عوسمان عومەر : ئەو هۆکارانە چین کە دەبێتە هۆى کەوتنە خوارەوەى فرۆکەى شارستانى .
بەشى دووەم و کۆتایی .
کەى رووداوى فرۆکەوانى روودەدات ؟
زۆر هۆکار بۆ روودانى کارەسات یا رووداو هەن هاوبەشە لە نێوان مرۆیی و وەستانى هونەرى ( خلل فنى ) بۆیە پێویستە لەکاتى کارکردن دا مەرجى سەلامەتى زەمینى و ئاسمانى لەبەرچاو بگێرێ . رووداوى فرۆکەوانى لەوکاتەوە دەست پێ دەکات کە تواناى دیارى کردنى پێداویستیە کرداریەکان لە دیزاینى فرۆکەو ئەو ئامێرانەى کە پاڵپشتیەتى تا دەگاتە ئاستى چاکسازى وئیش پێکردن ئەمەش دەرەنجامى لاوازى وکزى راهێنانى دەستەو تاقمى فرۆکەو کارپێکەرانى زەمینیەکان ئەوئامێرانە و مەترسى کارپێکردن بۆیە کارەسات یا رووداو دەقەومێ شیبکرێتەوە تا دەگەیتە دەرەنجامى تەواو وراستەقینە بۆ ئەوەى رووى داوە .
دەتوانین هۆکارى رووداو کارەسات بەم جۆرە پۆلێن بکەین :
* هەڵەى مرۆیی .
* وەستانى هونەرى ( خلل فنى خراپى جۆر )
* جۆراو جۆر
* نادیار
هەڵەی مرۆیی :
لەو ئەزمون و وانانەى کە لە رووداوى فرۆکەوانى هەلێنجراوە دواى سەلماندنى دەرکەوتوە زۆربەى ئەو رووداو کارەساتانە پەیوەندى بە هەڵەى مرۆییەوە هەیە وبۆ هۆکار دەگەرێین نەک تاوانبارکردنى کەسێک و خستنە ئەستۆى بۆیە پێویستە کە دەستەى ئاسمانى و تەکنیکاران و چاکسازى و چاودێری ئاسمانى هەموو فەرماندەکان لەهەر ئاستێک بێ پێش هەموو شتێ رەچاوى گرنگى سەلامەتى بکەن و ئەوەش بزانن چۆن رووداو یا کارەساتەکە قەوماوە و نەهیشتنى جارێکى تر قەومانەوەى لەرێگەى خویندن و هۆشیارى و بەرنامەى سەلامەتى و راهێنان و سەرپەرشتى هۆکارەمرۆییەکان ئەم هەنگاوانەیە :
١ – کزو لاوازى ئاستى راهێنان یا دابران لێی .
٢ – لاوازى وکزى ئاستى سەرپەرشتى .
٣ – جێ بەجێ نەکردنى یاساو رێنماییەیە تایبتەکان واتە بەکار نەهێنانى لیستى ئەزمایشکردن .
٤ – گوێنەدان ئیهمالى .
٥ – ماندوبون و شەکەتى .
٦ – دڵەراوکێ – قلق –
٧ – تەرکیز نەکردن و جەنجال بوونى مێشک .
٨ – گوێ نەدان بە تەندروستى جەستەیی .
هەڵەکانى دەستەى فرۆکەوانى
بە پێى ئامارە خراوەرووەکان ئەم هۆکارە بە سەرەکترین هۆکارى کارەسات یا رووداوى فرۆکەوانى دادەنرێ کە لە ٧٣,٥% یە هەلەکانى دەستەى فرۆکەوانى لەم خاڵانەدا خۆى دبینێتەوە :
* پەیرەونەکردن و پابەند نەبوون بە جێ بەجێ نەکردنى ئەو رێکارانەى بۆیان دانراوە بە ووردی .
* خەیاڵ رۆیشتن و گوێ نەدان نەبونى ووریایی لەکاتى سەرکردایەتى وەرگرتنى فرۆکەیەک .
* کەمى شارەزایی و نەبونى ئەزمون و راهێنان .
