عیماد عەلی: دوور لە بۆچونەکانی پارتی، یاسای بودجەی عیراق سەلبیاتی هەیە بۆ کوردستان.
رەتکردنەوەی بودجەی عیراق لە لایەن پارتیەوە، تەنانەت لەپێش خوێندنەوەی و زانینی ناوەرۆکەکەی، شتێکی نامۆ نیە، وەک نەریتی هەمیشەیی، بەدوور لە بەرژەوەندی خەڵک و، وەک بەردەوام لە روانگەی دیدو بۆچۆنی تەسکی بەرژەوەندخوازانەی شەخسی و حزبیەوە تەماشای پرسە سەرکیە سیاسی و ئابوریەکانی کردووە. ئەوا لە هەڵسەنگاندنی بوجەی عیراق و لەو برگانەی کە تایبەتن بە هەرێمی کوردستانەوە، وەک لە هەردوو کاردانەوەی سەرۆکایەتی هەرێم و سەرۆکایەتی حکومەت لە دوتوێی بەیاننامەکەیاندا دەردەکەوێت، کە تا چەند لە تاریکە رێگەی کاری حزبیەوە ناوەرۆکی بودجەکە دەخوێننەوە و بە بەراورد لەگەڵ داهاتی هەرێم مامەڵەی لەگەڵدا دەکەن، بێ ئەوەی بە وشەیەکیش باسی ئەم قەیرانە و هۆکارەکانی بکەن و، بەوە بزانن کە یەکێک لە حاڵەتی خنکاندا بێت دەست بە پوشێکیشەوە دەگرێت، کەچی وا تازە بە تازە دەڵێن داهاتی هەرێم یەک ترلیۆن و بیست ملیار دینارە لە مانگێدا، بێ ئەوەی بیر لەوە بکەنەوە کە خەڵک بپرسێت، ئەی بۆچی مەعاش و خزمەتگوزاریەکانی دابین ناکرێت و بۆچی ئەم دوو ساڵە بەم شێوەیە رەفتار لەگەڵ موچەخۆراندا دەکەن، کە بەو داهاتەی خۆتان باستان کردووە توانای مەعاشی تەواو وقەرزدانەوە و خزمەتگواری و کاربەرێکردنی حکومەتیشتان هەیە ؟
با ئەوە بەجێبهێلین بۆ پارتی و رەفتار و گوفتار و مامەڵە و سیاسەتی و ئەو حاڵەتەی بە سەر ئەم میلەتەیدا هێناوە و بەم ناکۆکیانەی لەگەڵ لایەنەکان لەرووی سیاسی و ئابووریە ئەم وەزعەی هێناوەتە ئاراوە. با بە وردی و دوور لە کاردانەوە و بە چاوی فراوانتر و بەدەر لە خوێندنەوەی شکستخواردووی پارتی و، بە وەلانانی ناکۆکیەکانەوە ناوەخنی یاسای بودجەی عیراق بخوێنینەوە، بۆ ئەوەی جگە لە هەندێک لایەنی قازانجی کورتخایەنی کاتی بۆ ئەم قۆناغە سەختە، لایەنە سلبیەکانیشی دەرخەین، نەک ئەوەی وەک هەمووان باسی دەکەن، کە ئەوە گرنگە هەندێک چارەسەری موسەکن ئاسای موچەخۆرانی تێدایە. بەڵکو بارە نەرێنیەکەی لە دەرئەنجامی ململانێ حزبیەکان، زەقتر و گەورەتر دەکرێتەوە، ئەمەش بە بێ خوێندنەوەی وەزعی دوور مەودا و بە پێی ململانێی حزبی لەم کاتەدا، کە سەرجەم لایەنەکانی کوردستان لە حاڵەتی ناکۆکی قوڵدان و بۆ ملکەچ کردنی یەکتری مامەڵەیان لەگەڵ پرۆژەیاسای بودجەدا کرد و، دەنگیان لەسەردا و بە ریککەوتنی پێشوەختەی نێوان تەوەر و هاوپەیمانێتی و جەمسەرە ئیقلیمیەکە، کە کورد دابوش بووە بە سەریدا رای خۆیان سەپاندووە، واتە لەسەر کاری تەکتیکی کورتخایەنی تا رادەیەک قازانج بەخشی بچوک لەسەر حسابی ستراتیجی تارادەی زۆرزیانبخەشی گشتی . چۆن ؟
