جیۆرجیۆ ئاگامبێن : ئەزموونكردنی ترانسدێنتا لە زماندا . مرۆڤی مۆدێرن ، مرۆڤێكی بێ ئەزموونە
لە فەرەنسییەوە ـ ئەبوبەکر جاف
ئەگەر ئێمە تەواوی فكرو بیركردنەوە وەك دەربڕین و گوزارشتێك ببینین لە كێشەو سنورو تخوبەكانی زمان ، دەڵێین كە ، چەمكی مناڵی دەتوانیت بیركردنەوە ئاراستە بكات لە بەرانبەر ئەم سنورو تخوبانەدا ، بە شێوەیەكی دیكە مامەڵە لە گەڵ سنوورەكانی زماندا بكات ئەمەش لە ناو ئاراستەو ڕێڕەوێكدا كە،نەبێت بە كارێكی پوچ و بێمانا ، نەبێت بە كارێكی وەسفنەكراو. وەسفنەكراوێك ، نەوتراوێك،كە، لە ڕاستیدا كۆمەڵێك كاتیگۆرین نەشێوەیەی تەنیا زمانێكی مرۆیی بە ئاگادێننەوە و بەرزی دەكەنەوە : دوور لە تێبینیكردن و دووە لە سەرنجدان لە سنورێكی زمان، ئەوان گوزارشت لە دەسەڵاتێكی نا ملكەچكراوی گریمانەیی دەكەن، وەسفنەكراو وەسفنەكردنێك بەو شێوە وردو دەقیقەی كە، زمان پێویستە لەسەری، گریمانەی دەلالەتێك و گریمانەی دەلالەتێككردنێك بكات. بە پێچەوانەوە لە ڕێگەی چەمكی مناڵییەوە دەتوانین پێی بگەین و بەری بكەوین، تەنیاو تەنیا لە ناو فكرێكدا كە، كاری پاكیزەیی و پاكێتی و پوختی بێت. ئەو ناوازەیی و دەانسقیەیی و دەگمەنییەی كە پێویستە لە سەری دەلالەتی لێبكات شتێك نییە لە وەسفنەكردن و وەسفنەكراوی، لە باس نەكردن و لە باسنەكراویی، بەڵكو زۆر بە باڵایی بیهێنێتە ناو قسەكردنەوە. ئەمەش شتی زمانە، ئەو شتەیە كە كاری زمانە. پەیوەندی نێوان زمان و ئەزموون، ئەزموونی ترانسێندێنتاڵی .
یەكێك لە كارە هەرە پێویست و بە پەلەو لە ناكاوەكانە. بۆ فكرو بیركردنەوەی هاوچەرخ، بە دڵنیاییەوە، سەرلەنوێ تەعریفكردن و پێناسەكردنی چەمكی ترانسدێنتاڵە لە ناو وەزیفەكەیدا بە پەیوەند بە زمانەوە، لە پەیوەندیدا بە زمانەوە، چونكە ئەوە ڕاستییەكە كە، كانت نەیتوانی باس لە چەمكی ترانسێندێنتاڵ بكات تەنیا لە خستنە ناوو سەرلەنوێ خستنە ناوی لە ناو كێشەی زماندا نەبێت. ترانسێندێنتاڵ پێویستە لێرەدا، تەواو بە پێچەوانەوە وەك ئەزموونێك ئاماژەی پێبكرێت، ئەزموون و ئەزموونكردنێك كە تەنیا زمان دەتوانێت لە خۆی بگرێت و بیگرێتە خۆ، ئەزموونێكی زمانیی بە مانا پەتییەكەی ئەم تێرمە. ئەوەی ئەزموونكراوە تەنیا زمانە. بۆ تێگەیشتن لە هەر ئۆبژەو بابەتێك ، وا هەست دەكەم بە ناچاری، ناچار دەبین ئەقڵ دووربخەینەوە، وە هەستپێكراو هەسیپێكراوەكان بێنە