* بەپێى لێکولێنەوەى هەندێ لە لێکۆلەران هۆکارى زیادبونى هەلەى دەستەى فرۆکەوانى دەگەرێتەوە بۆ شەکەتى و ماندو بونیان کە توشى فرۆکەوان دەبێ لەئەنجامى کەمى ئامادەییان .
* ئارەزوى زۆر لە کۆمپانیاکانى فرۆکەوانى بۆئەنجامدانى گەشتى زۆر و بەدەست هێنانى زۆرترین قازانج بەتایبەت لەوەرزى گەشتکردن دا .
ساڵى ١٩٧٣ بەپێى راپۆرتێکى یەکیتى فرۆکەوانە بەریتانیەکان ئەوەى خستۆتە روو بەهۆى شەکەتى و ماندو بونیان لە کاتژمێرەکانى فرینیان دا بۆتە هۆکارى ١٠ رووداو لە ماوەى نێوان سالەکانى ١٩٦٦ و ١٩٧٧ بۆتە هۆى گیان لەدەستدانى ٢٥٧ کەس .
هەلەى هونەرى یا کەموکورى تەکنیکى :
١،٦% هۆکاری رووداوی فرٶکە کەم وکوریە لە چاکسازیەکان بەهۆی گوێ نەدان بەچاککردنی هەندێ وەستانەکان ( اعطال ) یا چاک نەکردنی ژمێرەرەکان ( العدادات ) یا بزوێنەرەکان کە دەبنە هۆی قەومانی رووداوەکە لەهەمان کاتدا ئەولایەنەی کە دروستکەری ئامێرەکەیە بەرپرسیاری سەرەکین کە وا پێویستی دەکرد ئەو دەزگایە بە شێوەیە دروستکرێ کە ڕێگر بێ بۆ روونەدان یا قەومانی ئەوکارەساتە کەموکوڕی تەکنیکی یاهونەری بۆ ئەم لایەنانە دەگرێتە خۆ :
١ – دیزاین
٢ – چاکسازی
٣ – لایەنی دروستکار
٤ – پەرپوتی لە کەرەستەکان وئانجام نەدانی تاقیگەیی زانستی ونەبوونی گەرەنتی
هۆکاری جۆراوجۆر :
هەندێ قەومان و رووداو هەن کە هۆکارەکان نە مرۆیین نە تەکنیکین یاپەرپوتی کەرەستەکان پێی دەوترێ هۆکاری جۆراوجۆر و نمونەی ئەم قەومان ورووداوانە ئەمانەن :
1 – کەش وهەوا
لە ٥،٣% ی ئەو رووداوانە بە هۆی خراپی باری کەش وهەوا دروست دەبێ لە کاتی فرینی فرۆکە لە سنوری بەرگە هەوا کە هەندێ جار دەگاتە ٣٤٠٠٠ هەزار پێ لەو ماوەیەدا چەندین گۆڕانکاری لە کەشوهەواوهۆکاری جیاواز وەک خێرایی با ، چڕری وهەوری هەورە تریشقە و تەم و نزمبونەوەی پلەی گەرمی لەو چینە کە دەگاتە ٧٠ پلەی سەدی ئەمانە کاریگەرییان بەسەرجموجولی فرینەوە هەیە .
2 – خۆ پیاکێشانی باڵندە :
ئەم هۆکارە مەترسیەکە بۆ سەلامەتی فڕۆکەوانی لەکاتی گەشت و فڕینی فڕۆکەکان دا و بۆتە هۆی قەومانی چەندین ڕووداو و کارەساتی فڕٶکەوانی گیان لەدەست دانی چەندین مرٶڤەکان بەهۆی خۆ پیاکێشانی بالندەکان لەگەڵ کەمبونی زیانی گیانی بەڵام لەیەک حالەتی ترسناک کە بەسەر فڕۆکەیەکی شارستانی دا هاتووە بەرامبەر یەک ملیارو نۆسەدو دەکاتژمێر فرین لەگەڵ ئەوەی هەموو خۆپیاکێشانی باڵندەکان هۆکارەکەی مردنی باڵندەکانە بەرامبەر ٦٥% زیانی کەم کەوتن لە فڕۆکە زیانی گەورە ئەوەیە کە باڵندەکان دەچنە ناو بزوێنەری فڕۆکە یا بەرکەوتنی بە شوشەی پێشەوەی فڕۆکە زیانی ساڵانە لەو رووداوانە نزیکەی ٤٠٠ ملیۆن دۆلار ساڵانە لە ویلایەتە یەکگرتوەکان و ١،٢ ملیار دۆلار سالانە لە هەموو جیهان دا .
