کامەران چروستانی: وەڵامێک بۆ نووسەری ئەسحابی کەهف – ڕێبوار کەریم وەلی.
لە ماڵپەڕی ڕووداو ڕۆژنامەنووس ڕێبوار کەریم بابەتێکی بەناوی (قسەیەكیش بۆ ئەسحابی كەهف (پەكەكە) سەبارەت بە سیاسەتی ئەسحابی کەهف (پەکەکە) و هەدەپەی تورکیا بڵاو کردۆتەوە، کە تیایدا ڕەخنەی لە سیاسەتی عەسکەرتاری پەکەکە گرتووە، لاوازبوونی پێگەی هەدەپەی خستۆتە ڕوو و جگە لەوەش ئەو پرسیارەی خستۆتە بەردەم کورد، کە کورد لە باکوری کوردستان چ قازانجێک دەکەن، ئەگەر بێتوو ئەردۆغان لە دەسەڵات لاببرێت.
خاڵێکی ئەرێنییە ئەگەر هەر تاکێکی کورد تەماشای ڕابردووی کورد لە دیدێکی شیکارانەوە ئەنجام بدات و یادگەی مێژوویمان درێژخایەن بێت، چونکە ئەگەر تەماشای مێژووی سی ساڵەی ڕابردووی باشووری کوردستان بکەین و بگەڕێینەوە بۆ دوورتر بەرەو مێژووی شۆڕشەکەی شێخ مەحمود و قازی محەمەد و ئەگەر چاوێک بەو بارودۆخەی ئەو سەردەمەدا بخشێنین، ئەوا دەتوانین ئەو پرسیارە ڕووبەڕووی خۆمان بکەینەوە: بە چ ئامانج و هیوایەک شۆڕشی کوردی لە سەرەتای سەردەی ڕابردوودا داگیرسا، پاشان بە چ ئامانجێک قازی محەمەد کۆماری مەهابادی دامەزراند و پاشتر لە ساڵی هەفتاکاندا شۆڕش هەڵگیرسا و بۆچی ئەو سەرکردانەی ئێستای هەرێمی کوردستان لە هەشتاکاندا بەردەوامییان دا بە شۆڕشەکە. ئایا ئەو سەردەمە سەرکردەکانی کورد پرسیاری ئەوەیان لە خۆیان دەکرد، ئەگەر ڕژێمەکەی سەدام بکەوێت ئایا چ گەرەنتییەک هەیە کە بارودۆخی کورد بەرەو باشتر بڕوات؟ ئەی بەڕێزی نووسەر دەتوانێت شیکارییەک ئەنجام بدات سەبارەت بە ئەگەری هێرشنەکردنی سەدام بۆ سەر کوێت و هەڵنەگیرساندنی جەنگی کەنداوی دووەم، چ ئاسەوارێکی لەسەر شۆڕشی کوردی دەبوو؟
بێگومان کاکەی نووسەر لە یەکێک لە باڵەخانە ئارامەکانی شاری هەولێرەوە و لە تێڕوانینی بۆ ژیانی هەنووکەیی هەرێم ئەو بابەتەی نووسیوە، ئەوەشی لەیاد کردووە کە هەموو شۆڕشێک بریتییە لە هەوڵدان و تێکۆشانێک بۆ گەیاندنی کۆمەڵگا بە کۆمەڵێک ئامانج لەگەڵ ڕەچاوکردنی ڕووبەڕووبوونەوەی هەموو ئەگەرەکان. بەڵام ئەوەی ڕەوتی ئەو سیاسەتە دیاری دەکات ئامانجە سەرەکییەکانە، نەک تەنها هەژمارکردنی دەستکەوت و زیانەکان. وەک وەبیرهێنانەوەیەک بۆ کاکەی نووسەر: هەر ئەو بنەما شۆڕشگێرییە بوو بۆ ئەوەی شۆڕشی کوردی بەردەوامی هەبێت سەرباری گواستنەوەی سەرجەم شار و شارۆچکە و دێکانی سەر ناوچە سنوورییەکانی کوردستان لە ساڵانی هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا، چونکە سەرجەم هەوڵەکانی ڕێککەوتن لەگەڵ ڕژێمەکەی سەددامدا، هاوشێوەی ڕژێمەکەی ئەردۆغان، جگە لە ڕووبەڕووبوونەوەی سیاسی و چەکداری هیچ بوارێکی دیکە بۆ کورد نامەبۆوە.
