محەمەد بەرزی: موسڵ و پەیمانی جەزایر.

محەمەد بەرزی

ئەرک نەبێت، کلیک بکەرە سەر سمبولی فەیسبووک، ئەم بابەتە بنێرە سەر بەشەکەت

بە درێژایی مێژوو کورد لەسەر خاکی خۆی ژیاوە، دراوسیێکانی وەک: تورک و فارس و عەرەب توانیویانە ئیمپراتۆرییەتی مەزنی بەهێز و پاشان دەوڵەت بۆ خۆیان دابمەزرێنن و تا ئێستاش پارێزگاریان لەو دەوڵەتانە کردووە. بەڵام ئەوەی جێگای سەرنجە کورد نەک هەر نەیتوانیوە دەوڵەت بۆخۆی دروستبکات، بەڵکو لە ساڵی 1514 دا و لە ئاکامی شەڕی چاڵدێرانی نێوان دەوڵەتی عوسمانی و سەفەوییەکاندا، کەوتۆتە ژێر دەستوپێی ئەو دوو لەشکرەوەو لە ئاکامدا ئەو دوو زلهێزە کوردستانیان لە نێوان خۆیاندا دابەشکردووە.

پاشان لە دوای دۆڕانی دەوڵەتی عوسمانی لە جەنگی جیهانی یەکەمدا، ولایەتی موسڵی ژێردەستی عوسمانییەکان بەپێی پەیمانامەی سایکس بیکۆ لە 16 مایسی ساڵی 1916 دا سەرلەنوێ دابەشکراوەو، بەمەش وڵاتەکەمان لـــە دوو پـارچەوە، کراوە بە چوار پارچەوەو، خەون و ئاواتی مێژینەی کوردیش گەیشتۆتە ئەم حوکمڕانییە تێکشکاوەی ئەمڕۆمان.

ئێستا پرسیار ئەوەیە لە سەردەمە دێرینەکاندا کورد چیی کەمتر بووە لەو نەتەوانەی دەوروپشتی خۆی، کە نەیتوانیوە بەرگریی لە خاک و سەروەری ئەمارەتەکانی بکات و وەک ئەوان دەوڵەتی خۆی دابمەزرێنێ؟.

لە وەڵامدا دەڵێین: هۆکارەکەی دەگەڕێتەوە بۆ جۆری بیرکردنەوەی سەرکردەکانمان، کە هونەری سیاسەتیان نەزانیوە و هەرگیز لەو جۆرە لووتانەیان نەبووە ، کە بۆنی مەترسی پێش ڕوودانی بکەن. پاشان ئەوەندەی بیریان لای خۆیان و بنەماڵە و ناوچە و عەشیرەتەکانیان بووە، ئەوەندە خەمی دەوڵەتیان نەبووە و نەیارەکانیشیان توانیویانە بە ئاسانی تەفرەیان بدەن و ببن بە کۆسپ لە ڕێگای گەیشتن بە ئامانجەکانیاندا و بە درێژایی مێژووش سوودیان لە شکستەکانیان وەرنەگرتووە. هەڵخەڵەتاندنی کوردیش تا ڕۆژانی ئەمڕۆمان درێژەی هەیە و نموونەشمان زۆرن، کە لێرەدا تازەترین نموونە دەهێنمەوە، کە تا ئێستاش لە بیرەوەری زۆربەماندا ماوە.

