ڕۆشنا ڕەزا: شەڕی ئاو.
وتاریکورد ماڵپەرێکی سەربەخۆ و ئازادە
ئاو یەكێكە لەگرنگترین هۆكاری مانەوەی ژیان لەسەر گۆی زەوی, هاوكات یەكێكە لەگرنگترین ئەو باسانەی كە كاریگەری زۆریان لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی هەر دەوڵەتێك هەیە. ئەمە جگە لەوەی ئاو پێكهاتەیەكی گرنگە لەپێكهاتەی زیندەوەراندا, بەجۆرێك (75%)ی جەستەی مرۆڤ و (90%)ی جەستەی گیانداران لەئاو پێكهاتووە، هاوكات ئاو زیاتر لە (70%)ی گۆی زەوی دادەپۆشێت.
ئاو جێگرەوەی نییە لەگەڵ ئەوەشدا، بەڕێژەی (97%)ی ئاو لەئۆقیانوسەكاندایە، كە بۆ خواردنەوە‌و كشتوكاڵ‌‌و بەكارهێنان دەست نادات، تەنها رێژەی (3%)ی ئاوی جیهان بۆ خواردنەوە بەكاردەهێنرێت. بەوتەی پسپۆڕانی بواری ئاوی سەرزەوی، چاوەڕوان دەكرێت لەدواڕۆژدا شەڕی وڵاتان لەسەر ئاو بێت‌و بەهۆیەوە جەنگی جیهانی لەسەر ئاو رووبدات، چونكە ئاو وەك یەكێك لەگرفتەكانی جیهان دەركەوتووە، وەك چۆن نەوت بەشێوەی ناڕێك دابەش بووە، ئاویش بەهەمان شێوە.
پسپۆڕەكان ئاماژە بەوە دەكەن، ئەگەر نەوت وەك وزە جێگرەوەی هەبێ لەبابەتی وزەی خۆرو وزەی ئەتۆمی، ئەوا ئاو وەك كەرەسەیەكی پێویست بۆ بەردەوامی ژیان، هیچ جێگرەوەیەكی نییە.
ئەمە لەكاتێكدا رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان هۆشداریاندا لەكەمبوونەوەی ئاوی سەرگۆی زەوی‌و رایانگەیاند، ئەو بڕە ئاوە شیرینەی كە هەیە لەداهاتوودا بەشی دانیشتووانی سەر زەوی ناكات.
بەپێی دوایین ئامارەكان، ئێستا ژمارەی دانیشتووانی گۆی زەوی بەحەوت ملیار كەس دەخەمڵێنرێت‌و بەپێی پێشبینییەكان بۆ ساڵی (2050) ئەم رێژەیە بەرزدەبێتەوە بۆ (9.3) ملیار كەس، ئەو زیادبوونەش بەتێكڕای (90) ملیۆن مرۆڤ لەساڵێكدا، كە هەر تاكێك ئەگەر لەساڵێكدا پێویستی بە(1000)م3 ئاو هەبێت، كەواتە بۆ ئەو (90) ملیۆن كەسە داخوازی لەسەر ئاو ساڵانە بڕی (90) ملیار م3 زیاد دەكات كە ئەم بڕەش یەكسانە بەبڕی ئاوی هەموو رووباری نیل لەساڵێكدا.
ئاوی كوردستان لەمەترسیدایە
هاوكات بەپێی توێژینەوەیەك كە بەناونیشانی سەرچاوەكانی ئاوی كوردستان كە لەلایەن ئەنیستتیوتی نارین بۆ توێژینەوەو بڵاوكردنەوە بڵاوكراوەتەوە، ئاوی كوردستان لەژێر هەڕەشەدایە، ئەگەرچی هێشتا نەگەیشتۆتە ئاستێكی مەترسیدار ئەگەر پلانی پێشوەخت بۆ رووبەڕوو بوونەوەی ئەو كێشەیە نەبێت، ئەوا قەیرانی كەم ئاوی كوردستان دەگرێتەوە. هاوكات لەكوردستاندا پێنج رووباری سەرەكی هەن، كە بڕی ساڵانەی كۆكردنەوەی ئاویان (29.77) ملیار مەتر سێجایە. ئەوانیش (رووباری خابوور كە ساڵانە نزیكەی 1.6 ملیار مەتر سێجایە، زێی گەورە كە ساڵانە 14 ملیارو 32 مەتر سێجایە، زێی بچووك كە ساڵانەی 7.2 ملیار مەتر سێجایە، رووباری سیروان كە ساڵانەی 5.86 ملیار مەتر سێجایە، ئاوە سپی كە ساڵانەی 0.79 ملیار مەتر سێجایە) ئاو گل دەدەنەوە.
