مەحمود ڕەزا ئەمین: قەیرانی دارایی و بیانوەکانی مافیای نەوت.
حوکمڕانەکانی هەرێم بۆ راکردن لە وتنی راستی و دان نە نان بە فەشەلی فکری و سیاسی و ئیداریی خۆیانا، هەر کە دەم ئەکەنەوە ئەڵێن: شەڕی داعش و لێشاوی ئاوارە و دابەزینی نرخی نەوت هۆکاری قەیرانی دارایی ین.
راستی ئەوەیە کە ئەم قەیرانە رەگی زۆر قوڵ ترە لە مێژوی دابەزینی نرخی نەوت و شەڕی داعش و هاتنی ئاوارە. قەیرانەکە بەڵگەی فەشەلی تەجرەبەی حوکمڕانیی کوردی و مایەپوچی فیگەرەکانی ناسیۆنالیزمی کوردی و کۆتایی تراجیدی 25 ساڵ حوکمڕانیی خۆخۆیی کوردی یە.
لەگەڵ ئەوەشا با ئاوڕێ لە بیانوەکانی مافیای نەوت بدەینەوە، بزانین راستن یا درۆ؟
یەکەم: شەڕی داعش:
شەڕی داعش زیانێکی زۆری گیانیی لە پێشمەرگەی کوردستان داوە. بە گوێرەی دوا زانیاری کە مەسعود بارزانیی سەرۆکی بنەماڵەی بارزانی لە 16- 11 – 2016 لە باشیک ئاشکرای کرد، ژمارەی شەهید و برینداری پێشمەرگە 11 هەزاری تێ پەڕاندوە.
ئەو هەمو قوربانیە زیانێکی زۆر گەورە و جەرگ بڕە، لێ مافیای نەوت فرمێسکی تیمساح ئە رێژێ چونکە، خۆی دەستی هەبو لە هێنانی داعش بۆ موسڵ و بۆ شەنگال. بە هەمو ئاوەزیان وایان لێک دابوەوە ئە توانن لە رێگەی داگیر کردنی موسڵەوە زەربە لە عیراق بدەن و دەستی خۆیان ئاوەڵاکەن بۆ هێنانە دی خەونەکانیان، لە رێگەی داگیر کردنی شەنگال و تەفروتونا کردنی ئیزیدیەکان یشەوە زەربە لە نفوزی پەکەکە و پەیەدە بدەن.
مافیای نەوت لە هاتنی داعش بۆ موسڵ و بۆ شەنگال و بۆ ناوچەکانی کەی کوردستان قازانجی مادیی زۆریان کردوە کە، بە درێژایی مێژو خەونی هەوەڵ و ئاخریان بوە. ئەوان بە هۆی هاتنی داعش و شەڕی داعشەوە ئەم قازانجانەیان کرد:
1- دو ساڵێک بازرگانی نەوتی قاچاخیان لەگەڵ داعش کرد. لە لایەک خۆیان پارەی زۆریان لێی دەس کەوت، لە لایەکی ترەوە پارەیان بۆ داعش دابین کرد تا توانای درێژە پێدانی شەڕی هەبێ. لەم روانگەیەوە، مافیای نەوت بەرپرسە لە خوێنی شەهیدانی دەستی داعش چ لە پێشمەرگە و چ لە سەربازی عیراقی و حەشدی شەعبی (بەشی دژە تیرۆری دەزگای موخابەراتی روسی لە بارەی بازرگانیی نەوتی قاچاخ لەگەڵ داعش، دو ساڵێک لەمەوبەر زانیاری بڵاو کردەوە)؛
2- بە هۆی هاتنی داعشەوە بۆ دەشتی نەینەوا، مافیای نەوت دەستی گرت بە سەر کێڵگەی نەوتیی عەینزالە دا. لەو کاتەوە رۆژانە 10 هەزار بەرمیل نەوتی لێ ئە فرۆشن بۆ خۆیان. ئەم کێڵگەیە هی وەزارەتی نەوت و غازی عیراقە، لەبەر ئەوە یەک قڕوشی لێ نادەن بە کۆمپانیا و مۆمپانیا… داهاتەکەی بە خڕی بۆ کوڕێکی سەری مافیای نەوتە؛