شۆڕشی ئەیلول لە ساڵی 1961 وە بەردەوامبوو تا بەهاری 1975، دەوڵەتی ئێران، کە داگیرکەری پارچەیەکی وڵاتەکەمانبوو، بە پارە و چەک و هێزی سەربازی کۆمەکیاندەکرد. ئێران بەڕاستی سیاسەتی دەکرد و خۆی دەیزانی بۆچی ئەو کۆمەکە فراوانە دەکات، بەڵام سەرکردەکانی کورد نەیاندەزانی لە پێناوی چیدا ئەو هەموو کۆمەکە وەردەگرن و لە خواستی شارراوەی ئێران بێ ئاگابوون و لایان وابوو حەمە ڕەزا شا وەک کورد لە نەتەوەی ئارییە و دەستبەرداریان نابێت و تا سەرکەوتن لەسەر خوانە چەورەکەی دەیخۆن. بەڵام کاتێک ئێران توانی لە پەیمانامەی جەزایردا بەشێک لە خاک و ئاوی عیراق بخاتە سەر وڵاتەکەی و بگات بە مەرامە شارراوەکەی، ئەوەبوو دەستی لە کورد بەرددا و ئەو شۆڕشەش، کە خاوەنی 120 هەزار چەکداری ئازا و خوێنی هەزاران هەزار کەسی بە شەرەفی لە خۆگرتبو بە یەکجار هاڕەیکرد و هەرەسی هێنا و ئەنجامەکەشی بوو بە مەینەتی و ماڵوێرانی و ئەنفال و کاولکردنی وڵاتەکەمان. ئاخر ئەگەر کورد سیاسەتی بزانییایە، دەبوو لەو ماوە درێژەدا تەنها جارێک پرسیارێکی لە خۆی بکردایە: ئێرانێکی داگیرکەر، کە هیچ مافێک بە کوردەکەی ژێر دەستی خۆی ڕەوا نابینێ، چۆن دەکرێ هەر وا بە خۆڕایی یارمەتی بزوتنەوەیەکی چەکداری بدات، کە مەترسیی بوو بۆ سەر خۆی. لەگەڵ ئەو هەموو کارەساتەنەدا ئەوەتا هەتا ئێستاش بیرکردنەوەی سەرکردە هەلپەرستەکانمان وەک بیرکردنەوەی باوباپیرانی سەدان ساڵی ڕابووردوومانن و نەگۆڕاون و وانەیان لە مێژووی پڕ کارەساتی خۆیان وەرناگرتووە، بەڵگەشمان ئەوەیە پارتی هەموو خەونەکانی خۆی بە تورکیادا هەڵواسیوە و یەکێتیش بە ئێراندا، کە هەردووکیان بۆ تێکشکاندنی کورد هاو هەنگاون و بە خوێنی سەری میللەتەکەمان تینوون.

ئەمڕۆ تورکیا بە هەموو شێوەیەک کۆمەکی پارتی دەکات، دەرگای خۆی بۆ پارتی خستۆتە سەرپشت و هێزێکی سەربازی زۆری هێناوەتە کوردستانەوە بۆ پاڵپشتی بارزانی ، کە بە دڵنییاییەوە تورکیا لەم هەنگاوانەیدا وەک شای ئێران سیاسەتدەکات و ئێمەش نازانیین ئامانجی ئەو سیاسەتەی چییە. پارتیش لە ڕێگای کۆمەک و پەیمانی درۆی تورکیاوە خۆی لیێ گۆڕاوە و ئەمڕۆ بۆتە هێزی یەکەم و حساب بۆ هیچ لایەنێک ناکات و بەردەوام لە هەوڵی تێکشکاندنی هێز و لایەنەکانی تردایە و تا ڕادەیەکی زۆریش ئەمەی بۆ چۆتە سەر.

بێگومان جیاوازی نێوان یارمەتییەکانی شای دوێنێ و ئەمڕۆی ئەردوگان لەوەدایە، کە ئیران بۆ گەیشتن بە مەرامی خۆی دەیویست هەموو کورد بکات بە گژ ڕژێمی بەعسدا، ئەوەبوو لە ئازاری 1974 دا و لە ڕێگای کورد خۆیەوە توانی هانی هەزاران کەس ناو شارەکان بدات تا پەیوەندی بە شۆڕشەوە بکەن، ئەمەش بۆ دوو مەبەست بوو، یەکەمیان بۆ فشار خستنە سەر سەدام و ملکەچکردنی بۆ خواستی خۆی و دووەمیشیان بۆ کورد بوو، تا لە کاتی ڕێکەوتنی لەگەڵ عیراقدا ببن بە بارگرانییەکی زۆر بۆ شۆڕشەکەی، کە دیارە ئەمەش خۆی لە خۆیدا هونەری زانینی سیاسەتە. بەڵام ئەمڕۆ تورکیا توانیویەتی تەنها پارتی لە خشتە بەرێت و بیکات بە کوتەک و دەستکەلای دەستی خۆی.

جا ئێستا بابزانیین لە کاتێکدا تورکیا ڕۆڵەکانی کورد لە تورکیا و سوریا خڵتانی خوێن دەکات و دژی هەموو بزوتنەوەیەکی ئازادیخوازانەی کوردە و بە ئاشکرا دژی پارچە پارچە بوونی سوریا و عیراقە، ئەی بۆچی وا بە گەرمی پشتگیریی لە بارزانی دەکات و چ تەپکە و فاقەیەکیان بۆ ناوینەتەوە، ڕەنگە هۆکارەکانیش ئەمانەبن:…..

یەکەم: دەیەوێت پارتی وەک پوازێک بەکاربهێنێت بۆ لاوازکردن و پەرتکردنی یەکێتی ناو ماڵی کورد و لە باربردنی خەونی سەربەخۆیی .

دووەم: پارتی دەکات بە کوتەکێک بۆ لێدانی پارتی کرێکاران و پێشمەگە ئازاکانی ڕۆژئاوا، کە مەترسی گەورەن بۆ سەر تورکیا .

