زه‌به‌نگ بەهادین: كوشتنى وه‌همى حیزبى سیاسى و كه‌سى سیاسى.
حیزبى سیاسى پێكهاته‌یه‌كه له رێكخراوێكى سیاسى كه هه‌وڵى گه‌یشتن به ده‌سه‌ڵات ده‌دات له رێگه‌ى نوێنه‌ره‌كانى یه‌وه له هه‌ڵبژاردندا, زۆرجار حیزبى سیاسى خاوه‌ن بیروباروه‌ر و ئایدۆلۆژیاى خۆیه‌تى كه بانگه‌شه‌ى بۆ ده‌كات و هه‌وڵ بۆ به‌دیهێنانى ده‌كات, یان ده‌توانین بڵێن حیزبى سیاسى ریكخراوێكه كه هه‌وڵ ده‌دات بۆ گه‌یشتن به ده‌سه‌ڵات به‌پێ به‌رنامه‌ى ئابورى و سیاسى و كۆمه‌ڵه‌یه‌تى تایبه‌تى خۆى ئه‌مه به شێوه‌یه‌كى گشتى پێناسه‌ى حیزبى سیاسى یه.
ئه‌م پێناسه‌یه ره‌نگه به هه‌موو لایه‌نه‌كانى پراوپر نه‌بێت له كوردستان، چونكه كاتێك حیزب كۆمه‌ڵگا دائه‌رمێنێت له‌بنه‌ماكانى مرۆڤ بوون و نیشتیمان په‌روه‌رى و سه‌روه‌رى یاسا، كاتێك حیزب دوور ئه‌كه‌وێته‌وه له به دیموكراسه‌كردنى ده‌سه‌ڵات و ئاڵۆگۆرى سیاسى ده‌سه‌ڵاته‌كان. كاتێك هه‌موو پیرۆزى و جوانى یه‌كان له‌لایه‌ن سیاسى یه‌كانه‌وه تێك ده‌شكێنرێن و وێران ده‌كرێن, ئیتر وه‌همێك نامێنێت لێره به‌ناوى حیزب. ئیتر كه‌سایه‌تى یه‌كى سیاسى نامێنێت به‌ناوى سیاسى راستگۆ.
حیزب له كوردوستان هه‌میشه كارى كردووه بۆ قه‌به‌كردنى وێناى خۆى و به‌ستنه‌وه‌ى هه‌موو جومگه‌و پایه‌كانى ناو ده‌سه‌ڵات و كۆمه‌ڵگا به خۆیه‌وه, ره‌نگه نه‌بوونى گومانمان به‌رامبه‌ر حیزب و سیاسه‌تى حیزبه‌كان و سیاسى یه‌كانى حیزبه‌كان, وه نه‌بوونى متمانه‌ى ته‌واومان به خۆمان له به‌رامبه‌ر ئه‌واندا واى لێكردین بگه‌ینه ئه‌و باره نا له‌باره‌ى ئه‌مرۆ كه خۆمان لا بچوك و سیاسیه‌كانمان لا گه‌وره بێت, ئێمه‌ى بێ ده‌سه‌ڵات و ئه‌وان ده‌سه‌ڵاتدار. له كاتێكدا خۆى پێویسته حیزب ده‌سه‌ڵات له خه‌ڵكه‌وه وه‌ربگرێت, به‌ڵام به كاركردنى به‌رده‌وامى حیزبه‌كانى ئێره له‌سه‌ر چه‌واشه‌كردنى بیرو هزرى ده‌نگده‌ر توانیان بگه‌نه ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ى كه زۆرینه‌ى بۆ به‌رژه‌وه‌ندى تایبه‌تى خۆیان به‌كارى ده‌هێنن, وه بۆ زیاتر قه‌به‌كردن و گه‌وره‌كردنى وێناى حیزبه‌كه‌یان له كوردستاندا له‌ناو دید و هزرى تاكه‌كانى كۆمه‌ڵگاكه‌دا.
