عەتا قەرەداخی : ماڵی خۆمان رێکبخەن ، پشت لە ماڵی وێرانی عێراق بکەن .
ئەو عێراقەى زۆرێک لە ئێمەى کورد گۆرانیمان بە باڵایدا دەگوت و تاکو ئێستاش هەندێکمان لەسەر ئەو گۆرانیە بەردەوامین . بەشێکی دیار لە نوێنەرو بەرپرسانی کورد لە بەغدا وەها دەدوان کە کورد غەدر لە عێراق دەکات ، کاتێک لە پشتی ئەوەوە نەوت دەفرۆشێت و داهاتەکەى نادات بە عێراق ، کاتێ کورد داهاتی خاڵە گومرگیەکان ناگێڕێتەوە بۆ بەغداد ، کاتێ کورد بەشێک لە بیرە نەوتەکانی کەرکوکی خستەوە ژێر دەستی خۆى ، بەشێک لە ئێمە ئەوەمان وەکو داگیرکردن و غەدرکردن لە عێراق دایە قەڵەم. تاکو ئێستاش هەندێکیان پێیان وایە دەبێ کورد ملکەچی عێراق بێت و لە چوارچێوەى دەستوورى عێراقدا کاربکات و بجوڵێت. ئێستا دەبینین بەرزترین دامەزراوەى دەستوورى ئەم وڵاتەى کە ناوى عێراقەو زۆرێک لە ئێمەش داوا دەکەین کورد پەیڕەوى ئەو دەستوورە بکات ، ئەوەى بەسەر دەهێنرێت کە بینیمان و زۆرێک لە نوێنەرانی کوردیش نەک هەر ئازارى جەستییتان تیایدا بەرکەوت بەڵکو سوکایەتیشتان پێکرا ، کە بەداخەوە لە رووى مەعنەویەوە ئەو سوکایەتیەى بە نوێنەرانی کورد کرا ، گەرچى ئەوان لە بەغدا کاریان کردبێت یان نا ئەوە سوکایەتیە وەکو نەتەوە بە ئێمە کراوە . بە خەیاڵی زۆرێک لە ئێمە عێراق وڵاتێکی دیموکراسیەو دەبێ کورد سوود لەو دیموکراسیەى عێراق وەربگرێت . بریا ئەم بۆچوونە راست بووایە چونکە ئەگەر ئێمە ژێردەستەى کۆلۆنیالیستێکی دیموکراتی بووینایە ( ئەگەرچى ئەمە وەهمە ) ، ئەوا سوودمان لە کەلتوورى ئەوان وەردەگرت و دەشیا بەلایەنی کەمەوە سەرەتاکانی یەکتر قبوڵکردن فێرببووینایە ، بەڵام ئاشکرایە ئێمە لە کۆى کەلتوورى عەرەبی و ئیسلامی ئەو بەشە هەژموونی بەسەردا کردووین کە بەرهەمی خوێن و دەمارە کە ئەویش تووندو تیژى و رەتکردنەوەى هەموو ئەوانی ترى لەلا بەرهەمهێناوین .
ئاشکرایە پەرلەمان دامەزراوەى کۆمەڵگاى دیموکراتیە ، واتە کۆمەڵگەیەک کە گەل چارەنووسی خۆى دیارى دەکات و ئاراستەى پەیوەندییەکان دەبنە پەیوەندى ئاسۆیی. هەڵبەت دیموکراسیش تەنیا لە کۆمەڵگەى پەرەسەندوو سەقامگیردا بوونی دەبێت و لە ئاستی یەکەمیشدا بەرهەمی پەروەردەى درووست و کۆمەڵگەى دامەزراوەییە ، دامەزراو بە شووناسی کۆمەڵگەى شار نەک دامەزراوەى خێڵ و عەشیرەت و تایەفەو مەزهەب وەکو ئەوەى ئێستاى عێراق . جێگاى خۆیەتی بە ئێستا بە گومانەوە سەیرى ئەوە بکرێت کە گوایە یەکەمین یاسا لە میزۆپۆتامیا لە دایکبووەو ئەم دۆڵی دوو رووبارەش گەورەترین شارستانێتی بەرهەمهێناوە . بە تایبەتی کە ئێستا دەبینین خەڵکی ئەم جوگرافیایە لە مێژووى سەدەی بیستدا کە زۆربەى دەوڵەتانی جیهان بوون بە خاوەنی دەستوورى خۆیان ، لێرە دەستوور دانەنراو نەبوو. دواى رووخاندنی رژێمى بەعسیش کە دەستوورێک بۆ عێراق نووسرایەوە ، ئەوەتا دەبینین نەک هەر سووکایەتی بە دەستوورەکە دەکرێت و هەموو رۆژێک پێشێل دەکرێت بەڵکو دامەزراوى تەشریعی وڵاتیش بە خۆیی و بە نوێنەرانی خەڵکەوە تیایدا گەورەترین سووکایەتیان پێدەکرێت . بەڵێ ئەمەیە عێراق ، ئەو عێراقەى هێشتا بەشێکی زۆر لە ئێمەى کورد بە تایبەتی سیاسیەکان گۆرانی بە باڵایدا دەڵێن .
