دکتۆر محەمەدئەمین گەناوى: ژنان قوربانی یەکەمی قەیرانەکانن.
لەگەڵ پەیدابوونی هەر قەیرانێ، زۆربەی چین و توێژەکانی کۆمەڵ ڕووبەڕووی گرفتاری و کێشەی جۆراوجۆر ئەبنەوە هەڵبەتە بەئاست و کاریگەری جیاواز وە لەگەڵ جیاوازیی لە شوێنێکەوە بۆ شوێنێکی تر، وە لە فەرهەنگ و شارستانیەکەوە بۆ فەرهەنگ و شارستانیەکی تر.
وێنەکانى ناو قەیرانە ئابووری و سیاسی و کۆمەڵایەتی و فەرهەنگیەکان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و زۆربەی زۆری شوێنەکانی تری جیهان، هەڵبەتە بە کوردستانیشەوە نیشان ئەدەن کە ئەوانەى زیاتر ئەبنە قوربانی قەیرانەکان ژنانن لە کاتێکا، کە ژنان هیچ بەشدارنەبوون لە تاوانی دروستکردنی قەیرانەکان.
لە ناو قەیرانە هەمەجۆرەکان لەئەمرۆى ئیمەدا وە بەتایبەت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ژنان لە چەقی قەیرانەکان گیریان خواردووەو، وە کەوتوونەتە ژێر سەخترین و قوورسترین فشار بە هەموو رەهەندەکانى ئابوورى و، دەرونى و، وە کۆمەلایەتى. ئەمە جگە لە بەرپرسیاریەتى گەورەى ژیان و بژێوى، وە ئا سایشى مناڵەکانیان لەگەڵ ئەرکى بەرێوەبردنى ماڵ کە ئەبێ بووترێ هەرتواناو هێزى عشق و سۆزی گەورەى ژنانە، کە ئەتوانی خۆراگرانە بەرەنگاری ئەم هەموو فشارانە ببێتەوە.
ژنان جگە لەوەی کە هەروەکو هەموو کەسەکانى تر، بە تایبەت باوکان ئازار ئەبینن لەگەڵ قەیرانەکان چونکە باوک بوون لەکاتى قەیرانەکانا سەختترین ئەرکە، بەلام هەروەکو لە سەرەوە باسمان کرد، ژنان لەهەموو تاکەکانى ناو کۆمەڵ زیاتر بەرپرسیاریتی ژیان و ئاساسیشى مناڵەکانیشیان هەیە، کە ئەمە وا ئەکات ئازارەکانی خۆیان فەرامۆش بکەن و بەهەموو تواناوە لە کارابن بۆ ئەوەی کاریگەری وەئازاری قەیرانەکان نەکەوێتە سەر مناڵەکانیان ئەمجار کەسە نزیکەکانیان، کەواتە ژنان لە جارێ وە هەتا لە دووجار و سێ جار زیاتر ئەبنە قوربانی هەر قەیرانێ کە رووبەرووی کۆمەڵگەو وڵات ببێتەوە.
لە کاتی ئیستادا هەریەکێ لە ئیمە لە میدیایی بینراوو نوسراوا هەر لە لیبیاوە تا ئەگاتە عیراق و کوردستان کەم زِۆژ هەیە وێنەی پڕ تراجیدیایی ژنان نە بینین کە بە دەستێ شتێکی نەگرتبێ لە خۆراک یان سوتەمەنى وەبە دەستی تری مناڵێکی نەگرتبێ و یەکێ ترى لە باوەش یان لە کۆڵ نەکردبێ، هەموو ئەم وێنانە دەربری ئەم چیرۆکە راستی و سەختانەن کە ژنان نەک هەر خۆشیان قوربانی قەیرانەکانن، بەڵکو خۆشیان ئەکەنە قوربانى قوربانیانى قەیرانەکان.
لە وێنەی تراجیدیاى کۆمەڵ کوژی کوردانى یەزیدى بە دەستی داعش و هاوپەیمانانی داعش بینیمان بەشی هەرە زۆری قوربانیە گەورەکان ژنان بوون، بێگوومان ئەگەر ژنانیش ژیان و ئاسایشی مناڵ و، وەکەسانی تریان لە ئەستۆ نەبایە، ئەوا ئەوانیش وەک پیاوان ئەیان توانى بە جۆرێ لە جۆرەکان بەرێژەی زیاتر خۆیان دەرباز بکەن. هەڵەبەتە ئەمە نموونەیە بۆ تەواوی قەیرانەکانی تر، کە ژنان وە هەروەها منالان قوربانی گەورە و هەرەسەرەکین. بەدرێژایی مێژووی مرۆژایەتی و قەیرانە هەمە جۆرەکان ژنان بە تەحەمول کردنی ژیانی پڕ تراجیدیا ڕۆڵی سەرەکیان بینیوە هەم بۆ کەم کردنەوەى و سوککردنی سەختی تراجیدیایی قەیرانەکان وە هەم بۆ ئامادەکردنى نەوەى تازە بۆ ولات و نەتەوە.
بە دڵنیایی، وەکو لە سەرەوە ئامازەمان پێ دا، ڕۆڵی ژنان لە فەرهەنگ و شارستانیەکەوە ئەگۆڕی بۆ فەرهەنگ و شارستانیەکی تر، لەم شۆێنانە کە ژن بەشدارە لە بریاریی سیاسی و ئابوری وە هەڵى یەکسانی هەیە بۆ پەروەردەو فێر بوون رۆلیان زیاترو کاریگەر ترە بۆ زاڵ بوون بەسەر قەیرانەکانا وەکەم کردنەوەی ئازارو سەختیەکان لەچاو ئەم شوێنانە کە بەشداریی راستی ژنان لەژیانی ئابوری، سیاسی وە هەلی یەکسان بۆ پەروەرەو خوێندن و بوارەکانى کار بوونی نیە. بۆ نمونە لەکاتى قەیرانەکانى وە شەرەکانى یۆگۆسلاڤیاى ئەوسا لە کۆتایی دەییەى سەدەى بیستەم وە قەیرانەکانى ئێستاى ئۆکرانیا هەرچەندە سەخت و خوێناوى بوون و هەن بەلام ئابوورى، ژیان وە کۆمەڵگا بەم ئاستەى ولاتانى رۆژهەلاتى ناوەراست و ئەفریقیا و شوێنەکانى تر لە جیهانى سێ تووشى وێرانى و هەڵوەشانەوە نەبوون. ئەمەش بۆخۆى بەڵگەیە لەسەر کاریگەرى ئاستى رۆلى ژن، فەرهەنگ وە شارستانی لە ماملەکردن لە گەڵ قەیرانەکان کە ئەبوو، وە ئەبێ لەسەر ئاستى ئەکادیمى وە سیاسى شرۆڤەى زیاترى لەسەر بکرێ.