له زانستى ده‌روون ناسى سیاسى كه كایه‌یه‌كى ئه‌كادیمى چه‌ند لایه‌نى یه, ئه‌م زانسته بۆ یه‌كه‌م جار له لایه‌ن زاناى به ناوبانگ ( أُدولف باستیان ) باس كراوه. راستى سه‌ره‌تا ئه‌م پیاوه ئه‌م زاراوه‌یه‌و ئه‌م زانسته‌ى به‌كارهێناوه له كتێبى پیاوى مێژوو له ساڵى 1860. ئه‌م زانسته كار ده‌كات له‌سه‌ر تێگه‌یشتن له سیاسه‌ت و سیاسىیه‌كان وه په‌یوه‌ندى یان له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵگا و لایه‌نه‌كانى ترى زانسته ئه‌كادیمى یه‌كان وه‌ك: په‌یوه‌ندى كۆمه‌ڵایه‌تى و فه‌لسه‌فه و ئابورى و په‌یوه‌ندىیه نێوده‌وڵه‌تىیه‌كان. زانستى ده‌رون ناسى سیاسى كار ده‌كات بۆ تێگه‌یشتنى تاكه‌كان له په‌یوه‌ندى و بیرو باوه‌ر و رێساو بناغه‌كانى په‌روه‌رده‌ى و ستراتیژیه‌تى تێگه‌یشتن و ستراتیژیه‌تى پێگه‌یه‌شتن, له‌ناو زانستى سیاسى بیردۆزى ده‌رون ناسى بۆ سیاسه‌ت كارى رونكردنه‌وه‌و شیكردنه‌وه ده‌كات بۆ ئه‌ركه‌كانى سه‌رۆك و تاكه‌كانى حیزبه‌كه‌و به‌رنامه‌كانى ئه‌م حیزبه‌و هیواو ئامانجه‌كانى حیزبه‌كه شی ده‌كاته‌وه رونى ده‌كاته‌وه, كه ئه‌م حیزبه پێویسته به چ ئاراسته‌یه‌كى زانستى گونجاو گوزه‌ر بكات, بۆ ئه‌وه‌ى ببێته حیزبێكى سیاسى تۆكمه‌و خاوه‌ن بیرو باوه‌ر و ئامانج.
به‌ڵام به‌هێنانى ئه‌م زانسته‌و په‌یره‌وكردنى به‌سه‌ر ئه‌م حیزبانه‌ى كوردستاندا، ئه‌بینین ئه‌مانه حیزب نین ئه‌مانه هیچ بیردۆزێكى زانستى ده‌رون ناسى سیاسى نایانگرێته‌وه, ته‌نانه‌ت له كردار و گوفتارى سیاسى یه‌كانه‌وه ئه‌وه‌ت بۆ ده‌ر ئه‌كه‌وێـت, كه ئه‌مانه سیاسى نین و پێویست ناكات ناوى سیاسى له خۆیان بنێن ته‌نانه‌ت وا باشتره ناوى مه‌كته‌ب سیاسى حیزبه‌كان بگۆرن بۆ ناوێكى دى كه بگونجێت له‌گه‌ڵ ئه‌و جۆره مامه‌ڵه‌یه‌ى ئه‌وان ده‌یكه‌ن له كایه‌ى سیاسى دا, ئه‌و جۆره ره‌فتاره سیاسىیه‌ى ئێستا ئه‌گوزه‌رێت له كوردوستان زیاتر جۆریكه له سیستمى پاشایه‌تى و بنه‌ماڵه‌ى یان بازرگانى و به‌رژه‌وه‌نددارى, جا ئه‌م جۆره له حیزبه گه‌وه‌ركان دا به شێوه‌یه‌كى به‌رچاو ره‌نگى داوه‌ته‌وه و ئێستا خه‌ریكه ته‌شه‌نه ئه‌كات بۆ هه‌موو حیزبه‌كانى تریش, به‌وه‌ى كه حیزب به‌ته‌نها ده‌بێت له سیستمێكى پاشایانه‌ى سوڵتانیدا بمێنێته‌وه یان له ده‌ست بنه‌ماڵه‌یه‌كدا بمێنێته‌وه به‌ته‌نها به بوونى ئه‌وان حیزب گه‌شه بكات, ئه‌وه‌ى ئه‌وانیش ئه‌یكه‌ن بۆ ئه‌وه‌یه كه وه‌همێك له مێشكى ئێمه‌دا دروست بكه‌ن كه ئه‌گه‌ر ئه‌م سوڵتانانه یان ئه‌م بنه‌ماڵه‌یه نه‌بن ئیتر خه‌ونه‌كانى ئه‌م میلله‌ته ئه‌پوكێنه‌وه و به‌ره‌و داروخان ده‌چن, ئه‌یانه‌وێت ئه‌وه‌مان نیشان بده‌ن به ته‌نها سوڵتان ده‌وڵه‌ت دروست ده‌كات , له كاتێكدا پێچه‌وانه‌كه‌ى راسته.
