ئەبوبەکر جاف : كام ماركس ؟
سەبارەت بە ئیماناسی سیستەمی سەرمایەداری ـ نیولیبرالیزم و سۆپەرماركێتی ئیدیال .
1
ئەوەی ئێمە بڕوامان پێی نییە وەك فەلسەفەیەكی سیاسی، ئەو نەریتەیە لە فەلسەفەی سیاسی كە چڕ نابێتەوە لە سەر شیكاركردن و شیكردنەوەی كاپیتالیزم و گەشەكردنەكانی. ئەوەی لای ، ماركس بۆ ئێمە زۆر گرنگەو جێی بایەخە، شیكردنەوەی كاپیتالیزمە وەك سیستەمێكی ئیمانانت كە ناوەستێت لەوەی هەمیشەو بە بەردەوام سنورەكانی خۆی دەربكات و دوای بخات، هەڵیگرێت و بیكاتە دەرەوە . ژیل دولوز، ٢٠٠٣، ل ٢٣٢
2
سەرمایە جەستەیەكی بێ ئۆرگانە .CsO.” ـ دولوز، ئەنتی – ئۆدیپ ، ل .١٦
3
هەموو شتێك لە سەیرورەدایە ، ئۆرگانیزمێك نییە . بەم واتایە هەموو شتێك لە دروستبوونی بەردەوام و هەمیشەیی و ڕەهادایە . دوبارە بوونەوەیەك بوونی نییە ، ئەوەی هەیە گەڕانەوەی بێ دووبارەبوونەوەیە لە ناو جوڵەی خێرادا . لە فۆرمی جیاوازدا دەگەڕێتەوە بە بێ دووبارەبوونەوە . جەوهەرێك نییە بۆ وەستا و چەقبەستوویی و دامەزراویی ، فۆرم و فۆرم و فۆرم . جەستەیەیەكی بێ ئۆرگان لە ناو سەیرورەدا ، شلیی و سەیەلانە ، بە ناو هێڵەكاندا ، بەناو قەڵەمڕەویی و لە قەڵەمڕەویخستن و سەرلەنوێ قەڵەمڕەوی دروستكردنەوەدا دەركەوتەی سۆسیوسییانەی هەیە . بەڵسم سۆسیوسەكان دابڕاو جیاكراوە نین لە ئاستە ئۆنتۆلۆژییاكەی سەیرورەو جوڵە .
4
مێژووی سەرمایەداری لە سێ سەدە تێناپەڕێت . لە ناو سێ سەدەدا وەك جەوهەرێكی نەگۆڕی بان مێژوویی نەگەیشتۆتە ئێستاو ئێرە . وەك چۆن بۆرژواو پرۆلێتاریاو تەواوی چینەكانی دیكە لە ناو هەلومەرج و هێزەكان و پەیوەندی هێزەكاندا هەمیشەو بەردەوام دەركەوتنی جیاوازی بە خۆوە بینیوە . كاپیتالیزمی سەردەمی شۆڕشی پیشەسازی ، سەردەمی پۆست پێشەسازی ، سەردەمی كاری نا – ماتریالی و كاری سیبێرتیكی . كاپیتالیزمی سەروبەندی شلیی سەرمایەو دەركەوتنی بانكەكان ، بەوت ، سەرمایە لە سەردەمی پەیوەندی نێوان قەرزدەرو قەرزار ….. پرۆلیتایای ئەمڕۆ ، پرۆلیتاریسی كانە بەردەكان نین ، كرێكارێكی پشت مێزی كۆمپیوتەرەوە تۆڕی تەكنۆلۆژیا ، پرۆلیتاریای زەمەنی گاری دەست نییە كاتێك ماشینێكی گەورە بە دەست دەجوڵێنێت . نموونەی فەرمانبەرانی حكومی دونیای ئێمە وردە بۆرژوازەكانی سەروبەندی دەركەوتنی دەوڵەت و دەزگا دەوڵەتییەكان نین ، فەرمانبەران لە دونیای ئێمەو غەیری دونیای ئێمەشدا پرۆلیتاریاو كرێكارانن بە تێگەیشتن و هەلومەرجێكی دیكە . گروپە ستەملێكراو بەشخوراوەكان تەنیا و تەنیا ناكەنە كرێكارانی ناو كارگە گەورەكان ، مامۆستایان ، هونەرمەندان ، نوسەران ، وەرزێرو جوتیاران ، ئافرەتان ، نەتەوەیەكی ژێر دەستەو ستەملێكراو ، بەقاڵ و سەوزەو میوەو وشكە فرۆشەكانی سەیداواو شێخ الله و بەردەم مزگەەتی گەورەو مەحكەمەو دەبۆكر و ، ڕۆژنامەنوسان …. بەمشێوەیە چینەكان تەنیا كورتناكرێنەوە لە دوو جین و سێ چیندا ، بە كۆتا نەهاتوویی چینمان هەیە ، بە سەدان فۆرم ململانێی چینایەتیمان هەیە . ئێمە دوو بەرەمان نییە لە ناو ئەنتاگۆنیزمدا ، دەیان بەرەی جیاوازو گوتار جیاواز … ئەوەی ئێستا هەیە لە چینەكان هەم گردبوونەوەو هابیتوسی جیاوازیان هەیە ، هەمیش لە ناو پەیوەندی ململانێ و كێشمەكێشی جیاوازدان كە هی سەروبەندی نوسینی مانێڤست نییە .
