ڕەسوڵ بۆسکێنى : ڕزگارکردنى موسڵ و مەترسى شەپۆلێکى ترى ئاوارەبوون .
3 – 5
ڕزگارکردنى پارێزگاى ئەنبار و کێشەى ئاوارەکان
پەرەسەندنى جەنگە تائیفیەکان لەعیراقى دواى حوکمى بەعس هۆکارێکى ئاوارەیى عەرەبەکان بوو، دواتر هاتنى داعش لە گرتنى موسڵ و چالاکیەکانى لە پارێزگاى ئەنبار و کۆنتڕۆڵ کردنى ناوەندى دەسەڵاتى پارێزگاکە لەلایەن داعشەوە. شەپۆلێکى دیکەى ئاوارە بوون دەستى پێ کرد بەرەو بەغدا و شارەکانى ترى خوارووى عیراق. بەڵام کاتێ عەرەبەکانى نیشتەجێى سەلاحەدین و ڕومادى و فەللوجە ڕوویان لە بەغداى پایتەخت کرد، دەسەڵاتدارانى شیعە لەناوەند ڕێگاى مانەوەیان لەبەغدا پێنەدان و ڕەوانەى کوردستانیان کردن، بۆ سەرنجڕاکێشان و خێراکردنى پرۆسەکەش هاوکاریان کردن لە دابین کردنى فڕۆکە و هۆکارى گواستنەوە.
سایتى خەندان لەڕاپۆرتێکدا لە 2-6-2015 ڕایگەیاند: دواى هێرشەکانى ڕێکخراوى تیرۆریستى داعش بۆ سەر پارێزگاى ئەنبار دەیان هەزار هاووڵاتى ئەو شارە ئاوارە بوون و ڕوویان لە بەغدا و پارێزگاکانى دیکەى عیراق کرد، بەشێکیان ناچار بوون ڕوو لە هەرێمى کوردستان بکەن و لەبەر نەبوونى ڕێگاى وشکانى هەرێم بە ڕومادى و ناوچەکانى دیکەوە ببەستێتەوە بەشێک لەو ئاوارانە بەفڕۆکە و لە ڕێگاى فڕۆکەخانەى نێودەوڵەتى هەولێرەوە گەیشتونەتە هەرێمى کوردستان.
دکتۆر دیندار زێبارى جێگرى بەرپرسى فەرمانگەى پەیوەندیەکانى دەرەوە بۆ کاروبارى ڕێکخراوە نێو دەوڵەتیەکان دەربارەى ئاوارەکانى هەرێم ڕایگەیاند: بەغدا کەمتەرخەمە لەبارەى ئاوارەکانەوە لایەنە نێودەوڵەتیەکانیش نەیانتوانیوە ڕێژەى پێویست لە کۆمەکى دارایى بۆ هەرێم دابین بکەن. هەروەها زێبارى ڕایگەیاند: هاتنى ئاوارەکانى ئەنبار و ڕومادى لەڕۆژى 25 ى نیسانەوە دەستى پێکردووە، تائێستا نزیکەى هەشت هەزار و 434 خێزانى عەرەب لەناوچەکانى ئەنبار و سەلاحەدین و ڕومادى لە ڕێگاى فڕۆکەخانەى نێودەوڵەتیەوە گەیشتونەتە کوردستان.
هەروەها وتى: لەچەند ڕۆژى ڕابردوودا زیاتر لە 350 خێزان کە ژمارەیان هەزار و 593 کەسە لەڕێگاى فڕۆکەوە هاتوون و ژمارەیەکى زۆر بلیتى فڕۆکە بە خۆڕایى بەو ئاوارانە دراوە، کۆمپانیا بازرگانیەکانى بوارى فڕۆکەوانى وەک هێڵى ئاسمانى عیراقى و زاگرۆس و ئەلناسر و چەند کۆمپانیایەکى دیکە ئاوارەکان دەگوزازنەوە، پێشبینى دەکرێت هاتنیان بەردەوام بێت. چونکە زیاتر لەنیوەى ئەم ئاوارانە کە 3 ملیۆن کەس دەبن لەهەرێمى کوردستانن. لە کۆتایى لێدوانەکەیدا دکتۆر دیندار زێبارى ڕایگەیان حکومەتى هەرێمى کوردستان وەک ئەرکێکى مرۆیى و پابەند بوونى خۆى بەبنەماکانى مافى مرۆڤ و مافى پەنابەران پێشوازیان لێ دەکات. لەکاتى گەیشتنیان لایەنە پەیوەندیدارەکانى حکومەتى هەرێمى کوردستان ڕێوشوێنى تایبەت دەگرنەبەر. بەڵام پێویستە گوشارێکى نێودەوڵەتى بخرێتە سەر حکومەتى ئیتیحادى لەبەغدا بۆ ئەوەى بەزووترین کات یارمەتى دارایى پێشکەش بەدامودەزگاکانى هەریمى کوردستان بکات، چونکە ئاشکرایە ئەم ئاوارانە عیراقین و بەرپرسیارێتى سەرەکى لەسەر شانى حکومەتى فیدڕاڵیە.
