مەحمود ڕەزا ئەمین: پارتی و كوشتنی سیاسی.
پارتی لە دامەزراندنیەوە 1946 هەتا سەرەتای دوو لەتـــبوونەكە 1964 حیزبێكی ئازادیخوازی نیشتمانیی كوردستانیی پێشكەوتنخواز بوو. لەدوای جیابوونەوەی/دەركردنی جەلالی لە مەلایی، وردە وردە ڕێچكەی حیزبێكی بنەماڵەیی كۆنەپەرستی گرتەبەر، هەتا لە كۆنگرەی 8ی ساڵی 1970 لە ناوپردان، بە یەكجاری بوو بە حیزبی بنەماڵە. لەو كۆنگرەیەدا بۆ یەكەمجار كوڕانی خوالێخۆشبوو مەلا مستەفا بارزانی، ئیدریس و مەسعود بوونە ئەندامی سەركردایەتی، دوا تر (م. س) و ئەندامی بارەگای بارزانی.
وەكو هەردوو مێژوونووس، خوالێخۆشبوو جەرجیس فەتحوڵڵا و بەڕێز ئەیوب بارزانی دەيگێڕنەوە، لەو كۆنگرەیەدا تەزویر بۆ هەردووكیان كراوە بۆئەوەی دەنگیان وەكو یەك بێت، تا كێشە بۆ بنەماڵە دروست نەبێت! بەو پێیە، جووتە برا هەر یەكی 450 دەنگی خشتیان “هێنا” و گەیشتنە لوتكەی ناوەندی بڕیار {بڕوانە: جرجیس فتح اللە، زیارە للماضی القریب، ستوكهولم، دار الشمس للطباعە والنشر، ص67. هەروەها، ایوب بارزاني، الحركة التحرریة الكوردیة و صراع القوی الاقلیمیة و الدولیة، 1958- 1975، جنیف، دار نشر المشرق، گ1، ص393)}.
ئەمە یەكەم نیشانە و یەكەم گورزی بە بنەماڵەیی كردنی پارتی بوو كە گەلی كوردستان تا ئێستا باجی دەدا. ئەو كۆنگرەیە خاڵی وەرچەرخانە لە مێژووی پارتی و خەڵكی كوردستان/یشدا، چونكە بنەماڵەی بارزانی بەری ڕەنجی شەش ساڵ هەوڵ و تەقەللای خۆی چنیەوە و توانیی لە ڕێگەی كۆنگرەكەوە بە بنەماڵەیی كردنی پارتی بشەرعێنێت. دوای ئەو كۆنگرەیە، بارەگای بارزانی بووە گرنگترین دامەزراوەی پارتی. بارەگای بارزانی پێكهاتبوو لە خوالێخۆشبوو بارزانیی باوك و هەردوو كوڕەكەی. هەموو بڕیارە چارەنوسسازەكان: تاكتیك و ستراتیجی شۆڕش؛ شەڕ و ئاشتی؛ مفاوەزات كردن و نەكردن؛ بەستنی پێوەندی و تێكدانی، چ ناوەكی و چ دەرەكی؛ سامانی شۆڕش و خەرج كردنی؛ دانان و لابردنی بەرپرسە سیاسی و سەربازیەكانی شۆڕش؛ گرتن و كوشتن و ڕاوەدونانی نەیارانی بنەماڵە، هەموویان لەو بارەگایەوە دەردەچوون. تەنانەت ئاشبەتاڵ پێكردنی شۆڕشی 14ساڵەی كوردیش، لە 19- 3- 1975دا، هەر بە بروسكەیەكی ئەو بارەگایە ڕاگەیەنرا. لەو كۆنگرەیە بە دواوە تا ئێستا، رۆڵی م. س و كۆمیتەی سەركردایەتی و دەزگاكانی پارتی بووە بە ڕایی كردنی بەرژەوەندی بنەماڵە و جێبەجێكردنی داواكانی.
پەروەردەی كۆمەڵایەتی و سیاسیی ئەم بنەماڵەیە بریتيیە لە خۆبەخواكردن(تألیە:). لەبەر ئەوە مناڵیان، لەو ڕۆژەوەی ڕستە تێدەگات و ئاوەز پەیدادەكات، وا پەروەردە دەكرێت كە ئەو جیایە لە مناڵی كەسانی تر. گۆشیدەكەن و پێیـدەڵێن: “تۆ نەوەی بنەماڵەیەكی شۆڕشگێڕيت؛ باوك و باپیری تۆ خودانی كورد بوون و تۆش لە ئایندەدا دەبیت بە خودانیان؛ باوك و باپیری تۆ نەبوونایە كورد نەدەبوو؛ بەرژەوەندی كورد و بەرژەوەندی بنەماڵەكەمان ئاوێزانن، لێكجیاناكرێنەوە؛ هەرچی لە بەرژەوەندی ئێمە بوو خۆ بە خۆ لە بەرژەوەندی كوردە؛ ئەم نیشتمانە و سامانەكەی، ئێمە نەبووینایە نەدەبوون، بۆیە بۆمان حەڵاڵن”.