ئه‌مانه ساڵانێكى زۆره خۆیان كار ده‌كه‌ن له‌سه‌ر روخاندنى خه‌ونه‌كانى میله‌ته‌كه‌و بنیات نانى خه‌ونه كه‌سێتى یه به‌رژه‌وه‌ندى یه‌كانى خۆیان, رۆژ له دواى رۆژ زیاتر به‌ره‌وه داروخانى سیاسى ئه‌چن كه ئه‌گه‌ر كه‌مێك له پێناسه‌ى سیاسه‌تیش مابێت له كایه‌كانیاندا, ئه‌وا ده‌بینین ئه‌وان كه‌وتونه‌ته سه‌رلێشێوانێكى سیاسى یه‌وه, به نمونه‌ى ئه‌و دۆخه‌ى ئێستا كوردوستانى تێخراوه له سه‌ر لێشێواى سیاسى له‌وه‌ى نازانرێت ئایا ئه‌م هه‌رێمه فیدراله یان كونفیدراله , یان سه‌ربه‌خۆیه, یان په‌رله‌مانى یه, یان سه‌رۆكایه‌تى, یان پاشایه‌تى یه, یان دیكتاتورى یه, ئه‌م سه‌رلێشێواى یه سیاسى یه ئه‌مانگه‌یه‌نێته ئه‌و بروایه‌ى كه ئه‌بێت ئیتر تاك له قالبى حیزبى پیرۆز و كه‌سى پیرۆز و تاكى پیرۆز بێته‌وه ده‌روه‌وه ئه‌بێت ئه‌مانه ره‌ت بكاته‌وه ئه‌و وه‌همانه له مێشكیدا بكوژێت و تا سه‌ر له‌نوێ تاكێكى شاره‌زا به دنیایى سیاسه‌ت و به كه‌سى سیاسى دروست ببێت ئه‌و كات به په‌یره‌و كردنى زانستى ده‌رونى ناسى سیاسى سه‌ر له نوێ سیاسه‌ت دابرێژنه‌وه دوور له‌م حیزبه سیاسى یانه‌ى ئێستاو دوور له كاریزما به ناو سیاسى یه‌كانى ئێستاى كۆمه‌ڵگه, كێشه‌كه ئه‌وه‌یه تاكه‌كانى ناو حیزبه‌كه هه‌میشه به‌شێوه‌یه‌ك سه‌یرى كاراكته‌ره سه‌ره‌كى یه‌كانى حیزب ده‌كه‌ن وه‌ك گه‌وره‌یه‌كى بێ هه‌ڵه یان وه‌ك پێغه‌مبه‌رێك سه‌یری ده‌كه‌ن, وه‌ك ئه‌وه‌ى كه ئه‌و برواى به‌وه نى یه كه ئه‌م كه‌سه سیاسی یه‌ى ناو ئه‌م حیزبه هه‌ڵه بكات, ئه‌مه پێ ده‌ڵێن به‌كارهێنانى نه‌گه‌تیفى بۆ مافى كه‌سێتى تاك, یان به‌د تێگه‌یشتنى تاك له كارى حیزبى و سیاسى. ئه‌وه‌ش كه واى كردووه ئه‌م تێگه‌یشتنه نه‌گه‌تیفى یه دروست ببێـت سه‌یركردنى كوێرانه‌و گوێرایه‌ڵى بى ماناو تێنه‌گه‌یه‌شتن و بیرنه‌كردنه‌وه له‌بێ ماناى و بێ بنه‌ماى كایه‌كان دروست ببێت, بۆیه سه‌ره‌تا ئه‌بێـت ئه‌م وه‌هه‌مه له‌ناو تاكه‌كاندا بروخێندرێت بۆ ئه‌وه‌ى زانستێكى سیاسى ده‌رونى راست بنیات بنرێـت له ناو خودى تاك و كۆمه‌ڵگه‌دا.
