دکتۆر محەمەدئەمین گەناویی : گەنج و گەنج .
گەنج وەک بونی مرۆڤ لە تەمەنی گەنجیدا کە باشترین و بەهێزترین توانا ( potence ) و هێز ( power ) ی هەیە هەمیشە هێزی داینامیکی کارو ژیانی ئابوری و سیاسی و کۆمەڵایەتی و فەرهەنگی و شارستانی مرۆڤایەتی بووەو سەرچاوەى گەنج / سامان بووە ، هەروەها گەنج ( سامان ) یش هەمیشە خوێنی شادەماری ژیانی ئابوری و چالاکی ژیان و بڕیاردەری ئاستی تواناو چالاکی بوارەکانی ژیانە .
پەیوەندی گەنج وەک مرۆڤ وە پێ گەیاندنى و ئامادە کردنى بۆ ئەرکەکانى ژیانی خۆى و کۆمەل لەگەڵ گەنج وەک سامان و دارایی پەیوەندیەکی جەدەلیە نەک پەیوەندیەکی راستەوانە یان پێچەوانە ئەوەى پەیوەندى بە چەندایەتیەوە هەبێ ، بۆ نمونە ناتوانرێت بوترێت لە هەر شوێنێک گەنج هەبوو ئەم شوێنە گەنج دارە(سامان دارە ) چونکە نمونە زۆرە بەتایبەت لە وڵاتانی ئیسلامی و جیهانی سێ هەم کە لەهەندێ شوێن هەتا لە کوردستان ڕێژەی گەنج وەک مرۆڤ (60%) زیاتری دانیشتوان پێک دەهێنێت بەڵام دەبینرێت لە زۆربەی ئەم شوێنانە هەژاری زۆرە بەڵام لە زۆر شوێنی تر وەکو یابان و ئەوروپای ڕۆژئاوا کە ڕێژەی گەنج تیایدا زۆر نزم ترە لە ڕێژەی بە تەمەنەکان دەبینرێت لەچاو بەشەکانی تری دنیا گەنج دارن ( سامان دارن ) و دەوڵەمەندن .
لەم پەیوەندیە جدلیە دووبارە ئەم پرسیارە جدلیە دروست دەبێت کە ئایا گەنج وەک مرۆڤ گەنج (سامان ) دروست دەکات ؟ .
یان گەنج (سامان ) گەنج دروست دەکات ( بەمانای پێ گەیاندن و ئاراستەکردن و بەرهەمداری ) وە هەروەها جدلی ئەم پرسیارە کەی گەنج گەنج نیە (بە هەردوو ماناکەی گەنج ) ؟.
هەڵبەتە ئەوەی بێ گومانە ئەمەیە کە هەرچی گەنجینە هەیە ماددی یان مەعنەوی بەدەستی مرۆڤ خۆی دروست بووە هێزی دروست کەریش گەنج بووە هەتا ئەگەر فکرو عەقڵی گەنجیشی تیا بەکارنەهاتبێت هەر لە بوونی گەنجینەی مێژووی و مەعنەوی مرۆڤایەتیەوە بگرە تا دەگاتە گەنجینەی ماددى / سامان و سامانداری کەلە پێشکەوتنی ئابوری ، تەکنیک / پیشەسازى وە کارامەیی و شارەزایی کارو هێزی کارا خۆی دەبینێتەوە .
ئیتر ئەمە پرسیارە مێژوویەکەیە مرۆڤەکان و گەنجان کە دروست کەری گەنجن ( سامان ) تا چەند خۆیان لێی بەهرەمەند بوون یان بێ بەش بوون . وەڵامی ئەمە بە کورتی دەبێتە وەڵامی پرسیارە جدییەکەی سەرەوە .
بەرای بەندە هەر کاتێک ئاڵوگۆڕ نەک هەر لە نێوان گەنج و گەنج بەڵکو مرۆڤەکان بە گشتی ئاڵوگۆڕێکی گونجاو وە دادپەروەرانە هەبووبێت وە هەبێ لەسەر بنەمای بەخشین و وەرگرتن ئەوا تەندروستانە گەنج وەک مرۆڤ دەتوانێ بەردەوام گەنج (سامان ) دروست بکات وە گەنجیش ( سامان ) دەتوانرێت بەکار بێت بۆ پێ گەیاندنی گەنج بۆ خزمەتی ژیان و هیواو ئارەزووەکانی گەنج ئە مجار هە موو کۆمەڵگا .
بەدڵنیایی بۆ ئەوەی ئەم ئاڵوگۆڕەی نێوان گەنج و گەنج تەندروست بێت ، دەبێت لەلایەن چەند دەزگای نیشتمانی و نەتەوەیی وە بە وردی و دڵسۆزانە ئیدارە بکرێت هەتا لەسەر ئاستی جیهانیش بۆ ئەوەی جیهانێکی جوانتر و خۆشتر بۆ گەنجانی دنیاو مرۆڤەکانى دنیا دروست بکرێت پێویست دەکات چەندەها دەزگای جیهانی هەبێت بۆ چالاک کردنی توانای گەنجان و دادپەروەرانە مامەڵەکردن لەگەڵ توانای گەنجان و ( بەخشین ) گەنجی بەرهەمی گەنجان ( وەرگرتن ) کە سوود بەخش بێت هەم بۆ گەنجان و بۆ وڵاتی گەنجان نەک تەنها کەڵک لە توانای گەنجان لە وڵاتێکەوە وەربگیرێت بۆ خزمەت و زیادبونی ( سامان ) ی وڵاتێکی تر یان کۆمپانیایەکی فرە بێگانە ى خاوەندار .