گەورەترین مەترسی بۆسەر فڕۆکە لە ئاسمان بالندەیە و لە فڕۆکەخانەش لەسەر زەوی ئاژەلە کێویەکان و ئەو بالندانەی کە لەسەر ڕارەوی فڕۆکە ( مدرج ) کۆبونەوەی ئەوبالندانە لەو گۆم و ئاوە وەستاوانەی دەوروبەری فرۆکەخانەکان کە مەترسین بۆسەر فرۆکە گەشتیاریەکان چ ئەوانەی دەنیشنەوە چ بۆ ئەوانەی بەنیازی فرینن لەناوچەی فرینی فرۆکەخانەکان بۆیە لە فرۆکەخانەکان بۆ سەلامەتى یەکێ لەکارەکانی چاودێری رۆژانەی مەدرەج و پاککردنەوەو لابردنی لاشەی ئەو بالندەو ئاژەلە مردار بوانەیە گەر هەبێ …. بەهۆی پێشکەوتنی تەکنۆلۆژیا وزانست لە رۆژگارى ئەمرۆمان دا زۆرێک لە فرۆکەخانەکانی دونیا ئامێرو دەزگای وادا‌هێنراوە بۆ ترساندن بە تیشکی لێزەری و دەنگی وا کە ئەوئاژەل و بالندانە لێی بترسن .
هۆکارە نادیارەکان :
لەگەل ئەوەى لیژنەکانى لێکۆلینەوە لە روداوى کەوتنە خوارەوەى فرۆکە هەمو توانایەکیان دەخەنە گەر لەکاتى کنە و پشکنین بۆ زانینى هۆکارى راستەقینە بەلام زۆرجار هۆکارێکى دیاریکراو نییە بۆ رودانى کارەسات یا قەومانى و تێکشکاندنى فرۆکەکەکان کاتێ نەگەیشتنە هیچ ئەنجامێ دواى کۆکردنەوەو خستنە روى بەڵگەکان ئەو کارەساتە دەخریتە ناونیشانى هۆکارى نادیار پۆلێن دەکرێ .
لە کۆتایی ئەم بابەتە هیوادرم سودێک و زانیاریەکم گەیاندبێ هاووڵاتیان و هاندەریش بێ بۆ کوردزمان کە چۆن بە تواناو ئاستی بەرز ونمونەییان توانیویانە بگەنە پەرلەمانی ووڵاتان ئاواش بە هەمان شێوە بە هۆی ئاستی زانستی بەرزیانەوە بگەنە رێکخراوە جیهانیەکانی فڕۆکەوانی نێودەوڵەتی تا لە داهاتودا هەول بدرێ کە کورد کە چی لە گەلانی سەرووی زەوی کەمتر نییە ببێتە خاوەن دەسەلاتی فرۆکەاونی خۆی بەسەر ئاسمانی خۆی دا وخۆێندکارانیشمان ئەو بوارە گرنگە لە خوێندن دا فەرامۆش نەکەن بە هەموو بەشەکانیەوە …. کوردیش ووتەیەکی هەیە کە دەلێت :
کار هەتا دەمرێ لە ژێر قەرتاڵە یا تلیانە (بەرچنە – قوڵینە) دا نامێنێتەوە
رۆژێ دێ لە گەندەڵ کاران و خەمنەخۆران و بێ سیستەمی و بێ یاسایی و خیانەتکاران و خۆفرۆشان ئەم ووڵاتە رزگاری بێ و لەرێزی پێشەوەی وولاتان دا ببینرێ .
