عەتا قەرەداخی : لە سلێمانی شاردا ، بێبەها سەیرکردنی 243000 دەنگ لەبەرامبەر ئیمزایەکدا .
دەمەوێت ئەم قسانەى لێرەدا دەیانکەم لە روانگەى تەسکی ناوچەگەرایەتی و شارچێتی و هەرێمگەرییەوە لێکنەدرێنەوە کە سەرچاوەى ئەم جۆرە بۆچوونانە بریتیە لە ئامادەبوونی کەلتوورو عەقڵی خێڵ کە ئەویش بەرهەمی کۆمەڵگای لادێ یان کۆمەڵگای خێڵایەتی و فیودیالییە . بۆمنیش قسەکردن لەسەر هەر جێگایەکی وڵاتەکەم کە کوردستانە جیاوازى نیە چونکە خۆم بە خاوەنی هەموو کوردستان دەزانم و نەتەوەکەشم وەکو یەکەیەکی یەکگرتوو سەیر دەکەم و هەموو حیزب و رێکخراوو بزووتنەوەکانیش وەکو ئامراز سەیر دەکەم لە پێناوى بەرژەوەندی باڵای نەتەوەداو خۆشەویستترین کەس و حیزب و رێکخراوو بزووتنەوەش بەلای منەوە ئەوانەن کە بە درووستترین شێوە لە پێناوى نەتەوەکەیاندا کاردەکەن نەک لە پێناوى بەرژەوەندییە تەسکە حیزبی و تاکەکەسی و تەنانەت ناوچەگەری و خێڵگەریشدا .
لەم ساڵانەى دوایدا بە تایبەتی دوای ئەوەى کە شاری هەولێر بزووتنەوەیەکی بەرفراوانی بیانکردن و شەقام لێدان و پردبەستنی بەخۆیەوە بینیووە ، هەستێکی وەها درووست بووە کە گوایە سلێمای کە پێشتر لەو بوارانەدا لە پێش هەولێرو زۆرینەى شارەکانی تری کوردستانەوە بووە ، ئێستا لە کاروان بەجێماوە . من هەرچەندە پێشتر چەند جارێک لەسەر ئەم بابەتە راوەستاوم ، لێرشدا هەوڵدەدەم لەسەر دوو ئاست لەو بارەیەوە بدوێم کە یەکەمیان ئاستی مادی شارە واتە بیناو باڵەخانەو شەقام و پردو بازاڕو دووەمیشیان بریتیە لە بوونی کەلتووری شار چونکە ئەوە ئاشکرایە شارو چەمکی کۆمەڵگای شار لەسەر بنەمای بوونی کەلتووری شار پێناسە دەکرێن .
سلێمانی لە رووی مێژووییەوە یەکێکە لە شارە هەرە نوێیەکانی جیهان و تاکو ئێستا مێژووى درووستبوونی دوو سەدەو چارەکێکەو ئەوەش ئاشکرایە کە ئەم شارە بۆ ئەوە درووستکراوە کە پایتەختی میرنشینی بابان بێت کەواتە یەکەم جار بۆ ئەوە درووست کراوە کە شار بێت بەڵام شار بۆ پایتەختی میرنشین نەک دەوڵەت ، دیارە دەبێ ئەوە بزانین کە میرنشین دامەزراوەیەکی بچووکترە لە دەوڵەت و بە بۆچوونی من ئەو کۆمەڵگایانەى کە لە پەرەسەندنی خۆیاندا نەیانتوانیووە لە رووی سیۆسیۆلۆجیەوە دەوڵەت پێکبهێنن میرنشینیان پێکهێناوەو کۆمەڵگای کوردیش لەبەرئەوەى کۆمەڵگایەکە پەرەسەندنێکی