3- بە هۆی هاتنی داعش بۆ ناوچەی کەرکوک، هەلیان بۆ رەخسا کێڵگە نەوتیەکانی هاڤانا و بای حەسەن داگیر بکەن. تا ئێستا بایی نزیکەی 9 ملیار دۆلار نەوتیان لەم دو کێڵگەیە فرۆشتوە و داهاتەکەی دیار نیە. دەنگۆ هەیە لە دوای 21 ئۆکتۆبەری ئەمساڵ یش، کە داعش دزەی کردە ناو شاری کەرکوکەوە، فرسەتیان هێنابێ و چەن بیرێکی تری کێڵگەی بای حەسەن یان داگیر کرد بێ و لەو کاتەوە بە تانکەر نەوتەکەی بدزن؛
4- لە رێگەی بانکێکەوە لە هەولێر، لە گواستنەوەی پارە لە دەرەوەی وڵات بۆ ناو عیراق بۆ داعش، ملیۆنان دۆلار یان قازانج کردوە (بەشی دژە تیرۆری دەزگای موخابەراتی روسی لەم بارەیەوە زانیاری بڵاو کردەوە)؛
5- لە رێگەی خۆ بەخاوەن کردنی هێزی پێشمەرگەوە، چەک و تفاقێکی زۆریان لە ئەمریکا و وڵاتانی ئەوروپا دەسکەوتوە بۆ پڕچەک کردنی میلیشیاکانیان. گەر بە پارە بخەمڵێنرێن بایی سەدان ملیۆن دۆلارن. کاریان گەیاندە ئەوەی چەکی ئەوروپا و ئەمریکا کە بۆ پێشمەرگە ئە نێردرا، لە بازاڕی رەشا بفرۆشنەوە بە داعش. بە هەڕەشەی ئەوروپا و ئەمریکا ئەو بازاڕە رەشەیان داخست؛
6- شەڕی داعش مەسرەفی زیاد نە کردوە. چونکە، لە لایەک وڵاتانی ئەوروپا و ئەمریکا چەک و تەقەمەنی و سەدان ملیۆن دۆلاریان بۆ پێشمەرگە دابین کردوە، لە لایەکی ترەوە موچە و مەسرەفی رۆژانەی پێشمەرگە وەکو جاران ماوەتەوە و زیادیان نە کردوە.
کەواتە، مافیای نەوت ناتوانێ شەڕی داعش بکا بە بیانو بۆ فەرهود کردنی داهاتی نەوت و دەسگرتن بە سەر قوتی خەڵک و حەپەلوش کردنی نزیکەی 13 ترلیۆن دیناری بانکە ئەهلیەکان و بانکی TBI و پارەی پاشەکەوت کراوی هاووڵاتیان.
دوەم: ئاوارەکانی شەڕی داعش:
مافیای نەوت هۆیەک لە هۆیەکانی قەیرانی دارایی ئە گێڕێتەوە بۆ هاتنی ئاوارە بۆ هەرێمی کوردستان. بەڵام بە زۆر بەڵگە، هاتنی ئاوارە بۆ هەرێم قازانجی لە زەرەری زۆر تر بوە، لەوانە:
١. دو ساڵێک ئە بێ نزیکەی ملیۆن و نیوێک ئاوارەی عەرەب و مەسیحی و ئیزیدی لە شارە عەرەبیەکان و دەشتی نەینەواوە رویان کردۆتە ناوچەکانی هەرێم و لە ئۆردوگای کاتیا جێگیر کراون. لە چەن مانگی رابردوا چوارسەد هەزارێکیان گەڕاونەتەوە بۆ زێدی خۆیان و نزیکەی ملیۆنێک یان هێشتا لە چادرگەکانی هەرێما ئە ژین. بە هۆی شەڕی رزگار کردنی دەشتی نەینەوا و شاری موسڵ لە تیرۆریستانی داعش، شەپۆلێکی نوێی ئاوارە روی کردۆتەوە هەرێم و تا ئێستا نزیکەی 70 هەزار کەسێک رویان کردۆتە چادرگاکانی هەرێم لە سنوری قەڵەمڕەویی مافیای نەوت.
مەسرەفی ئەم ئاوارانە هەموی لە سەر رێکخراوە ناودەوڵەتیەکان و حوکمەتی عیراقی بوە و لە سەر ئەوان ئەبێ. مافیای نەوت هیچ پارەیەک بۆ ئەم ئاوارانە خەرج ناکا. لە بەرامبەرا ئاوارەکان مانگانە موچە و یارمەتی حوکمەتی عیراقی وەر ئەگرن و لە بازاڕەکانی کوردستانا سەرفی ئەکەن.
