ئەسعەد قەرەداخــــــی : سەرۆك لە كورسی يە …. ياخود كورسی لە سەرۆك ؟
سەردەمانێكی دێرين، لە نێوەندی فەيلەسوفە گريكييەكاندا مشتومڕ و شەنەوێژی (جەدەلی) ئەوەيان خستبووەوە؛ ئايا هێلكە لە مريشكە ياخود مريشك لە هێلكە؟
ئەرەستۆ (384-322 پ.ز)، يەكێك بوو لەو فەيلەسوفە ناودارانەی كەوتبووە ئەو گێژاوەوە، لەبەرخۆيوە دەيوت؛ باڵندە يەكەمجار هاتۆتەدی يان هێلكە، ياخود هەردووكيان پێکەوە .
لەم شەنەوێژييە بێ ئەنجامەڕا، زانييان كە هيچی لێ سەوز ناكرێت، ناچاربوون واز لە هێلكە مريشک بێنن، لەبری ئەوە، كەوتنە ڕێكخستنی ژيان، كەوتنە داڕشتنی دەستوور و قانوون ياسا تاكو لە سايەيدا كۆمەڵگا بتوانێت ڕێكخراو و پارتی خزمەتگوزاری پێكبێنێت، هەرەمی دەسەڵات دابنێن. بێگومان بنيادنانی ئەو هەرەمەيش دەبێت لەلايەن كۆمەڵگاوە بەبێ جياوازی دابنرێت، كێ بەتوانا و لێهاتووبێت، كێ زرنگ و چالاك بێت، کێ دووربين و زياتر دڵسۆزبێت، ئەوە بەرپرسێتیی خامەتگوزاری وەردەگرێت. لەمەوە زاراوەی ديموكراسی هاتە كايەوە. ديموكراسی وای لە گەلان كرد كە ئێتر هەرگيزاوهەرگيز خۆيان بە مريشك و هێلكەوە خەرێك نەكەن و كاتی پێوە نەكوژن. لەبری ئەوە خەرێكی بەرهەمهێنانی مريشك و هێلكە بن، هەزاران كەس لە سايەيدا مووچەی لێبخۆن و ژيانێكی ئاسوودە گوزەران بكەن.
سەردەمی ئيمپراتۆرێتی بيزەنتييەكان، كە پايتەختەكەيان بيزەنتە Byzantium (كۆستەنتينە) بوو. پياوانی دينی و لاهوتزانانيانلە كڵێسەی ئايا سوفييا، كەوتبوونە گێژاوێكی زۆر گەرمی لاهوتيی لەسەر:
سێيێن Trinityو سروشتی باب Fatherو فرزەند.
فريشتە، ئايا ڕەگەزینێرينەيە يان مێيينە؟
ئيبليس، ئايا ئەوەندە گەورەيە کە هيج جێێگەيەك نەيگریت، ياخود ئەوەندە بچووکە كە دەتوانێت بە كونی دەرزيدا بڕوات؟
لە گەرمەی ئەم شەنەوێژييەياندا، لە نزيك ساڵی 1453ز، سوڵتان محمد خانی دووەم ناسراو بە سوڵتان فاتح پاش گەمارۆكردنێكی چەند مانگی و شەنەوێژييەكی داخراو لە كەشيشانی كڵێسەی ئايا سوفييا، گوێنەدان بەو گەمارۆيە.دەڵێن گوايە بە دوا سيانزە گوللـە تۆپیگڕداری مەنجەنيق، چەند لايەكی شوورای كۆستەنتينەی ڕماند و بێ بەرگری هاتە ناو شارەکەوە. بەمەيش كۆتايی بەو ئيمپراتۆريەتە هات كە لە 395 زييەوەدامەزرا بوو.
چەندين ڕوودای ئاوەها لە مێژوودا ئاماژەيان پێدراوە، و زۆر لە گەلانی هۆشمەند پەنديان لێوەرگرتوون و بە خۆياندا چوونەتەوە و لە دەرفەتێكی ڕەخساوی زێڕيندا پێگەی دەسەڵاتيان چەسپاندۆتەوە و بە ئامانجی خۆيان گەيشتوون.