سرووشتی نەبووە ، رۆحی گشتی بە چەمکی هیگڵی نەیتوانیووە لە بڵندبوونی خۆیدا دەوڵەت بەرهەم بهێنێت ، بەڵکو میرنشینی پێکهێناوە کە بابان یەکێکە لە دیارترینی ئەو میرنشینانەو سلێمانیش بۆ ئەوە درووستکراوە کە پایتەختی ئەو میرنشینە بێت ، کەواتە لێرەوە دەبێ بزانین جیاوازى هەیە لە نێوان درووستبوونی شاردا لە ئەنجامی شۆڕشی پیشەسازیو گواستنەوەى بەشێک لە جوتیاران بۆ ناوشارو گۆڕینی شێوازى کارو بەرهەم هێنان و پەیوەندییەکانی بەرهەم هێنان لە پەیوەندی فیودیالیەوە بۆ شێوازو پەیوەندی بەرهەم هێنانی شار کە شێوازو پەیوەندی بەرهەم هێنانی بۆرژوازی و سەرمایەدارییەو لە بارێکی وەهاشدا هاوشان لەگەڵ ئەو گۆڕانکارییە ئابووری و کۆمەڵایەتیانەدا کەلتوورو عەقڵ و پەیوەندییەکانیش لە پەیوەندی فیودیالی و شێوازی لادێوە دەگۆڕێن بۆ پەیوەندی و عەقڵی شار لە هەموو ئاستەکاندا . بەڵام ئەگەر جارێکی تر لەم روانگەیەوە سەیر بکەین سلێمانی بەو جۆرە درووست نەبووە کە لە ئەنجامی پەرەسەندن و دەرکەوتنی چینی بۆرژوای پیشەیی و شۆڕشی پیشەسازیدا بووبێت ، راستە وەکو شارو بە ناوى شارەوە درووست بووە بەڵام نەک هەر لە سەرەتای درووستبوونیشیدا بەڵکو بۆ ئەو کاتەش کە ریچ هاتۆتە سلێمانی و نزیکەى سی و شەش ساڵ بەسەر درووستکردنی سلێمانیدا تێپەڕیووە ، لە وەسفەکانی ریچدا بۆ سلێمانی بەتەواوى ئاشکرا دەبێت کە سلێمانی گوندێکی گەورە بووە ، راستە لە سلێمانیدا هەر لەسەرەتاوە مزگەوت و حەمام و ئاوەڕۆ درووستکراون ، بەڵام لە ئاستێکی سادەداو ئەوەش پێناچێت بەرهەمی عەقڵی ئەو کاتەى کۆمەڵگای کوردی بووبێت بەئەندازەى ئەوەى کە وەرگرتن بووە لە پایتەختی عوسمانی و لە هونەرى بیناسازى ئێران بە گشتی و سنەو ئەردەڵانیەکان بە تایبەتی و تەنانەت هەندێ جێگای ئەوروپاوە کە دەشێ میرانی بابان یان کەسانی تری نزیک لێیانەوە پێش درووستکردنی سلێمانی ئەو جێگایانەیان بینیبێت .
بەهەرحاڵ سەربای ئەم بۆچوونانە سلێمانی لە درووستکردنیدا جیاوازى هەیە لە شارێکی دێرینی وەکو هەولێر یان کەرکوک یان ئامەد بەڵام دەبێ بزانین وەکو شارێکی بەرهەمی شۆڕشی پیشەسازی درووست نەبووەو بەو پێیەش بۆرژواو چینی ناوەند لەم شارەشدا هاوشێوەى هەموو کوردستان وەکو ئەوەى پێویستەو دەبێت دەرنەکەوتووە تا سەرکردایەتی گۆڕانکارى مێژوویی بکردایە لە کوردستاندا .