یەکێک لە خەسڵەتەکانی پەکەکە بریتییە لە بەردەوامبوون لە نوێکردنەوە و بەشدارکردنی نەوە نوێکە لە سەرجەم چالاکییەکانی پارتەکە. خۆ ئەگەر کەسێکیش سەردانی قەندیلی نەکردبێت، ئەوا وێنە و ڤیدیۆکانی ئەو پارتە باشترین بەڵگەن لەسەر ئەو بۆچوونەم. جا نازانم بە چ پێوەرێک و بنەمایەکی ژمێریاری کاکەی نووسەر باس لەوە دەکات، کە (بەشێكی زۆری ئەوانەی ئێستا پەكەكە ئاراستە دەكەن، لە ساڵی 1980 وە كە توركیایان جێهێشتووە، جارێكی دیكە پێیان لە خاكی كوردستانی باكوور نەناوەتەوە! و كەمترین زانیارییان لە بارەی گۆڕانكارییە كۆمەڵایەتی و ئابوورییەكانی كوردستانی باكوور هەیە) یاخود لەوانەیە نووسەر مەبەستی لەوە بێت کە ئەو گەریلایانە لە هەشتاکاندا لە قەندیل لەدایک بوون یان هەر لەوێ فێری قسە بووبن و پێیان گرتبێت؟ یاخود دایک و باوکیان لەوێ هاوسەرگیریان کردبێت؟
کاکەی نووسەر دەبووایە بەر لە نووسینی ئەو بابەتە دوو خەسڵەتی گرنگی ڕووداوەکانی تورکیا لە یاد نەکات: یەکەمیان بریتییە لە ڕۆحی ڕەگەزپەرستی لە هەرە زۆرینەی حیزب و لایەنە سیاسییەکانی تورکیادا، کە هەمیشە هەڕەشەیەکن بۆ پێگە و هەبوونی نەک تەنها کورد بەڵکوو سەرجەم هەر پێکهاتەیەکی دیکەی جگە لە ڕەگەزی تورک لەناو تورکیادا. هەر ئەو ڕۆحە ڕەگەزپەرستییەشە وای کردووە، کە نەک مافە نەتەوایەتییەکان، بەڵکوو هیچ پێکهاتەیەکی کۆمەڵگای تورکی جگە لە تورک خاوەنی ئازادییە کلتورییەکانیش نین. دووەمیان بریتییە لەو هزرەی کە تێکۆشانی چەکداری-سیاسیی پەکەکە بەڕێوە دەبات، کە هەمان حکومەتی کەمالیزمەکەی تورکیای ناچار کرد ئەگەرچی کەمێکیش بێت بەڵام دان بە هەبوونی کورد وەک نەتەوەیەکدا بنێت لە تورکیا، هەروەها ئەو دەسەڵاتەی ناچار کرد کە لەگەڵ گەریلا (تێرۆریستەکانی) پەکەکەدا دابنیشێت و داوای ڕێکەوتن بکات، ئەگەرچی شکستیشی هێنا.