پێشەوە، بۆ ئەوەی بە ئەپێریۆری دەركەوتنی شتەكان ببینین. مناڵیش ئەزموونكردن و ئەزموونێكی زمانییە لەم شێوازەو لەم جۆرە : لە ئەزموونكردنیدا ، بە شێوەیەك لە دەرەوەی سنوورەكانی زماندا بۆی نەگەڕێین، بە ئاراستەی ژێدەرەكانی ، لە ناو ئەزموونێكی خۆماندا بۆی بگەڕێین وەك هەرجۆرێك بێت . لە ناو ئۆتۆ ژێدەرە پەتیی و پوختییەكانی خۆیدا. ئەداكردنی ئەزموونێكی زمانیی، ڕیسكردنە لە ناو ڕەهەندێكدا كە، بە تەواوی بۆ هایدیگەر لە كۆنفرانسەكانیدا سەبارەت بە جەوهەری زمان، باس لە ( ئەزموونكردن و ئەزموون خولقاندنێك دەكات لە گەڵ زماندا). ئێمە ناتوانین بە تەواوی ئەدای ئەم ئەزموونكردنە بكەین، تەنیا لەو شوێنە نەبێت دەستەپاچەو كڵۆڵین لە بەرانبەر وشەدا ، وشەمان لێ كەمە، نوقسانی وشەمان هەیە . لەو شوێنەی قسە لەسەر لێوەكان دانیشتن و ڕاحەتێك وەردەگرێت ، ئەم دانیشتنەی قسەكردنە ، مناڵی بە پێچەوانەوە، بەڵگاندن و سەلماندنی مومكینبوون و شیمانەی ئەزموونێكە لە زمانداكە ، بەرمەبنای بێدەنگیی و نەقسی وشەكان بینا نەكراون. لە مناڵیی و مێژوودا ، لە ناو هەر ئەزموونێكی ترانسێندێنتاڵدا خۆمان لە ناو جیاوازی لە نێوان زمان و قسەدا دەدۆزینەوە، لە نێوان سیمیۆتیك و سیمانتیك ..]
بێئەزموونی مرۆڤی مۆدێرن .
لەمڕۆدا، هەموو گوتارێك لە بارەی ئەزموونەوە پێویستە لەم ڕاستییەوە هەڵهێنجرێت و سەرچاوە بگرێت : بۆ ئێمە شتێكی واقعی پێشكەش ناكات . چونكە مرۆڤی هاوچەرخ ، بە تەواوی وەك ئەو كاتەی لە ناو بیۆگرافیای تایبەتی خۆیدا، لە ئەزموون ڕووتكراوەتەوە. لە ئەزموونی خۆی دابڕێنراوە : ڕەنگە بە هەمانشێوەو بە هەمان ئەندازەش لە تواناو كارایی كارتێكردن و تەحویلكردنی ئەزموونەكانی، دەبێت بە یەكێك لە دەگمەنترین پێدراوە دڵنیاكەرەوەكانی كە، لە ماولە ناو هەلومەرجی تایبەتی خۆیدا مامەڵەی لە گەڵدا بكات. واڵتەر بنیامین لە ساڵانی ١٩٣٣ بە شێوەیەكی وردو دەقیق ئەمەی دەستنیشان كردووەو، ناوی ناوە ” هەژاری لە ئەزمووندا، هەژاری ئەزموونكردن ، Pauvreté en expérience لە سەردەمی مۆدێرندا، ئەمەشی وەك كارەساتێك وێناكردووە كە بەرهەمی جەنگی جیهانییە. لەم ڕۆژگارەدا. بۆ كاولكردن و وێرانكردنی ئەزموون هیچ پێویستمان بە كارەساتێك نییە : ژیانی ڕۆژانە لە ناو شارێكی گەورەدا بە تەواویی ، لە زەمەنی ئاشتیدا بەسە بۆ گەرەنتیكردن و دەسخستن و دەسەبەركردنی