کە بە وردی برگەکانی بودجەکە دەیخوێنیتەوە، تەنانەت بەدەر لە بودجەی ساڵانی تر، ئەوەی پەیوەندی بە کوردەوە هەیە، یاسای بودجەیەک، هەموو ناوەخن و ئامانج و جەوهەری بەندەکانی بەرەو ناوەندێتی حوکم بروانێت و ئەگەر بکرێت و بە پێی مامەڵە لەگەڵ وەزعی نالەباری هەرێم، هەموو تایبەتمەندیەکانی بسرێتەوە و ئەوەی پەیوەندی بە سەروەری و سیادەیوە بێت نەیهێڵێت و رووە و ناکۆکیەکی ناوەخۆی توند بروات، تا چەند لە زیانی گەلدا دەکەوێتەوە.
مامەڵە کردنی پەرلەمانتارانی بەغدا وەک کارێکی شەخسی و هەڵگری بیری تەسکی حزبی و ناکۆکی شەخسی و حزبی بووە و بودجەیان خوێندۆتەوە، کە بەداخەوە دەڵێم، پەرلەمانتاران لە ئاستی خوێندنەوەی ئامانجە گەورەکانی گەلی کوردستان، دوور لە ململانێی حزبی و شەخسی نەبوون و خۆیان لە گۆشەنیگای کاری کاردانەوەئاسا دەرباز نەکردووە و بە رق و کینەی ناکۆکیەکانی لایەنەکانی هەرێم و دژایەتییەکتر کردن و، زیاتر لەگەڵ لایەنەکانی تری عیراقدا رێککەوتون و لەسەر بنەمای با لەسەر خۆم و دوژمنەکەم بکەوێت، کاریان کردووە، لەدواجاریشدا دەیانەوێت ئەم وەزعە نالەبارەی موچەخۆران بکەنە بەهانە و موزایەدی پێوە دەکەن لەکارێکی تاسەر ئێسقان کورتبینی ئاوهادا. کە بواری جێبەجێکردنی زۆر کەمە و بەڵکو ناکۆکیە نێوخۆییەکان قوڵتر دەکاتەوە و، دەتوانرێت بەدەر لەوە، لە لایەن عەبادی و بەرزانیشەوە جێبەجێش نەکرێت.
بودجەیەک کەلە برگەیەکیدا، بەشە بودجەی پێشمەرگە بە کراوەیی بەجێ بهێڵیت و بیخەیتە ژێر رەحمەتی کات و وتووێژ و بارودۆخی رۆژ، ئەمەش جگە لە کورد هیچ لایەنێکی دیکە زیان ناکات و، ناوەند دەتوانێت دەستەخەرۆت بکات و کات بەسەربەرێت و بەهانە بێنێتەوە و عانەیەکیشت بەرنەکەوێت و، تەنانەت هەردولا دەتوانن نەگەنە رێککەوتن و بودجەش دیزەبەدەرخونە بکرێت، بەتایبەتی ئەوەی پەیوەندی بە کوردستانەوە هەیە، دەشێت بەهەمان شێوەی مادەی 140 و مامەڵەی سونە و شیعە لەوبارەوە، وەزعی جێبەجێ کردنی برگەکانی ئەم بودجەیە بخوێنینەوە . تۆ رێژەت جیانەکردبێتەوە، وەک چۆن لەو مادەیە کاتەکەشت بەسەرچوو نەگەیتشتیتە هیچ رێکەوتنێک، ئاوها ساڵەکە بەسەر دەچێت و باری جێبەجێکردنی بودجەش سەبارەت بە هەرێمی کوردستان بە هەڵپەسێردراوی دەمێنێتەوە.
