ و بەرگریكاری كورد و هێزەكانی پێشمەرگە و گەریلا و شەڕڤانانەوە هاتە ئاراوە دژی چەتەكانی داعش لە ڕۆژئاوا و باشوری كوردستان . هەربۆیە زۆربەی وڵاتانی ئەوروپا و ئەمریكا و ڕوسیاش پشتیوانی لە كورد و مەسەلەكەی دەكەن و وەكو كارتێكی فشاریش بەرزیان كردۆتەوە بەرەو ڕووی توركیا و ئەردۆگان كە دەوڵەتی كوردی دروست دەكەین و بیست ملیۆنكوردی توركیا و باشور و ڕۆژئاوا دەكەینە خاوەن دەوڵەتی سەربەخۆ لە ناوجەرگە و چەقی توركیاو ڕۆژهەڵاتی ناویندا ، ئەوەی كەماوتەوە لە ئەستۆی كورد خۆیدایە كە ئەم گەرموگوڕیە و سۆز و پشتیوانیە نێودەوڵەتیە لەدەست نەدات و بەملاملانێی ناوخۆییەوە خۆی خەریك نەكات و هەلەكە بقۆزێتەوە بەوەی كە ڕێكەوتننامەی سایكسبیكۆی ساڵی 1916 هەڵبوەشێنێتەوە و ئەم جارە و لەم قۆناغەدا كورد ببێتە خاوەن دەوڵەتی سەربەخۆی خۆی ، چونكە بۆ هەموو دونیای سەلماند كە هێز و توانای خۆپاراستن و بەڕێوەبردنی هەیە و بنەماو ژێرخانی ئابوریەكی بەهێزیشی هەیە لەنەوت و غازی سروشتی . بۆیە ئوێد و ئاسۆكانی ئایندەی كورد ڕۆشنە گەر خۆمان لەخۆمانی تێكنەدەین .