دکتۆر مەدیحە سۆفی: هەرەسی هەمەلایەنەی ژینگەی کوردستان.
لە عیڕاق بە گشتی و لە کوردستان بە تایبەتی و بە هۆی بوونی شەڕی بەردەوامەوە، ژینگەی عیڕاق وەکو پیسترین و نالەبارترین ژینگەی جیهان ڕیزبەند کرا، شەڕی عیڕاق و ئێران لە 1980- 1988 و شەڕی کەنداو 1991( داگیرکردنی کوێت ) و شەڕی ڕوخانی ڕژێمی بەعس 2003، جگە لە شەڕی بەردەوامی ڕزگاریخوازی کورد تا ساڵی 1991 و پێشتریش کیمیابارانی هەڵەبجە و ناوچەی خۆشناو و پاشان شەڕی براکوژی لە باشوری کوردستان، ئەم شەڕانە جگە لە لەناوچوونی ڕوحی هەزارەها هاوڵاتی و داڕمانی ئابووری و تێکدانی شتروکتوری کۆمەڵگا و سەرلێشێواوی و لەبەریەك هەڵتەکاندنی شیرازەی هەموو کایەکانی ژیان کە ڕەوڕەوەی شارستانی بەرەو دواوە دەگەڕێنێتەوە، ژینگەشی وێران دەکرد، نەك هەر ژینگەی مرۆڤیش بەڵکو ژینگەی هەموو بوونەوەر و زیندەوەرەکانی ئەو شوێنە.
دەتوانین بڵێین لە پاش ساڵی نەوەدەکانەوە، توانیمان بەئاگاییەك و ئاوڕدانەوەیەك لەو وێرانەیە بدەینەوە و توانیمان بە توێژینەوە و بابەتە تایبەتەکانی پاراستنی ژینگەدا بچینەوە، کاتێ ستاتیستیکی نەخۆشی شێرپەنجە و کاردانەوەی یوڕانیۆمی پیتێنراوی ئەو چەکانەی لە شەڕی کەنداودا بەکارهاتبوون، بوونە جێگای سەرنج و جێ پرسیاری نیودەوڵەتی و عیڕاق بە نالەبارترین خاکی سەرزەمین ئەژمارکرا بە ئاڵودەبوونی بە تۆزی یوڕانیۆم، جگە لە عیڕاق لە ئەفغانستان ساڵی 2001 و کۆسۆفۆ ساڵی 1999 بەهەمان شێوە چەکی ئەتۆمی تیادا بەکارهاتووە.
ئەگەر بچینە سەر باسی خاکی کوردستان بەتایبەت و بۆئێستا دەبینین لەگەڵ دۆزینەوەی نەوت و غاز و داچەقاندنی بناغەی کۆمپانیاکانی دەرهێنانی وزە، شەڕێکی کەمتر نیە لە شەڕی کەنداو و بەعس، لەمەڕ پیسکردنی ژینگەی ئەو ناوچانە، چ ئاو یا خاك یا هەواکەی.
کوردستان بریتیە لە پارچە زەویەکی هەڕاجکراو، ئەو کۆمپانیایانە بێ ڕەچەکاوکردنی هیچ پێودانگ و مەرج و سنوورێك بۆ ژینگە کار دەکەن، حکومەتی هەرێمیش چ لە بێئاگایی و بێ خەمی بێ چ لە بەهەند نەزانینی ئەو بوارە بێت، هیچ لاریەکی نەبووە لەوەی ئەو کارە دەبێتە هۆی دزەکردنی ئەو ماددە کیمیاویە زیانبەخشانە بەرەو نێو ئاوی ژێرزەوی و هەوا و خۆڵی ئەو ناوچانە، بۆ ئێستاش نەبێ بۆ داهاتوو و بۆ تێکدانی ژینگەی نەوەکانی دواڕۆژ.
لێرەدا تێکدانی ژینگەی ژیان، هەر ئەوە نیە کە دانیشتوانەکەی بەهۆی دۆزینەوەی چاڵەنەوتەوە ڕادەگوێزرێن، ئەوەیە کە شەڕی ژینگە و ژیان مرۆڤ پەلکێشی نێو شەڕێکی درێژخایەن دەکات، کە زۆربە لێی بێ ئاگان، لەسەر شارەزایان و پسۆرانە ئەو تێکدانی ژینگە و پیسبوونی ئاو و خۆڵ و هەوایە، و ڕەنگدانەوەی لەسەر تەندروستی و دەروونی مرۆڤ وتەنانەت کاردانەوەی نێگەتیڤی لەسەر ئاژەڵ و ڕوەك بخەنەڕوو و باس بکرێ و فشاری سەر حکومەت ( ئەگەر حکومەت هەبێ) زیاد بکرێ.
بواری وزە جگە لەوەی هیچ کاردانەوەیەکی ئەرینی ئابووری بۆ خەڵك و جەماوەر نەبووە، زیانێکی زۆر و هەمەلایەنەی بەردەوامیشی لەسەر ژیان و تەندروستی دانیشتوان بەگشتی هەیە دەبێ خۆمان لەقەرەی ڕوونکردنەوەی ئەو زیانانە بدەین، ئەگەر تەنها بە نووسینیش بێت.