چەند نموونەیەك بۆ سەلماندنی ئەو ڕاستیە:
نموونەی یەكەم: مەسعود بارزانی لە كۆنگرەی 13 ی حیزبەكەیدا 11- 18-,12- 2001 ناوی كوڕەزایەكی خۆی هێنا، كوڕی مەسرور و، وتی، فڵانی كوڕەزام پێی وتم؛ باپیرە خەم مەخۆ من كوردستان/كەركوك ڕزگار ئەكەم(وەرگیراوەكە دەق نیە، پاڵفتەی قسەكانێتی). كوڕەزاكەی شەش ساڵ لەمەو بەر 3-4 ساڵان بووە.
نموونەی دووەم: چەند ساڵێك لەمەوبەر كوڕە گەورەی نێچیروان بارزانی كە ئەو كات 12-13 ساڵان بوو، وتی؛ ئەم خۆشگوزەرانیەی خەڵكی كوردستان، بەرهەمی ڕەنجی باوكمە. بە مەرجێك هەمووی پارەی بەغدا بوو، باوكی یەك تنۆك ئارەقی نەڕشتبوو بۆ پەیداكردنی.
نموونەی سێیەم: گۆیا، یاسری كوڕی مەنسور بارزانی، لە نۆڤەمبەری 2016دا بە ڕۆژنامەی نیویۆرك تایمزی ئەمریكی وتوە: وەك چۆن هەمیشە گوڵە بەڕۆژە ڕووی لە خۆرە، دەبێت گەلی كوردیش بە هەمان شێوە ڕووی لە سەرۆك مەسعود بارزانی بێت.
ئەم جۆرە پەروەردە كۆمەڵایەتی- سیاسیيە، كەسانێك دەخولقێنێت كە بێجگە لە خۆی و بەرژەوەندیەكانی خۆی، چاوی كەسی تر و ڕای تر و بۆچوونی تر و بەرژەوەندی تر و ڕەنگی تر و بەرنامە و پرۆگرامی سیاسیی هیچ حیزبێكی تر نابینێت. ئەم پەروەردە سەقەتە، زنجیرەیەكی نەبڕاوەیە. وەكو هێلكە و مریشك بەردەوام یەك یەك دروستدەكەنەوە، یەك یەك بەرهەم دەهێننەوە؛ بێئەوەی گۆڕانی ئەرێنی بەسەر ئاوەز و بیركردنەوە و مینتاڵێتی ئەم گروپەدا بێت. لەبەرئەوە هەمیشە پیرەكانیان وەكو گەنجەكانیان و گەنجەكانيشیان وەكو پیرەكانیان بیردەكەنەوە و دەفیعلێن و دەشولێن: كۆپی كردنەوەی بەردەوام و بێبڕانەوە. كاتێك مرۆڤ لە مناڵیەوە بەو شێوەیە پەروەردە دەكرێت كە باڵقیش دەبێت لەپڕ دەبێت بە ئەندامی م. س/ی حیزب و خۆی لە ناو جاهـ و سامان و دەسەڵات و حەشەم و خەدەما دەبینێتەوە و سەرە زل و بەتەمەنەكانی حیزبیش دەستیان بە سنگەوە بۆ دەگرن و لە بەردەمیاندا دەچەمێنەوە، دەچێتە ڕۆحیەوە كە ماڵە باوانی ڕاستیان پێـوتوە: ئەم جیاوازە” “ئەم خودانی حیزب و خاك و خەڵكیشە!”، ئیتر هەر كەس لە چوارچێوەی حەز و بەرژەوەندیی بچێتەدەر، ئاسانترین شت لای، ئەوەیە، بڕیاربدات گیانی بكێشێت و لە ناویبەرێت. ئەم تیپە لە مرۆڤ، هەرگیز ناتوانێت نان و ئازادی و كەرامەت بۆ خەڵك فەراهەم بكات؛ مادام پەروەردەی كۆمەڵایەتی- سیاسی/یشی ڕێگەی پێنادات. بێجگە لە خۆی كەسێكی كە لەسەر كورسی دەسەڵات ببینێت، ناڕەزایەتی دەسەڵاتی و حوكمڕانیی پەیدادەبێت. بۆئەوەی ناڕەزایەتی نەهێڵێت یان كپ بكات، ڕێگەچارەی نیە پەنابردن بۆ توندوتیژی نەبێت. دەیان و سەدان هەزار كەس لە ناو كۆمەڵی كوردستاندا بڕوایان بە مێژوو و خەبات و “پیرۆزیی بنەماڵەی بارزانی!” و پارتی هەیە. بەڵام ئەمە دڵیان ئاو نادات. “دەبێت، وەكو ناسری كوڕی مەنسور بارزانی وتویەتی” هەمو كۆمەڵ بڕوای بە “پیرۆزیان” هەبێت و ملكەچیان بن . بۆ هێنانەدی ئەو حەز و خەونە، پەنا بۆ دوو ڕێگا دەبەن: “دەم چەوركردن” و “تۆقاندن و كوشتن”. بە ڕێگەی یەكەم، توانیویانە هەزاران كەس و سیاسی و قەڵەم و بە ناو ڕۆشبیر بكڕن. هەر كەس مل بۆ هیچكام لەو دوو ڕێگەیە درێژ نەكات، دەيخەنە بەر غەزەبی خۆیان؛ هەوڵی كوشتنی فیزیكی، ئەگەر پێیان نەكرا، هەوڵی كوشتنی سیاسی و كۆمەڵایەتی دەدەن: دەیگرن و دەیخەنە زیندانەوە… ناوی دەزڕێنن… تۆمەتی دەدەنە پاڵ… فایلی بۆ ڕێكدەخەن… چیرۆكی بۆ هەڵەبەستن… تەخوینی دەكەن.