عوسمانلييەكان(وەچەزای سەلجوقييەكان)، لاوازی ئەو ئيمپراتۆرێتەيان بە هەلزانی و توانييان خۆيان ڕێكبخەنەوە و گوڕبدەنەخۆيان و ئيمپراتۆرێتێكیی بەهێز و بەسام بۆ خۆيان دابمەزرێنن.
پاش ڕێكەوتنی سايكس-بيكۆ و بەدوايدا لۆزان. ئەو ئيمپراتۆرێتی عوسمانلييەيش بەهۆی لاوازييەوە بە مەڕەی پووکانەوە هات و دەسەڵاتی بەرفراوانيان لەتوپەت بوو و لەلايەن بەريتانيا و فەڕەنسا/وەميراتی عوسمانلييەکانيانبەسەر خۆياندا دابەشكرد. لە نێوانياندا ويلايەتی شارەزوور (موسڵ) و بەخدا کە لە دواييدا ئينگليز كردنی بەيەك و دەوڵەتی عێراق/يان پێـدروست کرد. كورد لەبەر هەر هۆيەك بوو(ناپەرژێت لێرەدا لەسەری بڕۆين)، نەيتوانیئەو هەلە زێڕينە وەدەستبهێنیت …. لەدەستچوو .
پاش نزيكەی سەتەيەك لەژێر حوكمی عەرەبی ڕەگەزپەرست، کە بەدوايدا بەعەرەبكردن و ڕاگوازتن، ئەنفال و زيندەبەچاڵكردن و كيمياباران، چەندان و چەندين نەهامەتی. ئەو حوكمە عەرەبييە ساڵی 1991ز لە ڕەگوڕيشەدا هەڵکەندرا. باشترين دەرفەرتی زێڕين لە مێژووی كورددا بۆ كوردستانی باشوور هاتە پێشەوە، هەموو داخوازييەكی بۆ ئاسان بوو، لە مێژووی كورددا ئەوەندە پشتگيری نێودەوڵەتی بەتايبەتی زلهیزەکانی ئەوروپا و ئەمريكای بەخۆيەوە نەديبوو. بەڵام پاش گۆڕێنی عەقڵييەتی خێڵەكی بۆ عەقڵييەتی حيزبايەتی و بنەماڵەيی، سيستەمی دەوڵەتی هاوچەرخی داهێنراو لەلايەن وڵاتانی ئەوروپاوە كە لەسەر بنەماکانی ديموكراسی و مافی دەنگادانی ئازاد و دامەزراندنی دەزگاكانی دەوڵەت لە كۆكردنەوەی نوێنەرانی گەل لە گومەزی پەڕلەمان و دەسەڵاتەکانی دادوەری و ڕاپەڕاندن كە وڵاتانی پێشكەوتوو ژێرخان و سەرخاني دەوڵەتی جێگير و ئاراميان لەسەر بنيادناوە. ئەمانە گۆڕدرا بۆ سيستەمی بنەماڵەيی لە پێستی حيزبايەتی. ئەم جۆرە سيستەمە ئێستا لە باشووری كوردستاندا جێی بەو سيستەمی دەوڵەت بەڕێوەبردنەی گرتۆتەوە کە لە وڵاتانی ديموكراتخوازی جيهاندا باوە.
با لاپەرەی تاڵـــتر هەڵنەدەينەوە….تەنيا يەك شت ماوە كە كراوەتە مەتەڵی سەردەم و وەك ديارە تووڕدراوەتە نێو گۆڕی مشتومڕ و شەنەبێژييەوە كە ماوەيەكی درێژە سەرانسەری هەرێميان پێوە جەنجاڵ كردووە و هەر بەمەبەست هەموو بنەمابەهاييەكانی نەوەNation و نيشتمانيان پێ لەبار بردووە.
ئەو شەنەوێژييە گەيشتۆتە ئەو ئاستەی ئايا سەرۆك لە پێشەوە بێت ياخودكورسی.