دیجلەو فورات‌و نیل‌و ململانێی سیاسی
د.دیار عەلی محەمەد پسپۆڕی هایدرۆلۆجیك‌و سەرۆكی بەشی جیۆلۆجی دەڵێت:»زیادەڕۆیی لەبەكارهێنانی سەرچاوەكانی ئاودا دەكرێت‌و تائێستا یاسا نەیتوانیوە ئەمە كۆنترۆڵ بكات، هاوكات تائێستا نەتوانراوە لەلایەن پۆلیسی دارستانەوە كەنار ئاوەكان لەپیسبوونی ئاو بپارێزێت، نەك هەر لەناو كوردستاندا، بەڵكو لەوڵاتانی دەوروبەریش چەندین كارگە لەسەر سەرچاوەكانی ئاوی كوردستان دانراون‌و پاشماوەی ئەو كارگانە تێكەڵ بەئاوەكە دەبن».
ئەو پسپۆڕە باسی لەوەكرد، پێشبینی دەكرێت بەهۆی ئاوەوە لەسەدەی بیست‌و یەكدا جەنگ هەڵبگیرسێت، زۆر هۆكاری تریش بۆ جەنگ هەن هەر لەهۆكارەكانی قەیرانی خۆراكەوە تاقەیرانی وزە، چونكە لەبیست ساڵی داهاتوودا رەنگە كەمی ئاو ببێتە هۆكارێكی سەرەكی بۆ كەوتنەوەی پشێوی سیاسی‌و كۆمەڵایەتی لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، چونكە بەشی تاكە كەسی ئاو لەم ناوچەیەدا بەراورد بەساڵانی هەشتاكانی سەدەی رابردوو ساڵانە (50% – 70%) كەمی كردووە، چونكە ئاو بۆتە ململانێی نێوان وڵاتانی دراوسێ‌و قەیرانی سیاسی بەدوای خۆیدا هێناوە‌و چەندین وڵات بەهۆی ئاوەوە بەیەكەوە دەبەستێتەوە ئەوانیش دیجلەو فورات لەنێوان عیراق‌و سوریاو ئێران، رووباری نیل كە چەندین وڵات بەیەكەوە دەبەستێتەوە لەئێستادا ململانێ دروست بووەو كێشە لەنێوان وڵاتان بەهۆی كەم بوونەوەو گرتنەوەو دروستكردنی بەنداو هاتۆتە ئاراوە.
بەفیڕۆدانی ئاو
د.دیار عەلی ئاماژەی بەوەشدا، بەهۆی گۆڕانكارییەكانی كەش‌و هەواوە، ئاوی سازگار كەمی كردووە بەتایبەتی لەكوردستان كە چەندین كارێزو كانی وشكیان كردووە، ئەوەش مەترسی دەبێت بۆ داهاتوو كە پێویستە هاووڵاتیان بەشێوەیەكی تەندروست مامەڵە لەگەڵ ئاودا بكەن‌و بەفیرۆی نەدەن، چونكە لەزۆرێك لەوڵاتان نرخی ئاو نزیك دەبێتەوە لەنرخی سووتەمەنی.
خواست لەسەر ئاوی شیرین زیاد یكردووە
خالید سلێمان نووسەرو رۆژنامەنووس، كە چەندین لێكۆڵێنەوەی لەسەر سەرچاوەكانی ئاو ئەنجامداوە بۆ كوردستانی نوێ وتی:»ژمارەی دانیشتووان لەسەدەی رابردوودا بەڕێژەی سێ ئەوەندەی جاران زیادی كردوە، رێژەی بەكاربردنی ئاو شەش ئەوەندە بەرزبۆتەوە، گەشەی ساڵانەی دانیشتووانیش كە 83 ملیۆن كەسە ساڵانە پێویستی بە 64 ملیار مەتر چوارگۆشە ئاو هەیە، ئەمە لەكاتێكدا لە 97.5%ی ئاوی گۆی زەوی ئاوێكی سوێرە، واتا تەنیا 2.5 %ی ئاوی سازگارە، ئەوەش وایكردووە سێ بەشی ئاوی سازگار بۆ بەرهەمهێنانی بەروبوومی كشتوكاڵی‌و دابینكردنی خۆراكی جیهانی بەكاربهێنرێت.