دیارە ئاشکرایە دەستوورو یاسا بۆ رێکخستنی ژیانی مرۆڤە، بۆیە روانین بۆ بەهاى مرۆڤــ بەهاى دەستوورو یاساکان دیارى دەکات . لەم وڵاتەدا تاکو ئێستا مرۆڤــ وەکو بەبەهاترین ئافریدەبوو سەیر نەکراوەو ناکرێت ، کەواتە لەبارێکی وەهادا دەبێ دەستوورو یاسا چ بەهایەکیان هەبێت . ئەگەر تەنیا سەیرى نزیکەى پەنجا ساڵی رابردووى مێژووى ئەم وڵاتە بکەین ئەوا بۆمان دەردەکەوێت کە چ سووکایەتیەک بەو ئافریدەبووە کراوە کە پێی دەگوترێت مرۆڤــ و بەپێی هەموو پەیامە ئاسمانی زەمینیەکان نوێنەرى خودایە لەسەر زەوى یان مەزنترین بوونەوەرە لەسەر زەوى .
ئەوەى ئێستا لە عێراقدا روودەدات ئەوەمان نیشان دەدات کە تەنیا لەسەر نەخشە و بە نووسین دەوڵەتێک هەیە ناوى عێراقە ، ئەگینا لە رووى کردەییەوە ئەم رووبەرە جوگرافییە هیچ بنەمایەکی دەوڵەت و دەوڵەتدارى نەماوە . ئەوانەشی فەرمانڕەوایی ئەم بەناو وڵاتە دەکەن ، بە گشتی کەسانی داخراوى مەزهەبی و تائیفی کەسایەتی بچووکن کە یان حەوزەى قوم یان حەوزەى نەجەف یان پرینسیپی شۆڤێنیست خیڵەکی عەەرب و پان عەرەبیزم بەڕێوەیان دەبات . کە هیچ کام لەمانەش لەگەڵ دیموکراسی و ژیانی پەرلەمانی و هەڵبژاردن و دەستوورو یاسا ناگوجێن . لەسەرەتادا کە ئەم پێکهاتە مەزهەبی و خێڵەکیانە کەمێ ملکەچ بوون بۆ دانانى دەستوورو یاساکان ، یەکەم لە ترسی ئەمەریکیەکان بوو ، دووەمیش لەبەرئەوە بوو کە هێشتا پێگەیان لاوازبوو . بەڵام ئێستا کە هەژموونی ئەمەریکیەکان وەکو ئەوسا نەماوەو خۆیشیان کەمێ جێگایان گرتووە لە عێراقدا ، بۆیە دەیانەوێت هەموو ئەوانی دەرەوەى خۆیان فڕێ بدەنە دەرەوەو لە پێش هەموو ئەو دامەزراوانەى لە وڵاتی بەناو عێراقدا هەن ، سوکایەتی بە پەرلەمان بەکەن وەکو باڵاترین دامەزراوەى تەشریعی و جێگاى نوێنەرى زۆرینەى عێراقیەکان . ئەمەش ئاشکراترین بەڵگەیە بۆ ئەوەى کە ئەم پێکهاتە مەزهەبی و تائیفی و خێڵەکیانە نە دەستووریان دەوێت و نەیاساو نە نوێنەرایەتی پێکهاتەکانی عێراق .