بێگومان کاکە ڕێبوار لە بەندە باشتر دەزانێت، کە تەقینەوەکانی بانگەشەی هەڵبژاردن و ڕووداوەکانی ئەم دواییەی گرتنی سیاسەتمەدارانی کورد و هەڵگرتنی پارێزبەندی لە ئەندام پەرلەمانەکان لەلایەک هەمان ڕۆحی ڕەگەزپەرستی تورکییە و سەرلەنوێ سەری هەڵداوەتەوە بە ئامانجی سنووردارکردنی گەشەی تێزی کورد لە ئاستی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی. لە لایەکی دیکەش گوزارشت لە تینیوێتی ئەردۆغان دەکات بۆ دەسەڵاتێکی تاکڕەوییانە، کە بە هەموو شێوەیەک دەیەوێت بە لێدانی کورد هەست و سۆزی لایەنە سیاسییە ڕەگەزپەرستەکان بەلای خۆیدا ڕابکێشێت، ئەگەرچی هیچ خاڵێکی هاوبەشی ئایدیۆلۆجییان لەگەڵ ئاکەپەدا نەبێت تەنها ئەوە نەبێت، کە لە سەر ڕەوتی لێدانی کورد کۆک بن.
هەروەک هەموو پارت و لایەنێکی سیاسی هەرچەند بڕیارێکی هەدەپە دروست نەبووبێت، بەڵام پێگەی ئەو حیزبە و سووربوونی جەماوەرەکەی لاواز نەبووە، بگرە هەڵەکانی ئەردۆغانە وای کردووە، کە هەر یەکێک لەو بەندکراوانە ببن بە ئۆجەلانێکی نوێ، تاکی کوردیش لە تورکیادا ئاستەمە جارێکی دیکە سەر بۆ دەسەڵاتی سوڵتانی ئەردۆغانی دانەوێنێت. ئایندەش ئاشکرای دەکات، کە ڕەوتی سیاسەت لە تورکیادا لە بەرژەوەندی کورد دەبێت، هەرچەندە لەوانەیە قوربانییەکان زۆرتر بن لەوەی کە چاوەڕێی دەکەین، بەڵام لەلایەن ئێمەی کوردستانیانی باشوور ئەمەش شتێکی نامۆ نییە و زۆر باش پێی ئاشناین، چونکە ئەگەر خاوەنی هیچ قوربانییەک نەبین، ئەوا خاوەنی هەڵەبجە و ئەنفالین.
رێبوار كەریم وەلی: قسەیەكیش بۆ ئەسحابی كەهف (پەكەكە)
(1)
ئەوەی ئێستا لە توركیا روودەدات، چەندە بەرهەمی دیكتاتۆرییەتی ئەردۆغانە، هێندەش بەرهەمی هەڵە و كێماسییەكانی پەكەكەیە لە باكووری كوردستان، هەر لە پاڵنانی ئەردۆغانەوە بۆ دیكتاتۆرییەت بگرە تا دەگاتە شێواندنی ناسنامەی جوڵانەوەی مەدەنی و سەربازیی كورد لە توركیا.
ئەگەر توركیا رێزی لە ئیرادەی سڤیلی سیاسیی كورد نەگرتووە لە توركیا، ئەوا پەكەكەش بەو ئاراستەیەدا لە بیست ساڵی رابردوودا قسووریی نەكردووە. چونكە هیچ كاتێك پەكەكە باوەڕی بەوە نەبووە كە هێزێكی سیاسیی سیڤیل بتوانێ جێگەی ئەو لە گۆڕەپانی سیاسیدا بگرێتەوە یان بڕیار بەدەست بێت (بە ئۆجەلانیشەوە).
ئەوەش لە كاتێكدایە كە بەشێكی زۆری ئەوانەی ئێستا پەكەكە ئاراستە دەكەن، لە ساڵی 1980 وە كە توركیایان جێهێشتووە، جارێكی دیكە پێیان لە خاكی كوردستانی باكوور نەناوەتەوە! و كەمترین زانیارییان لە بارەی گۆڕانكارییە كۆمەڵایەتی و ئابوورییەكانی كوردستانی باكوور هەیە، بە تایبەتیش ئەوانەی لە دە ساڵی رابردوودا روویان داوە.