ئەم ئەزموونە . لە ناو ڕۆژێكی مرۆڤی هاوچەرخدا، بە نزیكی هیچ شتێكمان دەست ناكەوێت كە بتوانین وەریبگێڕینە سەر ئەزموون ، تەرجوومەی بكەینە سەر ئەزموون : نە خوێندنەوەی ڕۆژنامەیەك، نە زەمەنێكی گوزەشتەو بەسەرچوو لە ناو ئۆتۆمۆبیلێكدا، نە لە ناو میترۆیەكدا، نە لە ناو ڕەوەندو حەشاماتی ناڕەزاییەتییەكان و ڕێپێوان و خۆپیشاندانەكاندا….. مرۆڤی مۆدێرن، كاتێك ئێوارە دەگەڕێتەوە ماڵەكەی، ماندوو تاقەتلێبڕاو مات و خامۆش.، بە هۆی كۆمەڵێك ڕووداوی تێكەڵ و پێكەڵ، كۆمەڵێك ڕووداوی بە یەكداچوو ، لە ڕابواردن یان ماندوكەرو تاقەتپڕوكێنەر، ئاسایی و نا ئاسایی، دڵگیرو ناپەسەند، بێئەوەی بتوانێت و بكرێت لە هەر یەكێك لەو ڕووداوانە ئەزموونێك دروست بكات، بیانكات بە ئەزموون. ئەم نا مومكینبوون و مەحاڵانە بۆ ئێمەیەك تا وەریگێڕینە سەر ئەزموون ، ژیانی ڕۆژانەمانی تەنیوە ، بە شێوەیەك كە ، هەرگیز وا نەبووین . ئەمە دابەزینی كوالیتێ نییە، بێمەدلولیی و بێدەلالەتی ژیانی هاوچەرخ نییە ، ( هەرگیز ، ڕەنگە بوونی ڕۆژانەو بوون لە ژیانی ڕۆژانەییدا هێندەی ئێستا دەوڵەمەند نەبووە لە ڕووداوی پڕ دال و دەلالەتكار ) . ئەزموون پێویستیی و ناچاریبوونی هەماهەنگییانەی خۆی كەمتر لە مەعریفەدا دەبینێتەوە بە بەرانبەر لە گەڵ دەسەڵاتدا، واتە لە ناو قسەو چیرۆكدا. ئەمڕۆ، لەم ڕۆژگارەدا هیچ كەس هێندەی ئێستا دەسەڵاتی نەبووە بۆ دەسەبەركردن و گەرەنتی ئەزموونێك، ئێمە دەسەڵات بە دەست دێنین بێئەوەی بتوانین لە ڕێگەی ئیدیایەكەوە بیڕوشێنین لەسەر ئەزموون و ئەزموونكردنێك كە بەر مەبنای ئەم دەسەڵات و دەسەڵاتدارێتییە بینامان كردبێت. ئەوەی زەمەنی ئێستا دیاری دەكات، سیمای تایبەتی پێدەبەخشێت و كاراكتێریزەی دەكات، بە پێچەوانەوەیە، كە هەموو تواناو دەسەڵاتێك لە سەر ئەو شتانە بینا كراوە كە ناتوانرێت بكرێن بە ئەزموون و ئەزموونكراو بن. ، دەسەڵاتێك كە بە تەنیا بتوانیت شەرعییەت و ڕەوایەتییەك بدات بە ئەزموونێك. هیچ كەس، هیچ یەكەو كرێدییەكی پێ نابەخشرێت .
* سەرچاوە
————–
جیۆرجیۆ ئاگامبێن ، مناڵیی و مێژوو ، وێرانكردنی ئەزموون و ئەسڵی مێژوو .
Giorgio Agamben, Enfance et histire, Destruction de l’expérience et origin de l’histoire, Traduit de l’italien par Yves Hersant
بەکلیکێک لەسەر سمبولەکانی خوارەوە ، ئەم بابەتە دەگات بەهاوڕێکانت