كوشتنی سیاسی لە مێژووی پارتیدا: پارتی، لە دروستكردنیەوە هەتا هاتنەوەی بارزانیی باوك لە یەكێتیی سۆڤێتەوە بۆ عێراق، لە كوردستان هیچ هەوڵێكی تیرۆری فیكریی و فیزیكی نەبووە، چ لە ناوخۆیدا، چ لەگەڵ حیزبەكانی تردا. بەڵام، یەكێك بیرەوەریەكانی زرار سڵێمان بەگ دەرگەڵەیی خوێندبێتەوە (بیرەوەریەكانم لە ساڵانی 1943- 1977)، بۆيدەردەكەوێت كە بارزانیی ڕەحمەتی لە سۆڤێتیش ممارەسەی تیرۆری فیكريكردوە لەگەڵ هەڤاڵەكانی. كاتێك بارزانی گەڕایەوە بۆ عێراق، تیرۆری فیكری و كوشتنی فیزیكی و سیاسیی لای پارتی، چ لەناوخۆی و چ لە دەرەوەی خۆی بەخێرایی پەرەيسەند. لەم وتارەیدا بە خێرایی ئاوڕێك لەم ئاوە رژاوە ئە دەمەوە:
1- لە 30ی حوزەیرانی 1959دا، بارزانیی باوك لە بەغدا، چەكدارەكانی خۆی ناردە سەر هەمزە عەبدوڵڵای سكرتێری پارتی و لە پارتی دەریكرد، لەسەر جیاوازیی دیدگا. ئەگەر پێش گەیشتنی چەكدارەكان بە بارەگای م.س/ی پارتی، خوالێخۆشبوو هەمزە عەبدوڵڵا هەڵنەهاتایە، دەكوژرا. دوایی، بۆ كوشتنی كەسێتیی، بارزانی و پارتی ئەنواع و ئەشكاڵ بوختانیان بۆ هەڵبەست.
2- ساڵی 1963 پارتی لە ناو شاری سلێمانیدا كەوتە ڕاوكردنی كادرە چالاكەكانی حیزبی شیوعی و ژمارەیەكی لێ شەهیدكردن. گوندی كانی ماسیی خوار سلێمانی ببوە قەبرسانی “نەیارانی!” پارتی. لەو بارەیەوە خوالێخۆشبوو مەلا ئەحمەدی بانی خێڵانی لە بیرەوەریەكانیدا دەيگێڕێتەوە: لای بارزانی شكاتیان لە بكوژەكانی كادرەكانیان كردووە… ڕۆژێك كە لە لای بارزانیەوە هاتۆتەوە، لە ڕێگا تووشی قالە تەگەرانی و …بووە بەرەو بارەگای بارزانی ڕۆیشتون. دڵيخۆشبووە وايزانیوە بارزانی بۆ گرتن و سزادان بانگی كردوون كەچی لەولاوە بە دیاری بارزانیيەوە گەڕاونەتەوە” (تێبینی: دەق نیە، ناوەرۆكە. سەرچاوەكەم لەبەر دەست نەبوو).
3- دوای لەتبوونەكەی 1964، سەرۆكی پارتی كەسێكی نارد بۆ كوشتنی ناهیدە خانی كچی شێخ سەلامی شاعیر (دایكی د. رۆژ نوری شاوەیس). پێنج- شەش فیشەكی بەركەوت، خوا نەيكوشت. ئەو كاتە ئەندامی كۆمیتەی سەركردایەتی پارتی بوو. نوری شاوەیسی مێردی ئەو كاتە ئەندامی م.س و لەگەڵ جەلالیەكان بوو.
4- پێش جیابونەوە و دوای سەر ئاوكەوتنی ناكۆكیەكانی سەرۆكی پارتی و م. س، سەرۆكی پارتی بۆ سووك پیشاندانیان لەناو خەڵك و پارتی و هێزی پێشمەرگەدا، مامۆستا برایم ئەحمەد و مام جەلالی بەناوی خۆیان ناو نەدەهێنا، پێیدەوتن: بلە و جەلە. بۆ شكاندن و كوشتنی كەسێتی/یشیان، قسەی سووكی شوێن خستبوون. لە هەندێك لە وەرگێڕەكانی جارانی بارزانیی باوك/م بیستوە، كاتێ لەسەر ناكۆكی نێوان خۆی و باڵی جەلالی قسەی بۆ ڕۆژنامەنووسانی بیانی كردوە، قسەی سووكی بەو دوو كەسێتییە وتووە. كە هەستی كردوە وەرگێڕەكان وەكو خۆی قسەكانی تەرجەمە نا كەن، بە جوڵانی دەستی و ئاماژە، ڕۆژنامەنووسە بیانیەكانی تێگەیاندوە چ جنێوێكیان پێئدەدا.
5- بەهاری 1964، سەرۆكی پارتی هێزێكی زۆری پێشمەرگەی ناردە سەر ماوەت بۆ كوشتن و گرتنی ئەندامانی مەكتەبی سیاسیی پارتی. بە شەڕ خۆیان دەرباز كرد و هەڵاتن بۆ ئێران.
