کامەران چروستانی: چارەسەری گەندەڵیی ــ ژمارەیەک و چەند پرسیارێک.
گەندەڵیی لەناو هەرێمی کوردستان و عێراقدا بووە بە دیاردەیەکی دەسەڵات و بەڕێوەبردنی حوکم. لە ئێستادا حکومەتی هەرێم بڕیاری داوە، کە بە ڕاستی و چڕی کار لەسەر ڕووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی بکات، بەڵام سەرکەوتن و ڕەوتی ئەو پرۆسەیە گەلێک پرسیار لەخۆ دەگرێت.
بەپێی ڕیزبەندی پەیمانگە نێودەوڵەتییەکانی تایبەت بە توێژینەوە و بەدواداچوونی گەندەڵیی لە دەوڵەتە جیاوازەکانی جیهاندا عێراق لە ڕیزی هەشتەمی ئەو دەوڵەتانەیە کە زۆرترین دیاردەی گەندەڵیی تێدا بەدی دەکرێت. بێگومان ئەم ڕادە زۆرەی دیاردەی گەندەڵیی سەرجەم عێراقی گرتۆتەوە لە زاخۆ هەتا بەسرە، هەرێمی کوردستانیش بەش بە حاڵی خۆی ناتوانێت نکوڵی لەوە بکات کە گەندەڵیی، بەفیڕۆدان و بردنی سامانی نیشتمانی، خراپی بەکارهێنانی دەسەڵات بۆ بەرژەوەندی کەسیی و تێکەڵاوبوونی دەسەڵات و بازرگانی لەناو پێکهاتەیەکی ئۆلیگارخیدا لە چوارچێوەی دەسەڵاتی بەڕێوەبردنی هەرێمدا بوونی هەیە.
بەپێی توێژینەوەکان یەکێک لە خەسڵەتەکانی دیاردەی گەندەڵی ئەوەیە، کە ڕەگەکانی خۆی پێش هەموو شوێنێک لەناو دامودەزگا حکومەتییەکندا دادەکوتێت و وەک ڤایرۆسێک بۆ سەرجەم لق و پۆپەکانی کۆمەڵگا تەشەنە دەسێنێت. جگە لەوەش بنکەکانی توێژینەوە جەخت لەوە دەکەنەوە، کە لە هەموو وڵاتێکدا دیاردەی گەندەڵیی پێش هەموو شتێک بواری تەندروستی دەگرێتەوە و بەوەش دەگەینە ئەو ئەنجامەی: هەر کۆمەڵگایەک گەندەڵی لە بواری تەندروستیدا بەدی کرا، ئەوا دەتوانین بڵێین لە بوارەکانی دیکەشدا ئەو کۆمەڵگایە تووشی دەردی گەندەڵی بووەتەوە.
وەلێ هەموو ئەو خەسڵەتە و ڕوونکردنەوانەی لە چەند دێری سەرەوەدا باسمان لێوە کردوون، لەناو هەرێمی کوردستاندا بەدی دەکێن و هەن، باسکردنی دیاردەی گەندەڵیی بووە بە باسێکی ڕۆژانە لەلای هاووڵاتییە سادەکە بەر لەوەی دەسەڵاتداران، مێدیا و دامودەزگا بەرپرسیارەکان باسی لێوە بکەن.
لێرەدا ئەو هەڵمەتی چاکسازییە ڕووبەڕووی هەندێک پرسیاری هەستیار دەبێتەوە، کە وەڵامەکانیان پێشبینی ئەوە دەخاتە ڕوو، ئایا ئەو پرۆسەیە سەرکەوتوو دەبێت یان بەر لە دایکبوونی حوکمی مردنی بەسەردا دەدرێت.
ئایا کێ ئەو پرۆسەیە ئەنجامی دەدات؟ ئایا کەسانی بڕیاردەر و ئەنجامدەرانی ئەو پرۆسەیە چ دەسەڵاتێکیان هەیە؟ من گومانم هەیە لەوەی، کە بتوانرێت لەناو هەرێمدا یاسا سەروەر بێت لە کاتێکدا دەیان و سەدان بەڵگە هەن سەبارەت بە نەبوونی سەروەریی لە دادگا و بەجێهێنانی یاساکاندا. بڕیاری تاکەکەس و حیزبییەکان لە زۆر کات و شوێندا زۆر لەسەروو یاسا و جێبەجێکردنەکانیانەوەن. هاوکات: ئایا هەمان ئەو کەسانەی کە بەرپرسی گەورەی حیزبین و پێگەی خۆیان لەناو لوتکەی دەسەڵاتەکەدا هەیە، بەشێک نەبوون لە گەندەڵییەکانی ناو هەرێم و بەهەدەردانی سامانی گشتی و بەکارهێنانی دەسەڵات بۆ مەرامی کەسیی خۆیان؟ ئەی چ چاوەڕوانییەکم هەبێت بۆ ئەوەی هەمان ئەو کەسەی، کە هەتا دوێنێ سامان و پارەی ئەم کوردستانەی دەبرد، ئێستا پارێزگاری لە سامانی وڵاتەکەم بکات؟ بە واتایەکی تر: ئایا ئاساییە گەندەڵکارێک لە ماوەی شەو و ڕۆژێکدا ببێت بە پارێزەری یاسا و سامانی میللەت و دڵسۆزی ئەم خاک و نیشتمانە؟ ئایا حکومەت دەتوانێت ڕووبەڕووی گەندەڵکارییەکانی ئەو کەسانە بوەستنەوە، کە لە لوتکەی مەیدانی حیزبی (هەموو لایەنەکان) و لوتکەی دەسەڵاتدا پێگەی بەهێزی خۆیان هەیە؟
ڕیزبەندییەکەی هەشتەمی عێراق لەسەر ئاستی جیهان هەرێمی کوردستانیش دەگرێتەوە و بەو پێیە حکومەتی کوردی پێش ئەوەی هیچ هەنگاوێک بنێت، ئەوا پێویستە بەر لە هەموو شتێک لوتکەی دەسەڵات لە گەندەڵکاران پاک بکاتەوە و ئەو کەسانە دەستنیشان بکات، کە لەناو دەسەڵاتدا بەشدارییان لە گەندەڵیدا کردووە، بۆ ئەوەی دەسەڵاتی کوردی لەسەر ئەرزی واقیع ئەوە بسەلمێنێت، کە یاسا لە سەروو هەموو کەسێک و هەموو شتێکەوەیە. لێ بەبێ پاکژکردنەوە و پاکتاوکردنی لوتکەی دەسەڵات لە گەندەڵکاران قسەکردن لەسەر هەر پرۆسەیەکی چاکسازیی لەو بوارەدا تەنها لمە و دەکرێتە چاوەکانی تاکی کۆمەڵگا.