جگە لە تایبەتمەندی هێزو توانا لای گەنج تێڕوانینی گەنج بۆ داهاتوو و هیواداربوون بە داهاتوو ، واتە هەر کەس لە خەم و بیری ئایندەدا بوو کاری بۆ کرد بە گەنج ( لاو ) ئەژمار دەکرێت لە لایەنی درەونی و روحیەوە هەتا ئەگەر بە تەمەن و جەستەش قۆناغی گەنجی ( لاوی ) تێ پەڕاندبێت . هەرکاتێک گەنجیش هیواى بە ئایندە نەماو بێ هیوا بوو لە داهاتودا ، ئەوا هەم وەک بە تەمەندار ئەبێ ، هەم خۆیان وەهەم کۆی کۆمەڵگا توشی نەخۆشی بێ هیوایی و دارمان دەبێ ، کە لە ئەنجاما ئایندەی خۆیان و وڵاتیان دەکەوێتە ژێر هەڕەشەوە .
رۆڵی گەنج بە هەردوو ڕٍەگەزەوە وەک مرۆڤ ئەمجار وەک سامان پەیوەندى بە فەرهەنگی کۆمەڵایەتی و پێش کەوتنی ئابوری – کۆمەڵایەتی هەر نەتەوە و وڵاتێکەو هەیە ، وە بەشداری گەنج بە هەردوو ڕەگەزەوە بە تایبەت رەگەزی مێ لە ژیانی ئابوری و سیاسی دا مەرجە بۆ پێشکەوتنی ئابوری و کۆمەڵگای چالاک و هەروەها بۆ گەنج (سامان ) ی وڵات .
ئەوەی کە پەیوەندی بە گەنج و گەنجی کوردستانەوە هەیە بە ئاشکرا دەبینرێت کە نەتوانراوە کەڵک لە تواناو هێزی گەنجان بە تایبەت خانمان وەربگێڕێ لەبوارە جیا جیاکانی ژیانی ئابوری و سیاسی ، وە هەروەها ئەم گەنجینەی وڵاتیش کە هەیەو هەبووە ئاراستەنەکراوە بۆ پێ گەیاندنی گەنج و کاراکردنیان لە ژیانی ئابوری و سیاسی دا تا بتوانن بەخشندە بن لەبەرئەوە زۆربەی گەنجان بەتایبەت کوران لەبێ هیوایدا سەر هەڵ دەگرن بۆ شوێنانی تر . پاش تەواوکردنی زانکۆ و پەیمانگاکان ناتوانن شوێنی کار لە وڵاتدا پەیدا بکەن بەهۆی نەبونی دامەزراوەیی ئابوری لە بواری کشتوکاڵ ، پیشەسازی ، خزمەتگوزاری یان هەر بوارێکى تری ئابوری .
بەهەمان جۆر ڕێژەی ڕەگەزی مێ کە بێ بەشە لە ژیانی ئابوری و سیاسی وە بریاردان نەک هەر تواناکانیان بەفیرۆ ئەروات لە ژیانا بەڵکو ئەمرۆ ژیان و وڵات بۆ خانمان بۆتە زیندانێکی راستی .
ئەم دۆجە لەرووی دیمۆگرافیەوە بۆ ئایندەی سیاسی کوردستان زۆر ترسناک دەبێت کاتێک نێرەکان شەپۆل شەپۆل کۆچ دەکەن ڕێژەی قەیرە زیاد دەکات و وڵات بەتاڵ دەبێت لە گەنج کە بتوانێت کار بکات چونکە بەشی هەرە زۆری خانمان زۆربەی ژیان و کاتیان لەچوارچێوەی دیواری ماڵ بەسەر دەبەن و بەند کراون هەر چەندە خانمان بەپێى ئەزمونى خۆم وەک مامۆستا لە زانکۆ لە هەرە باشترین وە سەرکەوتوترین خوێندکارانن لە هەموو روویەکەوە . ئەمجار گەنجی ( سامان ) ی وڵاتیش وەکو باس دەکرێت لە هەموو لایەکەوە چۆتە دەرەوە بانکەکان بەتاڵن واتە گەنج ( سامان) نیە بۆ ئەوەی ئاراستە بکرێت بۆ پێگەیاندنی گەنجان ( لاوان بە هەردوو ڕەگەزەوە ) ، واتە ئێستا وڵات لە قەیرانی گەنج و گەنجە چونکە وڵات لە حاڵی بەتاڵ بونی هەردوو گەنج و گەنجە ئەگەر کاری جدی نەکرێت بۆ رزگارکردنی هەردوو گەنجەکە داهاتوومان بەرەو تاریکی و وێرانی تر دەڕوات بۆیە ئێستا لە هەر کاتێک زیاتر فکری تازەو دڵسۆزانە و کاری بەردەوام وە هەروەها دامەزراندنی دەزگاى هەمەجۆرى کارامەو حکومەتى نیشتیمانى و خەلک پێویستە .
بەکلیکێک لەسەر سمبولەکانی خوارەوە ، ئەم بابەتە دەگات بە هاوڕێکانت