6- حوزەیرانی 1964، پارتی لە ماڵێكدا هەر یەك لە عەلی حەمدی و مەحمودی حاجی تۆفیقـی ڕفاند. هەردووكیان بە (إختفا) لە ناو شاری سلێمانی ئیشوكاری لقی چواری پارتی- باڵی م. س/یان بەڕێوەدەبرد. یەكەم ڕۆژی ساڵی 1966، بە فەرمانی بارزانی، هەردووكیان گولـلەباران كران، تا ئێستا گۆڕیان ونە. عەلی حەمدی خەڵكی ئاكرێ و كەسێكی ڕەنجدەر، خوێنەوار، ڕۆشنبیر و كوردپەروەر بوو. ساڵی 1943 یەكێك بوو لە دامەزرێنەرانی حیزبی ڕزگاری. كاتێك ڕفاندنی، لێپرسراوی لقی چواری پارتی- باڵی م. س بوو، ڕەحمەتی مەحمودی حاجی تۆفیق/یش كارگێڕی هەمان لق بوو. هەردووكیان پێكەوە ڕفێنران و پێكەوە شەهیدكران. جێی داخێكی بە سوێیە، مەحمودی حاجی تۆفیق، بارزانی بێ گۆڕی كرد، ئاراسی كوڕە تاقانەشی، ساڵی 1985، بەعس لە سەر كۆمەڵە بوون گرتی و تا ئێستا بێ شوێنەوار و بێ گۆڕە!.
7- ساڵانی 1967- 1968 بارزانیی باوك، دەیان سەركردە و پێشمەرگەی كۆمیتەی ئینقلابیی حیزبی دیمۆكراتی كوردستانی ئێرانی بە زیندوویی یا كوژراوی تەسلیمی ساواك كرد. لەوانە: سلێمانی موعینی (فایەق ئەمین)، خەلیل شەوباش، ئیسماعیلی شەریف زادە، عەبدوڵڵای موعینی، مەلا ئاوارە(مەلا ئەحمەدی كوڕی مەلا محەمەد ئەمینی هەمەوەندی)، مەلا ڕەحیمی وەرتێ(میرزا ئەحمەد)، ساڵح لاجانی و هاوڕێكانی، موراد شیدیز و، دەیان پێشمەرگەی تر.
8- ساڵی 1971 بە سیناریۆی میتی توركی و جێبەجێكردنی بارزانیی باوك، هەردوو سكرتێری گشتیی پارتی دیمۆكراتی كوردستان- توركیا، سەعید ئاڵچی و دكتۆر شڤان كوژران و ئاشبەتاڵ بەو پارتە كرا. سەرەتا پاراستن لە گوندی قومری، نزیك سنوری توركیا لە دیوی كوردستانی باشور، سەعید ئاڵچی كوشت. دوایی بە بیانوی ئەوەی دكتۆر شڤان، سەعید ئاڵچی كوشتووە، بە فەرمانی بارزانی خرایە زیندانی ڕایات و پاش چەند مانگێك گوللـە باران كرا.
9- دوای ساڵی 66، بارزانیی باوك چەند جارێك هەوڵیداوە مام جەلال بكوژێت. جارێك نامەی ناردوە بۆ ڕەحمەتیی مامۆستا هەمزە عەبدوڵڵا، داوای لێكردوە مام جەلال بكوژێت، لە بەرامبەرا لێیخۆش دەبێت(نامەكە لە بەردەستایە). جارێكیش دەزگای پاراستن پلانی كوشتنی مام جەلالی داناوە و فەشەلی هێناوە.
10- دوای دەرچوونی كتێبی (پەنجەكان یەكتری ئەشكێنن)ـی كاك نەوشیروان (ساڵی 1997)، بنەماڵەی بارزانی لە سەر بەشی (بەبۆنەی مردنی مەلا مستەفاوە: مەلایی و جەلالی لە تەرازوودا) نیازیان هێنا لە لەندەن بیكوژن. بە هەڕەشەی مام جەلال وازیان لەو خەونە هێنا.
11- پاراستن ساڵی 1973، لە سلێمانییەوە كەسێكی نارد، لە 22 ی تەموز لە بەغدا، نزیك ماڵەكەی بە خۆی لە گەڕەكی كفاح، نزیك گۆڕەپانی (وثبة)، محەمەد حەسەن برزو/ی كوشت. ئەم جوامێرە، بازرگانێكی گەورەی فەیلیی ئیلامی بوو. خۆی و خێزانەكەی لە بەغدا دەژیان. ساڵی 1959 كە پارتی بە ڕەسمی ئیجازەی لە حوكمەتی عیراق وەرگرت، ئەم یەكێك بوو لە داواكەرانی ئیجازەكە. هەم بە پارە و هەم بە خەبات خزمەتی زۆری پارتی كردبوو. دوای جیابونەوە لەگەڵ باڵی م. س بوو. دوای بەیانی 11ی ئازار و دوای تێكەڵاو بوونەوەی هەردو باڵی مەلایی و جەلالی، محەمەد حەسەن برزو تێكەڵاو نەبوەوە و وازی لە حیزبایەتی هێنا. لە سەر تێكەڵاونە بوونەوە بە باڵی مەلایی، كوشتیان.