ئەو رۆژنامەنووسە باسی لەوەشكرد، لەگەڵ زیادبوونی ژمارەی دانیشتووانی جیهان، داواكاری لەسەر ئاوی سازگارو خاوێن زیاد دەبێت، ئەم زیادبوونەش دۆخێكی مەترسیداری لێدەكەوێتەوە ئەگەربێتو شێوازی بەكارهێنان‌و مامەڵەكردنمان بەرامبەر ئەم سەرچاوە سروشتییە نەگۆڕین، ئەوا مەترسییەكی گەورە روودەدات.
نەبوونی هۆشیاری بەكارهێنانی ئاو
خالید سلێمان وتیشی:»یەكێك لەو گرفتانەی كە لەكوردستان‌و عیراق‌و ناوچەكەدا هەیە، نەبوونی هۆشیاری خەڵكە، كە ئەوەش وایكردووە رۆژانە بڕێكی زۆری ئاو لەلایەن بەكارهێنەرانەوە بەفیڕۆبچێت‌و كێشە دروست ببێت». ئەو دەڵێت:»بەرزبوونەوەی رێژەی دانیشتووانیش یەكێكی دیكەیە لەو كێشەنە كە دەبێتە هۆی كەم بوونەوەی ئاو، بۆیە پێویستە ئاو بەفیرۆ نەڕوات، پێویستە حكومەت‌و لایەنە پەیوەندیدارەكان بەرنامەی پتەویان هەبێت بۆ بەكارهێنانی ئاو، كە بەداخەوە تائێستا پرسی ئاو نەكراوە بەپرسێكی رای گشتی‌و لەڕێگەی هۆشیاری كۆمەڵایەتی‌و ئاینییەوە رێگە لەبەفیرۆدانی ئاو بگیرێت، چونكە هیچ كەسێك ناتوانێت بەبێ ئاو بژی، كە زۆر شارستانی هەبووە بەهۆی نەبوونی ئاوەوە لەناوچوون».
كوردستان خاوەنی زۆرترین سامان‌و سەرچاوەی ئاوی شیرینە. بێجگە لەو سەرچاوانەی لەسنوورە شاخاوییەكانی كوردستانی ئێرانەوە دەڕێژنە ئەمدیو، سەدان هەزار كارێزو چۆمی هەیەو هەموویان ئاوی شیرینن.
ئەمەش لەكاتێكدایە كە توێژەرانی نێودەوڵەتی‌و رێكخراوە ژینگەییەكان هۆشدارییان داوە، تاساڵی ٢٠٢٥ قەیرانی كەمبوونەوەی ئاوو وشكاییهاتنی بەشێكی زۆری سەرچاوەكانی ئاوی شیرین سەر هەڵدەدات لەگشت جیهاندا. هەر بۆیە پێشبینی كرا ئەم سەدەیە، سەدەی ململانێ‌و شەڕبێت بۆ دابینكردنی ئاوی شیرین‌و لەبایەخی ئەو شەڕەی لە سەد ساڵی رابردوو بۆ نەوت كرا، كەمدەكاتەوە، چونكە دەركەوت نەوت‌و وزە بەدیلیان هەیە، بەڵام بەدیلی ئاو هەر ئاوە‌و هیچی تر.
30 بەنداو دروست دەكرێن
چوار رووباری سەرەكی كە بریتین لەزێی گەورە، زێی بچووك، سیروان، ئەڵوەن لەخاكی ئێرانەوە دەڕژێنەوە ناو هەرێمی كوردستانەوە. ئێستا لەسێ پارێزگای ئەم هەرێمە، سێ بەنداوی سەرەكی هەن (دوكان، دەربەندیخان، دهۆك) لەگەڵ هەشت بەنداوی بچووك‌و 65 ئەستێرك (پۆند) كە لەبەنداو بچووكترەو ئاوی تێدا گل دەدرێتەوە. هەروەها ئێستا پڕۆژەی 30 بەنداوی دیكەی گەورەو بچووك لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە لەژێر جێبەجێكرندان.