بە گوزارەيەكی ديكە، ئايا سەرۆك لە كورسی/يە…. ياخود كورسی لە سەرۆك ؟
ئەگەر بگەڕيێنەوە بۆ دەيان سەتە و هەرێم بە يۆنانبەراورد بكەين، دەڵێين :
لە كوردستان، باشووری كوردستان، هەرێمی كوردستان ….. فەيلەسوفنييە.
بەندە….تەنيا يەك فەيلەسوف لە نێو كورد/دا شكدەبەم، كە زۆر دووربينانە پێشبينی لەم بارودۆخەی كورد بەگشتی و باشوور بەتايبەتی كردووە، ئەويش پيرەمێرد/ی دانايە کە لە يەكێك لە پەندە زێڕينەکانيدا، ئاوەها بە شانوباڵی كورسی و سەرۆك دێت. دەفەرموێت :
شێوەی كەرەكان، لە بەشەر ناچن
بەڵام كەر زۆرن، لەسەر دوو قاچن
كەر هەيە تينو، هەيشە برسی يە
كەريشمان هەيە لەسەر (كورسی) يە .
جا لێرەدا، كە لەسەر بارودۆخی هەرێمی كوردستان دەدوێين ؛ دەيان بەرپرسی باڵای حيزبی هەن كە جێی فەيلەسوفيان گرتۆتەوە. سەرۆك و كورسی/يشمان هەيە كە جێی شەنەبێژی هێلكە و مريشكی گرتۆتەوە، سەير لەوەدايە پەڕلەمانيشمان هەيە كە داڕێژەر و شێوگكردەی دەستوور و قانوون و ياسايە، کرايە ناوێكی بێناووك . سەرۆكی ئەنجومەنی وەزيران و دامودەزگای شێوە دەوڵەتيشمان هەيە بۆتە دەسەڵاتی تاڵاندن نەوەك ڕاپەڕاندن، ئەمانە هەموویلە شوێنی خۆياندا ڕاوەڕاو دەکەن بەبێ ئەوەی تەکانێكی باش بەرەوپێشەوەيان لــێ بوەشێتەوە !
ئەمانەيش هەر هەمووشيانبە نەتەوە و نيشتمانەوە، كراونەتە قوربانی دوو شتو خزێنراوەتە ناو جەستەی يەك شەخس.
ئێستا،دەشێت شێوازی ئەو دەسەڵاتەی هەرێم ، بچوێنرێتبەو مشتومڕەی مريشك و هێلكە بەڵام بە چەشنێكی ديكەی وا كە سەرانسەری كورد و كوردستانی پێوە جەنجاڵ بووە، وڵاتانی دراوسێی/يش ژێربەژێرخۆيان تێوە گلاندووە، جاروباريش هەر بۆ خۆڵكردنە چاو واتوويت بڵند دەبێتەوە گوايە پەنا بۆ ڕاپرسی ياخود دادگای باڵا دەبرێت بۆ يەكلايی كردنەوە(چ دادگايەك؟؟؟). هەندێك بەندوباوی ديكەی ئاشكرايش هەن كە زۆر نزيكە لە ڕاستييەوە، ئەوانيش هەر هەڵخەڵەتاندنی جەماوەر و درێژەپێدانی شەنەبێژی و كات بەفيڕۆدانە تاكو ئەو هەلە زێڕينە لەبار ببرێت. ئەويش بەزۆر داڕشتنی چۆنێتیی هاوسەنگی و ئاڵانگری/يە لە نێوان كورسی و سەرۆك.
پاراوی ئەم مشتومڕە ياخود ئەم شەنەوێژييەكە زۆرترلە ميدياكاندا بەتايبەتيش لە لێدوانە تەلەڤزيۆنييەكاندا دەوەشێنرێت،پەكخستنی هەموو ئەو دامودەزگايانەيە لە پێناوی دوو وشەی تانوپۆبەيەك كە چڕكراونەتەوەلە ڕستەيەكی بێ وەڵامی سووڕاوەدا، ئەويش :
ئايا …. سەرۆك لە كورسی يە …. ياخود كورسی لە سەرۆك ؟
يان هەردووكيان دوو ڕۆحی دەست لەملانن
لە جەستەی يەك شەخسی دياريكراودا و بەس