5
نە تەنیا یەك چین یان دوو چین هەیە ، بەڵكو چینگەلێكی زۆر و بێشومارمان هەیە كە نایەنە ژێرباری تەعریفی چینایەتی و ململانێی چینایەتی بە تێگەیشتنە ماركسیستە تەقلیدی و ئەرسەدۆكسەكەی . حەشاماتێك خەڵكی بەشمەینەت و بەشخوراومان هەیە ، ئاپۆڕامان هەیە ، خەڵكمان هەیە بە ناسنامەو شوناس و گردبوونەوەو پەیوەندی هەناوی جیاواز و ڕەنگاو ڕەنگەو . واتە دابەشكارییەكان پۆلبەندییەكان ، چینبەندییەكان ، ناونان و ناولێنان و ناو لە خۆگرتنەكان ، هابیتوس و كایەكان ، گەمەو ستراتیژەكان ، هێزەكان و پەیوەندی هێزەكان ، سەرمایە فرە ڕەنگ و فرە چەشنەكان … بە وتەی فەیلەسوفانی سیاسی دولوزی ( تۆنی نیگری و مایكڵ هارت ) ئێمە مۆڵتیتود و مۆڵتی چین و مۆڵتی كەس و گروپی بەشخوراو بەشمرینەتمان هەیە . لە بەرانبەر ئیمپریالیزمی ڕۆژئاوا و ئەمەریكادا تەواوی خەڵكی جیهانی سێ و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دورو نزیك ، خەڵكی ناڕازی و ستەملێكراو بەشخوراو بەشمەینەتن لە سایەی ستەمی جیاوازو جیادا . خەباتی ئافرەتان و ژنان ، خەباتی ڕەش پێستەكان ، خەباتی پەناهەندەو جالییەی پەنابەران و ڕەوەندی نا – ڕۆژئاوایی … تەواوی ئەم بەریەككەوتن و ململانێیانە ناچنە ژێر ڕكێفی خەباتی چینایەتییەوە بە تێگەیشتنی سەدەی نۆزدەو بیستیش . ئەوەی هەیە خەڵك و ئاپۆڕاو حەشاماتی ستەملێكراو بەشمەینەت و قوربانی جیاوازی بە ناسنامەو بێناسنامە .
6
ماركس پەی بە سیسەتەمێك دەبات، سیستەمێكی ئیمابانتی . ماركس پەی بە چین و فۆرمیولەبوونی جیاوازو هەمە ڕەنگی و بێڕەنگی خەڵك نابات ، چونكە درەنگ وەختتر دەركەوتن . ڕەحمی ئێستای لە دایكبوون و خولقاندنی خەڵكی بەشخوراو بەشمەینەت ، ڕەحمی سەدەی نۆزدە نییە . ماركس پەی بە ئیماناسی سیستەمێك دەبات لەوە شاراوەترو نهێنیترە لە دەرەوە وەك ئۆرگانیزمێك وێنای بكەین ، وەك جیابوونەوەو جیاكاری و ئەنتاگنیزمێكی دیارو ئاشكراو بەرجەستە بوو بە شێوەیەك بتوانین هێڵی خەبات و سنوری شەركردنەكان لەمس بكەین . ئیماناسی سیستەمێك و سیستەمێكی ئیمانانت كە لە هەناوی ژیانكردندایە ، دەركەوتەو دراوی بەرجەستەبووی هەیە ، بەڵام تۆڕە ، تۆڕئاسا تەواوی پنتەكانی تەنیوە ، لە خوارەوەیە بە شێوەیەكی ڕیزۆمی ، سەرەتاو كۆتایی نییە ، لە نێوەندایەو لە نێوەندا فۆرم و شكڵ وەردەگرێت . سیستەمێكی شل و پڕ جوڵەیە لە سەیرورەدا . فۆرمی دەركەوتنی خۆی وەك حەربا دەگۆڕێت بە ۆێی هەلومەرجەكان ، بە ۆێی كۆنتێكستەگان دەبێت بە سۆسیوسی جیاواز بە نهێنی و زیمنی و شاراوەیی . لە گەڵ گەڵ دەسەڵاتدایە بە ئیمانسنتی و لە هەموو شوێنێك و لە هیچ شوێنێكیش . خۆی ناخاتە