بەنداوی دەربەندیخان‌و دوكان لەپارێزگای سلێمانی، توانای دابینكردنی ئاوی شیرنیان هەیە بۆ رووبەرێكی زۆری هەرێمە عەرەبییەكانی عیراق، بۆیە لەهەر ناكۆكییەكی سیاسی نێوان بەغداو هەولێردا، هەرێمی كوردستان دەتوانێ وەكو كارتێكی سیاسی ئەوە بە كاربێنێ‌و تەنگ بە بەغدا هەڵبچنێ. بەپێی راپۆرتێكی سایتی نیقاش هەرچەندە لەهەرێمی كوردستان ئەو هەموو سەرچاوەو كارێزانە هەن، بەڵام شارەزایان دەڵێن سەرباری هەوڵەكان بۆ دروستكردنی بەنداوی تازە، وەكو پێویست كەڵك لەو ئاوە زۆرە وەرنەگیراوە كە لەكوردستان هەیەو ساڵانە ملیاران لیتر ئاو بە فیڕۆ دەچێ.
ئەكرەم ئەحمەد بەڕێوەبەری گشتی بەنداوو كۆگانی ئاوی كوردستان رایگەیاند، ئەو بەنداوانەی كە ئێستا لەهەرێمی كوردستاندا هەن، توانای گلدانەوەی نزیكەی ٥٠٠ ملیۆن مەتر سێجا ئاوییان هەیەو مەترسی هەرە سەرەكی بەردەم ئەو بەنداوانە، دروستكردنی بەنداوە لەوڵاتانی ئێران‌و توركیا كە بەشی هەرەزۆری ئاوی كوردستان لەو سەرچاوانەوە دەڕژێن.
وشكبوونی سەرچاوەكانی ئاو
كۆماری ئیسلامی ئێران لەپارێزگاكانی سنەو كرماشان لەكوردستانی ئێران، خەریكی دروستكردنی زیاد لەسێ بەنداوو تونێلی گەورەن، بەتەواوبوونی ئەو بەنداوو تونێلانە، ئاوی كوردستانیش دەكەوێتە بەر مەترسی وشكبوون.
رەحمان خانی بەڕێوەبەری بەنداوی دەربەندیخان هۆشداری ئەوەی داوە، دوای تەواوبوونی ئەو بەنداوانە، سێ لەسەر چواری ئاوی دەریاچەی دەربەندیخان كەم دەكات كە ئەمەیش بڕێكی زۆرە بۆ بەنداوی پڕ بایەخی دەربەندیخان.
كاروان عوسمان ساحێبقران هەڵگری بڕوانامەی ماستەرە لەبواری جیۆلۆجی‌و ئاوی ژێر زەوی. گەشبینە بەوەی هەرێمی كوردستان لەو مەترسیانەی لەداهاتوو لەسەر ئاو دروست دەبن، زۆر ناكەوێتە بەر مەترسی. چونكە ئەم هەرێمە بۆ خۆی توانای دابینكردنی ئاوی شیرینی هەیەو پێویستی بەوە نییە لەوڵاتانەوە بۆی هاوردە بكرێت.
ساحێبقران وتی: «كوردستان بەگشتی لەتوركیاو ئێران‌و عیراقیش، بۆ خۆیان سەرچاوەی گەورەی دابینكردنی ئاوی شیرینن، بەرچاوترین سەرچاوە دیجلەو فوراتە كە ئێستا لەبن دەستی توركیادان. هەرێمی كوردستانیش بۆ خۆی سەدان هەزار سەرچاوەو كانیاوی هەیە كە توانای دابینكردنی بڕێكی زۆر ئاویان هەیە. ئەم هەرێمە وەكو ئیسرائیل‌و ئوردن نییە تا ئاو هاوردە بكات. بەڵكو دەتوانێ ئاو بۆ بەشێكی زۆری عیراقیش دابین بكات».