سێیەم: نیازی داگیرکردنی مووسل و کەرکوکی هەیە، خۆ ئەگەر لەگەڵ عیراقدا کەوتە جەنگەوە، ئەوا پارتی وەک خزمەتکارێکی بێ مووچە بەکاردەهێنێت و دەیکات بە سوری بەر لەشکرەکەی .

چوارەم : دوای ڕزگارکردنی مووسل هێزەکانی لە هەرێم و عیراقدا وەک کارتێکی فشار بەرامبەر بە عیراق بەکاردەهێنێ بۆ رێکەوتن لەگەڵ عیراقدا بە مەبەستی لەناوبردنی ئەزموونی فیدراڵی و کوردی پیێ دەخاتەوە ژێردەستی عیراق. جا لەبەر ئەوەی تورکیا سیاسەتدەکات و ئێمەش لە سیاسەتدا کۆڵ و دووربین نیین، لەوانەیە خواستی شارراوەی ئەردوگان یەکێک، یان هەر هەموو ئەوە خاڵانەی سەرەوەبێ، لەوانەشە خواستی گەورەتر و گرنگتری هەبێ و نە ئێمەو نە بارزانیش نەزانیین چییە، کە بە دڵنییاییەوە کرۆکی سیاسەتەکەشی تەنها لەناوبردنی خەونی کوردە. خۆ کاتێکیش سەرکەوتن بەدەستدەهێنێت، ئەوا پەیمانامەیەکی وەک ئەوەی جەزایر لە نێوان تورکیا و عیراق و ئێراندا مۆر دەکات، ئەو کاتەش مەبەستە شارراوەکەی تورکیامان بە تەواوی بۆ ئاشکرا دەبێ و لەگەڵ خۆیدا نەهامەتیمان بۆ دێنی و وڵاتەکەمان سەرلەنوێ دەبێتەوە بە گۆمی خوێن و دەبێ ئاواتبخوازین بە بەهاری ساڵی 1975.

لە وانەشە پەیمانامە نوێکە بە ناوی پەیمانامەی موسل، یان بەغدا، یان تاران، یان ئەردوگانەوە بێت. ئەوکاتەش دەبێ هەرەس و شکستێکی نوێش بخەینە سەر تۆماری شکستە یەک لە دوای یەکەکانی ڕابووردووی خۆمان، کە سەدان ساڵە دووبارەیان دەکەینەوە و پەندیان لیێ وەرناگرین. بێگومان نابێ ئەوەشمان لە بیربچێ ، ئەو ڕۆژانەی وڵاتەکەمان پارچە پارچە کراوەو وەک گۆشتی قوربانی بە خۆڕایی بەسەر وڵاتانی دراوسێدا دابەشکراوە، بەهانەی زلهێزە چەقۆ بەدەستەکان ئەوەبووە، کە کورد میللەتێکی دواکەوتووە و ناتوانی حوکمی خۆی بکات، کە بێگومان شێوە ناشیرینەکەی حوکمڕانی ئەمڕۆمان ڕاستی ئەو بۆچوونەیان دەسەلمێنێ، بەڵام هەرچۆنێک بێت لە ڕۆژگاری ڕابووردووی دێریندا کورد خاوەنی خوێندنگایەک نەبووە، بەڵام داخی گرانم ئەوەتا ئەمڕۆ خاوەنی هەزاران باخچەی ساوایان و خوێندنگا و زانکۆ و سەدان کەسانی هەڵگری بڕوانامەی بەرزی دکتۆرا و ماستەر و لەشکرێک مامۆستا و ئەندازیار و پارێزەرین، کەچی بەم شێوە شەقوشڕەی ئەمڕۆ حوکمی خۆمان دەکەین و سەرکردە هەلپەرستەکان، کە بوونەتە مۆتەکەی سەر سنگمان، وڵات و میللەتیان گەیاندۆتە لێواری مەرگ، دەی باشە وێنە ناشیرینەکانی حوکمرانی ئەمڕۆمان هەر ئەو وێنە کۆنانەنیین، کە زلهێزەکانی والێکردووە هەتا ئێستاش باوەڕیان بە حوکمڕانی کورد نەبێ و بەردەوام لەگەڵ یەک پارچەیی خاکی عیراقدابن؟. ئەی هەر ئەو وینە ناشیرینە نییە وای لە هاوڵاتییە داماو و برسییەکانمانکردووە بە گیرفانی بەتاڵەوە بڕژێنە سەر شەقامەکان و بە دەنگی بەرز داوابکەن تەوقی دیلی بخەنەوە ملی خۆیان و سەرلەنوێ بچنەوە ژێر سایەی داگیرکەرانەوە، کە ئەمەش دیاردەیەکی مەترسیدارە و یەکەمجارە لە مێژوودا کورد خۆی داوای ژێردەستی بکات و باکی بە ئازادی نەبێ.