ئاشکرایە عێراق بە ئاسانی نابێتە وڵاتێکی دیموکراتی تا پەرلەمان و دامەزراوەى تەشریعی هەبێت . هەروەک عێراق بەو کەلتوورە خێڵەکی و تائیفی و مەزهەبیە داخراوەیەوە نابێتە وڵاتێک تا کورد تیایدا ببێتە هاوبەشی راستەقینە لە بەڕێوەبردن و ئەرک و مافدا .
بە مانایەکی تر عێراق بەم کەلتوورەیەوە نابێتە وڵاتی هەمووان و بە ئاسانی شتێک پێکنایەت بە ناوى گەلی عێراق و چەمکی هاووڵاتیبوون بەئاسانی جێگیر نابێت تیایدا . لەبارێکی وەهاشدا کورد لەم بەناو وڵاتەدا هەر وەکو ئەوى دووەم یان ئەوى نەیارو تەنانەت ئەویى دوژمنیش سەیر دەکرێت . بۆیە بڕوابوون بە عێراقی هاوبەش و عێراقی دیموکراسی و عێراقی فیدراڵی و گەیشتنی کورد بە مافە نەتەوەیەیکانی لە سایەى عێراقی یەکگرتوودا بێجگە لە خەیاڵپڵاوى هیچی تر نیە. بۆیە چاوەڕوانی هیچ ئایندەیەکی گەش بۆ کورد ناکرێت لەم بەناو وڵاتەدا کە ناوى عێراقە .
بۆیە هەقە سەرکردایەتی سیاسی کوردستان لەبرى ئەوەى خۆى بە بەغداوە خەوریک بکات و لەبرى ئەوەى نوخبەیەک لە کادیرى خۆى بنێرێتە بەغدا بۆ خزمەتی ئەوانی مەزهەبی و تائیفی و خێڵەکی عەرەب و لەلایەن خەڵکی کوردستانیشەوە بەجۆرێک ئەو نوخبەیە لە کادیرانی میللەتەکەمان ناشیرین دەربکەون بەوەى کە کارەکانیان وەکو کارکردن بۆ موچەو بەرژەوەندی تاکەکەسی دەربکەوێت ، پێویستە بڕیارى یەکلاکەرەوە بدات بەوەى کە عێراق بۆ کورد هیچ مانایەکی نیەو کێشەى عێراق بەجێ بهێلین بۆ عەرەبی عێراق خۆیان و لەبرى ئەوەى کێشەکانی خۆمان لە کوردستان چارەسەر بکەین و ناوماڵی خۆمان رێکبخەین و رق و کینەى رابردوو بەلاوە بنێین و خۆمان لە سۆزو هەڵچوونی هەرزەکارانە رووت بکەینەوەو بە لۆجیکی عەقڵ کاربکەین و دان بەوەدا بنێین کە کوردستان هی هەموومانەو لەو پێناوەشدا دەبێ دەستبەردارى خۆپەرستی و بەرژەوەندییە تاکەکەسی و حیزبیەکان ببین و پرۆژەى یەکێتی و یەکبوونی نەتەوەیی بنیادبنێین و بڕیارى یەکلاکەرەوە بدەین کە ئەویش رزگارکردنی خۆمانە وەکو هەموو کورد لەو هەموو کوشتن و بڕین و وێرانکارى و تێکشکاندنانەى لە رابردوودا دەڵەتی عێراقی بەرامبەرمان کردوویەتی و خۆمان رزگار بکەین لەو هەموو سووکایەتیەى کە ئێستا بەردەوام عەرەبی شیعەو سوونەى عێراق پێمان دەکەن کە دواترینیان ئەو سوکایەتیەیە بە ناوى خۆپیشاندانەوە تایەفەیەک لە شیعە بە نوێنەرانی کوردیان کرد . بەڵێ رزگاربوونی کورد لەم مێژووە تراژیدیایە تەنیا بە رێکخستنی تەواوەتی ناو ماڵی خۆی و پشتکردن لە ماڵی وێرانی عێراق دەبێت بۆ شیعەو سوونە .
کلیک بکەرە سەر سمبولەکانی خوارەوە و ، ئەم بابەتە ئاشنا بکە بەهاوڕێکانت