مامەڵەكردنی ژیرانە
كاروان وتیشی: «بەڵام گرنگ ئەوەیە بە ژیرانە مامەڵە لەگەڵ ئەو سەرچاوەو كانیاوە زۆرانەدا بكرێت‌و لەبەنداوو (پۆند)دا كۆ بكرێنەوەو بەسیاسەتێكی ژیرانە كەڵكی لێوەر بگیرێت. ئەگەر حكومەتی هەرێمی كوردستان بەباشی مامەڵە لەگەڵ ئەو سەرچاوانەدا بكات، سبەینێ دەتوانێ بۆ فشاری سیاسی لەگەڵ حكومەتی عیراقدا بەكاریبهێنێ».
ئێستا ئەم هەرێمە خاوەنی ١٢ بەنداوی گەورەو بچووكەو زیاتر لە ٣٠ بەنداوی دیكە لەكاتی جێبەجێكردن‌و دروستكردندان‌و تاچەند ساڵی داهاتووش دەبێتە خاوەنی ٤١ بەنداوی جۆربەجۆرو هەروەها ٦٠ ئەستێرك (پۆند) كە لەبەنداو گچكە ترەو ئاوی تێدا گلدەدرێتەوە.
وەك هەندێ لەچاودێران دەڵێن ئەمانە ژمارەو رێژەیەكی باشن بۆ ئەوەی هەرێمی كوردستان لەو شەڕەی پێشبینی دەكرێت لەسەر مسۆگەركردنی ئاو بەرپابێت، بەچەكێكی بەهێزەوە بەرگریی بكات.
دوور ناخایەنێت جەنگی ئاو باوکی جەنگەکان دەبێت، ئەو جەنگە جەنگێکی ئاینی، مەزهەبی، ئایدۆلۆژی، فراوانخوازی(خاک) نابێت، بەڵکو جەنگێکە شەرعیەت لە تێنوێتی وەردەگرێت، ئەو جەنگە هێزەکەی سەد بەرامبەری ئەو هێزە دەبێت کەخوداکان و ئایدۆلۆجیاکان بۆ ڕشتنی خوێنی ئەوانی تر بە جەنگاوەرەکانیان دەیبەخشن.جەنگێک کە تیایدا مرٶڤەکان لەپێناو مانەوەدا شەڕدەکەن بە ویژدانێکی ئاسودەوە، وەک چۆن پڵنگێک ئاسکێک قوت دەدات و هیچ مەسەلەیەکی ئەخلاقیش لەگۆڕێ نییە!چونکە ئەگەر بۆ جەنگەکانی ڕابردوو بەدیلێک هەبوبێت، کە لەسەر بەدەستهنانی خاک یا نەوت بوبێتن، ئەوا شەڕی ئاو، شەڕێکە ڕێگەی دووەمی نییە ،بەنمونە ئەگەر نەوت تەواو ببێت ، ئەوا ئەتوانرێ سود لەسەرچاوەیەکی تر وەربگیرێت، وەک وزەی خۆر،بەڵام کەم بونی ئاو سەرچاوەیەکە بەدیلی نییە .
ئەگەرچی ئاو زیاتر لە ٧٠%ی گۆی زەوی داپۆشیوە، بەڵام٩٧ %ی ئاوی دەریاو زەرێەکانە و بەکەڵکی خواردنەوە نایەت و لە٣ %ی بۆخواردنەوە دەشێ و سازگارە. دیسان ئەم رێژە سازگارەش بەشێوەیەکی یەکسان دابەش نەبوە، بۆیە ئەو وڵاتانەی کە رێژەیەکی کەمئاوی سازگاریان هەیە، دەبێ پارەیەکی زۆر خەرج بکەن بۆ دەستخستنی ئاوی سازگار و پاککردنەوەی لە ئاوی سوێر.
لەئێستادا بە هۆی کەم ئاوی،یان نەبونی ئاوی خاوێن لە هەر دەقیقەیەکدا -٧-کەس دەمرن،بە پێی ئاماری (سندوقی گەشە پێدانی ڕێكخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان)،%١٨ی دانیشتوانی جیهان ئاوی خاوێنیان دەست ناکەوێت و پێشبینی دەکەن بۆساڵی(٢٠٢٥)ڕێژەکە بەرزببێتەوە بۆ لەسەدا سی و سێ ،واتە یەک لەسەر سێی دانیشتوانی جیهان.