پەكەكە بە هەمان زیهنییەت و مێتۆدەكانی چل ساڵ پێش ئێستا سیاسەت دەكات و ساسەتەكەشی پتر لەوەی هی خۆی بێت، ئاراستە كراوە. هادەپ بەرهەمی فانتازیای سیاسیی قەندیل بوو، چونكە لە 2013ەوە كە دامەزرا، تووشی قەیرانی ناسنامە بوو، هەر بۆیەش سەركەوتنی لە هەڵبژاردنەكانی حوزەیرانی 2015 پتر لەوەی بكەوێتە خزمەتی دۆزی كورد لە توركیا، كرا بە كەرەستەیەك بۆ لێدانی ئەردۆغان و كاری خۆیشی كرد.
بۆیە ئەوجا هاتە سەر ئەوەی كە بچووك بكرێتەوە و گۆڕەپانەكە بۆ پەكەكە و ئەردۆغان چۆڵ بكات، تا بزانن لەو دۆئێللۆیەی كە دەیكەن كێ سەردەكەوێ! بەس كەس ئەوكاتە ئەو پرسیارە جەوهەرییەی لە پەكەكە نەكرد كە لابردنی ئەردۆغان چ خزمەتێك بە دۆزی كورد دەكات؟ چ گەرەنتییەك هەیە كە ئەوانەی دوای ئەو دێن، هەنگاوێك لە ئاشتی و چارەسەری دێنە پێشەوە؟ ئایا بە لاچوونی ئاكپارتی لە دەسەڵات كورد بە مافەكانی دەگات؟ بۆ دەبێ پەكەكە لە سووریا داكۆكی لە دیكتاتۆرێكی خوێنمژی وەك ئەسەد بكات، بەڵام لە توركیا دژی ئەردۆغان بێت؟
سیاسەتی پەكەكە لە كوردستانی باكوور وەك جاران كڕیاری نەماوە، چونكە مێتۆدەكانی پەكەكە بۆ مانەوەی لە گۆڕەپاندا كە بریتین لە شەڕ، كردەوەی تیرۆریستی و بانگەواز بۆ ئیفلیجكردنی ژیان، جگە لە ماڵوێرانی و كوشتار هیچی دیكەی بۆ كوردی باكوور تێدا نەبووە.
ئەگەر گۆڕان بكشێتەوە
(2)
كۆبوونەوە بەرفراوانەكانی بزووتنەوەی گۆڕان لەسەر چەند ئاستێك بەڕێوە دەچێت و چەند تەڕحێكیش هەن بۆ مانەوە یان نەمانەوە لە حكومەتدا. سێ بژارە لەبەردەم گۆڕاندان كە لە هەرسێكیاندا كشانەوە لە حكومەتی تێدایە، بەڵام بژارەكان وا خراونەتە روو كە گۆڕان لە پەرلەماندا بمێنێتەوە.
مەبەست لە مانەوە لە پەرلەماندا ئەوە نییە كە ئەگەر بیانەوێ نەمێننەوە، بە جەماعی دەست لەكار بكێشنەوە، چونكە ئەوە گەورەترین بێڕێزییە بەرامبەر دەنگدەرانیان كە دووجار ئەو حیزبەیان بە هیوا و ئومێدێكی زۆرەوە ناردووەتە پەرلەمان بۆ ئەوەی شتێكیان بۆ”بگۆڕن”، بگرە مەبەست لێی تەنازول نەكردنە لەوەی كە سەرۆكایەتیی پەرلەمان هەر دەبێ بەدەست ئەوانەوە بێت و جێگە بۆ كەسی دیكە چۆڵ نەكەن.