هەموو کەس دەزانێت ئەمە ئامانجى سیاسى و گۆڕینى دیمۆگرافى لەپشتەوەیە، هەرێمى کوردستان لەبەرامبەر ئەمەدا بێ دەنگیان هەڵبژارد، لە ماوەى یەک هەفتەدا زیاتر لە 4000 خێزان ئاوارەى کوردستان بوون، سەرەڕاى ئەوەى کێشەى ئاوارەکان دابین کردنى لایەنە خزمەتگوزاریە سەرەتاییەکانى وەک خۆراک و پێخەو و جل و بەرگ و … هتد. بێ گومان ئەوانە لەڕووى مرۆییەوە پێداویستى ڕۆژانەى هەر کەسێکە، بەڵام ئەوە کێشە و تەنگژەى بنەڕەتى ئاوارەکان نیە، بەڵکو کێشەکان لێرەوە دەست پێ دەکەن، چونکە لە تواناى حکومەتى هەرێم دانەبوو ئاوارەکان لە کەمپى تایبەت دا کۆبکاتەوە و نیشتەجێیان بکات، بەپێچەوانەوە زۆربەى هەرە زۆرى ئاوارەکان لەناو شار و شارۆچکەکان و لەناو هاووڵاتیان دا نیشتەجێ بوون.
بەڕێوەبەرایەتى کۆچ و کۆچبەرانى سلێمانى ئەوەى خستەڕوو تەنیا لەماوەى یەک هەفتەدا زیاتر لە 1400 خێزانى پارێزگاى ئەنبار ڕوویان لە شارى سلێمانى و ئیدارەى گەرمیان کردووە. زانا مستەفا بەڕێوەبەرى هۆبەى ئاوارەکان لە بەڕێوەبەرایەتى کۆچ و کۆچبەرانى شارى سلێمانى بە KNNC ڕاگەیاند: بەهۆى ئەو نائارامیەى ماوەى چەند هەفتەیەکە ڕووى لەپارێزگاى ئەنبار کردووە ژمارەیەکى زۆر خێزانى ئەو پارێزگایە ئاوارەى شار و شارۆچکەکانى هەرێمى کوردستان بوون. زیاتر لەو ژمارەیەش هاتوون، چونکە ژمارەیەکى زۆر لەخێزانەکان ناویان تۆمار نەکراوە. وتیشى ئەو ئاوارانەى ئەنبار ئاوارەى سلێمانى بوون لە ئوتێل دەژین ژمارەیەکیش لەو خێزانانە لەلاى خزم و کەس و ناسیاوى خۆیان ماونەتەوە، تا ئێستاش بڕیارى دروست کردنى کەمپ بۆ ئەوانە نەدراوە، بەڵام داواى هاوکارى مادى لە حکومەتى عیراق کراوە.
لە هیچ شوێنێکى دنیا ئاوارە بەم شێوەیە مامەڵەى لەگەڵ ناکرێت و داڵدەدان بەم شێوەیە نیە، ئەوە لەکاتێکدا هەرێم خۆى لەگەڵ داعش لەجەنگ دایە و داعش خۆى لە منداڵدانى سوننە بەرهەم هاتووە. ئاوارەکان وەک سوننە لە دژى شیعەگەرایى لەڕووى بیروباوەڕى عەقیدەییەوە لاریان لەو ڕەفتارەى داعش نیە، نەک هەر ئەوە بەڵکو سۆزیان بۆى هەیە و پشتیوانیشى دەکەن. مەترسى ئەوەش هەیە ژمارەیەکى زۆرى نەزانراو خۆیان خزاندۆتە ناو ئاوارەکان، بەڵگەى ئەمەش ئەوەیە چەندین کەسیان لێ دەستگیر کراوە.