12- خوالێخۆشبوو عوبەیدوڵڵا، كوڕە گەورەی بارزانی، لەسەر دوو شت لەگەڵ باوكی و براكانی، ئیدریسی ڕەحمەتی و مەسعود ناكۆك بوو: دژی تەوریثی پارتی بوو بۆ مەسعودی برای؛ دژی سیاسەت و ڕەفتاری باوكی و دوو براكەی بوو. لەبەر ئەو دوو هۆیە و لەبەرئەوەی لە ڕێگەی شەهید فاخر مێرگەسووری/یشەوە ئاشنایەتی لەگەڵ بیری چەپ پەیداكرد بوو، باوكی زۆر ڕقی لێی بوو، دوو جار هەوڵی كوشتنی داوە. جاری یەكەم ساڵی 1972 كە لە زیندانی خەلان زیندانی بووە. كە ئاگادار كراوە باوكی فەرمانی داوە ئەمشەو بكوژرێت، شەوی 6- 6- 1972 لە زیندان هەڵاتووە. ماوەیەك لە بلێ و بارزان خۆی حەشارداوە. باوكی هەڕەشەی ناردۆتە سەر شێخ عوسمانی شێخ ئەحمەدی خودانی بارزان، عوبەیدوڵڵا لەو ناوە دەركات. ناچاربووە لە كۆتایی ئەو ساڵەدا خۆی ڕادەستی ڕژێمی بەعس بكات. سەرەنجام بەعس ساڵی 1983 لەگەڵ دوو برای تری (لوقمان و سابیر) و 8000 بارزانیی ئۆردوگای قوشتەپە، شەهیدی كردن. جاری دووەم، گەرماوگەرم دوای ئاشبەتاڵ بووە، كاتێك بارەگای بارزانی لە نەغەدە بووە. بارزانی جەمیل مەحۆ/ی بانگـكردوە و داوای لێكردوە عوبەیدوڵڵای كوڕی بۆ بكوژێت، چی پارە داوابكات دەیداتێ. جەمیل مەحۆ لە كتێبی (مذكراتي داخل سجون الثورة الكوردية، جمیل محو، سكرتیر العام للحزب الدیمقراطــي الكوردي، 1982، ص 253 ) دەگێڕیتەوە و دەڵێت: كە ئەو داوایەی لێكردم، هەمو گیانم گرژ بوو، لە حەسرەتدا زمانم لە گۆ كەوت و یەك نوتقم بۆ نەدرا”. سەیر ئەوە بووە، جەمیل مەحۆ لە28 ی مایسی 1971 وە هەتا دوای ئاشبەتاڵ، لەسەر نزیكایەتی لە عوبەیدوڵڵا، بە فەرمانی بارزانی خرابووە زیدانی خەلان/ــەوە.
13- شێخ عوسمانی شێخ ئەحمەدی خودانی بارزان، برازای بارزانیی باوك، لەسەر دوو شت بارزانی ڕقی لێهەڵگرت: دژی تەوریس(توريث) بوو بۆ مەسعود بارزانی؛ بارزانی دەيویست شێخایەتی/یش بكەوێتە دەستی خۆی. موریدەكانی خودانی بارزان بۆنی خودانیان نابوو بە شێخ عوسمانی كوڕیەوە. دوای ئەوەی بارزانی دڵنیا بوو شێخ عوسمان بە هیچ هەڕەشە و گەمارۆیەك ناگیرێت، بە سەرۆكایەتی خۆی، لە حوزەیرانی 1974 و لە گەرمەی شەڕی نێوان سپای داگیركەری بەعس و شۆڕشدا، هێزێكی گەورەی پێشمەرگەی كوردستانی بردە سەر شێخ عوسمان و بە خاوخێزان و هەمو مرید و دەروێشەكانیەوە ڕاوی نان بەرە و هەولێر و ناچاری كردن تەسلیمی ڕژێمی بەعس ببن. ئەو 8000 بارزانيیەی لە قوشتەپە بەعس بردنی و كوشتنی، هەر هەمویان لە نەیارەكانی بنەماڵەی بارزانی بوون. میسریەكان پەندێكی جوانیان هەیە بۆ حاڵەتی وا: “یقتل القتیل و یمشي فی جنازتە”.دكتۆر مەحمود عوسمان، سەبارەت بە دەركردنی شێخ عوسمان، لە لاپەڕە 36 ی چاپی یەكەمی كتێبی “تقییم مسیرة الثورة الكردیة و إنهیارها و الدروس و العبر المستخلصة منها 1961- 1975) دا نووسیویەتی: “بارزانی نە خۆی و نە كوڕەكانی ڕۆژێك لە ڕۆژان نە سەریان لە شەڕگەیەك دا و نە نەخشەیان بۆ هێرشێكی بەرنامەدار یا نەبەردیەك یا جەنگی پارتیزانی دانا، تەنیا جارێك كە بارزانی تیادا چووە بەرەی شەڕ، ئەو جارە بوو كە بۆ ناوچەی بارزان چوو، بۆ دەركردنی شێخ عوسمان”.