بوونی سلێمانی هەر لەسەرەتای درووستبوونیەوە بە جێگای ململانێی تەسەوف و دەرکەوتنی شاعیرانی دیاری کلاسیکی کوردی لەم شارەداو تەماحی تورک و فارسەکانیش هەریەکە لەلایەکەوەو چاوبڕینیان لە میرنشینی بابان دەوری ئاشکرای هەبووە لەوەدا کە زیندوێتی بداتە میرنشین و شارەکەو تەنانەت دەوری هەبووە لەوەیدا کە جۆرێک لە کەلتووری شار لێرە بەرهەم بێت و هەر ئەو جوڵە فیکری و ململانێیە دەوری هەبووە لەوەیدا کە هەر لەسەردەمی میرنشینی بابانەوە هەستێکی سادەى ناسیونالیزم لەم شارەدا سەرهەڵبدات نەک ناسیونالیزم وەکو بزووتنەوەیەکی کۆمەڵایەتی جەماوەری سیاسی ، بێگومان هاوکات نوخبەی ناسیونالیستیش بەشێوەی لاواز دەرکەوتووە کە ئەوەش لە خۆیدا بەرهەمی شارو کەلتووری شارە بەڵام لەبەر ئەوەى کە بنیادی مادی شار لاوازبووە هەربەو پێیەش کەلتووری شارو عەقڵی شاریش لاوازبووە .
بۆ واتریش ئەگەر سەرنج بدەین زیاترین ژمارەى نوخبەی سلێمانی گەیشتوونەتە پایتەختی دەوڵەتی عوسمانی و زۆرێکیشیان لەسەرددەمى دەرکەوتنی تورکە لاوەکاندا پێگەو شوێنیان هەبووەو ئومێدی ئەوەیان هەبووە لەو گۆڕانکارییانەدا بتوانن رۆڵی نوێنەرایەتی کوردی ببینن و لەسەروبەندی راپەڕنەکانی شێخ مەحموودی بەرزنجیدا زۆرێکیان گەراِونەتەوە سلێمانی و لە درووستبوونی دەوڵەتی عێراقیشدا ژمارەیەکی دیاریان لە پێکهێنانی ئەو دەوڵەتە نوێیەدا بەشدار بوون کە پێموایە ئەگەر بارودۆخ بەو ئاقارەدا بشکایەتەوە کە ئەو نوخبەی خوێندەواران و ئەفسەرانی کوردی ئەوکاتە ببوونایەتە خاوەنی راستەقینەى مەسەلەى کورد رەنگە مێژووى کورد لەم بەشەى کوردستاندا بە ئاقارێکی تردا بڕۆیشتایە .
سلێمانی لە دوای جەنگی یەکەمی جیهانەوە زەمینەو پێگەى دیارترین راپەڕین و ماملانێ و پێکدادان بووە چ لەگەڵ حکومەتی عێراقی و چ لە ناوخۆشدا کە زەمینەى ململانێی حیزبایەتی و ئاراستە جیاوازەکانی فیکرو ئایدیۆلۆجیاو ئاراستە ئەدەبیەکان و پێگەى ناکۆکی دەستەو گروپ و تاقمە جیاوازەکان و زەمینەى سەرهەڵدانی ئاراستە ئەدەبی و هونەرییە جۆراوجۆرەکانبووە . لە چواردەی تەمووزى 1958 بەدواوە یەکێک لە زەمینە بەهێزەکانى حیزبی شیوعی عێراق بووەو لە ساڵانی شەستەکاندا بەهێزترین پێگەى شۆڕشی ئەیلول و لە ساڵی 1976یش بۆ دواوە زەمینەى رێکخستنی بەهێزو دەستپێکردنەوەى شۆڕش بووە لە لایەن کۆمەڵەى رەنجدەرانی کوردستانەوەو پاشانیش ئەو شارە بووە کە هەست دەکرا نەک هەر ئینسانەکانی بەڵکو دارودیواریشی پێشمەرگەو رێکخستنی کۆمەڵەو یەکێتی نیشتیمانی کوردستانن .