لە ڕاپۆرتێکدا ئاماژە درابوو لە کۆى (56844) خێزان کەدەکاتە (289904) ئاوارە، تەنیا (5870) خێزان واتە (29937) ئاوارە لەناو کەمپەکاندا نیشتەجێن کە دەکاتە 10،3% لەناو کەمپەکاندا نیشتەجێن، واتە 90% ى ئاوارەکان بوونە بارگرانیەکى گەورە بەسەر شار و شارۆچەکانەوە، بە ویست و خواستى خۆیان شوێنى نیشتەجێ بوونى خۆیان هەڵبژاردووە، ئەمەش زنجیرەک کێشەى بەدواى خۆیدا هێناوە، ئەگەر بەرپرسانى هەرێم سیاسەتێکى ژیرانەى لەبەردەم ئەم کێشەیەدا نەبێت و چارەسەرى ڕیشەیى بۆ نەکرێت. بێ گومان کاریگەرى نەرێنى بۆ سەر ئاسایشى نەتەوەیى دەبێت. چونکە ڕێژەیەکى زۆرى ئەم ئاوارە بوونە بەلێشاوەى قوربانیەکانى شەڕى داعش لە عەرەبى سوننەن، ئەمەش کاریگەرى خراپى دەبێت لەسەر گۆڕینى بارى دیمۆگرافى ناوچەکانى کوردستان، بۆ نایەکسانى و ناهاوسەنگى ئیتنى – نەتەوەیى بەتایبەت لەناوچەکانى کەرکوک و ناسراو بە مادەى 140 گۆڕینى بارى دیمۆگرافى بەهۆى زۆرى ئاوارەکان بەم قەبارە گەورەیە ئەگەر ئەمە لەبەرچاو نەگیرێ و چارەسەرى ژیرانەى بۆ نەدۆزرێتەوە، بێ گومان دەبێتە کێشەیەکى گەورە بۆ سەر ئاسایشى نەتەوەیى کوردستان، دەبێتە سەرکەوتنێکى گەورە بۆ سیاسەتى مۆدێرن و هێمنانەى بەعەرەب کردنى کوردستان لەژێر پەردەى مافى مرۆڤ و دیموکراسى و مافى ئازادى نیشتەجێ بوون دا.
لەلایەکى تر ئێزەدى و کرستیان و شەبەک و ئەوانى تریش کە قوربانى شەڕى داعشن، ئێستا ئاوارەى کوردستانن، مەترسى ئەوە هەیە بەهۆى ستەم و چەوساندنەوەیان لە داهاتوو نەگەڕێنەوە بۆ شوێنەکانى خۆیان کە هەموویان دەکەونە ناو چوارچێوەى ناوچەکانى مادەى 140 ئەوە بەبێ ئەوەى ئەو ناوچانە بەعەرەب کرابن دانیشتوانەکەى بۆ خۆیان دەبنە هۆکارى چۆڵ کردنى ئەو ناوچانە و بۆ هەمیشە دەبنە خاکى پارێزگاى موسڵ و بەهێمنى تەعریب دەبن، هەر سروشتى مرۆڤیش وایە ئەگەر شوێنى تازەى باشتر و ئارامتر و هێمن تر بوو لە هى پێشووى گونجاو تر بوو بۆ ژیان ئەوا ئەو شوێنەى پێشووى لەبیر دەکات. لەبەر ئەوە نابێت لە ژێر هەست و سۆزى نەتەوایەتى و هەر بابەتێکى تردا هاوکارى بکرێن بۆ مانەوەیان لە کوردستان، بەڵکو دەبێ هاوکارى و کارئاسانیان بۆ بکرێت هان بدرێن بۆ گەڕانەوەیان بۆ زێد و شوێنى پێشووى نیشتەجێ بوونى خۆیان.