14- پارتی لە 15ی 11ی 1968دا، چوار گەنجی جووتیار و بێ دەسەڵاتی گەڵاڵەی باڵەكایەتی و گەنجێكی دەربەندی باڵەكایەتی، بە تۆمەتی جەلالی بوون گرت. تەمەنیان لە نێوان 20- 28 ساڵدا بوو. لە مایسی 1969 بە فەرمانی لوتكەی دەسەڵات، هەر پێنجیان بێسەر و شوێن كران. خەڵكی ناوچەكە دەڵێن، زیندەبەچاڵكراون و تا ئێستا گۆڕیان ونە. ناویان: ڕەسوڵ مستەفا ڕەسوڵ ئەحمەد 1949، قادر حوسێن مەلا قادر 1945، عەزیز حوسێن مەلا محەمەد ناسراو بە فەقێ عەزیز سەلامیەنی 1942، حەسەن قادر محەمەد ئەحمەد ناسراو بە حەسەنی مەلا حاجی 1941، ئەنوەر ڕەسوڵ شێخە بوو.
15- ساڵی 1972, (12) كادری حیزبی شیوعی عیراق لە دوای تەواو كردنی خولێكی سیاسی لە یەكێتیی سۆڤێت، لە ڕێگەی سوریاوە گەڕانەوە بۆ عیراق. كە داخڵی بادینان بوون، لێپرسراوی سەربازیی پارتی لە بادینان، عیسا سوار، هەر دوازدە كادرەكەی گرت و بێسەروشوێنی كردن و هەتا ئێستا گۆڕیان ونە.
16- دوای مردنی بارزانیی باوك، بە فەرمانی ئیدریس بارزانی و مەسعود بارزانی، شێخ محەمەدی هەرسین، ئەندامی لیژنەی مەركەزی پارتی، ڕفێنرا و بێ سەروشوێن كرا. تا ئێستا ژن و مناڵەكانی نازانن تەرمەكەی لە كوێدا نێژراوە یا فڕێدراوە.
17- كۆمەڵكوژیی بنەماڵەی حەمەداغای مێرگەسوور زۆر جێگەی تێڕامانە. حەمەداغا سەرۆكی عەشیرەتی شێروانی بوو كە عەشیرەتێكی گەورەی ناوچەی بلێ و بارزانە. حەمەداغا پیاوێكی كوردپەروەری شۆڕشگێڕ بوو. لە كۆماری كوردستان لە مەهاباد پلەی سەربازیی كۆڵۆنێڵی درابویە و سەرپەرشتی بەرەی شەڕەكانی سەقز/ی كردبوو. دوای كەوتنی كۆمار، لەگەڵ شێخ ئەحمەد/ی خودانی بارزان گەڕایەوە عیراق. گیرا و سزای لە سێدارەدانی بۆ دەرچوو. سزاكەی كرا بە 20 ساڵ و دوای بەسەر بردنی 6 ساڵ، ئازاد كرا. لە هەمو شەڕەكانی ناوچەی بارزان بەشداری كردوە. چ ئەوانەی لە دژی حكومەت و سپای عیراق بوون، چ ئەوانەی دژی عەشیرەتەكانی دوژمنی شێخانی بارزان بوون. لە شۆڕشی ئەیلول/یشدا پلەی پێشمەرگایەتی گەیشتە ئامر هێزی، هێزی سەفین. فاخری كوڕی حەمەداغا گەیشتە پلەی ئەندامێتی لیژنەی مەركەزیی پارتی. لە كۆنگرەی 8 ی ساڵی 1970 ی پارتیدا هەڵبژێردرا. پێشتر ناوبانگی فاخر بەهۆی سەركردایەتی شەڕە بەناوبانگەكانی (كۆڕەك 1964 و هەندرێن 1966) وە، هەروەها بەهۆی سەركەوتنەكانی لە سەركردایەتی شەڕەكانی نێوان مەلایی و جەلالی/دا لە هەموو ناوچەكانی سلێمانی، ناوبانگی هەموو ناوچەكانی كوردستانی تەنی بوو. بە خزمایەتیيش تێكەڵی شێخانی بارزان بوون: دایكی مەلا مستەفا، پووری باوكی حەمەداغا بووە. مەحبوبەی ژنی مەلا مستەفا، دایكی عەبەیدوڵڵا و ئەوان، پووری حەمەداغا بووە. كەچی نە ئازایەتی و كوردپەروەری و شۆڕشگێڕی و نە خزمایەتی دادی نەدان. لە ماوەی چەند ساڵێكدا بە فەرمانی مەلا مستەفا وێخ و واری بنەماڵەی حەمەداغا، لەبەر دوو هۆ: ترس لە توانای سیاسی و نفوزیان و ترس لە یەكگرتنیان لەگەڵ عوبەیدوڵڵای كوڕی لە دژی، لە بن دەرهێنرا و نێرینەیان لێبڕین: ساڵی 1963 لە بەرەی شەڕی بەرگری كردن لە بارزان دژی سپای عیراق، حوسێنی كوڕە گەورەی حەمەداغا شەهید بوو. لە تەموزی 1971 دا پاراستن لە ناو هەولێردا جەمیلی حەمەداغای كوشت.
لە تەموزی 1972 دا فاخر و سەعیدی برای و خەڵۆ برادۆستیی خزمیان، گیران و بێ سەروشوێن كران. تا ئێستا گۆڕیان ونە. لە نیسانی 1973 هەتا دوای ئاشبەتاڵ حەمەداغا و كوڕەكانی: ڕەشید، ئەسعەد، مەجید و جەوهەر لە زیندانەكانی ڕایات و خەلان زیندان بوون. شەوی 22 ی ئازاری 1975، واتە سێ ڕۆژ دوای ڕاگەیاندنی ئاشبەتاڵ لەلایەن بارەگای بارزانیەوە، گوللـەباران كران و تەرمەكانیان فڕێدران. دوای چەند ڕۆژ سۆراخ، خێزانەكانیان تەرمەكانیان دۆزینەوە.