بۆیە شارەزایان دەڵێن”سەدەی بیست ویەک، سەدەی ئاو دەبێت” و ئاو وەک بزوێنەری جەنگ بەخێرایی جێگای نەوت دەگرێتەوە. ئێستا جیهان لەلێواری جەنگی ئاودایە، وەلێ جەنگی ئاو جەنگێکی پەنهانە و زۆربەی کێشمەکێش و ئاڵۆزییەکان لەنێوان دەوڵەتان پەیوەندی بەدەست بەسەرداگرتی سەرچاوەکانی ئاوەوە هەیە و لەپەنجا ساڵی ڕابردو ٣٠٠ حاڵەتی گرژی لەنێوان دەوڵەتان ڕوویداوە.
لەهەمانکاتدا سەدەی بیست ویەک سەدەی بەنداویشە ، وڵاتان لە پێشبڕکێیەکی مەزندان بۆدەستگرتن بەسەر ئاوی ڕووبارەکاندا و ئەمەش دەبێتە هۆی ڕودانی جەنگی ئاو.
بۆچی دەڵێێن سەدەی دروستکردنی بەنداوەگەورەکان دە بێت؟چونکە ئەو بەنداوانە کە بەرزییان لە ١٥میتر زیاترە تائێستا(٤٠٠٠٠)بەنداوی گەورە دروستکراوە لەجیهاندا، بەڵام لەئێستادا ٤٥٠٠٠هەزار سەد لەجیهاندا پڕٶژەی پێشنیارکراون و یاخود کاریان تێدادەکرێت و لە پەنجاساڵی ڕا بردودا ٨٠ ملیۆن کەس بەهۆی دروستکردنی بەنداوەکان گوندەکانیان چٶڵکردووە. لەگەڵ کەمتر بونی ئاو کێشمەکێشەکان زیاتر دەبن و دەمامکی شەڕی ئاو لادەدرێت .
لەئێستادا لەکیشوەر(قاڕە)ی ئاسیادا هەریەکە لە وڵاتانی(چین ،نیپاڵ، هیند، بەنگلادش)کێشەیان لەنێواندایە لەسەر دەستگرتن بەسەر ئاوی ئەو ڕووبارانەی لە چیای (هیمالایا)وە سەرچاوەدەگرن.
لە ئەفریقا کێشەی دەستگرتن بە سەر سەچاوەکانی ئاودا لەنێوان( كینيا،سومال، نيجیريا ،مالی و چاد )دا هەیە.
کێشەی کەمبونی ئاو، بەتایبەت ئاوی خاوێن کێشەیەکی جیهانییە، نەک تەنها پەیوەندی بە ئاسیا و ئەفریقاوە هەبێت،یاخود بە ڕۆژ هەڵاتی ناوەڕاستەوە.
بەڵام ئەوەی کێشەکەی قوڵترکردۆتەوە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکوری ئەفریقا ئەوەیە، کە ١%ی ئاوی سازگار لەم ناوچانە هەیە لەکاتێکدا لە ٥%ی دانیشتوانی جیهانی هەیە. شەڕی دەست بەسەرداگرتنی سەرچاوەکانی ئاو دەمێکەدەستی پێکردووە.ئەگەری ئەوە هەیە کە لە داهاتوودا ئیسرائیل و تورکیا هۆکاری هەڵگیرسانی جەنگی ئاوبن. لەهەمانکاتدا براوەشبن. هەریەک لەم دو وڵاتە (ئیسرائیل و تورکیا) دەمێکە یاریەکەیان دەست پێکردوە و توانیویانە، لەم مەیدانەدا ئەسپی خۆیان تاوبدەن. ئیسرائیل – کە بە دەوڵەتی تینوی ئاو ناوی دەرکردوە، لەبەرئەوەی ٢/١ی ئاوی ئەم وڵاتە هی خۆی نییە و ناکەوێتە ناو سنوری دەوڵەتەکەی. بۆیە (ئیسرائیل) لەدوای شەڕی شەش رۆژە (ساڵی ١٩٦٧)، دەستی بەسەر سەرچاوەی ئاوی بەرزایەکانی جۆلان(لە سووریە) داگرتوە، کەسەر چاوەی ڕوباری ئەردەنە.