ناو تەعریف و تخوب و سنورەكانەوە ، هەمیشە سنورو مەحدوداتی خۆی دوا دەخات ، دەیشارێتەوە ، بە هەناوی دەكات ، لە زۆر شوێندا خۆت دەكات بە قوربانی . وەك بێدەسەڵاتێك خۆی دەنوێنێت ، دەچێتە بەرەی بەشخواراو خەڵكەوە ، ڕێكخراو دەزگاو ناوەندی خێرخوازی و مرۆیی دروست دەكات ، بە ناوی خەڵك و بەرژەوەندی خەڵك و سودو قازانجی خەڵكەوە قسە دەكات ، بۆ خەڵك دەگری ، دەچێتە ناو مزگەوت و بارەگای ۆارتە كۆمۆنیست و چەپ و سۆسیالیستەكانەوە . لە ناو میكرۆ فاكتەكاندایە ، لە ناو پراتیكە وردو درشتەكانماندایە . سەرمایە لە گەڵ ئێمەو جوڵەو هەستان و دانیشتنماندایە ، لە ناو پەیوەندی هاوڕێیەتی و خێزانی و هەڤاڵبەندیماندایە . ئیماناسی سیستەمێك بە واتای نا – ماتریالیبوون و میتافیزیكیبوون ، هەم مێژووییە ، هەمیش فۆرم و شڵكبەندی مێژوویی هەیە ، هەمیش لە پراتیكدایە . بەڵام قودرەت و توانای خۆگۆڕین و جێگۆڕكێی و میتامۆرفۆسی سەمایەداری لەوە ئاڵۆزترو خۆڵەمێشیترو ئاڵۆزگاو ترە لە ناو ئۆرگانێكی سیاسی و ئیدۆلۆژیدا پەیپێببردرێت و جەنگی بەرانبەر ڕاگەیەنین. دیاری بكەین ، كاڕێكتەرو سیماو دەركەوتەكانی لەمس بكەین ، چونكە هێندە فێڵبازو تەمومژاوی و حەرباویتە لە سروشت و سیمای قوربانی و بەرەنگاربوونەوەو بەرهەڵستكاریدا خۆی دەردەخات .
7
نیولیبرالیزم و سۆپەرماركێتی ئیدیالی .
سۆپەر ماركێت بە تەنیا شوێنێك نییە ، ڕەمزو سیمبۆلێكی جوگرافی و هەندەسی و ئەرشیتێكتورییانەی كسپیتالیزم و نیو لیبرسلیزم نییە ، دەركەوتەیەكی سەرمایەو كاۆیتسڵە لە جوونە ناو هەناو ئارەزو تاسەو تامەزرۆیی ئاست و قوڵایی ئاستێكی ئۆنتۆلۆژی ئینسانیمان . سوپەر ماركێت : سوپەر بەركەوتنە لە گەڵ ئەو ئاستە ئۆنتۆلۆژییای ئینسانی و تامەزرۆ مرۆییەمان كە دەیەوێت بەر شتی باڵاو نمونەیی و ئیدیالیمان بكەوێت ، سۆپەر ، سەرو ، سەروتر لەوەی هەیە ، ئەوە دەبێت كە دەبێت هەبێت ، بونێكی ئیدیالییانەیە كە ئێمە ڕۆژگارێك خەونمان پێوە بینیوە ، خەونمان بینیوە بە شوێنگەلێكەوە هەموو شتێكی تێدا بێت ، ئەوەی نەفسمان ئارەزوی دەكات ، ئەو شتانەش ئیدیالی بن ، پێكەوە بن ، دەسكاری كات و شوێنمان بۆ بكەن ، بۆمان كورت بكاتەوە … ئێمە چی لە سۆپەر مارێتیدا دەبینین ؟ با لە بیرمسن بەچێت ماركێتە ، ماركێتێكی زۆر باڵاو نموونەیی و ئیدیالە ، بازاڕە واتە هەموو شتێكی تێدا دەست دەكەوێت ، بازاڕێكی ئیدیالیی و نموونەییە كە خەونەكانی كردووە بە واقع و دەتوانیت بە دەستیان بێنیت . سوپەر ماركێتەكان لە ڕێگەی ڕیكلام و میدیاو بانگەشەكانەوە پێمان دەڵێن : لێرە ئێوە دەتوانن لە ناو سیستەمێكی تەندروستی باش و لە ژێر چاودێری و