18- لە ناوەڕاستی نەوەتەكاندا، پارتی لە ناو هەولێر پەلاماری PKK ی دا و، نزیكەی 100 كادر و پێشمەرگەی بردن و بێ سەرشوێنی كردن، تا ئێستا گۆڕ و هەواڵیان ونە.
19- سەرەتای ساڵانی هەشتاكانی سەدەی ڕابردوو، لە ڕێگەی ڕاژان، لە چەقی دەسەڵاتی پارتیدا، بۆمبێك بە ئۆتۆمۆبیلەكەی فەتاح ئاغا/دا تەقيیەوە و شەهید بوو. ئەو كاتە كۆنە كاژیكەكانی سلێمانی بەیاننامەیەكیان دەر كرد. تیایدا تاوانی كوشتنەكەیان دایە پاڵ بنەماڵەی بارزانی. گۆیا فەتاح ئاغا بەتەمابووە واز لە پارتی بهێنێت، كە هەستیان بە نیازی كردوە، بەو شێوەیە لە ناویان برد. پارتی تا ئێستا یادێكی ئەو پیاوە خەباتگێڕەی نەكردۆتەوە. فەتاح ئاغا كاژیك بوو، بەڵام بە هەموو توانای خزمەتی بنەماڵەی بارزانی كرد. پیاوێكی ئازا و لەناو پێشمەرگەدا خۆشەویست بوو.
20- مەحەمەد ڕەحیم (هەڤاڵ جوجەڵە)، ئەندامی سەركردایەتی پارتی، لە ناوەڕاستی نەوەتەكان لە هەولێر كوژرا. دوای كوشتنی نامەیەكی بڵاوبووەوە. بێزاری تیادا دەربڕیبوو. گومان خرایە سەر پاراستن، لە سەر ناڕەزایەتیەكانی ناو ئەو نامەیە، كوشتبێتی.
21- نەقیب عوسمان نەورۆڵی بە هەمان سیناریۆی مەحەمەد ڕەحیم لە هەولێر كوژرا. بۆ ئەمیش گومان چووە سەر پاراستن.
22- مردنی خوالێخۆشبوو جەوهەر نامق بەو شێوە سەیر و كتوپڕە، گومانی بردە سەر پاراستنی پارتی. ڕەفتاری خێزانی خوالێخۆشبوو دوای مردنی، دەيسەلمێنێت كە گومانیان لە پارتیە.
23- مردنە سەیر و كتوپڕەكەی خوالێخۆشبو فەلەكەدین كاكەیی/يش، هەمان گومانی لە لای خێزانەكەی و خزمەكانی دروست كردوە. ئەمساڵ خێزانەكەی یادەكەیان بردە هەڵەبجە و هاوار.
24- شەوی 24 ی 8 ی 2015 فەرەیدەن جوانڕۆیی، ئەندامی م. س/ی پارتی و لێپرسراوی بەرەی خازر، كە چل ساڵ دەبوو خزمەتی بنەماڵەی بارزانی دەكرد، لە ڕووداوێكی گوماناویدا كوژرا. هەڵسوكەوتی پارتی لەگەڵ پاسەوانە بەركەوتوەكانی تەكی و، پۆلیس و دەزگا ئەمنیەكانی پارتی و میدیای حیزب، ئەوەندە لێدوانی دژ بە یەكیان دا، زوو گومان چووە سەر پارتی خۆی. سێ هۆ بۆ كوشتنی لە لایەن پارتی خۆیەوە، لە ناو خەڵكا دەماو دەم دەكەن: دژی درێژكردنەوەی ماوەی سەرۆكایەتی بارزانی بەوە؛ لەڕووی مەسرور بارزانیدا وەستاوەتەوە؛ زانیاری هۆی كێشانەوەی هێزی پارتی لە بەردەم داعش لە شەنگال لەلا بووە و پێویست بووە بیباتە ژێر گڵ.
25- لە 26/23 ی مایسی 1993 دا ڕەوف كامیل ئاكرەیی، سەرۆكی رێكخراوی تێكۆشانی ڕەنجدەرانی كوردستان لە دهۆك كوژرا. كەسوكاری و هەمووان گومان لە پارتی دەكەن كوشتبێتی. پەنجە بۆ لێپرسراوێكی باڵای پارتی درێژ دەكرێت. ڕەوف سیاسییەكی چەپی پاكی دڵسۆز و شۆڕشگێڕ بوو.
26- هەر لەو سەروبەندەدا پارتی دوو سیاسییكەی لە دهۆك كوشت: ئەبو نەصیری حیزبی شیوعی و فرانسیس شابا.
27- لە ٥ ی ئازاری 2008 دا مەفرەزەیەكی پاراستنی پارتی، نێردراو لە هەولێرەوە، لە ناو كەركوك لە گەڕەكی ڕەحیم ئاوا، لەسەر بیروڕا، دكتۆر عەبدولسەتار تاهیر شەریفی كوشت.
28- سۆرانی مامە حەمە لە 21- 7- 2008 دا لە كەركوك، لە بەردەم ماڵی خۆیاندا كوژرا. كەسوكاری و دامەزراوەی میدیایی لڤین كە سۆران پەیامنێری بوو، پەنجەی تۆمەت بۆ پاراستنی پارتی درێژ دەكەن.