هەرچەندە بە هیمەت و قارەمانێتى هێزى پێشمەرگەى کوردستان ئێستا بەشى زۆرى ئەو شوێنانەى بەناوچە جێ ناکۆکەکان ناسراون ئازاد کراون، لەلایەن هێزى پێشمەرگەى کوردستانەوە دەپارێزرێن و سەرکردەکان دەڵێن ئەو ناوچانەمان بەخوێن ئازاد کردووە و لێیان ناکشێینەوە، هەر وەک بەڕێز مەسعود بارزانیش لە هەڵچوونێکدا گووتى : ماددەى 140 تەواو بوو … جارێکى تر پێشمەرگە لەو ناوچانە ناکشێتەوە. بەڵام لەڕاستى دا کارەکە بەجۆرێکى ترە، ئەگەر ئەوەى ئاماژەمان بۆ کرد ڕووى دا و ئێزەدى و کرستیان و شەبەک و ئەوانى تریش نەگەڕانەوە شوێنەکانى خۆیان بێ گومان عەرەب لەشوێنیان نیشتەجێ دەبن و دەبێتە هۆى گۆڕینى بارى دیمۆگرافى ئەو ناوچانە، بەهێمنى پرۆسەى بەعەرەب کردنى ئەو ناوچانە ئەنجام دەدرێت، ئەمە کارێکى نەرێنى بۆ کورد و بەئارەزووى ئەوان و لەبەرژەوەندى شوڤێنیزمى عەرەبى دەبێت بە سوننە و شیعەوە.
ژمارەى ئاوارەکان بەپێى ئەو ئامارەى سەرەوە بێت بێ گومان ئَستا زیاتریشى کردووە بەرامبەر بەڕێژەى دانیشتوانى هەرێمى کوردستان وەک کەمینەیەک سەیر دەکرێن، بەهۆى زۆرى و لەئەنجامى سەرهەڵدانى هەر کێشەیەک ڕوودانى کێشە کۆمەڵایەتیەکان لە داهاتوودا چاوەڕوان نەکراو نین، لەو کاتەدا بەغداى شیعى کە خۆى هۆکارێک بووە بۆ ئاوارە بوونیان، هیچ دوور نیە لەئەنجامى ڕوودانى هەر کێشەیەک ئارەزووى بێت بەناوى عروبەوە لەسەریان بێتە دەنگ و دەتوانێت وەک هەڕەشەیەک بۆ سەر هەرێمى کوردستان هەڕەشەیان پێوە بکات، لەو کاتەشدا هەموو وڵاتانى عەرەبى و کۆمکارى عەرەبى بەناوى پارێزگارى لەو کەمایەتیە عەرەبەى ناو کوردستان دێنە دەنگ و بەپێشێل کردنى مافى ئەوان ناوبانگى کورد دەشێوێنن. ئەمەش دەبێتە هۆى سەرکەوتنى پیلانە دارێژراوەکەى دەسەڵاتى ناوەندى شیعەگەراى فەرمانڕەواى عیراق، بە پیلانێکى ڕێک و پێک و پێشتر پلان بۆ داڕێژاو جێبەجێى دەکات، لەلایەک بۆ نەگەڕانەوەى سوننەکان بۆ شوێن و زێدى خۆیان و پاکتاوکردنى تائیفى سوننە، لەلایەکى تریش بۆ ئەنجامدانى بەعەرەب کردنى هێمنانەى کوردستان بەتایبەت ناوچەکانى ماددەى 140 کە کورد بەئومێدەوە دەڕوانێ هەرچى ڕۆژێک زووترە بگەڕێنەوە سەر هەرێمى کوردستان.
هەرچەندە ئەمە ئەنجامێکى زۆر ترسناک و مەترسیدارە، تا ئێرە کارەکە ئاساییە وەکو ئاوارە مامەڵە دەکرێن و داڵدە دراون، حکومەتى هەرێمى کوردستان پێویستە ئەم کێشەیە بەهەند وەربگرێت، کەوا ئەم لایەنەى پشت گوێ خستوە، یاخود بابڵێم ئەوانیش بە کێشەیەکى ستراتیژى و مەترسیەکى گەورەى دەزانن، بەڵام بەهۆى ململانێ نێوخۆییەکان و کێشەى بەرژەوەندى تایبەتى و دەسەڵاتخوازى ئەوەندە تۆخ کردۆتەوە، کاتى ئەوەیان نیە بیر لەم جۆرە کێشە گرنگ و ستراتیژیانە بکەنەوە و بایەخى پێ بدەن و چارەسەرى پێویستى بۆ دابنێن، ئەوە ئاشکرایە ئەنجامە خراپەکانى هاتن و جێگیر کردنى ئاوارە عەرەبەکان بەرپرسیارێتى گەورەیە و پێویستە کار و پلان بۆ ناردنەوەیان لەبەرچاو بگیرێت، پێش ئەوەى لە کاریگەریەکانى پەشیمانى دەرببڕین.