لە راپەڕیندا بەعس بەشێوەیەک لەم شارە شکستی خوارد کە بۆ ئێمەى کوردیش لە خەون دەچوو . خودی یەکێتی نیشتیمانی کە لە منداڵدانی ئەم شارەوە لە دایکبوو ، ئێرە بێشکەى سەرەکی بوو کەچی لەبەر سلوکی خراپی بەشێک لە بەرپرسان و ناپاکی کردنیان لەم شارەو لە نیشتیمان و لە داهاتی نەتەوەو بە فیڕۆدانی سامانی گشتی و گاڵتەکردنیان بەچەمکی عەدالەتی کۆمەڵایەتی و هاونیشتیمانی بوون و کارکردن لە پێناوی بەرژەوەندییە تایبەتیەکانی خۆیاندا لە 25ی تەمووزی 2009 دا تا ئاستێکی ئاشکرا ئەم شارە پشتی لە یەکێتیش کردو تاکو ئێستاش یەکێتی بەدەست ئەو شکستەوە دەناڵێنێت کە سلێمانی لە جەستەیدا درووستی کردو پێموایە هەرهێزێکی تریش بێت ئەگەر نەتوانێت ویست و داواکارییەکانی خەڵک لەم شارە جێبەجێ بکات کەلتووری ئەم شارە بە زووی تەڵاقی دەدات .
ئەم شارە کە لە 25ى تەموزى 2009 سەرێکی بۆ بزووتنەوەى گۆڕان لەقاند و هێنایە پێشەوە ، ئێستا پێدەچێت لەویش دڕدۆنگ بێت . ئەوەتا ئەم بزووتنەوەیەش لەبەر بەرژەوەندى نوخبەیەک لە سەرکردەکانی و لەبەر رقی بەشێک لەسەرکردەکانی رەنگە لەبەر بەرژەوەندى درێژخایەنی مادیش کە پەیوەندى بە هەندێ لە کارەکتەرەکانەوە هەیە ، ئەم بزووتنەوەیەش بە دەنگی 243000 هەزار کەسی ئەم شارە دەڵێت هیچ بەهایەکتان نیەو نوێنەرەکەتان ناکرێتە پارێزگارى ئەم شارە ، بەڵکو کەسێک دەکەین کە دەنگی سەرکردایەتی گۆڕانی هەیە نەک خەڵک ئەمەش ئەو پەڕی بێبەهاکردنی هەڵبژاردن و دەنگی خەڵکە ، کامیان سوکایەتی کردنە بەخەڵک پشت گوێخستنی دەنگی دووسەدو چل و سێهەزار کەس یان رازیبوون بە ئیمزاى کەسێک کە بە حوکمی دیفاکتۆ لە شوێنی سەرۆکی هەرێمدایە .
راستە ئێستا سلێمانی لە رووی رێگاوبان و و بیناسازى و رووکەشەکانی دەرەوە رەنگە بکەوێتە دوای شارێکی وەکو هەولێرەوەو ئەوەش کۆمەڵێک هۆکاری خۆیی هەیە بەڵام پێموایە لە رووی کەلتووری شارەوە تاکو ئێستاش سلێمانی لەسەر ئاستی کوردستانی گەورە لە ریزی پێشەوەیەو هەر ئەوەى کە سلێمانی هەر حیزب و دەسەڵاتێکی بەدڵ نەبێت پشتی لێدەکات و تەڵاقی دەدات بەسە بۆ سەلماندنی جیاوازى ئەم شارە لەگەڵ زۆرینەى شارەکانی تری کوردستاندا .
لەم شارەدا پەیوەندییەکان بەرەو ئەوە دەڕۆن لە پەیوەندی شێوە هەرەمیەوە ببن بە پەیوەندی ئاسۆیی و دەرکەوتنی تاکە کەس لەسەر بنەمای تواناو لێهاتوویی بەرەو دەرکەوتن دەچێت و چیتر خێڵ و عەشیرەت بە ئاسانی ناتوانن لەم شارەدا کوڕە بێتواناکانی خۆیان بکەن بە هێماو پاڵەوان ، بەڵام ئەوەى ئێستا جێگاى خێڵ و عەشیرەتەکانی پێشترى لەم شارەو هەموو کوردستانیشدا گرتووەتەوە حیزب و بە تایبەتیش نوخبەى سیاسیین کە بەردەوام دەستیان بە پشتی ئەو کادیرە لاوازو ملکەچانەى خۆیانەوەیە کە تەنیا بەڵی و کڕنووشبردن و چەمانەوە بۆ سەرەوەى خۆیان دەزانن نەک کادیرانێک کە خاوەنی بوونی خۆیان بن .