29- سەردەشت عوسمان لە 4- 5- 2010 دا، بە بەرچاوی دەیان كەسەوە، لەبەردەم كۆلیژەكەیدا ڕفێنرا. دوای دوو ڕۆژ لە نزیك موسڵ دۆزرایەوە. بە شێوەیەكی زۆر دڕندانە كوژرا بوو. كەسوكاری و زۆرێك لە خەڵك دڵنیان كە پاراستنی پارتی كوشتویەتی.
30- وەدات حوسێن 13- 8- 2016 لە ناو شاری دهۆك بە بەرچاوی دەیان كەسەوە ڕفێنرا و دوای چەند سەعاتێك تەرمەكەی بە شێوێنراوی دۆزرایەوە. كەسوكاری و ملیۆنان لە خەڵكی كوردستان كوشتنەكەی بە دەستی پاراستنی پارتی دەزانن.
31- دكتۆر وشیار ئیسماعیل، پێشنوێژ و وتارخوێنی مزگەوتی عومەر بندیانی، لێپرسراوی لقی هەولێری یەكێتیی زانایانی یەكگرتوی ئیسلامی، شەوی 22ی 11ی 2016 لە ماڵەكەی خۆیدا بە چەكی بێ دەنگ كوژرا. گومان دەكرێت لە سەر ئەو وتارانەی كوژرابێت كە دژی زوڵمی دەسەڵاتداران لە مزگەوتەكەیدا دەيدان. پۆلیسی هەولێر باسی گرتنی بكوژەكان و دانپیانان دەكات، بەڵام بەهۆی نا بێلایەنی پۆلیس و دادگا و بوونی پێشینەی ئەم جۆرە سیناریۆیانە، خەڵك بڕوا بە قسەی پۆلیس ناكەن. كەیسەكانی نوری نانەكەلی، فەرەیدون جوانڕۆیی، دكتۆر كەمالی سەید قادر، شێخ زانا، سەردەشت عوسمان، بارزان ڕەشید عوسمان، ودات حسێن، شوكری زەینەدین، و دەیان كەیسی تر، لە هەولێر و دهۆك، دەيسەلمێنن كە پۆلیس و دادگا لە سنووری قەڵەمڕەوی پارتیدا، ئازاد و بێلایەن نین. بەڵكو تەواو لایەندارن، بۆیە هەموو لێدوانێكی پۆلیس و بڕیارێكی دادگاكانی هەولێر و دهۆك جێگەی گومانن و خەڵك بڕوایان پێناكەن.
32- شوكری زەینەدین ڕێكانی، كامێرامانی كەناڵی ئاسمانیی KNN لە 1 ی 12 ی 2016 دا، تەرمی لە نزیك گوندەكەی خۆیان، بانەسەر، سەر بە ناحیەی شیلادزێ و قەزای ئامێدی، دۆزرایەوە. پۆلیس و كاربەدەسانی پارتی لە ناوچەكە و میدیای پارتی ئەوەندە لێدوانی دژ بە یەكیان دا، گومان ببەنە سەر خۆیان.
33- هەوڵدان بۆ كوشتنی مەعنەوی پارلەمانتاری بزوتنەوەی گۆڕان لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق، سروە عەبدولواحد، بەڵگەی زیندووە بۆئەوەی ئەم بنەماڵەیە ئەگەر نەتوانن نەیارەكەیان بكوژن یا بێدەنگ بكەن، ئەوا هەوڵ دەدەن بیزڕینن. لێ، خۆیان ئەوەندە زڕاون و شكاون، دەست بۆ هەر كەس بەرن، لە چاوی زۆرینەی خەڵكی كوردستاندا دەبێت بە پاڵەوان. سروە خان/یش بوو بە پاڵەوان. هیوادارم لە گەڕی ئایندەدا خۆی كاندید بكا بۆ پۆستی سەرۆكی هەرێم.
بێجگە لە حاڵەتی ژمارە (17) كە دەوترێت لە سەر پارە كوژراوە، تەواوی حاڵەتەكانی تر لە سەر فیكر و سیاسەت كوژراون، یا هەوڵیانداوە بیانكوژن. هەتا ئەو ڕۆژەی دادگایەكی نەزیهـ و سەربەخۆ و بێلایەن كەیسەكانیان یەكلایی دەكاتەوە، تۆمەتباری یەكەم پارتی یە.
چارە؟ بۆ ئەوەی دەستی كوشتن، لە سەر سیاسەت و بیروڕای جیاواز، بۆ تا هەتایە ببڕدرێت، پێویست دەكات بە قانون و بە گوشاری سیاسی و كۆمەڵایەتی، ڕێگە نەدرێت بنەماڵەی بارزانی بە شەرعیەتی شۆڕشگێڕانە حوكمڕانی وڵات بكەن. دەبێت ڕێگە نەدرێت زیاد لە قەبارەی (ئینتیخابی)ـی خۆیان بەشداری لە دروستكردن و جێبەجێ كردنی بڕیاری سیاسی، ئابووری، جڤاتی و… دا بكەن. بە پێچەوانەوە، گەورە ترین خەتەر لەسەر ئێستە و ئایندەی كورد لە هەر چوار پارچەی كوردستان، ئەم بنەماڵەیە دەبێت.