لە دو ساڵی رابردوا کە هەرێم لە سایەی سیاسەتی ئابوری و دارایی مافیای نەوتا توشی قەیرانی قوڵ و کوشندە کراوە، ئاهێک کە تیا مابێ، بەهۆی ئاوارەکانەوە بوە کە، کەمێک جوڵەیان لە بازاڕەکانی هەرێما هێشتۆتەوە. بۆ ئاوارەکان، هەنێ کاروباری بەڕێوەبردن و لۆجستیی سادەی لێ دەرچێ، ئەوەی پێی ئەڵێن حوکمەتی هەرێم، هیچ بارێکی زیاد نە کەوتۆتە سەر شانی، بە مەسرەفی ئاو و کارەبا و داوودەرمان یشەوە.
2- فیگەرەکانی مافیای نەوت، کاتێ بە ناوی “حوکمەتی هەرێم!”ە وە لەگەڵ وەزارەتی کۆچ و کۆچبەرانی عیراق ئەکەونە گفتوگۆ بۆ دابین کردنی شوێنی کەمپ بۆ ئاوارە، پێداگری زۆر ئەکەن قەبارەی گەورەی ئاوارە بکەوێتە ناوچەی نفوزی خۆیان. ئەوان لەمە دو مەبەستیان هەیە: سودی سیاسی و هی مادی.
سودە سیاسیەکەی: بریتی یە لە پرۆپاگەندە پێوە کردن و راکێشانی رێکخراوە جیهانیەکان و یارمەتیەکانیان بۆ ناوچەکانی قەڵەمڕەوی خۆیان و بەکارهێنانی ئاوارە وەکو کارت لە بەرامبەر حیزب و لایەنە سیاسیەکانی عیراق.
سودە مادیەکەشی بریتی یە لە: سودی راستەوخۆی کۆمپانیا و رێکخراوەکانی گروپی مافیای نەوت لە قۆنتەراتی دروستکردنی ئۆردوگاکان و دابین کردنی پێویستیە رۆژانیەکانی دانیشتوانی ئۆردوگاکان. سودی نا راستەوخۆش: بۆ جوڵاندنی بازاڕەکانی ناوچەی نفوزی خۆیان.
وەکو نمونەیەک “رێکخراوی خێرخوازیی با…..!” یەکێکە لەو رێکخراوانەی سودمەندی راستەوخۆیە لە ئاوارەکان. مافیای نەوت لەسەر حسابی قوتی خەڵکی کوردستان توانای مادیی خەیاڵی خستۆتە بەردەستی و بۆ خۆیان ناوبانگی پێ ئە کڕن، لەو لاشەوە بە ناوی یارمەتی دانی ئاوارەوە، موچەی موچەخۆرانی رێکخراوەکەشیان خستۆتە ئەستۆی حوکمەتی ئیتیحادی.
کەواتە درۆیە، ئاوارە هۆیەک بێ بۆ قورس کردنی کێشەی دارایی هەرێم. بەڵکو پێچەوانەکەی راستە: یارمەتی دەرە بۆ زیندو هێشتنەوەی بازاڕ و هێواش کردنەوەی کارکردی خراپی قەیرانی دارایی (لە بنەچەیا، سیاسی) و، مافیای نەوت یش راستەوخۆ سودی مادی و مەعنەوی لە ئاوارەکان دەس ئە کەوێ.
سێیەم: دابەزینی نرخی نەوت:
راستە، نرخی نەوت زۆر دا بەزیوە. نرخی پار و ئەمساڵی بەرمێلێک نەوت لە چاو پێرار و بەسر پێرارا، بە رێژەی 75%- 55% دا بەزیوە. بەڵام ئەوەی مافیای نەوت لە بازرگانیی رەشی نەوت لەگەڵ داعش و لە فرۆشتنی نەوتی کەرکوک و زیادەی بەرهەم دەستی کەوتوە، چەن قاتی ئەو زیانەیە کە لە دابەزینی نرخی نەوت لێی کەوتوە. لەبەر ئەوە، ئەوەش درۆیەکی شاخدارە کە، دابەزینی نرخی نەوت هۆیەکی قەیرانەکە بێ.
کەواتە، قەیرانەکە لە بنەڕەتا قەیرانێکی سیاسی یە، مافیای نەوت ئە یەوێ لە رێگەیەوە ئیرادەی خەڵکی کوردستان زەوت بکا و ناچاریان بکا مل بۆ خەون و خەیاڵی دۆنکیشۆتیانەیان دا نەوێنن.
لەبەر ئەوە پێویستە خەڵکی کوردستان ئەم قەیرانە بکەنە دوا هەل بۆ راست کردنەوەی هەمو خواروخێچیەکانی دو دەیە و نیوی حوکمڕانیی ناسیۆنالیستە درۆزنەکانی کوردایەتی.