كۆنترۆڵكردندا دەستان بە پێداویستییەكان بگات، چاودێری پزیشكی و لێژنەی چاودێری و نرخی گونجاو و گونجاویی نرخ . دەڵێت نەچن بۆ بازاڕە میللی و شەعبییەكانی وەك سەیداوەوا شێخ الله ، مەچن بۆ لای بازاڕو بەردەرگسی مزگەوتی گەورە ، بۆ لای مەحكەمەو بازاڕی ژێر پردی دەبۆكە … ئەو دەسگێڕو عەرەبانە دانەپۆشراوانە پڕن لە میكرۆب و ڤایرۆس و ئەگەری توشبوون بە نەخۆشی و دەردی بێچارە . وەرن بۆ سۆپەرماركێتەكان بە چاودێری وردو سیستەمی تەندروستی ، جەستەتان چەند گرامی دەوێت و كە ڕەنگە ئێوە نەشزانن ، ئێمە هێندەمان تێكەڵاو كردووە . ( لێرەدا گەورەیی میشێل فوكۆو تێزی بیۆ – دەسەڵات دەردەكەوێت چۆن چۆنی چووەتە ناو ژیان و بەرهەمهێنانی ژیان و گواستەنەوە لە بەرهەمهێنانی مەرگەوە بۆ بەرهەمهێنانی ژیان . لە لایەكی دیكەشەوە چۆن زانستە وردو ئەزموونییەكانیش لە خزمەت گوتارو نیو لیبرالیزمدان ) . ئەم قوتووە ، ئەم خوارندبە لە قوتونراوانە ڕێژەی پرۆتین و چەوری تێدا كەمە ، قەڵەوت ناكات . دەیان دەركەوتن و گاریگەری ئەرێنی هەیە . سۆپەرماركێتەكان بە تەنیا كاڵای ئیدیالی و نموونەیی نین ، هەموو شتێكی تێدایە و پێویست ناكات شوێنی دیكە بگەڕێن ، گەراجی ئۆتۆمۆبیلەكانتان ، نهۆمی یاری منالان ، نهۆمی جل و بەرگ ، نهۆمی تەڕەو سەوزەو میوە ، نهۆمی وشكە ، قاوەخانەو ڕیستۆرانت . . پێویست ناكات بێن ، تەنیا لە ڕێگەی كارتی ڤیزاو ماستەر كارتەوە بیكڕن و ئێمە بە ( گەرمی و تازەیی ) دەیهێنینە بەر دەرگاتان . تەماشا ئیدیای سۆپەرماركێت و سۆپەر ماركێتی ئیدیالی لە كوێوە هاتووە ؟ ڕیشەو خەیاڵدانێكی میتافیزیكی – ئاینی بۆ بەهەشتێك لەوێ كە ئەوەی تێدایە ئینسان ناتوانێت وێناشی بكەت . هەموو شتێك بەزیادەشەوە . داشكاندنە گەورەكە لێرەیە ، خەون بكەن بە واقع و ڕاستی … نیولینرالیزم تەنیا بازاڕی خستنە ڕویی شمەك نییە ، ئەو پێشوەخت لە ڕێگەی دیسپۆزییڤ و دەزگاكانییەوە ( پێداویستی و حاجیاتیشی بۆ خولقاندوین كە ڕەنگە لە ئەسڵدا كەمالیات بن و پێویستی نەبن ) بەڵام لە ناو گوتاردا كردوونی بە ناچاری و پێویستی ژیان . .
8
ماركس دەركی بە ئیماناسی سیستەمی سەرمایەداری كردبوو ، بەڵام دەركی بە ڕەمزێكی ناو نیولیبرالیزم و كاۆیتالیزمی وەك ( سۆپەر ماركێت ) نەكردبوو . هەر لێرەشەوە شێوازی بەرگری و بەرەنگاری و خەباتی ماركسیستیانە بۆ ئێستا كڵۆڵ و هەژارو دەستەپاچەیە . ماركس كوڕی هەلومەرج و كۆنتێكستی خۆیەتی و بە زۆر درێژ ناكرێتەوە .
وەك ژاك دريدا دەڵێت : لێگەڕێن با یەك ماركس نەبێت ، با چەندین ماركس هەبێت .
کلیک بکەرە سەر سمبولەکانی خوارەوەو ، ئەم بابەتە ئاشنا بکە بەهاوڕێکانت