پێداچونەوە بە حساباتی نێوخۆی هەرێم و وردبینی و پاککردنەوەی ئەستۆی هەرێم لە ساڵی 2004 ەوە تاوەکو 2014 و ئەو قەرزەی کە هەرێم دەکەوێتە ژێر باریەوە، لەگەڵ گەرانەوەی داهاتی گومرگ و زەریبە و رسومات و داهاتی فرۆکەخانەکان بۆ ناوەند، کە ئەمە وات لێدەکات تەنها وەک پارێزگایەک مامەڵەت لەگەڵدا بکرێت و ئەو هەنگاوە عەمەلیانەی تێیدا لەم ماوەی سێزدە ساڵەدا بەرەوپێشەوەچویت، لەدەرئەنجامی خودپەرستی پارتی و رقو کینە و کورتبینی و کاردانەوەی لایەنەکانی تر، بە چەند هەنگاوێک پاشەکشەی لێ دەکەیت . جگە لەوەی لە سایەی پارتیدا بودجەی کوردستان بەم پارە خەیاڵیەوە بەم دەردە چووە، سەرباری ئەوەش تۆ بە پێی بودجەی عیراق لە حاڵەتی تەسلیم کردنەوەی نەوتی هەرێم بە سۆمۆ لە داهاتی هەرێمی دزراو لە سنوری 60 ملیۆن دۆلاری رۆژانە کەمدەکاتەوە، بە هەمان هەناردنە دەرەوەی هەمان برە نەوت.
لە لایەکی ترەوە، ئەگەری ئەوەش هەیە کە هەم لە عەلی بینەوە و هەمیش لە وەلی، واتە لە بواری داهاتدا، بۆ سمێل چوبین و ریشیشمان خستبێتە سەری، واتە لە دەرئەنجامی ریکنەوکتنی هەرێم و عەبادی بە پێی بەرژەوەندی هەردوولا، موچەکەش دابین نەکرێت و رووەو ناوەندگیریەکە زیاتر خۆی زاڵ بکات و، لە پاش شەری داعش ئەو حاڵەتە ئیستغلال بکرێت و گەورەترین لێدان بەر وەزعی کورد بکەوێت و چەندین هەنگاو رووە دواوە بێین . بەتایبەتی لەم دۆخەدا لە لایەن تورکیا و ئێرانەوە وەبەربهێنانی سیاسی لەسەر ئەم زەمینە لەبارەی کوردستان بۆخۆیان بکەن و دوور لە فیدراڵیزم و یاسا، عیراقێکی یەکگرتووی ناوەندێتی کە لە بەرژەوەندی هەردوولایاندایە بگێردێتەوە و، بە هەر شێوەیەک بێـت حکومەتی ناوەند بە هەموو توانایەوە باڵ بەسەر کوردستاندا بکێشێت.
بۆیە، ئەگەر پارتی دیموکراتی کوردستان خەتی سوری تێپەراند و هیچ بەرژەوەندیەکی لە ململانێ نێوخۆییەکان لەبەرچاو نەگرت و بە عەقڵیەتێکی تەسکی دواکەوتوانەی عەشایەری و شەخسیەوە لەگەڵ ئەزمونی کوردستاندا رەفتاری کرد، بەڵام لە کاردانەوەی لایەنەکانی تر و بەهەمان عەقڵیەتی عینادی و نەخوێندنەوەی وەزعی بەدەر لە ململانێی حزبی، زیانێکی یەکجار گەورە لە هەرێمی کوردستان دەدەن و دەستی میلەتیش لەبن هەمبانەکەوە دەردەچێت . بۆیە دەڵێم، بەم شێوە رەفتارە و بە دلخۆشبون بە تێپەراندنی بودجەی عیارق هیچ کێشەیەکی کوردستان چارەسەر نابێت و بگرە ئاسانکاری بۆ راکێشانی دەستی ناوەند و لەناوەش دوژمنەکانیش دەکات.