لە راستیدا ئەوەی گۆڕان دەیكات خۆڵكردنە چاوی خەڵك و جەماوەرەكەیەتی، چونكە هەموو كەس لە كوردستان دەزانێ، نەك هەر سەرۆكایەتیی پەرلەمان لە كوردستان، بگرە پۆستی بەڕێوەبەرە گشتییەكانیش لە كاتی رێككەوتنی سیاسیدا یەك پاكێجن. ئینجا لەوە واوەتریش پۆستەكانی بەغداش لەگەڵ هاوكێشەی سیاسیی نێو كوردستان تێكهەڵكێش كراون، ئەگەرنا چۆن گۆڕان دەیتوانی لە بەغدا پۆستی جێگری سەرۆكی پەرلەمان وەربگرێت؟
تەنانەت یەكێتی (باڵی ماڵبات) تا پۆستەكانی بەغداشیان ساغ نەكردەوە، ئامادە نەبوون بێنە ناو حكومەتەوە! كەواتا گۆڕان لەوەیاندا بەهەڵەدا چووە، چونكە بە كشانەوەی گۆڕان لە حكومەت و راگەیاندنی ئەوە، پارتی دەستی واڵایە بۆ پڕكردنەوەی ئەو وەزارەتانە بە لایەنی دیكە و زەمینەی رێككەوتنی تازە دێتە ئاراوە. هەر لەو چوارچێوەیەشدا، پارتی (تەنانەت بۆ یەك دانیشتنیش بێت) پەرلەمان كارا دەكاتەوە و ئەگەر بتوانێ رەزامەندیی لایەنەكانی دیكە بەدەست بێنێت، ئەوا بە شێوەیەی یاسایی و بەپێی پێڕەوی ناوخۆی پەرلەمان دەتوانێ متمانە لە سەرۆكی پەرلەمانیش وەربگرێتەوە.
حیساباتی گۆڕان لەسەر ئەگەری ئەوەیە كە ساڵی داهاتوو هەڵبژاردن بكرێت (هی پارتیش لەسەر ئەوەیە كە نەكرێت) و لە گلەیی و گازەندەی لایەنگران و هەوادارانی رزگاری بێت. بەڵام ئایا بەڕاستی ئەوە چارەسەرە؟ گۆڕان ئەگەر ببێتەوە بە ئۆپۆزیسیۆن چی دەكات؟ مەگەر پێشتر ئۆپۆزیسیۆن نەبوو؟ نەبووە شەریكی دەسەڵاتیش؟
گۆڕانیش سووڕی ژیانی سیاسیی خۆی تەواو كردووە، زۆر حیزب لە دنیادا تووشی ئەو حاڵەتانە دەبن، بۆیە لە جیاتی تەڕحكردنی ئەو پرسیارانە، یان دەبێ چاوپۆشی لە یەك كەس (یوسف محەممەد) بكەن و پڕۆسەی سیاسی بەگەڕبخەنەوە، یانیش بیر لە گەڕانەوەی یەكجاری بۆ ناو یەكێتییەكەی باڵی ماڵبات بكەنەوە و ببنەوە یەك حیزب.
قەییومێكیش بۆ سلێمانی
(3)
13 ساڵە هەولێر یەك پارێزگاری هەیە، بەڵام دوو ساڵە سلێمانی 3 پارێزگاری هەیە و خەریك بوو ببێتە چواریش! ئەوەش لە كاتێكدایە كە ئەوەی زۆرترین دەنگی پارێزگای سلێمانی بەدەست هێناوە، یەك رۆژیش پارێزگار نەبووە! ئەوەی دۆڕاوی هەڵبژاردن بوو، دوو ساڵ حوكمی كرد! یەكێكی دیكەش بە بڕیاری وەزارەتی ناوخۆ لە هەولێرەوە، دەسەڵاتەكانی پارێزگاری پێ بەخشرا! رێك وەكو ئاكەپە (كە بۆ شارەوانییەكانی كوردستانی باكوور دەیكات)، پارتیش بە تكا و پاڕانەوەی باڵی ماڵبات، لە هەولێرەوە قەییومێكی بۆ سلێمانی دانا. پیرۆزیان بێت.