هەروەها تورکیاش بەدروستکردنی “پڕۆژەی گاپ” (کە دروست کردنی ژمارێک بەند‌ئاوە) شەڕی ئاوی دەستپێکردووە کە پڕٶژەی ئەتاتورکە لەسیەکانی سەدەی ڕابردوو.بەپێی لێکۆڵینەوەیەکی خوێندکارانی سۆسیالیستی کورد لە ئەوروپا (سۆکسە) وڵاتی تورکیا لە ناوەڕاستی حەفتاکانەوە کار لەسەر پڕۆژەی خواروی ئەنادۆڵ دەکات کە بە (گاپ) ناسراوە. ئەم پڕۆژە گەورەیە پێکهاتوە لە ٢١ بەنداو، ١٧ وێستگەی بەرهەمهێنانی کارەبا، ٣٠ی سیستەمی ئاودێری، لە ١٣ پڕۆژە پێکهاتوە، کە بۆتەهۆی ژێرئاوکەوتنی ١٥٥ گوند و کەم کردنەوەی سەوزایی و لەناوچونی ٥ ملیۆن سەر مەڕ و ٢ ملیۆن سەر بزن .
بێگومان ئەم پڕۆژەیە دەبێتە هۆی پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی تورک، لەسەر حیسابی نەتەوەی کورد و دروستکردنی مەترسی ئاسایشی نەتەوەی بۆ گەلی کورد لە داهاتودا.
لەگەڵ ئەوەی خواست بۆ ئاوی خاوێن زیاد دەکات و رۆژ بەڕۆژ ژمارەی دانیشتوان لەزیاد بوندایە و بەشێکی خاکی وڵاتان مەترسی بەبیابان بونی لێدەکرێت و رێژەی ئاویش بەرەبەرە کەم دەکات؛ بۆیە تادێت لەمەترسی شەڕی ئاو نزیک دەبینەوە و رەنگە لە ئایندەدا ببیتە هۆی پێکدادانی چەکداری و شەڕێکی خوێناوی و کارەساتی مرۆیی گەورەی لێبکەوێتەوە.
رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەنێوان “زێڕی رەش” و “زێری سپی”دا
مەبەست لە زێڕی رەش و زێڕی سپی لە نەوت و (ئاو)ە . وەک دەزانین کێشمەکێش و جەنگەکانی رابردو ئەگەرچی بۆ وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست کارەسات و وێرانی و .. یان بەدواوە بوە، بەڵام “زێڕی رەش” واتا “نەوت” فاکتەری سەرەکی چاوتێبڕینی وڵاتانی رۆژئاوا و ئەوروپا بوە، بەرامبەر وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. بەڵام وەک چاودێران پێشبینی دەکەن جەنگ و کێشمە کێشەکانی داهاتو لەنێوان وڵاتانی رۆژهەڵات دا، لەسەر زێڕی سپی دەبێ و پێدەچێ جەنگی خوێناوی لێبکەوێتەوە، نەک لە بەرئەوەی ئەم وڵات یان ئەو وڵات ببێتە دەوڵەتی سەربەخۆ، بەهۆی سامانی (ئاو)ەوە؛ بەڵکو لەبەرئەوەی سەربەخۆیی لەدەست نەدەن و نەخنکێن. واتە کێشە کە لەوە گەورەترە، کە لە راستیدا کێشەی مان و نەمانە.
ئاخۆ کورد لەکوێی شەڕی ئاودایە؟چی کردووە و چ ستراتیجێکی هەیە بۆجەنگی ئاو؟ ئەوەش کاتێک بایەخی هەیە کە بزانین دوو رووباری گەورەی ناوچەکە (دیجلە و فورات) لە کوردستان و شاخەکانی کوردستانەوە سەرچاوە دەگرن.
سەرچاوەکان :
– کوردستانی نوێ ڕاپۆرتی : هێرۆ یاسین .
– سایتی هەڵوێست: جەنگی ئاو ..نوسینی ..محمود عبدوڵا .
وتاریکورد ماڵپەرێکی سەربەخۆ و ئازادە